Życie codzienne w Kairze ebook

Drogim Rodzicom

WSTĘP

Książkę kieruję do czytelnika zainteresowanego problematyką świata arabskiego. Przedstawiam tu zaledwie w zarysie życie codzienne w Kairze, największej metropolii na kontynencie afrykańskim, w której żyje ponad 7 milionów mieszkańców, a drugie tyle codziennie przyjeżdża tu w poszukiwaniu swojego miejsca na ziemi, za chlebem, nauką i w interesach. Towarzyszy temu wielkomiejski harmider, śmiech i płacz, zgrzyt hamulców i ryk klaksonów na pękających w szwach ulicach, zapełnionych pojazdami, ludźmi, towarami i handlową wrzawą. Komiczne, a czasem dramatyczne sceny życia codziennego rozgrywają się w niedostępnych dla oczu postronnego obserwatora wnętrzach kairskich domów, niezliczonych sklepach, na tyłach kairskich suków (targowisk) i wszędzie tam, gdzie trwa nieustanna, niestrudzona walka człowieka o przetrwanie.

Książka ukazuje obraz codziennego życia mieszkańców Kairu, spieszących rano do pracy, borykających się z urzędową biurokracją, starających się podnieść standard swojego życia i przygotowujących się finansowo przez długie lata, by założyć własną rodzinę. Obraz życia ludzi, którzy mają swoje codzienne troski i zmartwienia, walczą z chorobami i z innymi przeciwnościami losu.

Życie codzienne w Kairze jest próbą zobrazowania stosunków panujących w stolicy Egiptu, bez naruszania zasad intymności, świętości i godności ludzi tam żyjących. Dla turysty wybierającego się w to niezwykłe miejsce lektura tej książki będzie uzupełnieniem jego wiedzy, a także drogowskazem dla postępowania w tym orientalnym, zupełnie innym od naszego, świecie. Jeżeli turysta uszanuje panujące tam obyczaje, to z pewnością będzie to z pożytkiem dla jego bezpieczeństwa i przyniesie mu większą satysfakcję z podróży.

Autorka

NOTA O TRANSKRYPCJI

Przy zapisie nazw arabskich posługuję się uproszczoną transkrypcją polską, oddającą w przybliżeniu rzeczywistą wymowę wyrazów arabskich. Literę „w” czyta się jak polskie „ł”, natomiast „gh” przypomina francuskie „r”. Litery „s” oraz „z” nie są zmiękczane przed „i”. Apostrof (') oznacza przerwę w artykulacji.

MIASTO

ZARYS HISTORII KAIRU

Stolica Egiptu, która obecnie liczy ponad 7 milionów mieszkańców, została założona w 969 roku przez Dżauhara as-Sakilli z dynastii panujących wówczas w Egipcie Fatymidów. Nazwa miasta pochodzi od planety Merkury, która jaśniała na niebie w czasie jego zakładania [ar. Al-Kahira, czyli zwycięska]. Jednak pradawną stolicą Egiptu nie od razu był Kair, lecz Al-Fustat, miasto-obóz, zbudowane w 641 roku przez arabskiego dowódcę Amr lbn al-Asa, który w 639 roku wkroczył ze swoimi wojskami do Egiptu, podbijając go. Ta pierwsza nad Nilem stolica Egiptu została wybudowana u stóp murów obronnych zamieszkałego przez ludność koptyjską Babilonu[1]. Przez długi czas odgrywała rolę obozu wojskowego, w którym na rozkaz wodza, sprawującego rolę namiestnika, osiedlali się jego żołnierze. Lokalna ludność chrześcijańska (Koptowie) unikała mieszania się z arabskimi najeźdźcami. Z tego okresu pochodzi istniejący do dziś w Kairze meczet Amr lbn al-Asa, zbudowany przez niego samego w latach 641-642. Przez kolejne dziesięciolecia zmieniali się namiestnicy Egiptu. Kiedy w 750 roku nastała dynastia Abbasydów, kazała sobie wznieść w Egipcie nową stolicę, która powstała na północ od Al-Fustat.

Nazwano ją AI-Askar. Zarówno Al-Fustat, jak i Al-Askar już w IX w. połączyły się w jedno miasto. Później w 868 roku przybył do Kairu Ahmad lbn Tulun, założyciel dynastii Tulunidów. Tulunidzi[2] wznieśli nową stolicę na północ od dwóch poprzednich i nadali jej nazwę Al-Kataj. Z tego okresu pochodzi słynny meczet Ahmada Ibn Tuluna wzniesiony w latach 876-879.

I tak dochodzimy do roku 969, kiedy to armia fatymidzkiego dowódcy Dżauhara as-Sakilli podbiła Egipt i założona została AI-Kahira. W czasie panowania dynastii Fatymidów powstał w Kairze również meczet Al-Azhar[3] (972 rok), który od 988 roku zaczął pełnić funkcję uniwersytetu religijnego i taką rolę spełnia do dziś.

