Tytuł oryginału Mirall trencat
Przekład ANNA SAWICKA
Wydawca KATARZYNA RUDZKA
Redaktor prowadzący, redakcja ADAM PLUSZKA
Korekta MAŁGORZATA KUŚNIERZ, BEATA WÓJCIK
Projekt okładki i stron tytułowych KATARZYNA BORKOWSKA / kb-de
[email protected]Koordynatorka produkcji PAULINA KUREK
Opracowanie typograficzne, łamanie | manufaktu-ar.com
This book was translated with the help of a grant from the Institut Ramon Llull
Mirall trencat Copyright © Institut d’Estudis Catalans
Published by agreement with Casanovas & Lynch Literary Agency, Spain and Book/lab Literary Agency, Poland.
Copyright © for the translation by Anna Sawicka Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2024
Warszawa 2024 Wydanie pierwsze
ISBN 978-83-67996-09-9
Wydawnictwo Marginesy Sp. z o.o. ul. Mierosławskiego 11A 01-527 Warszawa tel. 48 22 663 02 75redakcja@marginesy.com.pl
www.marginesy.com.pl
Konwersja: eLitera s.c.
Un roman: c’est un miroir qu’on promène
le long du chemin.
SAINT-RÉAL
CZĘŚĆ PIERWSZA
I honour you, Eliza, for keeping secret some things.
STERNE
I
(Cenny klejnot)
Vicenç pomógł panu Nicolau wsiąść do powozu. „Tak, szanowny panie, jak pan każe”. Następnie wsiadła pani Teresa. Zawsze w tej kolejności, najpierw on, potem ona, bo przy wysiadaniu musieli go podtrzymywać oboje. Operacja nie była łatwa, a z panem Nicolau należało się obchodzić bardzo troskliwie. Wjechali w ulicę Fontanella, a na wysokości alei Portal de l’Àngel skręcili w prawo. Konie biegły truchtem, a czerwono-czarne, świeżo lakierowane koła toczyły się lekko w górę alei Passeig de Gràcia. Pan Nicolau chwalił się wszystkim, jakim skarbem jest Vicenç i że gdyby go nie miał, sprzedałby berlinkę, bo nie zaufałby żadnemu innemu woźnicy. A że pan Nicolau miał szeroki gest, Vicenç czerpał z tego zaufania duże korzyści. Dzień wstał pochmurny; od czasu do czasu między dwiema chmurami na moment pojawiał się blady promień słońca. Wszyscy, to znaczy służba i garstka przyjaciół, wiedzieli, że pan Nicolau chce zrobić prezent pani Teresie, bo kiedy obchodzili półrocze ślubu, podarował jej japońską szafę z czarnej laki z misternymi inkrustacjami z masy perłowej i złota, która nie wzbudziła jej entuzjazmu. Przeżył rozczarowanie: „Cóż, widzę, że nie trafiłem, a dałem za nią majątek; ale skoro mnie się podoba, zatrzymam ją dla siebie, a tobie podaruję coś, co ci sprawi większą przyjemność”. Przed sklepem jubilera Begú Vicenç zatrzymał konie, zsunął się z kozła, odłożył cylinder na siedzenie i patrzył, jak pani Teresa otwiera drzwiczki i wyskakuje zręcznie jak łania. Wspólnym wysiłkiem wyciągnęli pana Nicolau z powozu – „z mojej szafy”, jak go nazywał. Stał nieruchomo na środku chodnika, bo kiedy wysiadał, potrzebował czasu, żeby się wyprostować, spojrzał dwa–trzy razy na prawo i lewo, nie poruszając głową, jakby nie wiedział, co ma robić. W końcu wziął żonę pod rękę i powolutku weszli oboje do sklepu jubilera.
Jako że chcieli rozmawiać osobiście z panem Begú, jeden z subiektów zaprowadził ich do gabinetu. Pan Begú, postawny mężczyzna z jasną cerą, krótko przyciętymi włosami i gęstymi brwiami, zawołał, podnosząc się: „Jakież to dobre wiatry państwa przyniosły?”. Dawno do niego nie zaglądali, zauważył, że pan Rovira bardzo się postarzał: musiał źle znosić małżeńskie emocje. Pan Rovira od razu przeszedł do rzeczy: „Chciałbym, żeby pokazał nam pan klejnot, ale klejnot godny tej nazwy”. Usiadł w fotelu z prostym oparciem, idealnym dla jego pleców, i pomyślał, że musi sobie zamówić dwa takie same. Teresa skupiła wzrok na paznokciach jubilera: nieskazitelne, starannie obcięte, błyszczące. Przyglądała mu się ukradkiem: musiał mieć dobre pięćdziesiąt lat, ale wyglądał, jakby dopiero co skończył czterdzieści, wyprostowany, elegancki, w ciemnym garniturze w prążki, z szarą perłą w krawacie. Podniósł obiema dłońmi ołówek i spoglądał na nich z uśmiechem: „Jakiego rodzaju klejnotu państwo szukają?”. Pan Nicolau spojrzał na Teresę, a ona zasugerowała, że mogłaby to być broszka. Kolczyki już miała, pierścionek też, bransoletek nie lubiła... Pan Begú pociągnął za sznurek i kazał przynieść pudełka z zapinkami, wszystkie. Skierował wzrok na Teresę, później spojrzał na pana Nicolau, tak że ten aż się zmieszał. Znał całą historię: że pan Rovira na starość ożenił się z dziewczyną bardzo niskiego pochodzenia i nie wiadomo, co się kryło za tymi oczami, patrzącymi tak niewinnie, i za tą urodą. „Takie małżeństwa czasem się udają – pomyślał – ale lepiej nie sprawdzać”. Nie wiedział, o czym z nimi rozmawiać. Pan Nicolau zakaszlał parę razy, jakby zaraz miał umrzeć; chyba cierpiał, biedaczek, na silny bronchit. „Nadmiar tytoniu i alkoholu”. Kiedy pojawił się subiekt, poczuł prawdziwą ulgę. Pudełko otwarte w pierwszej kolejności wypełniały zwykłe szpilki i pan Nicolau, prawie nie zaglądając do środka, kazał je zamknąć. Chciał czegoś naprawdę cennego. Pan Begú otwierał kolejne pudełka, uśmiechał się z satysfakcją i wpatrywał uważnie w pana Nicolau i jego żonę. Teresa, która cały czas zachowywała spokój, nagle wychyliła się do przodu i sięgnęła po okrągłą broszkę z rubinów otoczonych dwoma kręgami diamentów. Chociaż broszka dobrze się prezentowała, mąż wyjął ją, zdegustowany, z jej palców i odłożył na stół. Wtedy pan Begú podszedł do stosu pudełek i z jednego z nich wyciągnął czarne aksamitne etui. „To najlepszy klejnot w naszej firmie”, oświadczył, gładząc palcem brylantowy bukiet kwiatów wielkości dłoni. Teresa straciła oddech i kręciła głową to w jedną, to w drugą stronę, jakby to, co zobaczyła, było snem, a ona próbowała się obudzić. Pan Nicolau wyjął broszkę z etui i ważył ją w dłoni. „Nie wydaje ci się, że to nadmierny zbytek?”, westchnęła Teresa, szczęśliwa. Zamiast odpowiedzi, głosem lekko schrypniętym poprosił jubilera, żeby był łaskaw przypiąć tę broszkę w klapę żakietu jego małżonki. Następnie, kiedy Teresa podziwiała swoje odbicie w lustrze jednej z witryn, pan Nicolau z niezmąconym spokojem zaczął przeliczać plik banknotów, które następnie układał w największym porządku na stole. Pan Begú odprowadził ich do drzwi, myśląc: „Ależ on się musiał dorobić na giełdzie!”. Zanim mu podał rękę na pożegnanie, pan Nicolau zapytał, gdzie kupił ten fotel z prostym oparciem. „Na ulicy De la Palla, u antykwariusza”. Pan Nicolau podziękował, a jubiler życzył im obojgu, żeby przez wiele lat mogli cieszyć się z nabytku. Wsiadając do powozu, Teresa pomyślała, że ten klejnot wybawi ją z opresji.
