Księżyc nad Fuzhou. Wiersze z epoki Tang ebook

Wstęp

Wszystkie wiersze zamieszczone w tym zbiorku pochodzą z okresu panowania dynastii Tang (618−906) i powstały między VII a IX w., czyli ponad tysiąc lat temu. Większość z nich znalazła się w najpopularniejszej chińskiej antologii Tangshi sanbaishou – „Trzysta wierszy Tangów”. Są to zatem utwory doskonale znane – nie tylko chińskim czytelnikom, którzy stykają się z nimi od najwcześniejszych etapów edukacji, ale też czytelnikom spoza Chin. Oczywiście najwcześniej zostały docenione w krajach Azji Wschodniej, pozostającej pod silnymi wpływami kultury chińskiej, ale wiele z nich zostało przetłumaczonych (czasami wielokrotnie) na języki zachodnie i włączonych do kanonu literatury światowej.

Panowanie Tangów to czas wspaniałego rozkwitu kultury chińskiej i równie wspaniałego rozkwitu typu poezji określanej po chińsku jako shi. Zbiór całości poezji z epoki Tang (Quan Tangshi) liczy niemal pięćdziesiąt tysięcy wierszy ponad dwóch tysięcy autorów. Oczywiście nie wszystkie wiersze są w jednakowym stopniu doskonałe, ale uważa się, że właśnie w okresie dynastii Tang poezja shi osiągnęła swój szczyt. Wtedy pisali dwaj poeci uznawani za największych w całej historii Chin: Li Bai (701–762), nazywany „nieśmiertelnym zesłanym na ziemię” i Du Fu (712–770), określany w chińskiej historii literatury jako „poeta-kronikarz”. Mówiąc o najlepszych poetach tangowskich, obok tych dwóch wymienia się zwykle jeszcze jednego – Wang Weia (699–759), zwanego „patriarchą buddyzmu chan w poezji”.

Klasyczna poezja chińska niezależnie od gatunku jest w oryginale zawsze rymowana. Większość podgatunków shi charakteryzuje się regularnym wersem pięciozgłoskowym lub siedmiozgłoskowym, a ponieważ w klasycznym języku chińskim olbrzymia większość słów jest jednosylabowa, zatem wers pięciozgłoskowy liczy pięć sylab i pięć słów, a siedmiozgłoskowy – siedem sylab i siedem słów. Niektóre podgatunki shi (które także znalazły się w tym zbiorze), posługują się wersami liczącymi więcej lub mniej sylab i możliwe jest w nich zamieszczanie wersów różnej długości.

W okresie dynastii Tang w poezji shi ustalił się podział na dwa style: „nowy”, który był bardzo ściśle regulowany i „dawny”, dużo swobodniejszy. Wiersze w „nowym stylu” to zawsze pięciozgłoskowce lub siedmiozgłoskowce, w których niedopuszczalne są wersy innej długości, a pod względem ilości wersów dzielą się na dwa zasadnicze podtypy – ośmiowersowe lüshi i czterowiersze jueju. W lüshi drugi i trzeci dwuwiersz (czyli wers trzeci i czwarty oraz piąty i szósty) muszą być zbudowane na zasadzie paralelizmu – tzn. muszą być ze sobą skontrastowane pod względem znaczenia, np. „Gwiazdy zawisły nad rozległym polem / Księżyc faluje w nurcie wielkiej rzeki / Imię czy zyska sławę przez ozdobne strofy? / Urząd trzeba opuścić przez wiek i chorobę” (Nocne myśli w podróży, Du Fu).

Chiński jest językiem tonalnym i tony odgrywały ważną rolę w klasycznej prozodii chińskiej. Za Tangów, podobnie jak współcześnie, w języku chińskim istniały cztery tony (prawdopodobnie wymawiane inaczej niż dzisiaj). Podzielono je na dwa rodzaje – ton równy, tzn. wymawiany bez zmiany intonacji i trzy tony „pochyłe”, które polegają na zmianie intonacji w czasie wymowy sylaby. W poezji nowego stylu istniały ściśle opracowane schematy układu tonów równych i pochyłych i wiersze musiały być pisane w zgodzie z tymi schematami.

Przykłady pięciozgłoskowego lüshi to: Płynąc po rzece Han, Willa w górach Zhongnan (Wang Wei), Nocne myśli w podróży (Du Fu); za przykład siedmiozgłoskowego lüshi mogą z kolei służyć: Jesienne nastroje (Du Fu), Mawei, Bez tytułu (Li Shangyin).

W wierszach w dawnym stylu nie obowiązywała żadna z tych reguł – obok regularnych pięciozgłoskowców i siedmiozgłoskowców, są i takie, które wykorzystują wersy o różnej długości, mogą mieć dowolną (z reguły parzystą) liczbę wersów, nie muszą stosować się do zasady paralelizmu i nie muszą przestrzegać schematów tonalnych.