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I KLIMAT

Kair leży w Dolinie Nilu, w północno-wschodniej części Egiptu. Od Morza śródziemnego na północy oddziela go pas wybrzeża śródziemnomorskiego i delta Nilu (zajmująca wraz z doliną Nilu 3% powierzchni kraju), która jest obszarem o charakterze erozyjno-akumulacyjnym. Od wschodu otacza go skalisty płaskowyż Pustyni Wschodniej (Pustynia Arabska obejmująca ok. 25% powierzchni kraju). Na zachodzie zaś rozciąga się Pustynia Zachodnia (stanowiąca część Sahary i obejmująca 60% terytorium Egiptu), o charakterze wyżynnym.

Nil (6671 km), który jest jedyną stałą rzeką Egiptu, przepływa przez Kair, dzieląc miasto na część lewobrzeżną i prawobrzeżną.

Kair leży w strefie klimatu zwrotnikowego suchego. Charakteryzują go niskie opady, wysokie średnie temperatury roczne i wysokie parowanie. Średnie temperatury w najchłodniejszym miesiącu (styczeń) przekraczają 10°C, w lipcu natomiast średnie temperatury przekraczają 35°C, dochodząc nawet do 40°C.

Opady deszczu występujące w okolicach Kairu zimą (od połowy października do końca marca) są niewielkie i rocznie wynoszą średnio 25 mm. Panujące w Kairze, jak i całym Egipcie, w miarę stałe warunki pogodowe (w tym duże nasłonecznienie) pozwalają – przy odpowiednim zaopatrzeniu w wodę – wydłużyć okres wegetacyjny roślin do dwunastu miesięcy w roku.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY

Przepływający przez stolicę Egiptu Nil dzieli miasto na dwie części[4]. Od połowy XIX wieku aż do czasów współczesnych prawobrzeżny, historyczny Stary Kair (tzw. Masr Kadima), który dał początek stolicy Egiptu, nie ulegał już specjalnym zmianom. Natomiast za panowania w Egipcie chedywa Isma’ila[5] dużo uwagi poświęcono rozbudowie nowej części miasta, w której odtąd mieściły się bogate sklepy, eleganckie hotele, banki i lokale rozrywkowe. Ponadto rozpoczęła się rozbudowa lewobrzeżnych terenów Kairu, w tym usytuowanej na wyspie Al-Dżazira dzielnicy Zamalek, która jest obecnie dzielnicą ambasad. Na wyspie Al-Dżazira znajduje się również słynna Wieża Kairska, zaprojektowana i wybudowana przez inżynierów egipskich na kształt kwiatu lotosu. Jej wysokość wynosi 187 m., a jedną z atrakcji jest obrotowe piętro z kompleksem restauracyjno-kawiarnianym. Oprócz tego rozbudowywano i unowocześniano Gizę, w której w połowie III tysiąclecia p.n.e. powstały słynne piramidy królów. W tych nowo powstających dzielnicach zamieszkali przedstawiciele klasy średniej, a przede wszystkim przybywający licznie do stolicy cudzoziemcy. Głównym powodem rozbudowy miasta było otwarcie Kanału Sueskiego w 1869 roku.

W czasach angielskiej okupacji (lata 1914–1922) rozbudowa stolicy trwała nadal i właśnie wówczas powstała nowa dzielnica Heliopolis, czyli Masr Gidida, leżąca na północny wschód od centrum. Do dzisiaj znajdują się tam eleganckie rezydencje wysokich urzędników państwowych, a także wille bogatej elity Kairu. Nad brzegiem Nilu powstała dzielnica ministerstw, zwana Garden City. W tym samym czasie ukończono zabudowę dzielnicy Szubra[6], która szybko zamieniła się z terenu czystego i zalesionego w gęsto zaludniony obszar i takim pozostaje do dnia dzisiejszego. Obecnie Szubra stanowi jedną z biedniejszych dzielnic Kairu.

W 1952 roku powstała nowa dzielnica Kairu Madinat Nasr, której wysokie bloki wzniesiono na obszarze pustynnym. W tym czasie wybudowano też nowe dzielnice na Wzgórzach Mukattam i w okolicach Helwan, gdzie osiedlali się robotnicy pracujący w okolicznych zakładach przemysłowych.

Lewobrzeżną dzielnicę Mohandisin[7] zamieszkiwała początkowo kadra inżynierska, obecnie zaś mieszkają tam ludzie zamożniejsi i, podobnie jak na Zamalku, znajdują się tam zagraniczne placówki dyplomatyczne i większe firmy handlowe.

W centrum stolicy, na placu Tahrir (Midan At-Tahrir), mieści się olbrzymi 14-piętrowy gmach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, tzw. Mugamma. W pobliżu znajduje się także siedziba Ligi Arabskiej, wybudowany w latach 50. hotel „Nile Hilton” oraz Muzeum Egipskie. Od Placu Tahrir odchodzą ulice typowo handlowe, na przykład Kasr an-Nil, Talat Harb i At-Tahrir.

W dzielnicy Ataba mieściła się niegdyś Opera Kairska (po pożarze, który ją strawił w 1971 roku, wybudowano nową operę w 1988 roku, na wyspie Al-Dżazira), do dziś na placu Ataba znajduje się budynek administracji opery.

