Monachomachia i Antimonachomachia ebook

Monachomachia, czyli wojna mnichów

Pieśń I.

Niezgoda zazdrośna spokojności zakonnej, wznieca rozruch w klasztorze synów Dominika. Zebrani ojcowie radzą o daniu odporu zawistnym, i uchwalają wyzwać ich na dysputę.

Nie wszystko złoto co się świeci z góry, 

Ani ten śmiały, co się zwierzchnie sroży: 

Zewnętrzna postać nie czyni natury, 

Serce, nie odzież, ośmiela lub trwoży, 

Dzierżały miejsce szyszaków kaptury: 

Nie raz rycerzem bywał sługa boży. 

Wkrada się zjadłość i w kąty spokojne; 

Taką ją śpiewać przedsięwziąłem wojnę. 

Wojnę domową śpiewam więc i głoszę, 

Wojnę okrutną, bez broni, bez miecza; 

Rycerzów bosych i nagich potrosze; 

Samo ich tylko męztwo ubezpiecza: 

Wojnę mnichowską. Nie śmiejcie się proszę, 

Godna litości ułomność człowiecza! 

Śmiejcie się wreszcie: mimo wasze śmiéchy, 

Przecież ja powiem, co robiły Mnichy. 

W mieście, którego nazwiska nie powiem, 

Nic to albowiem do rzeczy nie przyda; 

W mieście, ponieważ zbiór pustek tak zowiem, 

W godnem siedlisku i chłopa i żyda; 

W mieście (gród, ziemstwo trzymało albowiem, 

Stare zamczysko, pustoty ohyda). 

Były trzy karczmy, bram cztery ułomki, 

Klasztorów dziewięć, i gdzieniegdzie domki. 

W tej zawołanej ziemiańskiej stolicy 

Wielebne głupstwo od wieków siedziało: 

Pod starożytnem schronieniem świątnicy 

Prawych czcicielów swoich utuczało. 

Zbiegał się wierny lud; a w okolicy 

Wszystko odgłosem uwielbienia brzmiało. 

Święta prostoto! ach! któż cię wychwali! 

Wiekuj szczęśliwie!... ale mówmy daléj. 

Bajki pisali o dawnym Saturnie, 

Ci, co za niego tworzyli wiek złoty. 

Szczęśliwszy Przeor jadący poczwórnie, 

Szczęśliwszy Lektor mistycznej roboty. 

Szczęśliwszy ojciec po trzecim nokturnie, 

W puchu topiący chórowe kłopoty. 

Szczęśliwszy z braci, gdy kaganek zgasnął, 

Bo w słodkiem miodu wytrawieniu zasnął. 

W tym było stanie rozkoszne siedlisko 

Świętych próżniaków. Ach! losie zdradliwy! 

Ty! co z niewczesnych odmian masz igrzysko, 

I nieszczęść ludzkich jesteś tylko chciwy, 

Ma świat z dziwactwa twego widowisko, 

Jęczy pod ciężkiem jarzmem człek cnotliwy. 

Mniejsza, żeś państwa, trony, berła skruszył: 

Będziesz tak śmiałym, żebyś kaptur ruszył? 

Już były przeszły owe sławne wojny, 

Którym się niegdy świat zdumiały dziwił. 

Już seraficzny zakon był spokojny, 

Już Karmelowi nikt się nie przeciwił. 

Już Kaznodziejski wzrok mniej bogobojny 

Oka na kaptur śpiczasty nie krzywił: 

Dawnych niechęci mgłę rozniosły wiatry, 

Szczęśliwe nawet były Bonifratry. 

Ta, która nasze padoły przebiega, 

I samem tylko nieszczęściem się pasie; 

Jędza niezgody, co Parysa zbiega 

Znalazła niegdyś na górnym Idasie; 

Słodki raj mnichów gdy w locie postrzega, 

Jęknęła w złości i zatrzymała się; 

Widząc fortunny los spokojnych mężów. 

Świsnęła żądły najeżonych wężów. 

Wstrzęsła pochodnie, natychmiast siarczyste 

Iskry na dachy i wieże wypadły; 

Wskróś przebijają gmachy rozłożyste, 

Już się w zakąty najciaśniejsze wkradły: 

A gdzie milczenie bywało wieczyste, 

Wszczyna się rozruch i odgłos zajadły. 