Minęły dwa czy trzy tygodnie i pewnego dnia Teresa wczesnym rankiem wyszła z domu. Mężowi od paru dni dokuczało silne przeziębienie. Wyjaśniła, że idzie do modystki i że obejdzie się bez powozu, bo ma ochotę się przejść, odetchnąć świeżym powietrzem: spędziła dwa dni w zamknięciu, w otoczeniu mikrobów i zapachu eukaliptusa. Czy może przypiąć broszkę? Chciała zobaczyć, jak modystce zbieleje oko. Ta brosza, zdaniem pana Begú, mogła przyciągnąć wzrok każdego mężczyzny. „Ludzie nas zobaczą i nie pomyślą: cóż to za szykowna pani! tylko: cóż za wytworny pan!”. A on, leżąc w łóżku, uśmiechnął się blado. Teresa to jego perła. Wypatrzył ją z tarasu opery Liceu, jak szła pod rękę z jakąś przyjaciółką. Matka Teresy miała stragan rybny na targowisku Boqueria. Któregoś dnia, gdy przechodziła tamtędy sama, on najpierw przez chwilę za nią podążał, a potem zapytał, czy może jej towarzyszyć, i od razu wyłożył swoje zamiary. Widywali się od czasu do czasu, a tej samej zimy matka Teresy zmarła. Nie minął jeszcze miesiąc od pogrzebu, kiedy pan Nicolau zapytał Teresę, czy zechce go poślubić: mógł jej zaoferować tylko swój majątek; doskonale zdawał sobie sprawę, że jest stary i że żadna dziewczyna go nie pokocha. Teresa obiecała, że się zastanowi. Ciążył jej poważny problem: jedenastomiesięczny syn, owoc życiowej pomyłki, wielkiej jak kamienica. Ojciec dziecka, Miquel Masdéu, żonaty, utrzymywał się między innymi z zapalania i gaszenia ulicznych latarń, a mimo to kobiety za nim szalały. Kiedy pan Nicolau poprosił ją o rękę, Teresa umieściła dziecko u ciotki i po paru dniach oświadczyła, że się zgadza. „A rybny stragan niech licho porwie!” Wydawało się, że od tamtych wydarzeń minęło dużo czasu, a tak naprawdę wcale nie tak wiele... Dzień wstał uroczy, słońce do zakochania. Teresa poruszała się tak szybko, jakby miała skrzydła u ramion. Po chwili weszła w bramę, ściągnęła broszkę i schowała ją w portmonetce. Denerwowała się. Powoli przecięła plac Catalunya. Jeśli nie opanuje nerwów, nie uda się jej załatwić tego, co zamierzała. Musiała to zrobić. Jej mąż, gotów wydać fortunę, żeby ją ustroić, pieniądze jej wydzielał oszczędnie: zaraz się zorientuje, jak szybko topnieją. Ale najbardziej martwiła się podeszłym wiekiem cioci Adeli, która mogła umrzeć znienacka, i co wtedy? Na alei Passeig de Gràcia mijała nielicznych przechodniów. W jednym z okien wystawowych sklepu jubilera pysznił się naszyjnik z trzech sznurów pereł w szarym odcieniu, jak perła w krawacie pana Begú. Otworzyła drzwi i weszła do środka.
Sklep tonął w półmroku; musiało być bardzo wcześnie. Ten młodzieniec, który poprzednio przynosił pudełka, rozpoznał ją i powitał z uśmiechem. „Dobrze się składa, pan Begú właśnie przyszedł”. Pan Begú musiał ją zauważyć zza firanki i natychmiast się pojawił. „Co za zaszczyt, pani Roviro, będzie pani łaskawa?” Teresa popatrzyła na niego z mieszaniną ciekawości i niepokoju i weszła do gabinetu. Na stole stała lampa z zielonym abażurem, który przyciemniał jej blask. Tym lepiej, poczuła się bezpieczniej. Od razu przeszła do rzeczy. Wyciągnęła broszkę z brylantami z torebki i położyła obok lampy. „Pewnie pomyśli, że odkleił mi się brylant i przychodzę z reklamacją”. Jako że Teresa się nie odzywała, pan Begú sam zapytał, czy coś się nie zgadza. „Zepsuła się gałązka wiązanki?” „Nie; przyszłam pana prosić, żeby pan ją ode mnie odkupił”. Pan Begú wstał, podszedł do jednej z witryn, obrócił się i znowu usiadł. Pojął, że to delikatna sprawa; nie wiedział, od czego zacząć. „Chciałbym panią o coś zapytać, ale nie mam odwagi... Nie mam najmniejszego zamiaru pani urazić”. Znów wstał, przeciągnął ręką po włosach i w końcu się zdecydował: „Czy pani mąż o tym wie?”. Teresa szybko odparła: „Nie”. I posyłając mu słodkie spojrzenie, dodała: „Mój mąż nie wie i nie powinien nigdy się dowiedzieć”. Zależało jej na tym, by on, pan Begú, odkupił od niej broszkę, oczywiście za cenę niższą, niż za nią otrzymał. Pan Begú potarł policzek i patrzył na nią przez chwilę, jakby nie rozumiał, o co jej chodzi. Teresa wyjaśniła, że potrzebuje pieniędzy. „Pan i ja zawrzemy umowę: musi mi pan obiecać, że nie wystawi tego klejnotu ani go nie sprzeda, przez, powiedzmy, dwa–trzy miesiące, a gdyby pan go sprzedał, przedtem narysuje pan kopię”. Pan Begú uśmiechnął się złośliwie, a Teresa dodała: „Czy będzie panu odpowiadać kwota w wysokości dwóch trzecich tego, co zapłacił panu mój mąż? Nie mogę tego panu obiecać, ale jest bardzo prawdopodobne, że znów ją od pana kupimy”. Pan Begú przestał się uśmiechać i sięgnął po książeczkę czekową. Teresa powstrzymała go gestem ręki: „Nie, tylko nie czeki”. Pan Begú obrzucił ją spojrzeniem wspólnika: „Gdyby nie to, że wczoraj wieczorem nie zdążyłem pójść do banku, teraz musiałbym panią prosić o ponowne przyjście”. Otworzył kasę i wyciągnął z niej plik banknotów. „Zechce pani przeliczyć?” „Nie, zdaję się na pana”. Wtedy pan Begú, który wręczając jej banknoty, lekko dotknął jej dłoni opuszkami palców, włożył klejnot do szuflady stołu. Teresa wstała, a on ostrożnie wziął ją pod rękę. „Zobaczymy się jeszcze?” Idąc przez sklep, odpowiedziała spokojnym głosem: „To niemal pewne”.
Zaciskając palce na zapięciu torebki, ruszyła w stronę postoju powozów. Kiedy dotarła do domu ciotki Adeli, od sąsiadki, która właśnie zamiatała schody, dowiedziała się, że tam nikogo nie ma, ale pani Adela szybko wróci. Jeśli chce, może na nią zaczekać... Ciotka Adela wkrótce się pojawiła, ledwie żywa, z koszem w ręce i śpiącym niemowlęciem w ramionach. Położyły dziecko w łóżeczku i przeszły do jadalni. Teresa wyjaśniła jej w dwóch słowach, co ma zrobić: zawiadomić Miquela i dać mu te pieniądze. Wyciągnęła z portmonetki plik banknotów i podzieliła na dwoje. „Miquel zajmie się chłopcem, już się dogadaliśmy; jego żona się zgadza”. Nie wiedziała, oczywiście, że to jego dziecko. Miquel zmyślił bardzo smutną historię, bardzo zawiłą, a ponieważ oni sami nie mogli mieć dzieci, zdołał ją przekonać. Drugą połowę dostanie, gdy dziecko zostanie ochrzczone. „Ja będę jego chrzestną, w ten sposób będzie mógł mnie odwiedzać, jak urośnie, a ja się o niego zatroszczę: nie chcę, żeby mój syn tułał się po świecie”. Ciotka Adela, ze zdumioną miną, na wszystko mówiła tak. „Te pieniądze sprawią, że Miquelowi i jego żonie będzie trochę lżej”. Jasne, że Miquel źle ją potraktował, a kiedy zaczął się do niej zalecać, nie przyznał się, że jest żonaty, ale ona nie chowa urazy, bo była w nim zakochana. Ciotka Adela uspokoiła ją, żeby się nie martwiła, bo ona zrobi wszystko, co w jej mocy. „Chcesz popatrzeć, jak śpi?” Chłopiec spał jak aniołek. Teresie nie bardzo się podobał, bo uważała, że ma nieco zadarty nosek, podobnie jak ona, a chociaż swój własny lubiła, to nosek chłopca wydał się jej brzydki. Utuliła go. „Muszę iść, ciociu, bardzo się spieszę”. Już w drzwiach wręczyła jej pieniądze: „To dla cioci”, i obiecała, że nigdy jej niczego nie zabraknie.
