Działania antyterrostyczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na polskich obszarach morskich i w portach ebook

Spis treści

Spis treści

Wstęp

Terroryzm istnieje od wieków i budzi przerażenie wśród ludzi. Sytuacja taka pozostaje do dziś, przykładami zaś budzących grozę ataków ostatnich lat były m.in.: w maju 2017 r. w Manchesterze, gdzie zginęły 22 osoby, a ponad 800 odniosło obrażenia fizyczne i psychiczne1; w grudniu 2016 r. w Berlinie, gdzie zginęło 12 osób, w tym polski kierowca samochodu ciężarowego, a kilkadziesiąt zostało rannych2; w sierpniu 2004 r. w rosyjskiej przestrzeni powietrznej, gdzie zginęło 89 osób3. Przytoczone przykłady nasuwają wniosek, że ataki terrorystyczne mogą wystąpić zarówno na lądzie, jak i w powietrzu. Nie należy jednak zapominać, że mogą zdarzyć się również w przestrzeni morskiej, kosmicznej i cyberprzestrzeni. Zdarzenia tego typu mogą mieć miejsce w każdym kraju i dotknąć każdego człowieka. W związku z tym władze poszczególnych państw powołały służby, których zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa przez przeciwdziałanie zagrożeniom o charakterze terrorystycznym. Do krajów posiadających tego typu organy należy również Polska. Służby naszego kraju mogą prowadzić działania w każdej przestrzeni – z wyłączeniem kosmosu.

Uwzględniając fakt, że obecnie w Polsce, w porównaniu z innymi krajami Europy czy świata, nie dochodzi do zamachów4, polskie służby mają mniejsze doświadczenie w przeciwdziałaniu zagrożeniom terrorystycznym niż podobne służby np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki czy w państwach Europy Zachodniej. W związku z tym, w celu wypracowania lepszych sposobów wykonywania zadań antyterrorystycznych przez organy zaangażowane w przeciwdziałanie zamachom, a tym samym pogłębienia wiedzy z tej dziedziny, wydaje się konieczne prowadzenie badań naukowych. Ma to duże znaczenie ze względu na niedostatek opracowań w tym zakresie, a w szczególności opracowań dotyczących przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym na polskich obszarach morskich i w portach5. Przy czym zauważa się, że prowadzenie działań na obszarach morskich nie jest tylko domeną Straży Granicznej. W zwalczanie terroryzmu na tych obszarach mogą być również zaangażowane Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP), których potencjał bojowy jest znacznie większy niż Straży Granicznej. W związku z tym w przypadku wystąpienia zdarzenia, któremu nie podoła Straż Graniczna, naturalne jest zaangażowanie Sił Zbrojnych RP, które wezmą na siebie ciężar walki z terrorystami.

Środowisko bezpieczeństwa w Europie uległo pogorszeniu ze względu na pojawienie się nowych zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Przesłankami świadczącymi o zwiększeniu zagrożenia aktami terroru w Europie, w tym w Polsce, są działania Państwa Islamskiego oraz wojna hybrydowa Federacji Rosyjskiej.

Państwo Islamskie jest organizacją terrorystyczną wywodzącą się z Al-Kaidy, a powstałą w okresie misji stabilizacyjnej w Iraku prowadzonej przez Stany Zjednoczone Ameryki i państwa sojusznicze w XXI wieku. Intensyfikacja jego działań na terenie Republiki Iraku nastąpiła po wycofaniu się Amerykanów i rozprzestrzeniła się na inne państwa, m.in. na Syrię czy Libię. Organizacja ta przeniosła swoją działalność również do Europy, o czym świadczą m.in. przeprowadzone w 2015 r. zamachy we Francji, np. w dniu 9 stycznia na supermarket „Hyper Cacher”6 czy też w dniu 26 czerwca na zakłady gazowe w Saint-Quentin-Fallavier7. Mając to na uwadze, nie można wykluczyć ataków w innych krajach europejskich, w tym w Polsce.

Aktywność Państwa Islamskiego w państwach Unii Europejskiej przejawia się również w próbach pozyskiwania zwolenników. Terroryści wykorzystują m.in. media społecznościowe i zasady socjotechniki do prowadzenia rekrutacji wśród Europejczyków w celu pozyskania nowych członków. Nowo wcieleni terroryści mają samodzielnie przygotowywać zamachy w krajach pochodzenia lub są kierowani do obozów, gdzie przechodzą szkolenie. Po jego ukończeniu przystępują do walki na terytorium np. Syrii czy Iraku oraz mogą zostać wysłani do Europy. Na kontynent europejski, w tym do Polski, przybywają również nielegalni imigranci z państw Afryki i Bliskiego Wschodu, gdzie Państwo Islamskie przejawia dużą aktywność. Nie można wykluczyć, że wśród uchodźców znajdują się terroryści przynależący do tej organizacji.

Terroryści mogą być także wspierani przez władze państw lub inne podmioty, np. Federację Rosyjską, która próbuje utrzymać oraz odzyskać strefy wpływów z czasów ZSRR. Z geopolityki Rosji wynika, że w następnej kolejności po Ukrainie mogą zostać zaatakowane kraje bałtyckie, a ze względu na ich położenie – morze będzie jednym z terenów prowadzenia działań. Polska – kraj położony nad morzem, graniczący z Litwą, potępiający rosyjską napaść na Ukrainę oraz prowadzący politykę prozachodnią, jest również narażona na rosyjską wojnę hybrydową, której elementem są działania terrorystyczne.

Uwzględniając negatywne konsekwencje dla gospodarki międzynarodowej (wzrost kosztów: ubezpieczeń, transportu itp.) wywołane atakami terrorystycznymi, należy sądzić, że obiektami uderzeń mogą być elementy transportu morskiego. Obsługuje on ponad 80% światowego handlu8, a sama Unia Europejska wykorzystuje transport morski przy sprzedaży 74% towarów9. Atak wymierzony w statki i porty w polskich obszarach morskich miałby negatywny wpływ m.in. na gospodarkę kraju, gdyż korzysta ona z transportu morskiego. Na przykład, w 2014 r. do polskich portów weszło 17 478 statków, które przewoziły m.in. ropę naftową, chemikalia, uran, paliwo jądrowe. Obroty ładunkowe polskich portów wyniosły 68 935 tys. zł10. Ponadto w polskich portach morskich zakończyło lub rozpoczęło podróż 1 753 563 pasażerów11. Zorganizowanie przez terrorystów ataku na polskim morzu terytorialnym ułatwia długość i ukształtowanie polskiego wybrzeża oraz liczba dróg dojazdowych pozwalających na skryty dowóz i zwodowanie obiektu pływającego, np. łodzi wypełnionej materiałami wybuchowymi. W związku z tym wydaje się zasadne określenie możliwych zagrożeń portów i statków na polskich obszarach morskich.

