Co kojarzy Wam się z hasłem literatura czeska?

Bohumil Hrabal, Jaroslav Hasek, Franz Kafka, Milan Kundera? Rubaszny humor, specyficzna melancholia, absurd? Tak! To prawda! Ale to już klasyka, którą doskonale znamy, a współczesna literatura czeska nie skończyła się wraz z odejściem Hrabala. Niestety o współczesnej prozie i poezji naszych południowych sąsiadów wiemy znacznie mniej.

A szkoda, bo literatura czeska jest niezwykle różnorodna. Jednocześnie mocno zaznaczająca swoją osobność i uniwersalna w opisywaniu ludzkiego doświadczenia. Dlatego dzisiaj chcę Was zachęcić do zapoznania się z najnowszymi dokonaniami literackimi naszych południowych sąsiadów.

Jednak przed wyruszeniem w literacką podróż po Czechach zatrzymajmy się na chwilę we Wrocławiu, czyli polskim zagłębiu czeskich wydawców. To właśnie w tym mieście znajdują się siedziby najważniejszych oficyn, wydających książki czeskich autorów i autorek: Wydawnictwo Afera, Książkowe Klimaty i Amaltea.

Jeśli chcecie być na bieżąco z tym, co wydaje się w Czechach i z najważniejszymi trendami w czeskiej literaturze, obserwujcie katalogi tych wydawców i naszą czeską kolekcję w Legimi.

Dlaczego warto czytać czeską literaturę? Czym wyróżnia się na tle innych literatur Europy Środkowej?

Zapytaliśmy Tomasza Zaróda, właściciela wydawnictwa Książkowe Klimaty, za co lubi książki naszych południowych sąsiadów. Oto, co nam powiedział:

„Literatura czeska jest tak wszechstronna, że trudno podać jakąś jedną cechą, za którą ją lubię, ale chyba lubię tę literaturę za to samo za co lubię Czechów, że oni o poważnych sprawach potrafią opowiadać z poczuciem humoru.”

Julia Różewicz z kolei ceni literaturę czeską, za to, że jest „zaskakująca i różnorodna i że mimo tego, że autora i autorki łączy narodowość, każda książka jest inna. Każdy autor, autorka ma inny, niepowtarzalny styl i dzięki temu, nie mamy wrażenia, że ciągle czytamy coś podobnego (…) W Czechach wciąż jest wiele kreatywności.”

A jakie książki czytają Czesi?

Wybierają autorów i autorki zza granicy czy może rodzima literatura cieszy się w Czechach większym zainteresowanie? Michael Fiala z Biblioteki Miejskiej w Pradze (Městská knihovna v Praze, MKP) sprawdził dla nas statystyki wypożyczeń oraz sprzedaży w księgarniach i okazało się, że czescy czytelnicy i czytelniczki wybierają rodzimych autorów i autorki.

Czesi po prostu lubią czeskich autorów. Sprawdziłem statystki z ostatnich dwóch lat i w pierwszej dziesiątce znajdują się Alena Mornštajnová, Karin Lednická, Radka Třeštíková, Patrik Hartl. I dopiero na 10 miejscu znajduje się Jo Nesbo – mówi Michael.

Wśród zapalonych wielbicieli czytania dużą popularnością w Czechach cieszą się literatura sensacyjna i kryminalna. Potwierdza to również Michael Fiala. Czeskie krymi polubił też polski czytelnik.

Czym wyróżniają powieści kryminalne naszych południowych sąsiadów?

Julia Różewicz za cechę charakterystyczną czeskich kryminałów uznaje ich przyziemność. – Czesi mocno stąpają po ziemi, znają umiar. I to się podoba polskim czytelnikom – mówi wydawczyni. – Choć na początku byli zaskoczeni i przekonani, że czeski kryminał będzie śmieszny, a nie straszny – dodaje. Zmienili jednak zdanie i teraz książki z serii „Czeskie krymi” należą do bestsellerowych tytułów Afery.

Jeśli jesteście ciekawi literatury naszych południowych sąsiadów, ale macie wątpliwości, czy to książki dla Was lub nie wiecie, jaki tytuł wybrać na początek tej przygody, zachęcam do skorzystania z moich podpowiedzi.

Literatura czeska – oto książki warte przeczytania

W tym zestawieniu znajdziesz propozycje reprezentujące różne gatunki literackie i podejmujące różnorodną tematykę . Będą powieści, kryminały, eseje i reportaż.

Jaroslav Rudiš, Czeski Raj, Książkowe Klimaty, tłumaczenie Katarzyna Dudzic-Grabińska

Do lektury książek Jaroslava Rudiša, zachęcam tych z Was, którzy chcą zakosztować prozy nawiązującej do wielkich nazwisk z historii literatury czeskiej. Na twórczość Rudiša duży wpływ wywarli tacy klasycy jak Bohumil Hrabal czy Josef Škvorecký. Czytelnik znajdziecie u niego podobny literacki kunszt, ironiczny humor, anegdotyczny styl i lekkie pióro.