Rozejrzała się za apteką blisko domu modystki, bo najpierw czekała ją przymiarka. Zobaczyła jedną na rogu. Jak tylko weszła do modystki, poprosiła pomocnice, żeby szybko się uwinęły, bo jej słabo. Pół godziny później, kiedy schodziła po schodach, zauważyła, że drżą jej ręce. Zatrzymała się na chodniku. „Przy odrobinie szczęścia powinno się udać”, pomyślała i osunęła się na ziemię, przytrzymując się ściany. Natychmiast otoczyło ją kilka osób i jakiś mężczyzna pomógł jej się podnieść. W aptece dali jej do powąchania buteleczkę; wyjaśniła, że zakręciło się jej w głowie: niedawno wyszła za mąż. Aptekarz się uśmiechnął i przygotował lekarstwo: „Proszę zażywać szczyptę na łyżeczce wody co dwie godziny”. Mężczyzna, który wcześniej jej pomógł, poszedł szukać powozu. „Jeśli nie ma pani nic przeciw temu, będę pani towarzyszył”. „Będę panu bardzo wdzięczna”. Portierka widziała, jak przyjechali, dokładnie tak jak Teresa sobie zaplanowała, i pomogła jej wejść po schodach. Felícia otworzyła drzwi. „Jeśli pan będzie o mnie pytał, powiedzcie mu, że wróciłam zmęczona, nie czuję się najlepiej”. Natychmiast położyła się do łóżka. Wieczorem Felícia zaniosła jej szklankę mleka i powiadomiła, że pan wciąż bardzo chory, ale gdy się dowiedział, że i ona musiała się położyć, wysłał po lekarza. Teresa się zlękła, ale obeszło się bez wielkiego udawania: miała przyspieszony puls i parę kresek gorączki.
Uderzyła w lament dopiero późnym wieczorem. Felícia usłyszała dzwonek z pokoju pani, gdy już prawie zasypiała. Włożyła szlafrok, a jak tylko otworzyła drzwi, pani stojąca przed toaletką, z włosami w nieładzie, z zaczerwienionymi oczami, zapytała ją, czy przy zdejmowaniu sukni odpięła od niej broszkę. Felícia z całkowitym spokojem zapytała: „Jaką broszkę?”. „A jaką Felícia by chciała? Tę z brylantami”. Felícia odparła, że nie, broszki nie widziała. Zabrała suknię, starannie ją wyczyściła szczotką, a ponieważ zostały ślady błota, na koniec zaniosła ją do farbiarni; ale może pani być pewna, że na sukni nie było nic. Teresa zakryła oczy chusteczką i wybuchnęła płaczem. Następnego dnia wczesnym rankiem Felícia poszła zapytać, czy znaleziono broszkę na sukni pani Roviry. Dziewczyna z farbiarni zapewniała, że nie, że zawsze zanim przystąpi do czyszczenia sukien, najpierw dokładnie je ogląda, by sprawdzić, czy coś na nich nie zostało. „Musiał mi ją ktoś zabrać, kiedy upadłam – jęknęła Teresa, zdesperowana. – Wolałabym umrzeć”. Felícia powtórzyła to Vicençowi, Vicenç portierce, portierka sklepikarzowi, a kucharka, gdy poszła prosić pana Nicolau o swoją tygodniówkę, wygadała się, że pani zgubiła brylantową broszkę, wychodząc od modystki, i że mało nie oszalała z rozpaczy. Pan Nicolau, któremu przeziębienie już mijało, poszedł do Teresy i zobaczył jej twarz bladą jak u nieboszczyka, bo przez całą noc nie zmrużyła oka i od ciągłego powtarzania, że jest chora, już naprawdę źle się czuła i nabrała przekonania, że straciła broszkę. Pan Nicolau, siedząc na brzegu jej łóżka, zapytał, czemu nie okazała mu zaufania i nie wyznała wszystkiego od razu, a Teresa ledwie słyszalnym głosem szepnęła, że ktoś musiał ją okraść, jak zemdlała, i on nie może sobie nawet wyobrazić, jak strasznie cierpi, jakby znalazła się w piekle, nie tyle ze względu na wartość broszki, która kosztowała majątek, ile dlatego, że dostała ją od niego, w dowód miłości. I rozpłakała się z głową wciśniętą w poduszkę. Pan Rovira, trzymając ją za rękę, mówił, że bardzo mu przykro, oczywiście, ale nie chce patrzeć na jej smutek i że szybko znajdzie jakieś lekarstwo.
Jak już wróciła do zdrowia i nieco zaróżowiły się jej policzki, bo naprawdę bardzo to przeżyła, któregoś ranka wsiedli do powozu. Najpierw wsiadł pan Nicolau, z pomocą Vicença, bo sędziwy wiek i drętwota utrudniały mu wsiadanie do tej „szafy”. Potem wsiadła pani Teresa. Pan Begú, kiedy ich zobaczył, musiał bardzo się starać, żeby zachować powagę. Teresa wyjaśniła mu problem z broszką i pan Nicolau, nie dając jej skończyć, zapytał, czy mają drugą taką samą. „Nie, nie mam takiej samej, to był unikalny klejnot, ale mam jej szkic, więc jeżeli państwo sobie życzą, mogę ją odtworzyć. Najtrudniej będzie znaleźć brylanty tak doskonałe jak te, które się znajdowały w sercu kwiatów, ale dokonam niemożliwego, zapewniam państwa”. I po paru miesiącach wrócili do jubilera. Pan Begú wyciągnął z sejfu etui w kolorze fioletowym z białą jedwabną podszewką i otworzył je na stole. Pan Rovira wręczył jubilerowi plik banknotów, a ten, usatysfakcjonowany, przyczepiając broszkę do sukni pani Roviry, stwierdził, patrząc jej w oczy: „Nikt by nie powiedział, że to nie ta sama”.
Tej wiosny Teresa Goday de Rovira została chrzestną trochę już podrośniętego chłopczyka, który, biedaczek, stracił matkę zaraz po tym, jak w szpitalu wydała go na świat. Wyjaśniła mężowi, że Miquel Masdéu to robotnik i że poznała go w dzieciństwie. Masdéu jest kuzynem tej matki, której przydarzyła się owa wpadka, i kiedy dziecko zostało samo, Masdéu, który nie miał dzieci ze swoją żoną, postanowił je przygarnąć. Co za historia. „Zacni ludzie!”, westchnął pan Rovira, który nie miał ochoty towarzyszyć Teresie podczas chrzcin. W kącie zakrystii Miquel Masdéu ze łzami w oczach uścisnął rękę Teresy: „Dziękuję: życzę ci szczęścia i niech Bóg ci to wynagrodzi”. I spojrzał niemal oślepiony, bo w płomieniach świec brylanty bardzo świeciły, na wiązankę szlachetnych kamieni, które Teresa, żona bogatego starca, miała przypięte z lewej strony sukni.
II
(Bàrbara)
Salvador Valldaura przymknął oczy, a skrzypce podjęły pierwszy temat z części allegro con brio. Słuchał w skupieniu, otoczony tymi falami, które go wprawiały w stan egzaltacji i zapierały dech w piersi. Kiedy po trzech akordach orkiestry fortepian powracał do wstępnej frazy, otworzył oczy. Na scenie, wśród pierwszych skrzypiec, siedziała dziewczyna, której u dołu, spod spódnicy, wystawał odpruty brzeżek koronkowej falbany. Ten niesamowity szczegół tak go rozstroił, że przez chwilę przestał wsłuchiwać się w muzykę. Ponownie zamknął oczy i spróbował się skupić. Fortepian podjął drugi temat, przekazał go orkiestrze i znów go przejął, teraz z większą mocą. Ale wszystko na próżno. „Tak to jest pozwolić grać na skrzypcach dziewczynie...” Czemu tego nie zauważył od razu? Zanim koncert się rozpoczął, skupił się na lekturze programu, a później, gdy zapadła cisza i orkiestra zaatakowała pierwsze nuty, ledwo zwrócił uwagę na jej ramię i jej smyczek pośród innych. Oburzyło go to niewybaczalne niechlujstwo, które zepsuło mu najlepszą część wieczoru. Nagle poczuł, że serce mu się ściska, i przyjrzał się jej z większą uwagą: dziewczyna z falbaną to ta sama skrzypaczka, która pięć czy sześć miesięcy temu grała na koncercie alumnów konserwatorium w Salzburgu. Szczupła, jasna jak złota nić, jasnooka, z włosami zaczesanymi do góry, z dwoma czy trzema puklami spływającymi na kark. Nie spuszczał z niej oka przez cały wieczór, a później często ją wspominał, tak ulotną i tak delikatną, że przykro sobie wyobrazić, jak okrutnie mogłoby ją potraktować życie. Chciał o niej pogadać z Quimem, ale wybrał najgorszą osobę i najgorszy moment, ponieważ Joaquim Bergadà, jego towarzysz, właśnie podbił serce żony angielskiego attaché handlowego, znaną z zamiłowania do romansów, i słuchał go jednym uchem. „Ach tak? Uważaj, takie dziewczyny tylko polują na naiwnych”, i zmienił temat. Valldaura przysiągł sobie, że nigdy więcej nikomu o tym nie wspomni. Musiała być wiedenką; w żadnym miejscu na świecie nie widział równie delikatnych dziewcząt, na dodatek z tak uroczym profilem. Był pewny, że już nigdy jej nie zobaczy, a tu miał ją w zasięgu ręki. Słuchał, niczym westchnienia, ostatnich nut kadencji, gdy wszystko omdlewało w tym trudnym do zniesienia finale. Kotły wtórowały fortepianowi. Znów zamknął oczy, ale daremnie: nadal ją widział z pochyloną głową, ze zrośniętymi brwiami, jak w Salzburgu, i wydawało mu się, że dźwięk skrzypiec, fortepianu i fletów rozbrzmiewa w oddali, coraz dalej.