Na północny wschód od placu Ramsis (gdzie znajduje się główny dworzec kolejowy o tej samej nazwie) usytuowana jest dzielnica Abbasija, w której znajduje się przepiękny meczet An-Nur. Kairczycy nazwę tej dzielnicy kojarzą przede wszystkim ze znajdującym się tam szpitalem dla umysłowo chorych.

Dzielnica Al-Maadi znana jest ze swoich zielonych terenów. Dojeżdżając na Maadi promenadą wzdłuż Nilu, łatwo dostrzeżemy widoczne z dużej odległości liczne drapacze chmur. Chętnie zamieszkują w tej dzielnicy cudzoziemcy. Mieszczą się tam ambasady oraz zagraniczne szkoły i przedszkola. Oprócz tego na Maadi znajduje się olbrzymie satelitarne centrum transmisyjne.

BUDOWNICTWO ORIENTALNE KAIRU

Współczesny Egipt jest najbardziej zeuropeizowanym państwem arabskim, chętnie przejmującym trendy kultury śródziemnomorskiej, co widać szczególnie wyraźnie w architekturze wielomilionowego Kairu. O świetności typowo orientalnych wzorców architektonicznych przypominają nam dziś jedynie stare zabytki stolicy, m. in. meczet Amr Ibn al-Asa z VII wieku, Ibn Tuluna – z IX, Al-Azhar – z X wieku, a także Cytadela zbudowana w XII wieku za panowania w Egipcie Salah ad-Dina.[8]

Współczesne budownictwo mocno odbiega stylem architektonicznym od tradycji orientalnych, zachowując zaledwie niektóre właściwe im symboliczne detale. Pozbawione jest też rozmachu, bogactwa i różnorodności form typowych dla dawnej architektury Bliskiego Wschodu. Obecnie buduje się małe meczety, o skromnym wystroju zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Zamiast niegdysiejszych wspaniałych, pozłacanych kopuł, meczety zdobi współcześnie jedynie niepozorna iluminacja świetlna, znacznie mniej kosztowna niż skomplikowane detale orientalne. Okazałe dziedzińce, na których dawniej wierni zbierali się, by z braku miejsca w środku meczetu odprawić modlitwę na zewnątrz, są już dzisiaj rzadkością. Obecnie meczety wkomponowuje się najczęściej w ciąg budynków mieszkalnych, niekiedy mieszczą się nawet we wnętrzu większych kamienic, na parterze, stąd ich skromne rozmiary, ale jest ich za to tak dużo, że praktycznie każda dzielnica posiada ich kilkanaście.

Architektura budownictwa w dzielnicach biedniejszych pozbawiona jest jakichkolwiek walorów estetycznych. Obserwując ją, odnosi się wrażenie, jakby budowa nie została ukończona, zwłaszcza gdy widzi się na dachach budynków wystające stalowe pręty zbrojenia żelbetowego, przygotowanego do dalszej rozbudowy domu, często ponad wszelkie normy budowlane i logiczne. Wszystkie zabudowania są do siebie podobne, mają nieciekawy szary lub beżowy kolor[9]. W pogoni za kubaturą i zyskiem budownictwo Kairu zdecydowanie poniosło architektoniczną klęskę.

Nieco lepsza sytuacja panuje w budownictwie reprezentacyjnych obiektów państwowych oraz prywatnych rezydencji najbogatszej elity Kairu. Domy budowane są z dużym rozmachem, posiadają bogaty wystrój marmurowo-lustrzany, łączący elementy nowoczesności z detalami orientalnymi.

Współczesny Kair pnie się w górę poprzez coraz gęściej wyrastające w mieście drapacze chmur, budowane z wykorzystaniem najnowszych technologii uwzględniających uwarunkowania sejsmiczne. Chcąc podołać skutkom eksplozji demograficznej, Kair rozbudowuje się poza swoimi granicami, urbanizując tereny pustynne.

PRZYPISY

[1] Nie chodzi tu o Babilon nad Eufratem, ale o grecką osadę zamienioną w 30 roku p.n.e. przez cesarza Augusta na siedzibę garnizonu legionistów. Od IV wieku w obrębie murów rzymskiej Fortecy mieszkali głównie chrześcijanie.

[2] Okres panowania dynastii Tulunidów przypada na lata 868–905. Dla Egiptu był to czas reform i rozkwitu.

[3] Pisze o nim w rozdziale „Szkoły i wykształcenie”.

[4] Ze względu na dużą ilość dzielnic Kairu (ok. 30), przy opisie uwzględniam tylko te ważniejsze.

[5] 1880 rok

[6] Niegdyś ulubione miejsce polowań i wycieczek Muhammada Alego (w 1804 roku – wicekról Egiptu).

[7] Mohandisin tzn. inżynierowie.

[8] Salah ad-Din, czyli Saladyn.

[9] Porównaj też rozdział „Mieszkanie”.

Wydawnictwo Akademickie

DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejówi współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscyi zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogateji niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219

tel.: +48 22 620 32 11, +48 22 654 01 49

e-mail: [email protected]

Biuro handlowe : 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: +48 22 620 87 03

e-mail: [email protected]

www.wydawnictwodialog.pl