Ze wstępnych badań wynika, że Straż Graniczna jest formacją ochraniającą granicę państwową na obszarach morskich. W swoim uzbrojeniu posiada jednak broń, która ma małą siłę ognia, tzn. pistolety, rewolwery, broń gładkolufową, pistolety maszynowe, karabinki, karabiny i karabiny maszynowe12. Uwzględniając możliwe zagrożenia ze strony np. kontenerowca, na którego pokładzie znajduje się urządzenie wybuchowe będące środkiem ataku terrorystycznego, należy sądzić, że Straż Graniczna nie posiada wystarczających zdolności do przeciwstawienia się szerokiemu spektrum zagrożeń mogących wystąpić na polskich obszarach morskich i w portach. Formacją posiadającą odpowiedni sprzęt, który można użyć w przypadku takich sytuacji, są Siły Zbrojne RP. W ich wyposażeniu znajdują się np. okręty uzbrojone m.in. w armaty i wyrzutnie torped13. Mogą one być użyte zarówno do wsparcia Straży Granicznej, jak i w działaniach prowadzonych samodzielnie przez Siły Zbrojne RP w przypadku wystąpienia zagrożenia statków i portów na polskich obszarach morskich. Niemniej jednak, aby Siły Zbrojne RP skutecznie przeciwstawiały się zagrożeniom, ich użycie powinno być oparte na podstawach prawnych, które umożliwią odpowiednie jego zaplanowanie, zorganizowane i zrealizowanie.

Wstępne oceny wskazują, że istnieją luki prawne: extra legem, techniczne, zamierzone lub niezamierzone, polegające m.in. na tym, że nie ma sprecyzowanego organu wiodącego (koordynującego) użycie innych elementów w przypadku podjęcia przez Siły Zbrojne RP działań na morzu terytorialnym. Wiąże się to ściśle z odpowiedzialnością za prowadzenie operacji. Ponadto w obszarze organizacyjnym istnieje potrzeba dokonania zmian dotyczących cyklu decyzyjnego, który uniemożliwia szybkie podjęcie działań na polskich obszarach morskich i w portach.

Dokonując wstępnej oceny dokumentów z dziedziny ochrony granicy morskiej w innym państwie, można dojść do wniosku, że formacja ochraniająca granicę państwową na morzu, odnośnie do zasady, jest wspierana przez siły zbrojne. Wsparcie to wydaje się niezbędne do przeciwstawienia się zagrożeniom o charakterze terrorystycznym.

Na podstawie badań wstępnych stwierdzono, iż wystąpienie zagrożeń terrorystycznych na polskich obszarach morskich i w portach jest realne, a Straż Graniczna nie posiada możliwości do samodzielnego przeciwstawienia się tym zagrożeniom. Ponadto wiele wskazuje na to, że obecne regulacje dotyczące użycia Sił Zbrojnych RP zarówno we wsparciu Straży Granicznej, jak i w działaniach samodzielnych nie gwarantują przeciwdziałania terroryzmowi na morzu. Uwzględniając wymienione argumenty, jak również brak wyczerpujących informacji w literaturze dotyczących użycia Sił Zbrojnych RP we wsparciu Straży Granicznej oraz w działaniach samodzielnych, podjęto się zbadania tej problematyki ważnej zarówno pod względem poznawczym, jak i praktycznym. W konsekwencji wyodrębnił się główny problem badawczy zmierzający do poszukiwania odpowiedzi na pytanie: jakie powinno być użycie Sił Zbrojnych RP, aby zapewniło przeciwstawienie się zagrożeniom statków i portów, powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych?

Ze względu na wieloaspektowy charakter badań zmierzający do rozwiązania głównego problemu badawczego konieczne było zdekomponowanie go na następujące problemy szczegółowe:

Głównym celem prezentowanej monografii jest opracowanie koncepcji użycia Sił Zbrojnych RP w działaniach zapewniających przeciwstawienie się zagrożeniom statków i portów powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych. Wobec tego założono, że Siły Zbrojne RP mogą być użyte w celu przeciwstawienia się zagrożeniom statków i portów powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych w działaniach samodzielnych lub jako podmiot wspierający Straż Graniczną.

Uwzględniając fakt, że Straż Graniczna jest elementem systemu antyterrorystycznego w Polsce ochraniającym granicę państwową m.in. na obszarach morskich, założono, że mogą wystąpić zagrożenia terrorystyczne, którym nie będzie mogła samodzielnie się przeciwstawić. Ponadto, na podstawie wstępnej analizy literatury przedmiotu należy przypuszczać, że podobna do Straży Granicznej formacja ochraniająca granicę państwową np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki może także nie być w stanie samodzielnie przeciwdziałać niebezpieczeństwu powstałemu na skutek użycia statku lub innych obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych. Założono także, że Straż Graniczna może być wspierana przez inne podmioty, w tym przez Siły Zbrojne RP. Dodatkowo należy sądzić, że wystąpią sytuacje, w których wyniku siły zbrojne mogłyby przeprowadzić działania mające na celu przeciwstawienie się zagrożeniom statków i portów powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych.

Należy przewidywać, że obiekty pływające mogą być użyte jako środki ataków terrorystycznych do:

W przypadku wystąpienia wyliczonych powyżej zagrożeń założono, że Siły Zbrojne RP powinny posiadać zdolności aktywnego przeciwstawienia się tym zagrożeniom. Należy do nich zaliczyć zdolności rażenia, a w szczególności unieruchamiania lub niszczenia obiektów pływających typu np. kontenerowiec lub tankowiec, jak również zdolności niekinetycznego oddziaływania na przeciwnika. Zakładam, że do przeciwstawienia się zagrożeniom terrorystycznym przez Sił Zbrojnych RP będą niezbędne również wybrane zdolności z dziedziny:

Dążąc do rozwiązania głównego problemu badawczego, przyjęto założenie, że koncepcja użycia Sił Zbrojnych RP, obejmująca przedsięwzięcia o charakterze planistycznym, organizacyjnym, operacyjnym i legislacyjnym, zapewni przeciwstawienie się zagrożeniom powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych. Przedsięwzięcia ujęte w koncepcji będą mogły być realizowane:

Założono, że przedsięwzięcia, zależne od wyżej wymienionych dwóch przypadków użycia Sił Zbrojnych RP, obejmą:

Prezentowana praca naukowa składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia, bibliografii oraz spisu ilustracji i tabel.