Przez wiele lat, ilekroć Salvador Valldaura usłyszy trzeci koncert fortepianowy Beethovena, pomyśli o tamtym wieczorze. Wyszedł ze wszystkimi i szedł przez jakiś czas, nie wiedząc, dokąd zmierza. Chłód na zewnątrz sprawiał, że nieliczni przechodnie przemierzali ulice w pośpiechu. Miał wrażenie, że wszystko się zmieniło i już nigdy nie będzie takie jak dotąd. A zobaczył ją dopiero dwa tygodnie później, też w niedzielę: inaczej się uczesała, z przedziałkiem na środku i lokami związanymi czarną wstążką; nie mógł dostrzec jej oczu, ale czoło, bielusieńkie, było subtelnie wysklepione. Kiedy nie grała, nadal miała spuszczoną głowę, zamyślona i pogodna.
Gdy nazajutrz Valldaura zaprosił Quima do restauracji, bez przerwy mówił o dziewczynie z Salzburga. Quim spojrzał na niego z uśmiechem. „Mówisz o tej pannie, która czasami bierze udział w niedzielnych koncertach. Jasne, że ją znam! To krewna jednego z moich znajomych. Nazywa się Bàrbara coś tam. Bywa, że po południu przychodzi na podwieczorek do Dehmela; mieszka tuż za ambasadą. Doniczki na balkonikach, małe szkiełka w oknach... Czego więcej można chcieć! Któregoś dnia was sobie przedstawię”.
Kiedy Joaquim Bergadà i Salvador Valldaura weszli do Dehmela, Bàrbara i jej kuzyn już na nich czekali. Siedzieli w salce w głębi przy stoliku z czarnego marmuru. Panował tłok. Bàrbara podniosła rękę, jak tylko ich dostrzegła: w płaszczu z futrzanym kołnierzem, z bliska, wydała się Valldaurze jeszcze ładniejsza. Quimet ich sobie przedstawił. Podeszła stara kelnerka w jasnoniebieskim uniformie i fartuchu wiązanym na karku. Spędzili razem zaledwie pół godziny. Przez cały ten czas Bàrbara prawie się nie odzywała. Słuchała z uwagą opowieści swojego kuzyna, mężczyzny w średnim wieku, rumianego na twarzy, który rozprawiał z Quimem o muzyce; chwilami sprawiała wrażenie rozkojarzonej, jakby gdzieś odpłynęła myślami. Valldaura niewiele miał do powiedzenia, ale wykorzystując chwilę, gdy pozostali zamilkli, przyznał się, że Wiedeń bardzo mu się podoba. „Tak? Mnie też się podoba, ale to pewnie dlatego, że tu się urodziłam”, zażartowała. Mówiła po francusku w sposób, który wydał mu się doskonały. Zaczęła wciągać rękawiczki: „Bardzo proszę, nie przejmujcie się mną, ale muszę natychmiast wyjść”. Wszyscy się podnieśli. Na ulicy Quim i jego przyjaciel zostali z tyłu, a Valldaura wykorzystał to, żeby zapytać Bàrbarę, czy nie zechciałaby w niedzielę wieczorem pójść z nim na spacer. Bàrbara zwróciła ku niemu twarz i zmierzyła go spojrzeniem szarych, nieco przymkniętych oczu. „Dobrze”, dosłyszał jej cichą odpowiedź. Odniósł wrażenie, że zgadza się z uprzejmości. Kiedy został sam, wszedł do kwiaciarni i złożył zamówienie, by każdego dnia dostarczano Bàrbarze bukiecik fiołków: takich bladych, raczej liliowych niż fioletowych, dużych. W ogóle nie pachniały, może dlatego, że pochodziły z zimnego kraju.
W niedzielę pogoda dopisała. Valldaura wstał późno i poszedł do fryzjera w hotelu, żeby mu przystrzygł brodę. Spokojnie zjadł obiad. Wysiadając z dorożki przed domem z balkonikami, zobaczył Bàrbarę schodzącą po schodach. Cała w szarościach, z aksamitną peleryną, przybrana paroma fiołkami na piersiach. Kiedy już drzwiczki zostały zamknięte, a Bàrbara siedziała obok niego, Valldaura poczuł, że jest szczęśliwym człowiekiem. Ona, która w dniu ich poznania prawie się nie odzywała, teraz cały czas mówiła, nie patrząc w jego stronę. „Chyba trochę przesadza”, pomyślał Valldaura. Zanim dojechali do Prateru, zdążyła mu opowiedzieć, że mieszka z dziadkami i że jej matka, bardzo ładna, miała włosy sięgające do połowy ud. „Jako pięcio-, sześcioletniej dziewczynce pozwalała mi wchodzić i patrzeć, jak się kąpie, ale gdy zaczynała się ubierać, mówiła, wskazując drzwi: teraz, Bàrbaro, proszę już odejść”. Któregoś dnia przestałam ją widywać i długo, kiedy zostałam sama, szukałam jej wszędzie i przywoływałam cichutko. Uciekła z kimś, kogo pokochała w młodości, i zamieszkała w Italii. O swoim ojcu Bàrbara niewiele wiedziała: dużo podróżował i prawie nigdy go nie widywała. Ale jej dziadek... Pewnego dnia oświadczyła, że chce się uczyć gry na skrzypcach, a on bardzo się ucieszył. „Uwielbiał muzykę”. I nagle zamilkła. Przez dłuższą chwilę słyszeli tylko stukot końskich kopyt. „Co jej się stało, dlaczego mi to wszystko opowiada?”, zastanawiał się Valldaura. Przemierzali niemal pustą aleję; słońce przyblakło, zrobiło się chłodno. Z bocznej alejki wyjechali dwaj konni oficerowie w mundurach w kolorze jasnego nieba. Ten bliżej nich podtrzymał swoje kepi ręką i pochylił się, żeby zajrzeć do ich dorożki. Ten drugi, z monoklem, coś mu szepnął i obaj się roześmieli. Bàrbara przez chwilę śledziła ich wzrokiem: „Mój dziadek był wojskowym i jeszcze pamiętam, jak po kryjomu odrywałam mu guziki od munduru”. Obróciła się do Valldaury i wskazując fiołki na sukni, oświadczyła: „Pierwszy raz ktoś mi podarował kwiaty”. Valldaura chciał ująć jej rękę, ale pomyślał, że lepiej nie płoszyć dziewczyny, i zaczął opowiadać o Salzburgu. Bàrbara się uśmiechnęła: „Czasem się zniechęcam, ponieważ myślę, że nigdy nie będę dobrze grać na skrzypcach”. Chwilę później Valldaura zatrzymał dorożkę, bo już podjechali pod Lusthaus. Nie chciała wejść do środka. „Chętnie bym się przeszła; od tak dawna nie odwiedzałam tego miejsca...” Znajdowali się na środku dużej okrągłej polany otoczonej ze wszystkich stron lasem i weszli na dróżkę z ubitej ziemi biegnącą między wysokim zielskiem zwarzonym przez przymrozki. Usłyszeli trzepot skrzydeł: to dwa spłoszone ptaszki, które sfrunęły z gałęzi, narobiły hałasu. Bàrbara się przestraszyła, a wtedy Valldaura wziął ją pod rękę. „Proszę się nie bać, to tylko ptaki”. Roześmiała się. Valldaura nie widział dotąd twarzy, którą śmiech przemieniałby do tego stopnia; wydawała się inną dziewczyną, w jej oczach pojawił się jakiś zły błysk. „Przychodziłam tu czasami z dziadkiem. Widzi pan tę skałę, tam niżej? Zawsze się na nią wspinałam. Potem szliśmy nad rzekę, tu blisko... Ale tylko przy ładnej pogodzie, kiedy drzewa pokrywały się liśćmi, a ziemia – miękką trawą”. Rozkoszna. W tym momencie zapragnął stać się Bogiem. „Żeby na wszystkich drzewach rozwinęły się liście i żeby zakwitły wszystkie kwiaty”, pomyślał uśmiechnięty. Nie odejdzie z tego lasu, póki jej nie pocałuje. „Bàrbaro...”, wyszeptał. Ona zdjęła z sukienki jeden fiołek i podała go, patrząc mu prosto w oczy. Valldaura pochylił się nad jej ustami. Pomiędzy gałęziami prześwitywało prawie białe niebo, a od strony rzeki zaczynała unosić się mgła. Bàrbara chwyciła kamień i z gniewem cisnęła go daleko przed siebie. „W dzieciństwie myślałam, że mogłabym zabijać ryby kamieniami”. Stali jedno naprzeciw drugiego i Valldaura wpatrywał się jej w oczy; tęczówka cętkowana, ciemniejsza źrenica, niebieskawa biel rogówki... Bez słowa ujął jej twarz w dłonie i pocałował. Powoli wracali do dorożki. Zanim ją odwiózł do domu, zapytał, czy nie zechciałaby z nim pojutrze zjeść kolacji. Bàrbara się zgodziła.