Jednym z kryteriów doboru wierszy w tym zbiorze jest ich różnorodność, tak pod względem formy, jak treści, stylu i nastroju. Są wśród nich wiersze o winie, o wojnie, przyjaźni, tęsknocie, muzyce itd. Zamieszczone tu utwory największej trójki tangowskich poetów należą do najbardziej znanych i najbardziej charakterystycznych dla ich stylu. Dla wierszy Wang Weia typowa jest emocjonalna i stylistyczna dyscyplina i powściągliwość, a także wycofanie i niedopowiedzenie; napisano nawet kiedyś, że gestem najlepiej oddającym charakter jego poezji jest zamknięcie drzwi. Poezja Li Baia ma w sobie rozmach i gwałtowność, dlatego też ten autor najlepiej czuł się w swobodniejszych formach dawnego stylu. Zasłynął wierszami, w których wychwalał wino i rycerzy, a przede wszystkim utworami o taoistycznym poszukiwaniu nieśmiertelności i o górach, które są bramą do świata nieśmiertelnych (stąd jego późniejszy przydomek „nieśmiertelny zesłany na ziemię”). Większość wierszy Du Fu w tym zbiorze oddaje tylko jedną z jego wielu poetyckich postaci, tę która jest z nim najbardziej kojarzona: „poety-kronikarza”. Opisują najważniejsze wydarzenia tamtych czasów i splecione z nimi losy poety i otaczających go ludzi. Szczególnie ceniono w nich bezpośredniość i szczerość wyrazu, miłość do ojczyzny i umiejętność prawdziwego (a nie tylko wynikającego z poetyckich konwencji) dostrzeżenia ludzi z nizin i zwykłych, codziennych spraw i smutków.

Poza trójką największych, znalazły się tu także wiersze poetów uważanych przez tradycję za mniej wybitnych, ale wciąż doskonale znanych i cenionych, na przykład Li He (790–816), zwanego „demonicznym talentem”, zafascynowanego wszystkim co niesamowite, niezwykłe, fantastyczne, a nawet straszne. Bardzo wybitną postacią, słynną co prawda głównie z doskonałej prozy, jest Han Yu (768−824), pisarz i myśliciel dużo poważniejszy niż wynikałoby z zamieszczonych tu dwóch żartobliwych wierszy. Najmniej znane i rzadziej pojawiające się w antologiach są wiersze Meng Jiao (750−814), zebrane w serię Jesienne uczucia. Dla tradycyjnych gustów ich niecodzienne obrazowanie wydawało się może trochę zbyt dziwaczne, ale z dzisiejszego punktu widzenia (przynajmniej według tłumaczki), te wiersze są wstrząsające jako opis grozy towarzyszącej starości i chorobie, a jednocześnie zdumiewająco nowoczesne w niezwykłości swoich obrazów. Być może to jest najbardziej zdumiewające we wszystkich tych utworach – odległe od nas o ponad tysiąc lat i tysiące kilometrów, pozostają żywe i zrozumiałe w swoich emocjach i obrazach.

Jeszcze słowo o tłumaczeniu: wiersze w oryginale chińskim nie są graficznie dzielone na zwrotki. W dłuższych utworach odpowiednikiem takiego podziału jest zmiana rymu. Zdaniem tłumaczki, podział polskich wersji na zwrotki ułatwia ich czytanie i zrozumienie; podział ten przeprowadzony został raczej według treści i nie zawsze dokładnie pokrywa się ze zmianami rymu w oryginale.

Małgorzata Religa

王绩

过酒家

其一

洛阳无大宅，

长安乏主人。

黄金销未尽，

只为酒家贫。

其二

此日长昏饮，

非关养性灵。

眼看人尽醉，

何忍独为醒。

其五

有客须教饮，

无钱可别沽。

来时长道贳，

惭愧酒家胡。

Wang Ji (ok. 585−644)

Przechodząc obok tawerny

Pierwszy z serii pięciu

W Luoyangu[1] nie mam wielkiego pałacu

W Chang’anie[2] także brak mi protektorów

Jeśli nie przepuściłem złota do ostatka

To tylko przez to, że gospoda tania

Drugi z serii pięciu

Tego dnia piłem cały długi wieczór

I nie po to, by zadbać o mojego ducha

Na własne oczy widzę: wszyscy są pijani

Kto by wytrzymał sam pozostać trzeźwy?

Piąty z serii pięciu

Kiedy mam gościa, zmuszam go do picia

Gdy nie mam pieniędzy, znajdę inny sposób

Przychodząc, wielkim głosem wspominam swój

kredyt

Niech zawstydzi się Turek, co nalewa wino

Przypisy

[1]Luoyang − miasto w prowincji Henan, wschodnia stolica Tangów (wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczki).

[2]Chang’an (dzisiejszy Xi’an) − miasto w prowincji Shaanxi, główna stolica Tangów.

Wydawnictwo Akademickie

DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejówi współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscyi zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogateji niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219

tel.: +48 22 620 32 11, +48 22 654 01 49

e-mail: [email protected]

Biuro handlowe : 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: +48 22 620 87 03

e-mail: [email protected]

www.wydawnictwodialog.pl