W rozdziale pierwszym zaprezentowano zasady użycia Sił Zbrojnych RP w działaniach antyterrorystycznych na polskich obszarach morskich i w portach przez pryzmat problemów utrudniających przeciwdziałanie zagrożeniom powstałym w związku z użyciem statku lub innego obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego. Najpierw przedstawiono system antyterrorystyczny Rzeczypospolitej Polskiej oraz jego organizację na polskich obszarach morskich i w portach. Następnie scharakteryzowano funkcjonowanie Straży Granicznej w ramach tego systemu oraz rolę, jaką w nim odgrywają Siły Zbrojne RP, a także problemy z tym związane. Ponadto omówiono zakres użycia sił zbrojnych w ochronie granicy państwowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki, światowego mocarstwa, które odgrywa zasadniczą rolę w stabilizacji sytuacji na świecie. Rola ta sprawia, że są one narażone w bardzo dużym stopniu na ataki terrorystyczne, czego jednym z przykładów jest chociażby atak z 11 września 2001 r. na World Trade Center w Nowym Jorku. Mając to na uwadze, autor założył więc, że Stany Zjednoczone Ameryki posiadają wypracowany jeden z lepszych na świecie sposobów przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym, w tym pojawiającym się na obszarach morskich. Wymienione argumenty były motywem wyboru tego kraju jako obiektu do badań porównawczych.

W rozdziale drugim scharakteryzowano zagrożenia statków i portów powstałe na skutek użycia obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego. Przedstawiono Morze Bałtyckie jako środowisko działania terrorystów, obiekty stanowiące potencjalne cele zamachu, a także sposoby prowadzenia ataków terrorystycznych w przeszłości i ich skutki. Ponadto dokonano oceny ryzyka ataku na potencjalne cele, jak również stworzono sytuacje planistyczne zamachów.

W rozdziale trzecim zawarto pożądane zdolności Sił Zbrojnych RP umożliwiające prowadzenie działań w celu przeciwstawienia się przewidywanym zagrożeniom (ujętym w rozdziale drugim) na polskich obszarach morskich i w portach. Ponadto przedstawiono, które z pożądanych zdolności aktualnie posiada Straż Graniczna, a które Siły Zbrojne RP.

Rozdział czwarty jest koncepcją użycia Sił Zbrojnych RP w celu przeciwstawienia się zagrożeniom statków i portów powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataku terrorystycznego. W koncepcji zawarto rozwiązania eliminujące słabości, które utrudniały przeciwstawienie się zagrożeniom.

W zakończeniu przedstawiono w sposób syntetyczny wnioski dotyczące zasadniczych problemów badawczych. Obejmuje ono osiągnięcia badawcze, a zarazem wkład wniesiony do nauk o bezpieczeństwie.

Przechodząc do kwestii ograniczeń, należy zaznaczyć, że publikacja dotyczy działań sił zbrojnych podejmowanych tylko i wyłącznie w celu zapobieżenia, ograniczenia lub usunięcia poważnych i bezpośrednich zagrożeń statków i portów, powstałych na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego14, w przypadku gdy siły i środki Straży Granicznej przewidziane w ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej są niewystarczające lub mogą okazać się niewystarczające15. Badania były prowadzone przy założeniu, że siły zbrojne podejmą działania antyterrorystyczne w sytuacji, gdy obiekt opanowany przez terrorystów będzie znajdował się na morzu terytorialnym. Na tym obszarze wydzielone siły i środki z sił zbrojnych będą oddziaływać kinetycznie na terrorystów. Niemniej jednak należy uwzględnić fakt, że niektóre przedsięwzięcia (np. rozpoznanie) będą realizowane m.in. w wyłącznej strefie ekonomicznej.

Niniejsza monografia skupia się głównie na rozwiązaniu poszczególnych problemów wynikających z prowadzenia działań przez Siły Zbrojne RP, w szczególności działań wynikających z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie trybu postępowania i sposobu współdziałania organów w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu grożącemu statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałemu na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego16 oraz problemów wynikłych w trakcie prowadzenia ćwiczeń pk. „Kaper” w latach 2011–2016.

Nie obejmuje ona jednak całego procesu planowania i prowadzenia operacji przez siły zbrojne na obszarach morskich, nie przedstawia również taktyki działania wojsk specjalnych, lotnictwa czy innych elementów zaangażowanych w przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym. Autor natomiast przedstawił elementy związane z planowaniem i prowadzeniem operacji przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym, które utrudniały skuteczne wykonanie zadania przez siły zbrojne. Koncepcja wskazuje sposób eliminacji słabości działań antyterrorystycznych Sił Zbrojnych RP na obszarach morskich.

Ujęty w rozdziale pierwszym monografii stan wiedzy, wynikający z dokumentów formalnoprawnych (ustawy, rozporządzenia, zarządzenia itp.) dotyczących systemu antyterrorystycznego RP oraz systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP, został przedstawiony na dzień 30 czerwca 2016 r. Należy podkreślić, że wprowadzone od tego czasu zmiany w prawie nie mają zasadniczego wpływu na wyniki prowadzonych badań, a wyciągnięte na ich podstawie wnioski są nadal aktualne.

W trakcie oceny ryzyka ataku terrorystycznego na poszczególne obiekty autor nie uwzględniał sytuacji, gdy na obiekcie znajduje się bardzo ważna osoba tzw. VIP17. Zazwyczaj obecność VIP-a powoduje wzrost ryzyka ataku dlatego, że sam VIP może być celem. W związku z powyższym, w przypadku obecności VIP (np. prezydent, premier) w danym obiekcie, są podejmowane szczególne środki bezpieczeństwa wynikające z procedur jego ochrony. Ponadto autor nie uwzględnia działania w przypadku wprowadzania stanów nadzwyczajnych, zmiany stanu gotowości obronnej państwa ze stałej na czasu kryzysu lub wojny czy podwyższania stanów gotowości bojowej Sił Zbrojnych RP.