Rażą umysły jędze rozjuszone, 

Budzą się mnichy letargiem uśpione. 

Wtenczas nie mogąc znieść tego rozruchu, 

Ojciec Hilary obudzić się raczył. 

Wtenczas xiądz Przeor, porwawszy się z puchu, 

Pierwszy raz w życiu jutrzenkę obaczył. 

Klął ojciec doktor czułość swego słuchu, 

Wstał, i widokiem swym ojców uraczył: 

I co się rzadko w zgromadzeniu zdarza, 

Pędem niezwykłym wpadł do refektarza. 

Na taki widok zbiegłe braci trzody, 

Pod rzędem kuflów garcowych uklękły: 

Biegli ojcowie za mistrzem w zawody. 

Ten strachem zdjęty i srodze przelękły, 

Wprzód otarł z potu mięsiste jagody. 

Siadł, ławy pod nim dubeltowe jękły. 

Siadł, strząsnął mycką, kaptura poprawił, 

I tak wspaniałe wyroki objawił: 

«Bracia najmilsi: Ach! cóż się to dzieje? 

«Cóżto za rozruch u nas niesłychany? 

«Czy do piwnicy wkradli się złodzieje? 

«Czy wyschły kufle, gąsiory i dzbany? 

«Mówcie!... cóżkolwiek bądź, srodze boleję; 

«Trzeba wam pokój wrócić pożądany...» 

Wtem się zakrztusił, jęknął, łzami zalał; 

Przeor tymczasem pełny kubek nalał. 

Już się zdobywał na perorę nową 

Doktor, gdy postrzegł likwor przezroczysty. 

Wódka to była, co ją zwą kminkową, 

Przy niej Toruński piernik pozłocisty. 

Sucharki massą oblane cukrową, 

Dar przeoryszy, niegdyś uroczysty. 

Zachęca przeor w urzędzie chwalebny; 

«Racz się posilić, ojcze przewielebny!» 

O! rzadki darze przedziwnej wymowy, 

Któż ci się oprzeć, któż sprzeciwić zdoła? 

Tak łagodnemi zniewolony słowy, 

Wziął doktor kubek w pocie swego czoła, 

Łyknął dla zdrowia posiłek gotowy: 

Lecz żeby jeszcze myśl przyszła wesoła, 

W świętym orszaku, w gronie miłych dzieci, 

Raczył się napić raz, drugi i trzeci. 

Jako po smutnej chwili, która mroczy, 

W pierwszem świtaniu, rumieni się zorze, 

Uwiędłe ziołka wdzięczna rosa moczy, 

I rzeźwi kwiatki w tak przyjemnej porze; 

Wyiskrzyły się przewielebne oczy 

Po słodko dzielnym wódczanym likworze. 

Odchrząknął żwawo, niby się uśmiéchnął, 

Przymrużył oczy, nadął się i kichnął. 

Na takie hasło, ojcowie, co rzędem 

Według godności i starszeństwa stali, 

Najprzyzwoitszym poruszeni względem, 

Wiwat! chórowym tonem zawołali. 

Ojciec Honorat najbliższy urzędem, 

Którego bracia wielce szanowali: 

Niegdyś promotor sławny różańcowy, 

Temi najpierwszy, aplaudował słowy: 

«Pisze Chryzyppus o Alfonsie królu, 

«Kiedy prowadził wojnę z Baktryany, 

«Iż wpośród bitwy, na Licyjskiem polu 

«Od wojska swego będąc odbieżany, 

«Stanął: a wody czerpnąwszy z Paktolu, 

«Tak się orzeźwił, iż zgnębił pogany. 

«Stąd poszło lemma na marmurze ryte, 

«Pereat umbra! Lemma znamienite. 

«Wiem, bom to czytał w uczonym Tostacie, 

«Po ciemnej nocy, że jasny dzień wschodzi. 

«Na godnym kiedy cnota majestacie 

«Siędzie, o szczęściu wątpić się nie godzi. 

«Czegoż się, mili bracia, obawiacie? 

«Z nami