Maître otworzył drzwi i wprowadził Valldaura do saloniku z niskim sufitem, wytapetowanego taką samą tkaniną jak zasłony. W głębi, częściowo ukryta za parawanem, znajdowała się kanapa z mnóstwem poduszek, a nad nią duże lustro. Valldaura podszedł bliżej i zauważył na lustrze dwa białe ślady palców. „Nie ma pan pomieszczenia z czystym lustrem?” Maître zaczął się kajać: niemożliwe, wszystko zajęte, ale zaraz każe oczyścić, to zajmie parę sekund. „Szybko, szybko”, poprosił, kiedy maître wrócił z kelnerem. Valldaura wyszedł na korytarz. Gdyby Bàrbara przyszła właśnie w tej chwili... Maître i kelner mieliby się z pyszna. Valldaura czekał dłuższą chwilę. Chodził w tę i z powrotem i pilnował, czy wszystko jest jak należy. Zatrzymał się przed stołem: okrągły, na nim dwa srebrne świeczniki, obrus aż do ziemi. Zielone kieliszki miały różowe nóżki. Doskonale. Pukanie do drzwi; pokojówka zaczyna powoli zapalać świece. Nim skończyła, pojawiła się Bàrbara. Valldaura spojrzał na nią nieco zaskoczony: Bàrbara, ładniejsza niż kiedykolwiek wcześniej, od stóp do głów ubrała się na czarno.
Bàrbara przechyliła kieliszek i wypiła ostatni łyk szampana. Wstała od stołu i przecierając czoło ręką, ruszyła w stronę kanapy. Jeszcze do niej nie dotarła, gdy nagle się zatrzymała, odwróciła tyłem i krzyknęła: „Błagam, tylko nie to lustro”. Oczy błyszczały jej jak w gorączce. Valldaura zapytał, czy coś jej dolega. „Nie, to nic takiego”. Ale potrzebowała jeszcze chwili, żeby się uspokoić. Potem mu wyjaśniła, że kiedy matka ich porzuciła, czasami śniło się jej, że jakiś głos woła po cichu: „Bàrbaro!”. I że wtedy wchodziła do środka lustra w takich samych złotych ramach jak te i już nie mogła się z niego wydostać. Valldaura nie wiedział, jak się zachować. Rozejrzała się wokół siebie, sięgnęła po płaszcz i wspinając się na palce, zakryła całą szklaną powierzchnię. „Gotowe”. Usiadła i zaczęła wyciągać szpilki z fryzury. Valldaura podszedł do niej i odgarnął jej loki z twarzy. „Masz takie jasne, długie włosy”. Bàrbara zaczęła się śmiać i przesunęła palcem po jego policzku, mocno, jakby chciała zostawić na nim znak: „Człowiekowi po śmierci włosy nadal rosną, nie wiedziałeś?”. Rozpięła bluzkę i odchyliła się do tyłu. Poczuł, że chwyta jego dłoń i kładzie na swojej piersi.
Dwa dni później Quim go odwiedził i pokazał gazetę: Bàrbara popełniła samobójstwo. Utopiła się w kanale.
Spędził kilka miesięcy, nie mogąc uwierzyć, że Bàrbara nie żyje; wyobrażał sobie, że ją spotka któregoś popołudnia w parku, wieczorem w jakiejś kawiarni. Nogi same go prowadziły do miejsc, gdzie byli razem. Kiedyś w muzeum zatrzymał się przed obrazem Świętej Rodziny Bronzina i serce zabiło mu mocniej: zobaczył Madonnę niesłychanie podobną do Bàrbary: ten sam łuk brwi, taki sam owal twarzy, szyja jak marmurowa kolumna, włosy z przedziałkiem, głowa lekko pochylona. Chodził tam codziennie. Po południu spędzał godziny w hotelu, siedząc u drzwi balkonu, i choć patrzył przed siebie, nie widział nawet okien domu z naprzeciwka. Lekarz stwierdził, że jeżeli chce się wydobyć z przepaści, w jakiej się znalazł, powinien trochę się rozerwać. W ambasadzie dużo o nim mówiono. Quim Bergadà opowiedział o Bàrbarze i wszyscy się obawiali, żeby Valldaura nie popełnił jakiegoś głupstwa. Przenosiny do Paryża trochę mu pomogły, ale zimą znów podupadł na duchu. Na Świętego Szczepana, kiedy się wybrał do Barcelony, Rafael Bergadà, brat Quima, osobiście przedstawił mu wdowę po finansiście Nicolau Rovirze, ładną i sympatyczną; nazywała się Teresa Goday.
III
(Salvador Valldaura i Teresa Goday)
Zakochał się w jej aksamitnym spojrzeniu i w zaraźliwym śmiechu. Zapamiętał na zawsze, jak Teresa wchodzi do salonu w sukni z mory orzechowej barwy, z różową różą na dekolcie i sięgającym stóp futrze z kuny, zmarznięta, uskarżająca się na pogodę. Wymienili ze sobą może cztery słowa, ale przy pożegnaniu podała mu rękę z takim uśmiechem, jakby się znali całe życie. Spotkali się ponownie na przyjęciu podczas święta Trzech Króli, też w domu brata Quima. Rafael przyznał się, że zaprosił ich oboje, oprócz tuzina innych przyjaciół, bo zarówno on, jak i ona wyglądali na nieco zagubionych: ona owdowiała ponad rok temu, a on nie ma żadnych krewnych w Barcelonie. Przy kawie, kiedy mężczyźni zostali sami, Valldaura zapytał, z jakich Godayów pochodzi ta Teresa. „Tego dobrze nie wiem – Rafael wykręcił się od odpowiedzi – ale jako wdowa po Nicolau Rovirze ma świetne koneksje i wszystkie drzwi stoją przed nią otworem”. Teresa i Eulàlia, żona Rafaela, bardzo się zaprzyjaźniły i czasami wychodziły razem oglądać wystawy. Tydzień po tym obiedzie Valldaura, spacerując samotnie w alei Passeig de Gràcia, zauważył, jak wysiadają z dorożki na rogu ulicy Casp. Teresa miała kapelusz z piórami rajskiego ptaka. „Jakie piękne pióra”, pochwalił Valldaura, podchodząc do niej bliżej. „Poważnie pan mówi czy żartuje?” Teresa bardzo ładnie wyglądała i wszyscy mężczyźni się za nią oglądali. Miał ochotę wziąć ją pod rękę, ale zmienił zdanie: w Barcelonie tak nie wypadało. Przez chwilę szli obok siebie, a tuż przed pożegnaniem oświadczył, że nieprędko teraz się zobaczą, ponieważ otrzymał list z Paryża i musi się tam udać jeszcze w tym tygodniu.