W celu lepszego zobrazowania poruszanych w niniejszej monografii aspektów został wprowadzony jednolity aparat pojęciowy obejmujący znaczenia terminów terroryzm, antyterroryzm i kontrterroryzm, system antyterrorystyczny oraz polskie obszary morskie.

Termin „terroryzm” wywodzi się od wyrazu „terror”, co z łaciny oznacza grozę, lęk, postrach, przerażenie18. W „Słowniku języka polskiego PWN” określenie to oznacza: „[…] planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup usiłujących poprzez stosowanie przemocy, okrucieństwa, zastraszania wymusić na rządach państw i społeczeństwach określone ustępstwa, świadczenia”19. W inny sposób terroryzm określany jest w „Słowniku wyrazów obcych”, a mianowicie jako „[…] system rządów oparty na terrorze oraz jako stosowanie terroru w celu zdobycia władzy i utrzymania się przy niej”20. Sojusz Północnoatlantycki w swoich dokumentach zdefiniował terroryzm jako bezprawne użycie lub groźba użycia siły albo przemocy przeciwko osobom, mieniu, z zamiarem zastraszenia władz państwowych bądź społeczeństwa dla osiągnięcia celów politycznych, religijnych czy też ideologicznych21. Zdaniem B. Bolechowa terroryzm jest formą przemocy politycznej polegającą na stosowaniu morderstw lub zniszczenia (albo grożeniem zastosowania takich środków) w celu wywołania szoku i ekstremalnego zastraszenia jednostek, grup, społeczeństw lub rządów, czego efektem mają być wymuszenia pożądanych ustępstw politycznych, sprowokowanie nieprzemyślanych działań lub (i) zademonstrowanie (nagłośnienie) własnych politycznych przekonań22.

W polskim porządku prawnym nie ma legalnej definicji terroryzmu, niemniej jednak kodeks karny wprowadza termin „przestępstwo o charakterze terrorystycznym” – „[…] czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:

– a także groźba popełnienia takiego czynu”23.

W literaturze przedmiotu znajduje się wiele definicji terroryzmu, które w nieco odmienny sposób go określają. Ich różnorodność wynika ze złożoności oraz zmienności zjawisk związanych z terroryzmem. A. Schmidt, prowadząc badania nad częstotliwością występowania zjawisk charakteryzujących terroryzm, zidentyfikował następujące z nich:

Porównując definicje terroryzmu, można dojść do wniosku, że najważniejszymi wyznacznikami funkcjonowania terroryzmu są:

Odnośnie do antyterroryzmu i kontrterroryzmu trzeba zaznaczyć, że każdej akcji odpowiada reakcja, w związku z czym powstanie terroryzmu spowodowało pojawienie się działań mających na celu przeciwstawienie się temu zjawisku. Zostały one określone mianem antyterroryzmu. Wymieniony termin został określony w słowniku terminów i definicji NATO26 jako wszelkie działania obronne i zapobiegawcze podejmowane w celu zmniejszenia podatności sił, osób i infrastruktury na działania terrorystyczne. Działania te obejmują przedsięwzięcia ochronne i odstraszające, zapobiegające atakowi lub ograniczające jego skutki. Wyżej wymieniony termin jest ściśle związany z określeniem kontrterroryzm27 lub przeciwdziałanie terroryzmowi, które oznacza wszelkie działania ofensywne podejmowane w celu zneutralizowania terroryzmu przed dokonaniem wrogich aktów i po ich przeprowadzeniu. Tego typu działania obejmują ochronę zagrożonych osób, jak również działania zapobiegawcze podejmowane przez siły militarne i inne służby28.

Niektórzy naukowcy termin „kontrterroryzm” rozumieją jako terroryzm stosowany przez podmioty państwowe i niepaństwowe w celu odpowiedzi na terroryzm strony przeciwnej. Paradoksalnie terroryzm jest zwalczany terroryzmem29. Zdaniem K. Jałoszyńskiego, między tymi dwoma określeniami nie ma wyraźnego podziału, a na antyterroryzm i kontrterroryzm składają się działania ogólnie nazywane antyterroryzmem30. W związku z czym dla potrzeb niniejszej monografii termin „antyterroryzm” zawiera w sobie działania ujęte w słowniku terminów i definicji NATO i przypisane zarówno do kontrterroryzmu, jak i antyterroryzmu.

W niniejszej monografii autor rozumie pojęcie system31 antyterrorystyczny za J. Trubalską jako „zbiór organów i instytucji, które posiadają kompetencje w zakresie wykrywania, przeciwdziałania oraz zwalczania terroryzmu, podlegające jednemu ośrodkowi koordynującemu (decyzyjnemu) w analizowanym zakresie. Działanie systemu antyterrorystycznego wynika z regulacji prawnych, dających podstawy do ich funkcjonowania oraz wymieniających katalog uprawnień, metod i narzędzi, dzięki którym mogą one realizować swoje zadania”32.

Polskie obszary morskie (rys. 1), zgodnie z ustawą z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej polskiej i administracji morskiej, to morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne, strefa przyległa oraz wyłączna strefa ekonomiczna33.

Do morskich wód wewnętrznych zalicza się:

Rys. 1. Polskie obszary morskie

Źródło: https://www.ums.gov.pl/?start=255 [dostęp: 22.01.2021 r.]. Ze względu na okres prowadzenia badań nie uwzględniono zapisów ratyfikowanej w 2019 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Danii, na której mocy dokonano rozgraniczenia spornych obszarów wyłącznych stref ekonomicznych leżących pomiędzy wyspą Bornholm a wybrzeżem Rzeczypospolitej Polskiej. Vide: Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Danii w sprawie rozgraniczenia obszarów morskich na Morzu Bałtyckim, podpisana w Brukseli dnia 19 listopada 2018 r., Dz.U. 2019 poz. 1240, art. 1.

W skład morza terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej wchodzą wody znajdujące się na obszarze o szerokości 12 mil morskich (22 224 m), liczonych od linii podstawowej tego morza. Linią podstawową morza terytorialnego jest linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna granica morskich wód wewnętrznych. Zewnętrzna granica morza terytorialnego jest linią, której każdy z punktów oddalony jest o 12 mil morskich od najbliższego punktu linii podstawowej, wraz z redami36.

