Groźny cień audiobook

Ar­thur Co­nan Doy­le

Groź­ny cień

Ty­tuł ory­gi­na­łu: The Gre­at Sha­dow

Re­dak­cja

Ewe­li­na Stry­jec­ka-Do­li­wa

Pro­jekt okład­ki

Mi­ko­łaj Ja­strzęb­ski

Kon­wer­sja do wer­sji elek­tro­nicz­nej

Mi­ko­łaj Ja­strzęb­ski (epub@mi­ko­laj.co)

Edy­cję opra­co­wa­no na pod­sta­wie wy­da­nia:

Ge­be­th­ner i Wolff, War­sza­wa 1909

© Co­py­ri­ght for this edi­tion by Wy­daw­nic­two LTW

ISBN 978-83-7565-407-3

Wy­daw­nic­two LTW

ul. Sa­wic­kiej 9, Dzie­ka­nów Le­śny

05-092 Ło­mian­ki

tel. 22 751-25-18

www.ltw.com.pl

e-mail: [email protected]

I. Noc sygnałów

Otom jest, któ­ry pi­szę, ja – Jack Cal­der z West Inch – w wie­ku lat pięć­dzie­się­ciu i w po­ło­wie dzie­więt­na­ste­go stu­le­cia jesz­cze w peł­ni władz wszyst­kich, zdrów na cie­le i na du­szy.

Żona za­le­d­wie raz na ty­dzień do­pa­trzeć się może na skro­ni jed­ne­go si­wie­ją­ce­go wło­ska i wy­ry­wa mi go do­syć gniew­nie, choć nie ro­zu­miem, cze­mu jej wła­ści­wie na tym za­le­ży?

Nie mam po pro­stu cza­su my­śleć o ta­kich drob­nost­kach, szcze­gól­nie te­raz, gdy wię­cej niż kie­dy­kol­wiek czu­ję, że je­stem już czło­wie­kiem z bez­pow­rot­nie mi­nio­nej epo­ki i że ży­cie moje pły­nę­ło w okre­sie, w któ­rym spo­sób my­śle­nia i dzia­ła­nia róż­nił się tak od dzi­siej­szych, jak­by ci lu­dzie po­cho­dzi­li nie sprzed ćwierć wie­ku, a z ja­kiejś in­nej, da­le­kiej pla­ne­ty.

Kie­dy, na przy­kład, prze­cha­dzam się wśród pól i zie­le­nie­ją­cych ła­nów, a spoj­rzę tam, w stro­nę Ber­wick, do­strze­gam licz­ne, splą­ta­ne sznur­ki bia­ła­we­go dymu, któ­ry mówi mi o tym dziw­nym, no­wym po­two­rze, ży­wią­cym się wę­glem, i któ­ry w ciel­sku swo­im ukry­wa do ty­sią­ca lu­dzi, i snu­je się bez koń­ca wzdłuż gra­nic.

W dni bar­dzo po­god­ne doj­rzeć mogę na­wet bez tru­du czer­wo­ne bły­ski mie­dzia­nych ko­mi­nów, sko­ro ów po­twór kie­ru­je się ku Cor­rie­mu­ir. A gdy obej­mę wzro­kiem sine, kłę­bią­ce się mo­rza, do­strze­gam go zno­wu, cza­sem dwa, czę­ściej jesz­cze kil­ka­na­ście że­la­znych po­two­rów i od cielsk dzi­wacz­nych nie umiem już ode­rwać oczu. Przej­ście ich w wo­dzie zna­czy bia­ła smu­ga, w po­wie­trzu czar­ny ślad po­sęp­ny, pod wiatr idą z więk­szą ła­two­ścią niż ło­soś pły­ną­cy w górę Twe­edy.

I wy­obra­żam so­bie, że na po­dob­ny wi­dok mój oj­ciec onie­miał­by chy­ba z zdu­mie­nia, a wię­cej może jesz­cze z gnie­wu, bo sta­ro­wi­na miał w du­szy tak głę­bo­ko za­ko­rze­nio­ny lęk ob­ra­że­nia czym­kol­wiek Wszech­moc­ne­go Stwór­cy, że ani sły­szeć nie chciał o „nie­wo­le­niu” na­tu­ry i na­gi­na­niu jej do ce­lów ludz­kich, a wszel­kie in­no­wa­cje gra­ni­czy­ły w umy­śle jego nie­le­d­wie z bluź­nier­stwem.

Bóg stwo­rzył zwie­rzę po­cią­go­we – ko­nia.

A zu­chwa­ły śmier­tel­nik spod Bir­ming­ham wy­my­ślił zu­chwal­szą jesz­cze od sie­bie ma­szy­nę.

I dla­te­go mój po­czci­wy oj­ciec upie­rał się przy wy­łącz­nym uży­wa­niu sio­dła i od­wiecz­nych ostróg, uświę­co­nych tra­dy­cja­mi przod­ków.

Ale nie­mniej by się z pew­no­ścią zdzi­wił, gdy­by mu było dane oglą­dać spo­kój i chęć czy­nie­nia do­bre­go, ja­kie kró­lu­ją te­raz w ser­cach lu­dzi, gdy­by mógł czy­tać dzien­ni­ki i sły­szeć to, co mó­wią wszy­scy – że już nie trze­ba woj­ny – prócz, ro­zu­mie się, ko­niecz­no­ści po­skra­mia­nia ne­grów i tym po­dob­nych nie­mi­łych Bogu, czar­nych stwo­rzeń.

Bo prze­cież, kie­dy umie­rał, bi­li­śmy się i bi­li­śmy się bez prze­rwy – je­śli po­mi­nie­my krót­ki, za­le­d­wie dwu­let­ni ro­zejm – pra­wie już ćwierć wie­ku.

Za­sta­nów­cie się nad tym wy, któ­rzy pro­wa­dzi­cie te­raz spo­koj­ne i bez żad­nych wstrzą­śnień gwał­tow­niej­szych ży­cie.