Rudiš w piękny sposób przemienia codzienność i zwykłość w literaturę. Nie boi się dotykać tematów trudnych, wywołujących emocje i kontrowersje, związanych ze skomplikowaną dwudziestowieczna historią. Jak sam często powtarza w wywiadach czuje się chory na historię, podobnie jak bohater jego książki Ostatnia podróż Winterberga, dlatego do przeszłości nie tylko Czech, ale całej Europy Środkowo-Wschodniej w swojej twórczości powraca.

Bohaterami powieści Czeski Raj są mężczyźni, którzy co tydzień spotykają się w saunie, znajdującej się gdzieś w Czechach. To właściwie jedyne miejsce, w którym mogą być sobą, okazać swoją wrażliwość, porozmawiać szczerze, bez lęku o swoich problemach i potrzebach. Jak zapewnia autor wszystkie rozmowy, których jesteśmy świadkami w powieści, są prawdziwe.

Rudiš spisał autentyczne zasłyszane w różnych saunach dialogi i przekształcił je w literacką formę. Czasami się wraz z bohaterami śmiejemy, czasem się wzruszamy i smucimy. Jak w życiu. Niby nic, ale jest tam coś więcej, refleksja nad tym co to znaczy być człowiekiem i jaki jest sens życia.

Otta Filp, Café Slavia, Książkowe Klimaty, tłumaczenie Małgorzata Gralińska

Cafe Slavia to jedna z najsłynniejszych kawiarni w Pradze. Powstała w 1884 r. Znajduje się na przeciwko Teatru Narodowego i została pomyślana właśnie jako miejsce, które będę odwiedzać goście wybierający się na spektakle.

Zachwyca wystrojem w stylu art deco i pięknymi widokami na Wełtawę, Zamek Praski i Most Karola, roztaczającymi się z okien lokalu.

Cafe Slavia zawsze była miejscem, które przyciągało literatów i artystów, bywał tu m.in poeta Jaroslav Seifert. W czasach komunizmów spotykali się tu prascy dysydenci. Stałym gościem był np. Vaclav Havel.

Codziennie o godzinie 12:00 na kawę i koniak przychodził tutaj także bohater powieści Cafe Slavia. Ota Filip napisał tę książkę na emigracji, zmuszony przez władze komunistyczne do opuszczenia kraju.

Powieść powstała w 1974 r. w języku niemieckim, ale dopiero niedawno została po raz pierwszy przetłumaczona na język polski i wydana przez Książkowe Klimaty.

W Cafe SlaviaOta Filip opowiada o barwnym życiu hrabiego Nikolausa Belcrados, mistrza w zakładaniu masek. Bohater dobierał je w zależności od potrzeby, samopoczucia i sytuacji politycznej.

Hrabia Niko był bon vivantem i łamaczem kobiecych serc. Nieustannie wpadał przez to w kłopoty, a z opresji ratował go zaprzyjaźniony kelner Alois. Był też Niko świadkiem wielkiej historii, którą najchętniej obserwowałby zza szyb ukochanej kawiarni. Niestety, kiedy wpadł w jej nurt, nie było już ucieczki.

Cafe Slavia to porywająca, smutno-gorzko-wesoła powieść o szukaniu tożsamości, absurdzie istnienia i konfrontacji jednostki z wielką historią. 

Alena Mornštajnová, Las w domu, Wydawnictwo Amaltea, tłumaczenie Anna Maślanka

Czesi kochają książki Aleny Mornštajnovej. Jest jedną z najbardziej poczytnych autorek w swoim kraju.

Las w domu to wstrząsająca opowieść o domu złym, w którym dorasta wrażliwa dziewczynka, nieustannie besztana przez nieczułą babcię, odrzucana przez nieszczęśliwą matkę i tęskniąca za odrobiną miłości i ciepła. Mała bohaterka nie może nikomu powiedzieć, o tym, czego doświadcza od najbliższych, dusi w sobie ból i lęk. Powtarza kłamstwa, których nauczyli ją dorośli.

Alena Mornštajnová przekonująco pisze dziedziczonej traumie i braku miłości, która okaleczają na całe życie.

Pisarka łączy tutaj swój talent do opowiadania przejmujących historii o rodzinnych relacjach z konwencją thrillera. Ta książka ściska za gardło i długo nie chce wyjść z głowy.

Kateřina Tučková, Bílá Voda, Wydawnictwo Afera, tłumaczenie Julia Różewicz

Bílá Voda mała miejscowość położona na pograniczu czesko polskim. W latach 50 XX wieku., w ramach akcji Ř, internowano tu siostry zakonne z różnych zakonów z całej Czechosłowacji. Celem tej operacji (Ř od słowa „řeholníca”, czyli w jęz. polskim zakonnica) była całkowita likwidacja żeńskich zakonów.

Kateřina Tučková, jedna z najważniejszych współczesnych czeskich pisarek nawiązała do tych wydarzeń w powieści Bílá Voda. Jak w każdej swojej książce pisarka zręcznie połączyła fakty historyczne z fikcją, tworząc wciągającą fabułę, w której wątek historyczny i współczesny przeplatają się ze sobą.