Redami nazywamy specjalnie wyodrębnione obszary wodne umiejscowione przed wejściami do portów. Redy są osłonięte od silnych wiatrów i prądów morskich, a głębokość wód na ich obszarze jest niewielka37.

Strefa przyległa jest to obszar przyległy do morza terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, którego „[…] zewnętrzna granica jest oddalona nie więcej niż 24 mile morskie od linii podstawowej”38.

Wyłączna strefa ekonomiczna jest położona na zewnątrz morza terytorialnego i przylega do niego. W jej skład wchodzą wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze ziemi. Na obszarze tej strefy Rzeczypospolitej Polskiej przysługują:

W wyłącznej strefie ekonomicznej obowiązuje polskie prawo dotyczące ochrony środowiska. Inne „[…] państwa korzystają w wyłącznej strefie ekonomicznej z wolności żeglugi, przelotu, układania kabli podmorskich i rurociągów oraz innych, zgodnych z prawem międzynarodowym, sposobów korzystania z morza, wiążących się z tymi wolnościami, z zastrzeżeniem przepisów ustawy”40.

Przechodząc do kwestii związanej z bibliografią niniejszej monografii, należy zaznaczyć, że wykorzystane w procesie badawczym źródła wiedzy utworzyły następujące grupy tematyczne:

Przedstawiając problematykę użycia sił zbrojnych w działaniach antyterrorystycznych na polskich obszarach morskich, autor korzystał z licznych źródeł opisujących zagadnienia związane z systemem antyterrorystycznym RP. Do tego obszaru literatury zalicza się m.in. publikacje P. Baczara41 i J. Trubalskiej42. Ponadto w interesujący sposób system antyterrorystyczny opisał P. Chomentowski43. Dodatkowo działania Sił Zbrojnych RP zostały przedstawione m.in. w „Instrukcji postępowania i sposobu współdziałania przy stosowaniu sił i środków Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej dla zapobieżenia niebezpieczeństwu grożącemu statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego”44.

Podczas badania literatury przedmiotu dotyczącej zagrożeń polskich obszarów morskich i portów bardzo przydatne okazało się opracowanie Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej pt.: „Locja Bałtyku. Wybrzeże polskie”45, jak również publikacje autorstwa K. Wardina46 oraz K. Kubiaka, A. Makowskiego i P. Mickiewicza47. Analiza tej literatury pozwoliła poznać środowisko, w jakim mogą zostać przeprowadzone ataki, a także określić miejsca i czas największego zagrożenia atakiem. Z kolei analiza materiałów krajowych i zagranicznych m.in. pióra K. Kubiaka48, A.J. Lorenza49 oraz B.P. Hilla50 pozwoliła na poznanie modus operandi przeprowadzonych w przeszłości ataków. Następnie została przeanalizowana literatura umożliwiająca ocenę skutków zamachów, w tym m.in. publikacje pt.: „Polska wobec zagrożenia terroryzmem morskim”51, „Piractwo i terroryzm morski. Nowe wyzwania dla bezpieczeństwa międzynarodowego”52 oraz „Transport gazów LNG i LPG statkami morskimi. Bezpieczeństwo i mity”53.

W skład grupy źródeł niezbędnych do określenia zdolności Sił Zbrojnych RP do prowadzenie działań w celu przeciwstawienia się przewidywanym zagrożeniom polskich obszarów morskich i portów na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych wchodzi monografia M. Banasika54, a także odpowiedzi na wnioski dotyczące udzielenia informacji publicznej kierowane do Komendanta Głównego Straży Granicznej i do Komendanta Morskiego Oddziału Straży Granicznej, regulaminy, dokumenty doktrynalne, instrukcje oraz inna literatura opisującą zdolności z dziedziny dowodzenia, rozpoznania, rażenia, manewru, ochrony i podtrzymania działań.

W celu objaśnienia znaczenia terminów oraz zasad ich użycia, wytłumaczenia zjawisk ujętych w zbiorach danych, takich jak statystyki, oraz sposobów prowadzenia oceny ryzyka autor wykorzystał źródła informacji bezpośrednich. Do objaśnienia znaczenia terminów zostały zawarte m.in. w „Słowniku terminów i definicji NATO AAP-6”55, a także w słownikach języka polskiego oraz wyrazów obcych. Dzięki wykorzystaniu roczników statystycznych gospodarki morskiej, wydawanych przez Główny Urząd Statystyczny, było możliwe określenie, które obiekty mogą m.in. stać się celami ataków terrorystycznych. Do objaśnienia sposobów oceny ryzyka została wykorzystana wiedza zawarta w opracowaniach pt.: „Zarządzanie ryzykiem – przegląd wybranych metodyk”56 oraz „Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego”57. Podczas prowadzenia badań, dzięki posiłkowaniu się powyższymi materiałami, dokonano oceny ryzyka ataków na statki i porty, jak również sporządzono scenariusze planistyczne przebiegu tego typu ataków.

Do następnej grupy zalicza się literaturę pomocniczą. Uzyskana z niej wiedza była niezbędna w całym procesie badawczym, wspierała bowiem rozwiązywanie poszczególnych problemów szczegółowych. Do tej grupy zalicza się publikacje w zakresie bezpieczeństwa publicznego i informacyjnego autorstwa m.in. K. Jałoszyńskiego58, K. Misia59, P. Jaszczuka60 czy I. Jarosza, P. Jaroszewskiego, P. Kijewskiego, T.J. Kruka, K. Silickiego i T. Grudzieckiego61.

Do ostatniej grupy piśmiennictwa naukowego została zaliczona literatura obejmująca metodologię badań naukowych. Wśród niej należy wymienić prace J. Apanowicza62, M. Pelca63, T. Majewskiego64, W. Pytkowskiego65 oraz Ch. Frankfort-Nachmias i D. Nachmias66.

Przeprowadzona kwerenda literatury przedmiotu wskazuje na brak opracowań, które kompleksowo przedstawiają zagadnienia związane z użyciem sił zbrojnych w razie zagrożenia portów i statków na skutek użycia obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego. Zauważalne są obszary ograniczonej wiedzy o zdolności Straży Granicznej i Sił Zbrojnych RP do przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym. Można natomiast znaleźć publikacje, które częściowo poruszają możliwości przeciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym na polskich obszarach morskich czy odnoszą się do zagrożenia statków i portów.