Toż dzie­ci zro­dzo­ne pod­czas woj­ny sta­wa­ły się doj­rza­ły­mi ludź­mi, któ­rzy z ko­lei mie­li swo­je dzie­ci, a krwa­wy od­blask bi­tew i stłu­mio­ny huk strza­łów cią­gle jesz­cze na­peł­niał An­glię trwoż­nym, śmier­cio­no­śnym szme­rem.

Ci, któ­rzy po­szli w służ­bę oj­czyź­nie w kwie­cie wie­ku, w peł­ni sił mło­dzień­czych, do­cze­ka­li się po­chy­lo­nych ple­ców i si­wi­zny, człon­ki ich stra­ci­ły jędr­ność i tę­ży­znę, a wro­gie flo­ty i ar­mie jesz­cze wal­czy­ły, jesz­cze się po­ty­ka­ły i jesz­cze ście­ra­ły bez koń­ca.

I chy­ba nic dziw­ne­go, iż wresz­cie za­czę­to uwa­żać woj­nę za stan zu­peł­nie nor­mal­ny i że w okre­sach po­zor­ne­go lub chwi­lo­we­go po­ko­ju do­zna­wa­no uczu­cia ja­kie­goś szcze­gól­niej­sze­go bra­ku cze­goś.

A całe owo nie­skoń­czo­ne ćwierć­wie­cze wy­peł­ni­ły woj­ny z Duń­czy­ka­mi, z Ho­len­dra­mi, z Hisz­pa­nią, a po­tem bi­li­śmy się z Tur­kiem, z Ame­ry­ka­na­mi, a po­tem jesz­cze z za­stę­pa­mi z Mon­te­vi­deo.

Pa­mię­tam, jak mó­wio­no, że w tym po­wszech­nym za­mę­cie żad­na rasa, ża­den na­ród nie był w zbyt bli­skim albo w zbyt da­le­kim stop­niu po­kre­wień­stwa, by unik­nąć wplą­ta­nia w ów wir ol­brzy­mi a zło­wiesz­czy.

Jed­nak przede wszyst­kim i naj­wię­cej bi­li­śmy się z Fran­cu­za­mi, a wódz, któ­ry im prze­wo­dził, był czło­wie­kiem, co na­tchnął nas wpraw­dzie nie­do­zna­wa­ną ni­g­dy przed­tem trwo­gą, nie­okre­ślo­nym lę­kiem, ale tak­że i szcze­rym, głę­bo­kim po­dzi­wem.

My, żoł­nie­rze, niby chlu­bi­li­śmy się two­rze­niem wy­szy­dza­ją­cych go pio­se­nek, w puł­kach krą­ży­ły ośmie­sza­ją­ce go ry­sun­ki, za­baw­ne aneg­dot­ki i każ­dy z nas prze­zy­wał go naj­chęt­niej szar­la­ta­nem, ale nie mógł­bym za­prze­czyć, że prze­ra­że­nie, ja­kie wzbu­dzał ten upo­śle­dzo­ne­go wzro­stu czło­wiek, przy­snu­wa­ło niby mgłą czar­ną, niby zło­wro­gim pie­niem całą bez wy­jąt­ku Eu­ro­pę, ani że był kie­dyś czas, w któ­rym błysk pło­mie­nia, bu­cha­ją­ce­go na­gle nocą na wy­brze­żu, wszyst­kie ko­bie­ty na­sze rzu­cał na ko­la­na i kładł ka­ra­bi­ny w ręce wszyst­kich męż­czyzn zdol­nych wła­dać bro­nią.

Zwał się nie­zwy­cię­żo­nym i zwy­cię­żał za­wsze: oto strasz­ny ta­li­zman, któ­ry to­wa­rzy­szył tej dum­nej po­sta­ci.

Sła­wę, po­wo­dze­nie, szczę­ście – wszyst­ko niósł z sobą, wszyst­ko sta­no­wi­ło z nim jak­by nie­ro­ze­rwal­ną ca­łość.

A w owych cza­sach wie­dzie­li­śmy, że legł oto przy­cza­jo­ny na pół­noc­nym brze­gu, a z nim sto pięć­dzie­siąt ty­się­cy wy­pró­bo­wa­nych we­te­ra­nów, co wię­cej, to­wa­rzy­szy­ły im i stat­ki po­trzeb­ne do prze­by­cia zbyt, nie­ste­ty, wą­skie­go ka­na­łu.

Sta­ra to hi­sto­ria.

Każ­dy wie, w jaki spo­sób nasz mały jed­no­oki i bez­rę­ki uni­ce­stwił i znisz­czył ich flo­tę.

W Eu­ro­pie zo­sta­wa­ła prze­cież zie­mia, w któ­rej wol­no było my­śleć i wol­no było mó­wić.

Zresz­tą, przy uj­ściu Twe­edy, na wiel­kiej wy­nio­sło­ści mie­li­śmy przy­go­to­wa­ny sy­gnał na wy­pa­dek ja­kie­goś alar­mu.

Był to ro­dzaj drew­nia­ne­go rusz­to­wa­nia, usia­ne­go gę­sto be­czuł­ka­mi ze smo­łą i ma­zią.

Do­sko­na­le pa­mię­tam, ja­kem co wie­czór wy­pa­try­wał oczy i drża­łem, czy nie uj­rzę krwa­we­go od­bla­sku.

Mia­łem wpraw­dzie wte­dy do­pie­ro lat osiem, ale i „w tym wie­ku” moż­na wziąć coś go­rą­co do ser­ca, mnie zaś zda­wa­ło się, że losy oj­czy­zny za­le­żą w ten spo­sób po­nie­kąd ode mnie i by­stro­ści mo­ich oczu.

Aż pew­ne­go wie­czo­ra, kie­dy, jak zwy­kle, pa­trzy­łem w ciem­no­ści jak w tę­czę, do­strze­głem na­gle coś, niby bla­de świa­teł­ko mi­go­cą­ce tuż oko­ło sy­gna­ło­we­go pa­gór­ka, a po­tem czer­wo­ny ję­zy­czek pło­mie­nia, któ­ry jął śpiesz­nie li­zać smol­ne drze­wo.