Dwa dni później Valldaura wybrał się wieczorem do cukierni Culleretes. Miał taki zwyczaj, że szedł na śmietankę w przeddzień podróży, kiedy walizka już została spakowana. W ten sposób żegnał się z Barceloną. Z zamyślenia wyrwał go głos Teresy: „Mogę się do pana przysiąść?”. Natychmiast podszedł kelner: „To co zawsze, pani Roviro?”. Teresa się roześmiała: „Tak, Joan, śmietanka i ciastko”. I odkładając rękawiczki i portmonetkę na sąsiednie krzesło, odezwała się do Valldaury, który jeszcze nie ochłonął ze zdziwienia: „Jak pan widzi, mamy podobne nawyki”. Rozmawiali o pogodzie, o rodzinie Bergadà, o Joaquimie, którego Teresa nie znała. Po chwili wyczerpały im się tematy i na moment zapadło milczenie. Teresa westchnęła: „Jak miłe muszą być te wojaże...”. On się wtedy przyznał, że już go zaczyna nużyć samotne podróżowanie; zawsze się obawiał, że w końcu ożeni się z cudzoziemką. „Czasem takie związki się udają, ale nigdy nie miałem ochoty spróbować”. W tym momencie przypomniał sobie Bàrbarę i się zaczerwienił. Teresa grzebała łyżeczką w śmietanie i patrząc na niego pozornie niewinnym wzrokiem, myślała: „Musiałeś zaliczyć wiele romansów na świecie!”. Później już prawie się nie odzywali. Wstając od stolika, Valldaura z ciężkim sercem pożegnał się jednym słowem: adéu. I przepadł.
Następnego dnia, zanim wyszedł z walizką z hotelu, wydał polecenie, by codziennie wysyłano Teresie kwiaty. „Fiołki; dopóki się nie skończą”. To było tak, jakby wiedeńska idylla zaczęła się od nowa. Ale tym razem mocniej stąpał po ziemi. Dołączył pudełko z wizytówkami. Na każdej z nich napisał: „Szczerze oddany”.
Gdy Felícia weszła do sypialni z pierwszym bukiecikiem fiołków, Teresa już nie spała. Nim zobaczyła wizytówkę, odgadła, że to od Valldaury. Przez te dwa dni dużo o nim rozmyślała. Nie można powiedzieć, żeby jej się nie podobał: przystojny, blondyn, elegancki... „Felício, co by Felícia zrobiła na moim miejscu; wyszłaby ponownie za mąż?” Pokojówka rzuciła jej figlarne spojrzenie: „Tak sądzę, proszę pani”. Felícia wyszła, a Teresę ogarnął ten szczególny rodzaj niepokoju, który jej towarzyszył, ilekroć pomyślała o swoim małżeństwie z Nicolau Rovirą. Przez pierwsze miesiące tęskniła za nim. Wszystko mu zawdzięczała: nabrała dobrych manier, wyciągnął ją z nędzy; a zanim umarł, cicho jak pisklę, powiedział: „Teraz wszystkie drogi są przed tobą otwarte”. Kiedy oglądała się w lustrze z brylantową broszką u sukni, fala wstydu występowała jej na policzki. Powoli przyzwyczaiła się do samotnego życia. Ale czas płynął, a Nicolau zapisał część majątku swojej siostrze, wdowie z dwójką dzieci. Przy skromnej rencie i własnej rozrzutności wcześniej czy później popadnie w długi. Zastanawiała się, czy nie sprzedać domu, ale bez entuzjazmu. Może mogłaby grać na giełdzie, niektórzy znajomi to jej doradzali, ale kiedyś Nicolau ją ostrzegł: „Jak się na tym nie znasz, to zanim się zorientujesz, możesz wszystko stracić”. Valldaura sprawiał dobre wrażenie... ale w dniu, gdy go poznała, przyłapała go na spojrzeniu, które ją zaniepokoiło. Przeszkadzała jej tamta wiedeńska historia – wszyscy o tym wiedzieli – która wciąż go przytłaczała. Nie podobało się jej, że mieszkał za granicą. Mówiono, że jest bardzo bogaty. I co teraz, pierwszy mąż stary, a potem drugi, który nie do końca pojmuje, co się z nim dzieje... Znów zamknęła oczy. Dlaczego musi myśleć o tych sprawach? Na razie nikt się do niej nie zalecał. Odłożyła fiołki na nocną szafkę i ciepło się ubrała.
Co roku w karnawale państwo Bergadà wyprawiali bal, który już zyskał sławę w całej Barcelonie. Kiedy tylko otrzymała zaproszenie, Teresa poszła do nich z wizytą. „Nie mogę, Eulàlio. Nie nosiłam żałoby przez cały rok, bo jak wiesz, nie znoszę czarnych sukien; ale wybrać się na bal to co innego”. Eulàlia położyła jej rękę na kolanie: „Co za różnica, rok czy dwa? Wierz mi, nie warto się wycofywać z życia. Wszyscy zaproszeni to przyjaciele... Boisz się, że będą cię krytykować?”. Tak długo mówiła, aż ją przekonała. Przed wyjściem Teresa przyznała się, że Valldaura przysyła jej codziennie fiołki. Eulàlia wstała, żeby ją pocałować: „Czuję, że się zanosi na ślub”. Teresa zaczęła się śmiać. „Ty to nie marnujesz czasu”. Eulàlia usiadła, spoważniała, a po chwili podniosła ręce i klasnęła w dłonie: „Już wiem! Ściągnę go tutaj. Albo jestem nikim, albo zatańczycie razem. Masz się wystroić”. Następnego dnia o wczesnej porze Teresa weszła do sklepu Terenci Farriolsa po materiał na suknię. Terenci Farriols był wysokim szczupłym mężczyzną, dobrze wychowanym: „Szanowna pani, może mi pani wierzyć lub nie, ale właśnie o pani myślałem”. Teresa roześmiała się i usiadła: „Nie wierzę. Będzie pan tak uprzejmy i pokaże mi koronki? I satynę, na domino”. Farriols spojrzał na nią z lekkim zdziwieniem: „Mamy przepiękne, takiej jakości, że podobnych pani nigdy nie widziała”. Subiekt położył na stole kilka bel koronki, a Teresa najpierw długo oglądała i oglądała, żeby w końcu wybrać najdroższą. Satynę też wybrała wyborną. Przed podjęciem decyzji Teresa zastanawiała się nad kolorem, ale przypomniała sobie o fiołkach i zdecydowała się na fioletową. „To najładniejszy kolor, pani Roviro, będzie w nim pani do twarzy”, pochwalił Terenci Farriols, odprowadzając ją do drzwi.