***

Prezentowana monografia została opracowana na podstawie wieloletnich badań prowadzonych na potrzeby rozprawy doktorskiej, obronionej w 2019 r. na Wydziale Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie.

Przeprowadzenie procesu badawczego było możliwe dzięki życzliwości, zaangażowaniu i wsparciu wielu osób, którym jestem niezwykle wdzięczny. Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do mojego mentora i promotora Pana prof. dr. hab. inż. Waldemara Kitlera, który stanowił bezcenną skarbnicę wiedzy i doświadczenia. Pomimo swojego zapracowania, zawsze znajdował czas na dyskusje naukowe, umożliwiając tym samym uniknięcie wielu pułapek w trakcie badań.

Bardzo dziękuję promotorowi pomocniczemu Panu dr. hab. Mirosławowi Banasikowi, profesorowi Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, za merytoryczne wsparcie oraz za cenne spostrzeżenia stanowiące dodatkowe źródło inspiracji.

Serdecznie podziękowania składam recenzentom dysertacji doktorskiej – Panu prof. dr. hab. Krzysztofowi Kubiakowi oraz Panu dr. hab. Piotrowi Płonce. Ich uwagi i sugestie były impulsem do wprowadzenia korekt wzbogacających niniejsza monografię. Ponadto, recenzowali oni niniejszą monografię.

Dziękuję również mojej Rodzinie za niespożyte pokłady cierpliwości i wsparcie mentalne, które dodawało mi sił w zmaganiach z kolejnymi problemami naukowymi.

Rozdział I

1. Przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym

Większość światowego handlu jest obsługiwana przez transport morski. W Polsce również odgrywa on duże znaczenie. W 2016 r. nasze porty przeładowały 73 mln ton ładunków, w tym 97% stanowił międzynarodowy obrót morski. Oprócz firm rodzimych, z portów korzystają przedsiębiorcy z Białorusi, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Słowacji oraz Węgier1. Atak terrorystów na porty lub statki miałby negatywne skutki zarówno dla handlu polskiego, jak i innych krajów. Ponadto, w przypadku zanieczyszczenia środowiska w wyniku aktu terroru, odbiłby się negatywnie także na takich gałęziach gospodarki, jak np. turystyka i rybołówstwo, które funkcjonują na wybrzeżu.

Na polskim morzu terytorialnym Straż Graniczna odpowiada za przeciwdziałanie przestępstwom o charakterze terrorystycznym. Ze względu jednak na ograniczoną siłę ognia posiadanego uzbrojenia, nie jest ona w stanie przeciwstawić się możliwym zagrożeniom powstałym na skutek użycia obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego. Formacją, która ma zdecydowanie większe zdolności w zakresie rażenia, są Siły Zbrojne RP i to one mogą prowadzić działania antyterrorystyczne.

W Stanach Zjednoczonych Ameryki Straż Przybrzeżna (US Coast Guard) wykonuje np. podobne zadania, jak polska Straż Graniczna. Ponadto amerykańskie siły zbrojne (a konkretnie marynarka wojenna), podobnie jak polskie, mogą podjąć działania antyterrorystyczne na obszarach morskich.

W niniejszym rozdziale zaprezentowano wyniki badań dotyczące rozwiązania dwóch problemów. Pierwszy – wyrażony pytaniem: jaki jest obecny stan użycia Sił Zbrojnych RP w działaniach antyterrorystycznych na polskich obszarach morskich i w portach w przypadku zamachów terrorystycznych z użyciem obiektów pływających jako środków ataków? Drugi zaś – w jakim zakresie jest realizowane użycie sił zbrojnych w ochronie granicy państwowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki?

W celu rozwiązania pierwszego problemu szczegółowego opracowano następującą hipotezę roboczą: Straż Graniczna jest formacją ochraniającą granicę państwową na obszarach morskich i wchodzi w skład systemu antyterrorystycznego w Polsce. Sądzę, że mogą wystąpić zagrożenia terrorystyczne, którym Straż Graniczna nie będzie mogła samodzielnie się przeciwstawić. Zakładam, że Straż Graniczna może być wspierana przez inne podmioty, w tym przez Siły Zbrojne RP. Uważam, że mogą wystąpić sytuacje, w których mogłyby one samodzielnie przeprowadzić działania mające na celu przeciwstawienie się zagrożeniom statków i portów powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych.

Z kolei, aby rozwiązać drugi problem szczegółowy, opracowano niniejszą hipotezę szczegółową: na podstawie wstępnej analizy literatury przedmiotu przypuszczam, że formacja ochraniająca granicę państwową Stanów Zjednoczonych Ameryki nie jest w stanie samodzielnie przeciwdziałać niebezpieczeństwu powstałemu na skutek użycia statku lub innych obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych.

Rozwiązanie problemów szczegółowych wymagało zidentyfikowania systemu antyterrorystycznego, w którego ramach funkcjonuje zarówno Straż Graniczna, jak i Siły Zbrojne RP. System ten obejmuje nie tylko służby odpowiedzialne za przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym, ale także organy państwowe i pozapaństwowe. Następnie konieczne było danie odpowiedzi na pytanie dotyczące funkcjonowania Straży Granicznej w ramach systemu antyterrorystycznego na polskich obszarach morskich i w portach. Uwzględniając, że Straż Graniczna ze względu na małą siłę ognia nie jest w stanie przeciwstawić się zamachowi terrorystycznemu, na siły zbrojne może zostać przerzucony ciężar działań. W związku z tym dokonano oceny działania Sił Zbrojnych RP w przeciwdziałaniu zagrożeniom statków i portów powstałym na skutek użycia obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego.

Rozwiązanie drugiego problemu wymagało dania odpowiedzi na pytanie pomocnicze: jak jest realizowana ochrona obszarów morskich w innym kraju. Następnie dokonano porównania działań sił zbrojnych w Polsce i za granicą.

Weryfikacja przyjętych hipotez oraz rozwiązanie problemów szczegółowych miało przyczynić się do rozwiązania głównego problemu badawczego, sformułowanego pytaniem: jakie powinno być użycie Sił Zbrojnych RP zapewniające przeciwstawienie się zagrożeniom statków i portów powstałym na skutek użycia obiektów pływających jako środków ataków terrorystycznych?