Jak dziś przy­po­mi­nam so­bie, że prze­tar­łem kil­ka­krot­nie, pra­wie do bólu, po­wie­ki i po­krwa­wi­łem ręce o ka­mien­ne ramy okna, by prze­ko­nać się nie­za­wod­niej, iż nie śnię.

Tym­cza­sem pło­mień rósł iście z za­wrot­ną szyb­ko­ścią, po chwi­li szkar­łat­ny blask upadł na wodę i drgał niby zło­ty wąż ru­cho­my, ja zaś wpa­dłem jak nie­przy­tom­ny do kuch­ni.

Tu ury­wa­nym gło­sem oznaj­mi­łem ojcu, że Fran­cu­zi mu­sie­li prze­pły­nąć nasz ka­nał, bo sy­gnał przy uj­ściu Twe­edy pali się wiel­kim pło­mie­niem.

Roz­ma­wiał wte­dy z pa­nem Mit­chel­lem, stu­den­tem pra­wa z Edyn­bur­ga.

Chwi­la­mi zda­je mi się, że wi­dzę go jesz­cze wy­trzą­sa­ją­ce­go po­piół z ulu­bio­nej faj­ki i że sły­szę, jak pyta, pa­trząc na mnie przez wierzch du­żych oku­la­rów w ro­go­wej opra­wie.

– Czy pe­wien tego je­steś, Jack?

– Tak pe­wien, jak zdrów i żywy – od­par­łem za­dy­sza­nym gło­sem, cały prze­ję­ty waż­no­ścią wła­snej oso­by i chwi­li.

Oj­ciec po­chwy­cił Bi­blię le­żą­cą na sto­le, roz­ło­żył ją na ko­la­nach, jak­by miał za­miar prze­czy­tać nam ja­kiś wy­ją­tek, otwo­rzył pręd­ko, za­mknął jesz­cze prę­dzej i wy­biegł po­śpiesz­nie na dwór.

Stu­dent pra­wa i ja po­dą­ży­li­śmy za nim bez na­my­słu. Oj­ciec otwo­rzył małą, okra­to­wa­ną furt­kę, tęgo umo­co­wa­ną w mu­rze i wy­cho­dzą­cą na głów­ny go­ści­niec.

I na­gle ośle­pił nas sy­gnał, te­raz już je­den wiel­ki go­re­ją­cy słup pło­mie­ni, niby krwa­wa po­chod­nia na czar­nym tle nie­ba, a za tym, gdzieś na pół­noc, może koło Ay­ton, drgał dru­gi, mniej­szy i nie tak zło­wro­gi.

Za chwi­lę mat­ka wy­nio­sła dwa ple­dy, gdyż noc była nie­zwy­kle zim­na i zo­sta­li­śmy tak aż do rana, z rzad­ka tyl­ko za­mie­nia­jąc po kil­ka słów trwoż­nym, przy­ci­szo­nym szep­tem.

Dro­ga tym­cza­sem za­ro­iła się ludź­mi i wkrót­ce czer­ni­ło się ich wię­cej, niż tych, co przez cały dzień po­przed­ni mo­gli iść tędy i je­chać. I cią­gle do­strze­ga­łem ja­kąś twarz zna­jo­mą, byli to prze­waż­nie oko­licz­ni dzier­żaw­cy, któ­rzy przed­tem jesz­cze za­cią­gnę­li się w ochot­ni­cze puł­ki w Ber­wick, a te­raz pę­dzi­li, co koń wy­sko­czy, by sta­wić się do ape­lu, bo sy­gnał prze­cież ozna­czał wo­ła­nie oj­czy­zny.

Nie­któ­rzy nie ską­pi­li, wi­dać, przed od­jaz­dem strze­mien­ne­go, bo je­cha­li but­nie, z okrut­ną fan­ta­zją.

Nie za­po­mnę ni­g­dy jed­ne­go, któ­ry prze­mknął tuż koło nas, na wiel­kim bia­łym ko­niu, za­pa­mię­ta­le wy­wi­ja­jąc ogrom­ną za­rdze­wia­łą sza­blą, lśnią­cą w świe­tle księ­ży­ca, niby zie­lo­no-nie­bie­ska, krwa­wy­mi pla­ma­mi po­zna­czo­na smu­ga.

A wszy­scy wo­ła­li, mi­ja­jąc, że sy­gnał z North Ber­wick Law cały go­rze­je i że alarm roz­po­czął się praw­do­po­dob­nie od stro­ny edyn­bur­skie­go zam­ku.

Po­tem śmi­gnę­ła nie­licz­na garst­ka jeźdź­ców w prze­ciw­nym kie­run­ku, byli to ku­rie­rzy wy­sła­ni do sto­li­cy Szko­cji, wśród nich doj­rza­łem spo­koj­ną twarz syna pew­ne­go szlach­ci­ca, za nim je­chał mi­ster Play­ton, za­stęp­ca sze­ry­fa i jesz­cze kil­ku in­nych w po­dob­nej god­no­ści.

Po­mię­dzy tymi „in­ny­mi” wy­róż­niał się przy­stoj­ny, tęgi męż­czy­zna, sie­dzą­cy na pięk­nym, de­re­szo­wa­tym ru­ma­ku. Prze­jeż­dżał tuż koło muru i za­trzy­mał się przed na­szą furt­ką, py­ta­jąc o do­kład­ną dro­gę.

– Je­stem naj­moc­niej prze­ko­na­ny, że to fał­szy­wy alarm – ode­zwał się na­gle pe­wym to­nem. – Spo­koj­nie mo­głem zo­stać w domu, ale kie­dym już ru­szył, nie wi­dzę nic lep­sze­go, jak spo­ży­cie śnia­da­nia przy puł­ku.