W obu poznajemy fascynujące bohaterki: siostry zakonne, które mimo bardzo trudnych warunków życiowych, nacisków i zastraszania ze strony komunistycznych władz, stworzyły w Bilej Vodzie silną, wspierającą się wspólnotę. W wątku współczesnym autorka opowiada ponadto historię Leny i Agnieszki, które przybyły do klasztoru, by rozprawić się ze swoją przeszłością.

Książka powstawała przez 10 lat. Dlaczego tak długo? Obejrzyjcie Magazyn Prolog o literaturze czeskiej, w którym autorka opowiada o kulisach pracy nad tą historią.

Wydawnictwo Afera wydało jeszcze dwie książki tej autorki – obie znakomite – Boginie z Žítkovej o wyjątkowych kobietach – szeptuchach z Białych Karpat oraz Wypędzenie Gerty Schnirch, która wywołała poruszenie, ponieważ autorka sporo miejsca poświęca w niej kwestiom związanym z wypędzeniem Niemców Sudeckich po II wojnie światowej.

Petra Klabouchova, Źródła Wełtawy, Wydawnictwo Afera, tłumaczenie Agata Wróbel

Źródła Wełtawy to wspaniała propozycja dla osób, które lubią kryminały z historią w tle. Intryga sięga tutaj czasów II wojny światowej, podczas której tuż przy źródle Wełtawy, w głębi parku narodowego, działał tajny obóz jeniecki.

W małym miasteczku na pograniczu czesko-niemieckim, odnaleziono zwłoki dziewczynki ubranej w obozowy pasiak. to ciało Terezki Velkovej, wzorowej uczennicy, dobrego dziecka. Skąd się tam wzięła? Dlaczego była tak ubrana?

Śledztwo prowadzi policjant, który kiedyś popełnił błąd. Może ta sprawa to jego szansa na odkupienie win. Książka zaskoczy Was nie tylko wieloma zwrotami akcji, ale też ciekawą konstrukcją. 

Powieść otrzymała nagrodę festiwalu Šumava Litera oraz wyróżnienie w Konkursie im. Jiřego Marka na najlepszą czeską powieść kryminalną.

Pavel Kosatík, Czeskie sny, Książkowe Klimaty, tłumaczenie Elżbieta Zimna

Na polskim rynku spotkamy się z wieloma książkami prezentującymi obraz Czechow oraz czeskiej kultury i historii z perspektywy obserwatora z zewnątrz. Dlatego Czeskie sny Pavela Kosatika są ciekawą propozycją dla osób zainteresowanych spojrzeniem z wewnątrz – portretem Czechów odmalowanym przez ich rodaka.

Trudno jednoznacznie zaszufladkować tę książkę. To nie powieść ani reportaż. Najbliżej jej do formy eseju. Autor zmaga się w niej z czeskimi lękami i nadziejami oraz sprawdza stereotypy, jest przy tym odważny, szczery i miejscami prowokacyjny.

Na potrzeby polskiego wydania Czeskich snów autor dopisał dodatkowy rozdział o relacjach polsko-czeskich pt. Sen o Polsce.

Roman Cilek, Ja, Olga Hepnarova, Wydawnictwo Afera, tłumaczenie Julia Różewicz

Wstrząsający reportaż o młodej dziewczynie, która przekuła swoją bezsilność i nienawiść w zbrodnię.

10 lipca 1973, aleja Obrońców Pokoju w Pradze. Olga Hepnarová, lat 22, wjeżdża ciężarówką w pełen ludzi przystanek tramwajowy. Ofiary śmiertelne, ciężko ranni, panika i chaos. Mundurowi zasypują sprawczynię wypadku pytaniami. Hepnarová spokojnie odpowiada: Umyślnie wjechałam na chodnik, to moja zemsta na społeczeństwie za to, jak traktowało mnie przez całe moje życie.

Tragiczną historię masowej zabójczyni Olgi Hepnarovej ‒ ostatniej kobiety skazanej w Czechach na karę śmierci ‒ czyta się raczej jak wciągający kryminał psychologiczny niż typową literaturę faktu.

Roman Cílek nikogo nie ocenia, jednak z rzetelnie zebranych przez autora zeznań świadków, listów, dokumentów sądowych i policyjnych wyłania się wstrząsający obraz zakłamania ówczesnego systemu, niekompetencji służby zdrowia, stronniczości sądu, a także wyobcowanej w społeczeństwie jednostki.

Zachęcam Was do zapoznania się z literaturą czeską. Mam nadzieję, że przekonałam Was, że jest to literatura niezwykle różnorodna, w której można odnaleźć wiele propozycji dla czytelników o różnorodnych potrzebach, wrażliwościach i zainteresowaniach. Dodatkowo obejrzyj materiał tutaj lub na platformie YouTube – czeka na Ciebie mnóstwo inspiracji i ciekawostek ze świata wydawniczego! 🎥📚🔊 Nie zapomnij zostawić subskrypcji, aby być na bieżąco. 🙂

 

Warto wychodzić poza strefę komfortu, szukać nowych ścieżek, form i gatunków, bo to nas rozwija nie tylko jako konsumentów kultury i literatury, ale przede wszystkim jako ludzi.