1.1. System antyterrorystyczny Rzeczypospolitej Polskiej

Rolą systemu antyterrorystycznego Rzeczypospolitej Polskiej jest rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom o charakterze terrorystycznym występującym lub mogącym wystąpić na terenie Polski lub poza jej granicami w przypadku, gdy zagrożeni są obywatele RP, jej obiekty lub interesy. System tworzą służby oraz organy państwowe i pozapaństwowe posiadające w swoim zakresie obowiązków zadania rozpoznania i przeciwdziałania zagrożeniom o charakterze terrorystycznym, jak również elementy je wspierające.

System antyterrorystyczny Rzeczypospolitej Polskiej został podzielony na trzy poziomy – strategiczny, operacyjny oraz taktyczny. Na poziomie strategicznym jest prowadzona polityka antyterrorystyczna państwa, są też podejmowane decyzje dotyczące kluczowych działań o charakterze systemowym w zakresie ochrony antyterrorystycznej kraju. Jeżeli istnieje konieczność, są również podejmowane decyzje dotyczące bezpośrednio przeciwdziałania terroryzmowi. Na poziomie poziomu operacyjnym są wykonywane zadania mające na celu koordynację wymiany informacji pomiędzy służbami oraz instytucjami będącymi elementami systemu antyterrorystycznego Rzeczypospolitej Polskiej. Na poziomie tym są prowadzone również monitoring zagrożeń o charakterze terrorystycznym oraz ich analiza. Na poziomie taktycznym są wykonywane zadania pośredniego i bezpośredniego zwalczania terroryzmu2.

Przeprowadzone badania dostępnej literatury, jak również aktów prawnych wskazują, że do poziomu strategicznego zalicza się Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, który stojąc na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności jego terytorium, sprawuje władzę wykonawczą i jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP. Prezydentowi przysługuje inicjatywa ustawodawcza. Jeśli więc widzi taką konieczność, może wpływać na kształt systemu antyterrorystycznego Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku gdy jest zagrożony porządek konstytucyjny państwa, bezpieczeństwo obywateli lub porządek publiczny, w kompetencji Prezydenta leży wprowadzenie stanu wyjątkowego na wniosek Rady Ministrów. W sytuacji gdy wystąpi zewnętrzne zagrożenie państwa, może on wprowadzić stan wojenny3. Oprócz tego postanawia on o użyciu Sił Zbrojnych RP do udzielenia pomocy Policji lub Straży Granicznej4 w działaniach antyterrorystycznych5. Ponadto może postanowić o zmianie lub uchyleniu decyzji Ministra Obrony Narodowej w sprawie udzielenia pomocy Policji w przypadku wprowadzenia trzeciego lub czwartego stopnia alarmowego6.

Organem doradczym Prezydenta RP w kwestiach dotyczących wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, kierunków rozwoju Sił Zbrojnych RP, jak również założeń i kierunków polityki zagranicznej dotyczących zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego (RBN). Ponadto Rada wyraża opinię dotyczącą zarówno ogólnych założeń bezpieczeństwa państwa, jak również zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego i środków im przeciwdziałających7.

Prezydent RP realizuje swoje zadania dotyczące bezpieczeństwa i obronności przy pomocy Biura Bezpieczeństwa Narodowego (BBN). Do zadań Biura należy m.in.: opracowanie aktów normatywnych i innych aktów prawnych w zakresie bezpieczeństwa; monitorowanie, analizowanie i ocenianie kształtujących się warunków bezpieczeństwa, w tym dotyczących zagrożeń terrorystycznych8.

Do strategicznego poziomu, oprócz wymienionych elementów, zalicza się Prezesa Rady Ministrów. Zakres jego odpowiedzialności obejmuje wydawanie wytycznych i zarządzeń dotyczących kluczowych aspektów funkcjonowania systemu antyterrorystycznego Rzeczypospolitej Polskiej. Do jego zadań należy kierowanie pracami Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego oraz koordynowanie pracy Rady Ministrów, a także jej członków. Prezes Rady Ministrów może wnioskować do Prezydenta RP o użycie Sił Zbrojnych RP w celu udzielenia pomocy Policji, jak również Straży Granicznej w przypadku zagrożenia przestępstwem o charakterze terrorystycznym bądź jego dokonania. Ponadto wydaje on zarządzenie dotyczące użycia Żandarmerii Wojskowej do pomocy Policji oraz Straży Granicznej w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa lub porządku publicznego9. Dodatkowo może wprowadzić, zmienić lub odwołać stopnie alarmowe lub stopnie alarmowe CRP – w zależności od rodzaju zagrożenia terrorystycznego10.

Prezesowi podlega Rada Ministrów (RM), której część członków jest odpowiedzialna za poszczególne działy administracji rządowej i wynikające z nich zadania przeciwdziałania terroryzmowi. Rada Ministrów opracowuje rozporządzenia regulujące funkcjonowanie podmiotów systemu antyterrorystycznego. Może także skierować wniosek do Prezydenta RP o wprowadzenie stanu wyjątkowego lub stanu wojennego11.

Ponadto zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym12 „Rada Ministrów sprawuje zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”, jak również jej członkowie zapoznają się ze sprawozdaniami dotyczącymi działalności Międzyresortowego Zespołu ds. Zagrożeń Terrorystycznych (MZdsZT)13.