Spiął ostro­ga­mi ko­nia i wkrót­ce znik­nął wśród zie­lo­nych, fa­lu­ją­cych wzgórz.

– Znam tego czło­wie­ka – szep­nął stu­dent, ru­chem gło­wy wska­zu­jąc od­da­la­ją­ce­go się jeźdź­ca – to pe­wien praw­nik z Edyn­bur­ga, ukła­da wspa­nia­łe wier­sze. Na­zy­wa się Wat­tie Scott.

Wpraw­dzie ża­den z nas nie sły­szał wte­dy jesz­cze o ta­kim po­ecie, nie­wie­le jed­nak dni mi­nę­ło, kie­dy imię jego sta­ło się gło­śne w ca­łej Szko­cji.

I nie­raz po­tem wspo­mi­na­li­śmy pięk­ne­go jeźdź­ca, któ­ry py­tał nas o dro­gę pod­czas tej strasz­li­wej nocy.

Nad ra­nem ochło­nę­li­śmy tro­chę.

Było po­chmur­no, łąki i pola prze­snu­ła mgła sza­ra i gę­sta, czuć było doj­mu­ją­ce zim­no.

Mat­ka wró­ci­ła do domu, chcąc za­grzać nam tro­chę her­ba­ty, a pra­wie jed­no­cze­śnie nad­je­cha­ła brycz­ka wio­zą­ca dok­to­ra Hor­scro­fta z Ay­ton i jego syna, Jima.

Dok­tor na­su­nął aż na uszy wy­so­ki koł­nierz swe­go brą­zo­we­go płasz­cza, twarz miał gniew­ną i moc­no za­sę­pio­ną i po­wie­dział na wstę­pie, że Jim, uj­rzaw­szy sy­gna­ły, jako je­den z pierw­szych po­pę­dził do Ber­wick, za­bie­ra­jąc ze sobą no­wiu­teń­ką du­bel­tów­kę ojca.

Bied­ny pan Hor­scroft całą noc stra­cił na szu­ka­niu syna i te­raz pro­wa­dził go w cha­rak­te­rze bun­tu­ją­ce­go się co chwi­la więź­nia – błysz­czą­ca lufa fu­zji wy­chy­la­ła się po­nęt­nie spod sie­dze­nia brycz­ki.

Mina Jima, pięt­na­sto­let­nie­go wy­rost­ka, dla któ­re­go mia­łem z daw­na wiel­kie uwiel­bie­nie, gniew­niej­sza jesz­cze była, niź­li su­ro­wa twarz ojca, brwi ścią­gnię­te, po­gar­dli­wie wy­dę­ta dol­na war­ga i ręce nie­dba­le we­tknię­te w kie­sze­nie zda­wa­ły się tro­chę wy­zy­wać, tro­chę urą­gać wła­dzy ro­dzi­ciel­skiej.

– To wszyst­ko kłam­stwo – do­dał na za­koń­cze­nie zi­ry­to­wa­ny esku­lap. – Tam­tym ani się śni­ło lą­do­wać, ci głu­pi Szko­ci na próż­no tyl­ko za­le­gli Bogu du­cha win­ne dro­gi!

Jim nie mógł już tego naj­wi­docz­niej słu­chać i wy­dał ja­kiś głos nie­ludz­ki, za co obe­rwał od ojca przy­zwo­ite­go sztur­chań­ca.

Ude­rze­nie mia­ło przy­naj­mniej ten sku­tek, że chło­pak zwie­sił gło­wę z po­ko­rą na pier­si i sie­dział już spo­koj­nie, nie­czu­ły i obo­jęt­ny na wszyst­ko.

Mój oj­ciec kiw­nął tym­cza­sem w za­my­śle­niu ręką, tro­chę jak­by z ża­lem, gdyż lu­bił nie­zmier­nie Jima, a po­tem wró­ci­li­śmy do domu, żar­tu­jąc z ma­łe­go wo­dza, głów­nie jed­nak mru­ga­jąc za­wzię­cie ocza­mi, któ­re kle­iły się same, te­raz, kie­dy­śmy już wie­dzie­li, że nie ma nie­bez­pie­czeń­stwa.

A prze­cież każ­dy z nas od­czu­wał coś, niby dreszcz wiel­kiej ra­do­ści, tak wiel­kiej, ja­kiej do­świad­czy­łem po­tem raz jesz­cze, naj­wy­żej dwa w ży­ciu.

Tu­taj za­rzu­ci mi ktoś może, iż wszyst­ko, co mó­wię, nie­zu­peł­nie od­no­si się do tego, com przed­się­wziął opo­wie­dzieć, ale sko­ro się ma do­brą pa­mięć, a przy tym bar­dzo mało wpra­wy, trud­no nie­zmier­nie jed­ną myśl choć­by z mó­zgu prze­lać na cier­pli­wy pa­pier, żeby nie po­ja­wi­ło się dwa­na­ście in­nych, rów­nie żąd­nych utrwa­le­nia atra­men­tem.

Zresz­tą te­raz, kie­dy my­ślę nad tym wszyst­kim głę­biej, do­cho­dzę do wnio­sku, że opi­sa­ne po­wy­żej zda­rze­nie nie jest tak bar­dzo obce tym, któ­re opo­wiem tu wkrót­ce, gdyż Jim Hor­scroft miał w skut­ku owe­go zaj­ścia tak gwał­tow­ną roz­mo­wę z za­pal­czy­wym oj­cem, że go nie­zwłocz­nie wy­pra­wio­no do ko­le­gium w Ber­wick, a po­nie­waż mój zno­wu oj­ciec od daw­na już no­sił się z pro­jek­tem umiesz­cze­nia tam tak­że mnie, sko­rzy­stał te­raz z przy­pad­ko­wej, po­myśl­nej oko­licz­no­ści i wy­słał mnie z nim ra­zem.