Na bal w domu państwa Bergadà Teresa dotarła nieco spóźniona. Pierwszą osobą, która podeszła, by ją przywitać, okazał się Salvador Valldaura. „Co za niespodzianka... Myślałam, że jest pan w Paryżu”. Wyglądała olśniewająco; w pasie cienka jak osa, z maską w dłoni, w rękawiczkach sięgających ponad łokcie, z odsłoniętymi plecami: biała koronka podkreślała barwę jej skóry. Na wysokości serca miała bukiecik fiołków, a drugi wpięła we włosy. Żadnych klejnotów. „Co z niej będzie za kobieta, jak osiągnie czterdziestkę!”, pomyślał Valldaura. Teresa, wskazując bukiecik fiołków w dekolcie, odezwała się: „Poznaje pan?”. Zapytał, czy lubi fiołki. Teresa skłamała: „To moje ulubione kwiaty”. Orkiestra, która skończyła grać popularną melodię taneczną, kiedy Teresa weszła, teraz zagrała mazurka, a Valldaura podał jej rękę. Gdy przechodzili obok Rafaela i Eulàlii, którzy tańczyli razem, Eulàlia ukradkiem puściła do niej oko, a Teresa odwróciła głowę, jakby nic nie zauważyła. Valldaura zamówił u niej wszystkie tańce. Ona zarumieniła się i wachlując twarz ręką, zapytała: „Mam rozumieć, że warto tańczyć tylko ze mną?”, i przekreśliła z góry na dół wszystkie strony w karnecie. Bukiecik fiołków upadł jej na ziemię i Valldaura schylił się, aby go podnieść; a zanim podał, powąchał. „Pachną jak wszystkie”. Teresa zdjęła maskę, żeby znów je przypiąć, a kiedy umieszczała bukiecik na piersi, Valldaura patrzył na jej długie podkręcone rzęsy i gęste kasztanowe włosy, niczym jedwabny hełm. Przeszli do bufetu, żeby skosztować słodyczy i wypić szampana, i z kieliszkami w dłoni poszli usiąść gdzieś na uboczu. Za nimi, na złotej kolumnie, stał wazon z gałązkami białego bzu. „Kwiaty wszędzie za mną chodzą”, zauważyła Teresa, układając dół sukni. Spod spódnicy wysunęła się jej stopa. Zauważyła, że Valldaura się przygląda, i szybko ją cofnęła. „Wie pan, co najbardziej lubię w szampanie? Bąbelki”. Oddali puste kieliszki lokajowi, który podszedł do nich z tacą, i sięgnęli po pełne. „Nie wybrałaby się pani do Paryża?” Teresa udała, że nie słyszy, i Valldaura, który już miał powtórzyć pytanie, nagle poczuł się onieśmielony i bez słowa wypił trunek do dna. Mężczyzna znakomicie się prezentował: frak świetnie skrojony, śnieżnobiały gors, jasna broda nieco zmierzwiona. Gdy muzycy rozpoczęli taniec lansjerów, Teresa, której oczy zza maski miotały iskry, uniosła tren sukni i pod rękę z Valldaurą weszła na środek salonu. Od czasu do czasu pary się zmieniały, a kiedy spotykali się ponownie, patrzyli na siebie ze śmiechem. „Gdybym mógł – myślał Valldaura – zabrałbym ją na koniec świata...” Oklaski go ogłuszyły. Teresa, przechylając głowę do tyłu, ciężko oddychała i myślała sobie, że nigdy nie przeżyła nocy takiej jak ta. Zrobiło się jej gorąco. Powoli ściągała rękawiczki, tak długie, jakby nie miały końca, i gołą ręką otarła twarz. „Chyba nie wypada tak się zachowywać...” Valldaura pokręcił głową, że nie, i roześmiał się. „Przepraszam na chwilę – powiedziała – zaraz wracam”. Szukała Eulàlii: „Pożycz mi wachlarz, proszę, dłużej nie wytrzymam”. Eulàlia dała jej swój: „Możesz go sobie zatrzymać, na pamiątkę”. Żeberka miał z masy perłowej, a na materiale ktoś namalował jabłko; rączkę zdobiła jedwabna frędzla. Muzycy znów zagrali do tańca. Kiedy skończyli, Teresa spytała: „Uf! Napijemy się jeszcze szampana?”. Podniosła kieliszek do warg i wypiła do dna. „Nie powinnam tyle pić. Już mi uderzyło do głowy. A panu?” Szybko się wachlowała tym zielonym jabłkiem, bardzo bladym, z różową plamką i dwoma dużymi liśćmi po obu stronach ogonka w czekoladowym kolorze. „Ja mogę wypić całą butelkę i nic. Natomiast inne rzeczy od razu uderzają mi do głowy”. „Jakie?”, zapytała Teresa, kokieteryjnie mrużąc oczy. „Na przykład piękno”.
Bal trwał do rana. Zanim się skończył, Teresa oświadczyła, że jest zmęczona i że już chce wracać. Bzy w wazonie zaczynały więdnąć, ale blask świateł, sukni, jedwabnych plafonów ze złotymi motywami, wszystko to nabierało mocy. „Już chce pani odejść?”, zapytał Valldaura takim tonem, jakby nie mieli się zobaczyć nigdy więcej.
Teresa odniosła wrażenie, że powietrze na ulicy jest lodowate. Zatrzymali się przed drzwiami. Valldaura nie mógł od niej oderwać oczu: „Jak szybko minęła ta noc!”. Ona odpowiedziała długim spojrzeniem i musnęła klapę jego marynarki wachlarzem. W szarym świetle rodzącego się dnia Teresa wydawała się raczej snem niż kobietą. Valldaura pomógł jej wsiąść do dorożki i z ręką na gałce drzwiczek wyszeptał: „Jutro muszę wyjechać; czy mogę do pani napisać?”.
Teresa bardzo ładnie urządziła mieszkanie. Pozbyła się mebli z czasów małżeństwa i kupiła lepsze, idąc za radą antykwariusza. Zostawiła sobie tylko japońską szafę, do której z czasem się przekonała. Ściany salonu pokryto paliowym adamaszkiem, a w jednym kącie, przy sofie, kazała postawić nimfę z białej porcelany, takiej wysokości jak ona sama, która z gracją podtrzymywała na ramieniu okrągły wazon. Valldaura kilkakrotnie odwiedził Barcelonę, a Teresa zapraszała go na przepyszne herbatki. Pewnego wieczoru się oświadczył. Czekał chwilę w milczeniu z filiżanką w dłoni, przejęty. Ona zamyśliła się, spuściła oczy. Nie powiedziała ani tak, ani nie. Po prostu: bardzo kochała swojego męża i jeszcze o nim myślała; „To, co od pana usłyszałam, niezwykle mi pochlebia, ale jest tak nieoczekiwane...”, Valldaura, który intensywnie się w nią wpatrywał, pochylił się nad nią i wziął ją za rękę. Dlaczego nie mieliby pomagać sobie nawzajem w życiu? Odszedł, tak jak przyszedł: bez konkretnej odpowiedzi. Wrócił następnego dnia. Nie mógł znieść tej niepewności. Felícia zaprowadziła go do salonu. „Przyszedł pan Valldaura, chce się z panią zobaczyć, proszę pani, zaprosiłam go do środka”. Teresa, która ubierała się do wyjścia, paroma gwałtownymi ruchami zrzuciła z siebie wierzchnią odzież i w najbardziej okazałym ze swoich szlafroków wkroczyła do salonu w obłoku perfum i szeleście jedwabiu, prosząc Valldaurę, by jej wybaczył, że tak go przyjmuje, ale właśnie odpoczywała, a nie chce go zmuszać do oczekiwania. „Czy coś się panu stało?”, zapytała spokojnym głosem. „Wczoraj pozostał nam nierozwiązany pewien problem”, odparł Valldaura i patrząc na nią poważnie, dodał, że przyszedł prosić o całusa. „Całus będzie świadczył, że nie ma problemu”. Teresa zbliżyła palec do ust, a następnie przesunęła nim po policzku Valldaury. „Oto on”. Wtedy, nie dając mu czasu na otwarcie ust, zapytała: „Mogę pana zostawić na chwilę i pójść przygotować herbatę?”. Za chwilę w korytarzu, z ręką na szyi, wzięła parę głębokich oddechów.
Pobrali się wiosną w kościele Santa Maria del Mar. Valldaura pragnął spędzić miodowy miesiąc w majątku w Vilafranca. „Zobaczysz, jakie tam piękne winnice!” Pewnego wieczoru, kiedy spacerowali pod jabłoniami, Valldaura potrząsnął gałęzią i spadł na nich deszcz kwiatów. Teresa rozłożyła ramiona, otworzyła dłonie i patrząc z bliska na kwiat, który został w jednej z nich, szepnęła cichutko: „Ten kwiatuszek, taki maleńki, jest mój”. Valldaura ją objął: „Wszystko jest twoje: te winnice, ta ziemia i ja”. I zamykając oczy, żeby nic nie rozpraszało jego uwagi, pocałował ją pocałunkiem tak długim, że mało jej nie udusił.