Ten Międzyresortowy Zespół jest organem pomocniczym Rady Ministrów zapewniającym współdziałanie administracji rządowej w rozpoznawaniu, przeciwdziałaniu i zwalczaniu terroryzmu. Do jego zasadniczych zadań należy m.in. monitorowanie zagrożeń o charakterze terrorystycznym, ich analizowanie i ocenianie; przedstawianie Radzie Ministrów opinii i wniosków, tworzeniem projektów standardów i procedur w zakresie zwalczania terroryzmu, głównie standardów oceny występowania zagrożenia i określania jego poziomu. Inicjuje, koordynuje i monitoruje działania podejmowane przez odpowiednie organy administracji rządowej, w szczególności w zakresie wykorzystania informacji oraz rozpoznawania, przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu. Może opracowywać propozycje zmierzające do usprawnienia metod i form zwalczania terroryzmu oraz występować z wnioskiem do właściwych organów o podjęcie prac legislacyjnych. Organizuje współpracę z innymi państwami w zakresie zwalczania terroryzmu, koordynacji informacji oraz organizacji wspólnych operacji. Ponadto inicjuje szkolenia i konferencje dotyczące zwalczania terroryzmu. W skład zespołu wchodzi przewodniczący, jego zastępcy oraz członkowie. Obowiązki przewodniczącego pełni minister właściwy do spraw wewnętrznych, zastępcami są: minister finansów, minister obrony narodowej, minister spraw zagranicznych i minister sprawiedliwości oraz minister członek Rady Ministrów właściwy do spraw koordynowania działalności służb specjalnych (jeżeli został wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów). Członkami MZdsZT są m.in.: sekretarze lub podsekretarze stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, sekretarz Kolegium ds. Służb Specjalnych, szef Obrony Cywilnej Kraju, szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, szef Agencji Wywiadu, szef Biura Ochrony Rządu, komendant główny Policji, komendant główny Straży Granicznej, komendant główny Państwowej Straży Pożarnej, szef Sztabu Generalnego WP, szef Służby Wywiadu Wojskowego, szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, komendant główny Żandarmerii Wojskowej, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej14, Generalny Inspektor Informacji Finansowej, szef Służby Celnej15 oraz dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa lub osoba go zastępująca16.

Elementem stanowiącym wsparcie merytoryczne MZdsZT jest Zespół Zadaniowy – Stała Grupa Ekspercka (SGE). Do jej głównych zadań należy monitorowanie, analiza i ocena zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Ponadto monitoruje ona działania podejmowane przez odpowiednie organy administracji rządowej dotyczące wykorzystania informacji o zagrożeniach terrorystycznych oraz ocenia przygotowania administracji publicznej do rozpoznawania i przeciwdziałania terroryzmowi. SGE opracowuje propozycje dotyczące poprawy stanu przygotowania administracji publicznej do przeciwdziałania terroryzmowi. W skład grupy wchodzą eksperci służb i instytucji reprezentowanych przez członków MZdsZT17.

Rada Ministrów posiada również organ opiniodawczo-doradczy w postaci Kolegium ds. Służb Specjalnych. Kolegium wydaje opinię i doradza w sprawach programowania, nadzorowania oraz koordynowania działalności służb specjalnych, tzn. Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencji Wywiadu (AW), Służby Kontrwywiadu Wojskowego (SKW), Służby Wywiadu Wojskowego (SWW) i Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA), oraz działań podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa przez Straż Graniczną, Policję, Żandarmerię Wojskową, Biuro Ochrony Rządu18, Służbę Więzienną, Służbę Celną, urząd skarbowy, izbę skarbową, organy kontroli skarbowej, organy informacji finansowej, jak również służby rozpoznania Sił Zbrojnych RP. Do zakresu zadań szczegółowych Kolegium należy ocenianie i wyrażanie opinii w sprawach dotyczących: powołania i odwołania szefów służb specjalnych; kierunków i planów działania służb specjalnych; projektów budżetów służb specjalnych (zanim zostaną przedstawione do rozpatrzenia Radzie Ministrów); projektowanych aktów normatywnych i innych dokumentów rządowych dotyczących działalności służb specjalnych; wykonywanych zadań przez służby specjalne oraz ich rocznych sprawozdań; współdziałania organów administracji rządowej, organów samorządu terytorialnego, instytucji państwowych oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej ze służbami specjalnymi; współdziałania służb specjalnych z organami i instytucjami innych państw; organizacji wymiany informacji istotnych dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Rzeczpospolitej Polskiej między organami administracji rządowej; ochrony informacji niejawnych. W skład Kolegium ds. Służb Specjalnych wchodzi przewodniczący – Prezes Rady Ministrów, sekretarz Kolegium (powołany przez Prezesa Rady Ministrów), ministrowie właściwi do spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych, spraw finansów publicznych, obrony narodowej, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, minister członek Rady Ministrów właściwy do spraw koordynowania działalności służb specjalnych (jeżeli został wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów), jak również szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, szef Agencji Wywiadu, szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego, szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, szef Służby Wywiadu Wojskowego, przewodniczący sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych, przedstawiciel Prezydenta RP (jeżeli został przez niego delegowany) oraz osoby zaproszone przez przewodniczącego Kolegium (przewodniczący komisji sejmowych, przedstawiciele organów państwowych oraz inni, jeśli ich uczestnictwo jest niezbędne ze względu na poruszane tematy)19.

Kolejnym organem opiniodawczo-doradczym Rady Ministrów jest Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego. Do jego kompetencji należy opiniowanie i doradzanie w sprawach związanych z inicjowaniem i koordynowaniem działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. Przygotowuje on propozycje użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych, doradza w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych, opiniuje sprawozdania końcowe z działań podejmowanych w związku z zarządzaniem kryzysowym, opiniuje potrzeby w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywracania jej pierwotnego stanu, opiniuje i przedkłada Radzie Ministrów Krajowy planu zarządzania kryzysowego (KPZK), a także opiniuje projekty zarządzeń w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego. W skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego wchodzą:

Ponadto w posiedzeniach Zespołu biorą udział (w zależności od potrzeb), na prawach członka: ministrowie kierującymi innymi działami administracji rządowej21, Główny Geodeta Kraju, Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Główny Inspektor Sanitarny, Główny Lekarz Weterynarii, komendant główny Państwowej Straży Pożarnej, komendant główny Policji, komendant główny Straży Granicznej, prezes Państwowej Agencji Atomistyki, prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, szef Agencji Wywiadu, szef Obrony Cywilnej Kraju, szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, szef Służby Wywiadu Wojskowego, Pełnomocnik Rządu ds. Cyberbezpieczeństwa, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub inny przedstawiciel Prezydenta RP; inne osoby na zaproszenie przewodniczącego22.

Ważnym organem jest Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB). Obsługuje ono bowiem Prezesa Rady Ministrów, Radę Ministrów, Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych w zakresie zarządzania kryzysowego. W systemie antyterrorystycznym w Polsce Centrum zostało przypisane zarówno do poziomu operacyjnego, jak i taktycznego. Nie ma ono jednak uprawnień do odgrywania kierowniczej roli w działaniach antyterrorystycznych, zarządzania kryzysowego czy ochrony infrastruktury krytycznej (IK).