W kolejnym gościnnym tekście, poruszającym zagadnienia związane z prawem autorskim, przyglądamy się kwestii skanowania książek. Małgorzata Radkowska z kancelarii prawnej Kolegial kompleksowo omawia temat bliski nie tylko studentom. Zachęcamy do lektury!

Książki elektroniczne, cyfrowe, e-booki – bez względu na to je nazwiemy są już nieodłącznym elementem naszej rzeczywistości. Coraz więcej publikacji możemy kupić w wersji przygotowanej do “odpalenia” na czytniku, smartphone’ie lub komputerze. 

Niestety, nie wszystkie książki są osiągane w tej formie. Większość starszych pozycji jest dostępna jedynie w bibliotekach, w wersji papierowej. Również niektóre nowe publikacje ukazują się wyłącznie w formie drukowanej i można je nabyć w księgarniach. 

W związku z tym pojawiają się pytania o dopuszczalność “przerobienia” książki papierowej na elektroniczną przy użyciu dostępnych technologii, w szczególności skanera. 

Czy możemy więc zeskanować interesującą nas pozycję? Co można zrobić z wykonanym skanem? Czy korzystanie z usług podmiotów wykonujących na zlecenie skany książek jest zgodne z prawem? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć, zacznijmy jednak od podstaw.

Czym tak naprawdę jest książka?  

Każdy z nas, choćby intuicyjnie, zdaje sobie sprawę z tego, że książki są chronione przez prawo autorskie. Dzięki niemu pisarze i inni artyści są wynagradzani za swoją pracę i mogą decydować o tym, co stanie się ze stworzonym dziełem. Prawo autorskie chroni utwory, czyli dobra niematerialne, które są efektem oryginalnej i indywidualnej działalności twórców. Nie ma znaczenia czy ktoś napisał powieść i schował ją do szuflady, czy też odważył się udostępnić ją czytelnikom. W obu przypadkach stworzone dzieło literackie może być przedmiotem prawnej ochrony. 

Skoro sam utwór jest dobrem niematerialnym to czym właściwie jest książka? Książka to “ucieleśnienie” utworu nazywane przez prawo jego egzemplarzem. Mimo oczywistych skojarzeń, egzemplarz nie musi mieć formy papierowej – kopie wykonane w postaci elektronicznej też zaliczają się do tej kategorii. 

Kupiłam/kupiłem książkę papierową – czy mogę ją zeskanować?  

Kiedy kupisz książkę w wersji papierowej stajesz się jej właścicielem i możesz z niej korzystać w określonym przez prawo zakresie. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nazywa ten zakres dozwolonym użytkiem osobistym. Dzięki niemu możesz na przykład użyczyć książkę do przeczytania komuś znajomemu albo członkom rodziny. Dozwolony użytek oznacza również możliwość wykonania kopii książki – w wersji papierowej (kserowanie) lub elektronicznej (skanowanie) – trzeba jednak zachować pewien umiar.

Zgodnie z prawem wolno wykonać maksymalnie kilka kopii książki (chodzi tutaj o wszystkie kopie, zarówno cyfrowe jak i papierowe). Dzięki temu twórcy i wydawcy są chronieni przed nadmiernym rozpowszechnianiem ich utworu. Gdyby każdy kupujący mógł skopiować książkę wiele razy, osoby które pracowały nad jej stworzeniem i wydaniem byłyby narażone na duże straty. A przecież to dzięki nim mamy co czytać!

Nie ma więc przeszkód, aby wykonać jedną, dwie albo pięć kopii. Nie zapomnij o tym, by na wykonanej kopii umieścić imię i nazwisko autora książki oraz źródła. Twój dozwolony użytek nie powinien również naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.

A co z książkami wypożyczonymi z biblioteki?

Z książek wypożyczonych w bibliotece możesz korzystać w podobny sposób. Oczywiście należy traktować je z większą ostrożnością i stosować się do regulaminu określonej placówki. Warto zapoznać się z takim dokumentem przed rozpoczęciem korzystania z książek. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie wykonaniu kilku kopii elektronicznych lub papierowych wypożyczonej pozycji. Pamiętaj o zachowaniu reguł o których mowa powyżej – w wykonanym egzemplarzu powinien zostać oznaczony autor utworu oraz jego źródło.

Co mogę zrobić z zeskanowaną kopią książki? 

Niezależnie od tego czy książka została zakupiona czy wypożyczona z biblioteki dopuszczalne jest wykonanie jej cyfrowej kopii. Pora więc przejść do kolejnego kroku i zastanowić się co można zrobić z takim zeskanowanym egzemplarzem?

Przede wszystkim dozwolone jest korzystanie ze stworzonej wersji cyfrowej na swoje własne, osobiste potrzeby. Oznacza to, że możesz wgrać kopię książki na czytnik ebooków lub umieścić w pamięci swojego komputera. Kluczowe znaczenie ma tutaj słowo „osobisty” – nie wolno używać takich zeskanowanych egzemplarzy dla celów związanych z działalnością komercyjną ani tym bardziej ich sprzedawać!  Zakazane jest także wgrywanie kopii cyfrowych na publiczne serwery, rozpowszechnianie ich na stronach internetowych lub w mediach społecznościowych.

Podobnie jak papierowe książki – możesz za to użyczyć kopie cyfrowe twoim bliskim – rodzinie, teściom lub przyjaciołom. Ich również obowiązują opisane powyżej warunki – powinni korzystać z przekazanego skanu wyłączne w celach prywatnych, dla zaspokajania swoich osobistych potrzeb.

Czy muszę zeskanować książkę samodzielnie czy mogę skorzystać z punktu ksero?

Książkę możesz zeskanować samodzielnie lub udać się z nią do punktu ksero. Jeśli zdecydujesz się na to drugie rozwiązanie pamiętaj, żeby przekazać do zdigitalizowania swój własny lub wypożyczony egzemplarz utworu. Niektóre punkty ksero posiadają „podręczną” biblioteczkę z najpopularniejszymi książkami, takie działanie jest jednak niezgodne z prawem.

Jestem właścicielem punktu ksero – czy mam jakieś obowiązki związane z kopiowaniem książek?

Oprócz wspomnianego powyżej zakazu gromadzenia książek na potrzeby prowadzonej działalności obowiązuje Cię kilka dodatkowych zasad. Co oczywiste, książki przyniesione przez klientów nie powinny być udostępniane innym osobom, umieszczane w Internecie itp. Mniej znany jest jednak obowiązek uiszczenia opłaty na rzecz twórców i wydawców za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. Wynosi ona maksymalnie 3% wysokości wpływów z tytułu prowadzenia działalności reprograficznej, chyba że zwielokrotnienie odbywa się na podstawie umowy z uprawnionym. Opłaty te przypadają twórcom i wydawcom w częściach równych. 

Organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi uprawnionymi do pobierania opłat są Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych KOPIPOL – na rzecz twórców oraz Stowarzyszenie Autorów i Wydawców „Polska Książka” – na rzecz wydawców.

Autorka: Małgorzata Radkowska (kancelaria prawna Kolegial)