Za­nim jed­nak wspo­mnę tu co­kol­wiek o tej szko­le, mu­szę po­wró­cić do punk­tu, od któ­re­go po­wi­nien by­łem za­cząć i oznaj­mić, kim wła­ści­wie je­stem, bo mo­gło­by się zda­rzyć, że te wła­sno­ręcz­nie pi­sa­ne kart­ki znaj­dą się na­gle wśród lu­dzi za­miesz­ku­ją­cych z dala od na­sze­go „brze­gu” i któ­rzy na przy­kład ni­g­dy nie sły­sze­li o ro­dzi­nie Cal­de­rów z West Inch.

West Inch – praw­da że na­zwa brzmi ary­sto­kra­tycz­nie? A jed­nak mi­zer­na to po­sia­dłość i dom zwy­kły, naj­zwy­klej­szy.

Spo­ry szmat zie­mi sta­no­wią­cej wpraw­dzie do­sko­na­łe pa­stwi­sko dla owiec, po któ­rym prze­cież więk­szą część roku wiatr wy­pra­wia ni­czym nie­wstrzy­ma­ne har­ce, zim­ny, pe­łen zło­wro­gich świ­stów wiatr pół­noc­ny.

Cią­gnie się dłu­gim pa­sem wzdłuż wy­brze­ża, a jego kra­wę­dzie sze­ro­ko ob­my­wa­ją zie­lo­ne, sło­ne fale.

Tyl­ko tyle, ile oszczęd­ny, cięż­ko pra­cu­ją­cy czło­wiek może wy­do­być z niej na cały dach nad gło­wę i na chleb z ma­słem w świę­ta, za­miast mało po­żyw­nej me­la­sy.

Mniej wię­cej po­środ­ku owe­go spła­chet­ka zie­mi wzno­si się dom z ka­mie­nia, po­kry­ty jesz­cze łup­kiem i od ty­łów przy­ozdo­bio­ny za­cisz­nym, du­żym gan­kiem.

Na ka­mien­nym pro­gu wid­nie­je gru­bo i nie­udol­nie wy­ku­ta data 1703.

Dom ten od stu lat prze­szło na­le­ży do na­szej ro­dzi­ny, któ­ra, po­mi­mo ubó­stwa, cie­szy się w oko­li­cy nie­ska­żo­ną cno­tą i nie byle ja­kim wpły­wem, gdyż tu­taj, u nas, więk­szy nie­raz sza­cu­nek zdo­być może ubo­gi dzier­żaw­ca niż no­wo­przy­by­ły, bo­gat­szy, ale nie­uży­ty szlach­cic, po­sia­dacz znacz­nych choć­by zie­mi.

A do­mek w West Inch szczy­ci się przy tym szcze­gól­ną wła­sno­ścią.

Mia­no­wi­cie, kie­dyś in­ży­nie­ro­wie i inni jesz­cze kom­pe­tent­ni orze­kli, że li­nia łą­czą­ca i roz­dzie­la­ją­ca za­ra­zem dwa kra­je bie­gnie z całą do­kład­no­ścią przez śro­dek na­sze­go miesz­ka­nia w ten spo­sób, iż naj­wspa­nial­szy z po­koi sy­pial­nych prze­ci­na nie­ja­ko na dwo­je, na dwie po­ło­wy: an­giel­ską i szkoc­ką.

Przy tym łó­żecz­ko moje z da­wien daw­na dum­ne było tym szcze­gó­łem, że gło­wy kie­ro­wa­ły się ku pół­noc­nej, nogi ku po­łu­dnio­wej gra­ni­cy.

Przy­ja­cie­le moi utrzy­mu­ją, że gdy­by przy­pa­dek umie­ścił był nie­szczę­sne łóż­ko w po­ło­że­niu aku­rat prze­ciw­nym, za­rost miał­bym może ja­śniej­szy i nie tak czer­wo­ny, umysł zaś lot­niej­szy, nie tyle „uro­czy­sty”.

Na obro­nę swo­ją to tyl­ko po­wie­dzieć mogę, iż raz je­den w ży­ciu, kie­dy moja ruda, szkoc­ka gło­wa nie na­su­wa­ła mi żad­ne­go spo­so­bu wy­wi­nię­cia się z nie­bez­pie­czeń­stwa, moc­ne, wy­pró­bo­wa­ne nogi An­gli­ka przy­szły mi z po­mo­cą i lo­tem wi­chru unio­sły da­le­ko.

Za to w szko­le nie­szczę­śli­wa owa wła­sność sta­wa­ła się po­wo­dem nie­skoń­czo­nych z ko­le­ga­mi za­tar­gów i źró­dłem nie­zli­czo­nych prze­zwisk – jed­ni ochrzci­li mnie przy­dom­kiem „Gro­gu z wodą”, dla in­nych by­łem „Wiel­ką Bry­ta­nią”, inni jesz­cze nada­wa­li mi mia­no „Unii Jac­ka”.

Naj­gor­sze cię­gi spa­da­ły na mnie wte­dy, kie­dy po­mię­dzy ma­ły­mi Szko­ta­mi i An­gli­ka­mi za­cho­dzi­ła ja­kaś wal­na bi­twa! Bo pierw­si za­sy­py­wa­li mnie gra­dem kop­nięć i sztur­chań­ców w nogi, a ku­ła­ki i tar­ga­nia dru­gich naj­le­piej od­czu­wa­ły moje uszy.

A po­tem za­rzą­dza­no krót­kie „za­wie­sze­nia” bro­ni i oby­dwa obo­zy wy­bu­cha­ły prze­cią­głym, gło­śnym śmie­chem, jak­by oso­ba moja do­praw­dy przed­sta­wia­ła coś nie­zwy­kle za­baw­ne­go.

To­też w po­cząt­kach po­by­tu w szko­le w Ber­wick czu­łem się ogrom­nie nie­szczę­śli­wy.

Star­szym na­uczy­cie­lem był pan Bir­twhi­stle, młod­szym – Adams, nie umia­łem jed­nak się przy­wią­zać do żad­ne­go.