IV
(Willa w dzielnicy Sant Gervasi)
Na początku jesieni, kiedy wrócili do Barcelony, Salvador Valldaura zauważył, że Teresa posmutniała. „Chyba się martwi, że będzie musiała zamieszkać w Paryżu”. Nie tracąc czasu, udał się do Josepa Fontanillsa, swojego administratora. Był to tęgawy barczysty mężczyzna o krótkich nogach i rękach; dał się poznać jako odpowiedzialny, dobry człowiek. Na widok Valldaury zaczął się rozpływać w uprzejmościach: „Czemu mnie pan nie uprzedził? Sam bym do pana przyszedł”. Usadził go w najwygodniejszym fotelu. Z balkonu roztaczał się widok na kościół Sant Pere Màrtir, a Valldaura słyszał, że popołudniami, przy ładnej pogodzie, Fontanills robił sobie dłuższą pauzę i nikogo nie przyjmował, żeby w spokoju podziwiać zachód słońca za górą. Valldaura od razu oświadczył: „Zabieram żonę do Paryża, ale taka z niej barcelonka, że pewnie będzie tęsknić. Jeżeli nie przyzwyczai się do życia za granicą, zrezygnuję z kariery w dyplomacji. Chciałbym, żeby rozejrzał się pan bez pośpiechu za domem dla mnie, abym mógł go urządzić zgodnie z własnym gustem”. „Dobrze się składa – ucieszył się Fontanills – właśnie mam jeden do sprzedania; trafił w ręce kiepskiego spadkobiercy, markiza Castelljussà, który roztrwonił majątek rodziców. Ale jest bardzo zapuszczony”. Tego samego dnia poszli go obejrzeć i Valldaura od razu się w nim zakochał. W górnej części dzielnicy Sant Gervasi, na niedokończonej ulicy, w sąsiedztwie pól, otoczony dużym ogrodem, który z tyłu domu, za esplanadą, przechodził w las. Nic nie powie Teresie, dopóki wszystkiego nie przygotuje. Fontanills umówił go z właścicielem, szybko się dogadali i Valldaura udał się z dokumentami do Amadeu Riery, wziętego notariusza. „Sprawdź, czy nie ma obciążeń i czy wszystko jest w porządku”. Po prawej stronie biurka notariusza Riery stał wazonik z różą. „O ile wiem – roześmiał się Valldaura – jesteś jedynym urzędnikiem, który trzyma kwiaty w gabinecie”. Po paru tygodniach podpisał umowę zakupu. Kiedy markiz Castelljussà opuścił gabinet z portfelem pełnym banknotów, Amadeu Riera pogratulował Valldaurze: „No nieźle, willa i ponad sto tysięcy piędzi terenu!”. „Sto siedemdziesiąt tysięcy pięćset”, poprawił Fontanills, który dotychczas się nie odzywał. Dodał jeszcze: „Gdybym ja miał takie pieniądze jak pan, panie Valldaura, też bym takiej okazji nie przepuścił”.
Parę dni przed wyjazdem do Paryża Valldaura zabrał Teresę, żeby jej pokazać willę. Towarzyszył im Fontanills. Kiedy wysiedli z dorożki, Teresa, zaskoczona widokiem, zdobyła się tylko na okrzyk: „O mój Boże, toż to prawdziwy zamek!”. Tuż za bramą zaczynała się szeroka aleja obsadzona z obu stron kasztanami, a w głębi wysoki na trzy piętra, zwieńczony dwiema wieżyczkami, pokryty zieloną dachówką, obrośnięty bluszczem, którego liście już sczerwieniały – stał dom odcinający się na tle jesiennego nieba. Wiał wiatr i te trzy stopnie, które musieli pokonać, aby wejść do wnętrza, tonęły w liściach. Po obu stronach drzwi znajdowały się dwa duże szkliwione wazony z ziemią i parę doniczek z uschłymi roślinami. Valldaura podniósł laskę i wskazując portyk wsparty na czterech kolumnach z różowego marmuru na rogach werandy, oświadczył: „Każę ją oszklić, żebyśmy zimą mogli cieszyć się tam słońcem”. Fontanills włożył klucz do zamka i przez chwilę się z nim mocował: „Panie Valldaura, wszystko zardzewiało, ale powoli będziemy naprawiać”. Westybul, ogromny, sprawiał wrażenie sali balowej, a po lewej stronie wąskie, kręcone, jednobiegowe schody, z poręczą z kutego żelaza, prowadziły łukiem na pierwsze piętro. Obejrzeli wszystkie pokoje; od ścian odstawały porwane papierowe tapety i roznosił się dławiący smród wilgoci. Do wieżyczek na górze prowadziły z trzeciego piętra bardzo wąskie schody z wysokimi stopniami; niewielkie drzwiczki z pierwszego podestu umożliwiały wejście na dach. Fontanills je otworzył: „Zechcą państwo wyjrzeć na zewnątrz?”. Teresa krzyknęła: „Proszę natychmiast je zamknąć, boję się”. Wyżej już nie wchodzili. Przy doniczkach z uschniętymi roślinami Valldaura zapytał żonę: „Podoba ci się?”. Teresa zamiast odpowiedzieć przytuliła się do niego mocno. „Trudna rada – pomyślał Fontanills, który nie wiedział, gdzie podziać oczy – taka kobieta warta jest mszy”.
Zaczęło się ściemniać. Przeszli się wokół domu brukowaną drogą, która go otaczała. Po prawej, tak blisko ściany, że niemal ocierało się gałęziami o mur, rosło drzewo o wąskich, błyszczących liściach. „To wawrzyn, prawda?”, upewniła się Teresa. „Tak, proszę pani; i niewiele pani zobaczy drzew laurowych aż tak rosłych”. Za wawrzynem znajdowała się studnia i dwie kamienne ławki pod pergolą pokrytą bezlistną glicynią. Przeszli przez esplanadę i Teresa, zerkając na gęstwinę drzew za plecami, pomyślała: „Wszystko to ładne, ale budzi lęk”. Szli między paprociami i krzakami jeżyn. Z wysokich gałęzi dochodziło gruchanie turkawek. „Tu – stwierdził Valldaura – nigdy nie sięgał las: kiedy budowano ten dom, musiał tu być park”. „Wydaje mi się, że ma pan rację – odpowiedział Fontanills, patrząc cały czas pod nogi, żeby się nie potknąć. – To zdziczały park”. Chwilę później dotarli do stawu otoczonego czarnym bluszczem. „Ten staw, proszę pani, nie wysycha; na środku ma ponad siedem piędzi głębokości. A na końcu posesji rosną trzy stuletnie cedry. Ponoć przynoszą szczęście. Chciałaby pani je zobaczyć?” Nagle, wśród bluszczu, tuż przy ziemi, poruszyło się jakieś przestraszone zwierzątko. Teresa przywarła do męża: „Chodźmy już stąd...”. Wiatr, coraz silniejszy, huśtał gałęziami w obie strony. Dopiero kiedy wrócili na esplanadę, Teresa zorientowała się, że zmierzch jeszcze nie zapadł. Fontanills wskazał ręką domek po drugiej stronie esplanady, na linii pierwszych drzew. „Ten domek to mała pralnia; można tam też przechowywać narzędzia... a z tyłu jest ganek”. Obiecał, że da im pnące róże do przysłonięcia ścian. „Ten staruszek, który pilnuje mojego majątku w Premià, zawsze ma szczepki różanych krzewów, o kwiatach wielkich jak pięść, w cielistym kolorze”.
Paryż Teresie w ogóle się nie podobał; uważała, że domy są zbyt czarne, a niebo zbyt szare. Panowie, z którymi się stykała niemal z obowiązku, byli przesadnie ceremonialni, a panie bardzo pretensjonalne. Miała nauczyciela francuskiego, a cały z niego pożytek był taki, że jej mieszał w głowie. W samotności nie wytrzymywała nawet pięciu minut, bo natychmiast wracała pamięcią do Barcelony i gdy uświadamiała sobie, jak jest daleko, ogarniał ją niepokój. Towarzystwo żony któregoś z kolegów męża ją męczyło. Kiedy zaszła w ciążę, nastrój jeszcze się jej pogorszył. Całymi popołudniami rozmyślała o majątku w Vilafrance. „Musimy wrócić do Barcelony”, stwierdził pewnego dnia Valldaura, gdy zastał ją pogrążoną we łzach. I dodał: „Na zawsze. Praca nigdy mnie zbytnio nie pasjonowała, a teraz, skoro spodziewasz się dziecka, jeszcze mniej mi na niej zależy”. Zrobił się bardzo zazdrosny, bo wychodząc gdzieś z Teresą, czuł, że nikt na niego nie zwraca uwagi. To Teresa przyciągała spojrzenia. „Na zawsze?”, upewniła się, oszalała z radości. „Na zawsze”. Urodzi dziecko w Barcelonie, we własnym domu. „Jeśli przyjdzie na świat dziewczynka – zdecydował Valldaura – będzie miała na imię Sofia, jak moja matka; jeśli chłopiec, damy mu na imię Esteve, bo poznaliśmy się w dniu Świętego Szczepana”.
Teresa urodziła dziewczynkę. Joaquim Bergadà, który nadal przebywał w Wiedniu, przyjechał na chrzciny: Valldaurze bardzo zależało na tym, żeby to on został ojcem chrzestnym, a jego szwagierka, Eulàlia, chrzestną matką. Remont już się zakończył i willa lśniła jak lustro. Ogrodnicy jeszcze przez wiele dni sprzątali ścieżki, wyrywali zielsko, palili suche gałęzie i sadzili peonie i begonie na klombach, które założyli po obu stronach kasztanowej alei. Którejś niedzieli o poranku, zanim jeszcze zdążyli przewieźć wszystkie meble, państwo Valldaura wprowadzili się do willi z całą służbą i z mamką piękną jak słońce, obwieszoną licznymi sznurami korali.