Z na­tu­ry nie­śmia­ły, ma­ło­mów­ny i za­mknię­ty w so­bie, jak cień snu­łem się po­mię­dzy ko­le­ga­mi, upły­wa­ły dni, ty­go­dnie i mie­sią­ce, a cią­gle jesz­cze da­le­ki by­łem od zjed­na­nia so­bie pro­fe­so­rów, od za­war­cia przy­jaź­ni z któ­rym­kol­wiek z to­wa­rzy­szy.

A Ber­wick od West Inch dzie­li­ło mil dzie­więć w pro­stej li­nii, je­de­na­ście i pół, je­śli je­cha­ło się go­ściń­cem.

Więc moje małe ser­dusz­ko ści­ska­ło się na samo wspo­mnie­nie tych nie­skoń­czo­nych ob­sza­rów, za­le­ga­ją­cych mię­dzy mną i mat­ką!

Po­my­śl­cie tyl­ko! Cóż, że ma­lec „w tym wie­ku” uda­je cza­sem doj­rza­łe­go i rad oka­zu­je, że umie już obejść się bez piesz­czot ma­cie­rzyń­skich? Ale kie­dy we­zmą go za sło­wo i ode­rwą z ko­cha­ją­ce­go łona, cier­pi gorz­ko i tym cię­żej, im mniej chciał­by się do tego przy­znać.

W koń­cu nie mo­głem tak dłu­żej wy­trzy­mać, po­sta­no­wi­łem uciec co ry­chlej ze szko­ły i wró­cić do mat­ki, do uko­cha­ne­go domu.

Ale ni­g­dy nie mia­łem szczę­ścia, bo trze­baż tra­fu, że – w ostat­niej chwi­li – do­stą­pi­łem za­szczy­tu ścią­gnię­cia na sie­bie po­chwał i uzna­nia wszyst­kich, ca­łe­go per­so­ne­lu ko­le­gium, po­cząw­szy od dy­rek­to­ra, a skoń­czyw­szy na naj­ostat­niej­szym uczniu, co oczy­wi­ście zmie­ni­ło do grun­tu wa­run­ki i ży­cie w szko­le uczy­ni­ło bar­dzo po­żą­da­nym i przy­jem­nym.

A wszyst­ko z po­wo­du wy­pad­ku, ja­kie­mu ule­głem, wy­wró­ciw­szy – naj­zu­peł­niej nie­chcą­cy – ko­zioł­ka przez okno dru­gie­go pię­tra do ogro­du.

Oto jak rzecz się mia­ła.

Pew­ne­go wie­czo­ra Ned Bar­ton, star­szy ko­le­ga i kat ca­łej szko­ły, wy­bił mnie tak moc­no i ob­da­rzył ta­kim mnó­stwem po­tęż­nych ku­ła­ków, iż upo­ko­rze­nie owo, przy­da­ne do resz­ty mo­ich zgry­zot, prze­peł­ni­ło i tak pe­łen już kie­lich dzie­cin­nej go­ry­czy.

Ukry­łem pod koł­drą twarz za­la­ną łza­mi i tłu­miąc łka­nie, przy­sią­głem so­bie go­rą­co, że ra­nek ju­trzej­szy za­sta­nie mnie w West Inch, a co naj­mniej gdzieś bli­sko domu.

Wpraw­dzie sy­pial­nia na­sza znaj­do­wa­ła się na dru­gim pię­trze, sły­ną­łem jed­nak ze zwin­no­ści i nie do­zna­wa­łem za­wro­tu gło­wy na naj­bar­dziej nie­bo­tycz­nych drze­wach.

Ni­g­dy nie uczu­wa­łem też naj­mniej­szej trwo­gi, kie­dy w West Inch spusz­cza­łem się z fol­warcz­ne­go muru, po sznu­rze wpraw­dzie i moc­no nim w pa­sie owią­za­ny, ale z wy­so­ko­ści pięć­dzie­się­ciu trzech stóp od po­wierzch­ni zie­mi!

Stąd ani mi przez myśl nie prze­szło, bym nie po­tra­fił wy­mknąć się z sy­pial­ni i spod czuj­ne­go oka sro­gie­go pana Bir­twhi­stle’a.

Cze­ka­łem tyl­ko nie­cier­pli­wie, aż usta­ną szep­ty, sło­wem – wszel­ki ruch w po­ko­ju, co zwia­sto­wa­ło­by za­śnię­cie wszyst­kich.

Kie­dy usta­ły wresz­cie naj­drob­niej­sze na­wet szme­ry, a tu i ów­dzie ozwa­ło się na­wet chra­pa­nie i z dłu­giej li­nii drew­nia­nych łó­żek ci­cho i rów­no jął do­bie­gać mia­ro­wy od­dech śpią­cych, pod­nio­słem się z po­sła­nia bez sze­le­stu, śpiesz­nie na­cią­gną­łem na sie­bie ubra­nie, chwy­ci­łem buty w rękę i po­wo­li, na pal­cach, skie­ro­wa­łem się ku oknu.

Otwo­rzy­łem je ci­chut­ko i za­głę­bi­łem wzrok w ciem­na­wą prze­strzeń.

U stóp mo­ich roz­ta­czał się ol­brzy­mi ogród, a tuż koło ręki zwi­sa­ły wiel­kie ko­na­ry roz­ło­ży­stej gru­szy.

Cze­góż mógł żą­dać wię­cej chło­pak lek­ki i zwin­ny, ja­kim ja wte­dy by­łem – jed­na chwi­la i zsu­nę się oto po gru­szy niby po dra­bi­nie.

A raz, zna­la­zł­szy się w sa­dzie, mu­szę prze­sko­czyć tyl­ko mur, pięć stóp wy­so­ki, ist­na frasz­ka.

Po­tem zaś je­dy­nie po­zo­sta­nie prze­strzeń dzie­lą­ca mnie od domu.

Ują­łem więc sil­nie zbaw­czą ga­łąź, opar­łem ko­la­no na in­nej, tro­chę grub­szej, i mia­łem już wy­sko­czyć z okna, gdy na­gle znie­ru­cho­mia­łem, za­sty­głem, zmie­ni­łem się w ka­mień.

U szczy­tu szkol­ne­go muru ciem­nia­ła ja­kaś twarz nie­zna­na, tak zwró­co­na, jak­by pa­trzy­ła tu – ku mnie.

Dreszcz lo­do­wa­ty prze­biegł moje cia­ło i za­raz za­czą­łem drżeć moc­no, tak dziw­nie prze­ra­zi­ła mnie ta twarz bla­da, o mur opar­ta, trwa­ją­ca bez ru­chu.

Po chwi­li księ­życ ob­lał ją mar­twym, zie­lo­na­wym świa­tłem i wte­dy doj­rza­łem oczy skrzą­ce się i bie­ga­ją­ce nie­spo­koj­nie, kil­ka­krot­nie na­wet pod­nio­sły się w górę, ale mnie nie do­strze­gły pod gę­stą osło­ną li­ści gru­szy, któ­re okry­wa­ły mnie niby fi­ran­ką.

Po­tem, gwał­tow­nym ru­chem, twarz dźwi­gnę­ła się wy­żej i uka­za­ła dłu­gą, ob­na­żo­ną szy­ję.

Mi­nę­ło jesz­cze kil­ka se­kund i za­czer­nia­ły ra­mio­na, tu­łów, wresz­cie ko­la­na ob­ce­go czło­wie­ka.

Usiadł te­raz na mu­rze jak na ko­niu, schy­lił się i wkrót­ce, z wi­docz­nym wy­sił­kiem, przy­cią­gnął ku so­bie ja­kie­goś chłop­ca, mego mniej wię­cej wzro­stu, któ­ry dy­szał cięż­ko i łkał ci­cho, za­ty­ka­jąc usta ręką.

Star­szy po­sztur­chi­wał go cią­gle i szep­tał coś groź­nym gło­sem, krzy­wiąc się przy tym szka­rad­nie.

Na­stęp­nie obaj po­ło­ży­li się na zie­mi i jęli peł­zać ostroż­nie, kry­jąc się w tra­wach, to wy­chy­la­jąc zno­wu.

Wkrót­ce zni­kli mi z oczu, ja zaś po­zo­sta­wa­łem cią­gle w tej sa­mej po­zy­cji, z jed­ną nogą na gru­szy, a dru­gą na wy­stę­pie okna, nie śmie­jąc się po­ru­szyć – tro­chę ze stra­chu i tro­chę z oba­wy zwró­ce­nia ich uwa­gi, zresz­tą, po chwi­li, do­strze­głem zno­wu dwie syl­wet­ki skra­da­ją­ce się ja­kimś wil­czym, złym, kur­czo­wym ru­chem, w li­nię cie­nia rzu­ca­ne­go przez gma­chy ko­le­gium. I na­gle, tuż pod mymi sto­pa­mi, roz­legł się szczęk głu­chy cze­goś że­la­zne­go, a po­tem ści­szo­ne, prze­cią­głe dźwię­cze­nie szkła upa­da­ją­ce­go na zie­mię.

– Zro­bio­ne – szep­nął męż­czy­zna gru­bym, ochry­płym gło­sem – właź te­raz, a pręd­ko!

– Ależ otwór jest na­je­żo­ny odłam­ka­mi po­trza­ska­ne­go szkła – bro­ni­ło się dziec­ko, całe drżą­ce z trwo­gi.

Z ust zło­dzie­ja wy­bie­gły ja­kieś gniew­ne sło­wa.

– Właź, mó­wię ci, prze­klę­ty szcze­nia­ku! – za­sy­czał ze zło­ścią. – Albo…

Nie mo­głem doj­rzeć co uczy­nił, tyl­ko pra­wie jed­no­cze­śnie przy­pły­nął do mnie stłu­mio­ny jęk bólu.

– Idę, już idę – beł­ko­tał nie­wy­raź­nie nie­szczę­śli­wy ma­lec.

Nie słu­cha­łem dłu­żej, bo na­gle za­krę­ci­ło mi się w gło­wie…

Pię­ta zsu­nę­ła się z ga­łę­zi.

Krzyk­ną­łem strasz­nie i ca­łym cię­ża­rem mo­ich dzie­więć­dzie­się­ciu pię­ciu fun­tów spa­dłem na po­chy­lo­ny grzbiet zło­dzie­ja.

Nie wiem, jak się to sta­ło i dziś na­wet nie umiał­bym po­wie­dzieć, czy to był wy­pa­dek, czy też sko­czy­łem umyśl­nie.

Być może, iż za­mie­rza­łem wła­śnie to uczy­nić, kie­dy po­śli­znę­ła mi się noga i przy­pa­dek roz­strzy­gnął trud­ną kwe­stię.

Czło­wiek ów schy­lał się wła­śnie i wy­cią­ga­jąc dłu­gą szy­ję, po­ma­gał mal­co­wi prze­do­stać się przez zbi­te okno, kie­dym, jak cięż­ki po­cisk, zwa­lił się na nie­go, przy­tła­cza­jąc w miej­scu, gdzie szy­ja sta­je się tak zwa­ną pa­cie­rzo­wą ko­ścią.

Wy­dał tyl­ko ro­dzaj ury­wa­ne­go, świsz­czą­ce­go krzy­ku, padł na wznak i po­to­czył się cięż­ko, głę­bo­ko ry­jąc zie­mię.

To­wa­rzysz jego dał susa w bok i w mgnie­niu oka znik­nął poza mu­rem.

Ja zaś usia­dłem w tra­wie i ją­łem wrzesz­czeć w nie­bo­gło­sy, usi­łu­jąc jed­no­cze­śnie roz­cie­rać pra­wą swo­ją nogę, w któ­rej uczu­wa­łem ból tak nie­zno­śny, jak­by ją kto ści­skał w roz­pa­lo­ne do bia­ło­ści klesz­cze.

Nic więc dziw­ne­go, że nie upły­nę­ła chwi­la, kie­dy dom w peł­nym kom­ple­cie, z dy­rek­to­rem na cze­le i sta­jen­nym, nio­są­cym la­tar­nię, zbu­dził się i biegł do sadu.

Tu­taj wy­ja­śnio­no spra­wę w oka mgnie­niu. Ję­czą­ce­go zło­dzie­ja umiesz­czo­no na ze­rwa­nej okien­ni­cy i za­bra­no pod sil­ną eskor­tą.

Mnie zaś po­nie­sio­no w try­um­fie i zło­żo­no tro­skli­wie w spe­cjal­nej sy­pial­ni, gdzie wkrót­ce przy­był chi­rurg Pur­die, młod­szy z dwóch le­ka­rzy, no­szą­cych to słyn­ne na­zwi­sko, i umie­jęt­nie zło­żył moją po­ła­ma­ną go­leń.

Po­tem opa­trzo­no rze­zi­miesz­ka, dok­tor orzekł, iż oby­dwie nogi ma spa­ra­li­żo­wa­ne i na ra­zie nie wia­do­mo, czy kie­dy­kol­wiek od­zy­ska w nich wła­dzę.

Pra­wo jed­nak nie cze­ka­ło, aż me­dy­cy­na wy­ja­śni tę kwe­stię, gdyż w sześć ty­go­dni póź­niej ska­za­no win­ne­go na śmierć przez po­wie­sze­nie i wy­rok wy­ko­na­no nie­zwłocz­nie przy są­dzie kry­mi­nal­nym w Car­ly­le.

Uka­ra­no go zaś z taką su­ro­wo­ścią, nie tyle za ostat­nią kra­dzież, ile że po­zna­no w nim naj­zu­chwal­sze­go ban­dy­tę, jaki kie­dy­kol­wiek gra­so­wał na pół­no­cy An­glii. Na su­mie­niu zbrod­nia­rza cią­ży­ły po­dob­no ja­kieś trzy ohyd­ne mor­der­stwa i nie­zli­czo­na ilość win in­nych, za któ­re po­wi­nien był już wi­sieć dzie­sięć razy.

Te­raz jest chy­ba ja­snym, żem nie mógł mó­wić wam o swej mło­do­ści, po­mi­ja­jąc ten szcze­gół, naj­waż­niej­szy i naj­do­nio­ślej­szy w skut­ki.

Na przy­szłość rów­nież nie po­zwo­lę się unieść opi­sy­wa­niu żad­nych po­bocz­nych wy­pad­ków, gdyż sko­ro po­my­ślę o tym wszyst­kim, co z ko­niecz­no­ści sa­mej mu­szę tu za­mie­ścić, wi­dzę, że to ist­na gma­twa­ni­na – splą­ta­ny mi­ster­nie kłąb zda­rzeń – i wte­dy za­czy­nam wąt­pić, czy roz­wo­dząc się tak sze­ro­ko, do­brnę szczę­śli­wie do koń­ca.

Bo je­śli ktoś opo­wia­da tyl­ko wła­sne swo­je ży­cie, ści­śle za­mknię­te w szczu­płym kole wra­żeń oso­bi­stych, może mu to wpraw­dzie za­brać wie­le cza­su, lecz ma przy­naj­mniej pew­ną li­nię wy­tycz­ną, któ­rą się kie­ru­je. Sko­ro jed­nak losy złą­czą czy­jąś mi­zer­ną dolę z wy­pad­kiem tak wiel­kiej wagi jak te, któ­re chciał­bym tu po­ru­szyć, wte­dy na każ­dym kro­ku na­po­ty­ka się nie­prze­wi­dzia­ne i co­raz za­wil­sze do po­ko­na­nia trud­no­ści. I po­dob­no mą­drze czy­ni ów, któ­ry w my­śli kre­śli przed­tem cał­ko­wi­ty plan i szkie­let owej pra­cy.

Za to pa­mięć mam do­sko­na­łą i umysł, chwa­ła Bogu, jesz­cze nie­zać­mio­ny. Sta­ram się od­tąd opo­wia­da­nie moje uczy­nić tak zwię­złym, jak tyl­ko nim być może.

Owa przy­go­da z wła­my­wa­czem sta­ła się otóż nie­ja­ko za­wiąz­kiem przy­jaź­ni po­mię­dzy mną i Ji­mem, sy­nem dok­to­ra Hor­scro­fta.

Nie zna­czy­ło to wca­le nic byle ja­kie­go, bo Jim był chlu­bą szko­ły i przy­wód­cą wszyst­kich pra­wie od chwi­li wej­ścia do ko­le­gium, gdyż w nie­speł­na go­dzi­nę po­bił się z Bar­to­nem i prze­rzu­cił go przez wiel­ką kla­so­wą ta­bli­cę. Bar­to­na, naj­więk­sze­go za­wa­dia­kę i naj­sil­niej­sze­go z nas aż do­tąd.

Przy tym rósł i roz­ra­stał się w oczach. Wte­dy już był nad wiek wy­so­ki, mu­sku­lar­ny, bar­czy­sty, tęgi.

Ręce dłu­gie, pręd­kie ru­chy i pręd­sze jesz­cze czy­ny przy­da­wa­ły mu oczy­wi­ście w na­szych oczach nad­zwy­czaj­ne­go uro­ku, kie­dy zaś oparł o mur sze­ro­kie swo­je ple­cy i pię­ści za­głę­bił w prze­pa­ści­ste kie­sze­nie dol­ne­go ubra­nia, a spoj­rzał z dumą, śmia­ło – drże­li i bali się wszy­scy.

Pa­mię­tam tak­że, że miał zwy­czaj żuć bez­u­stan­nie słom­kę i przy tym trzy­mał ją w zę­bach ja­kimś szcze­gól­niej­szym ru­chem, tym sa­mym, któ­rym póź­niej py­kał nie­roz­łącz­ną już fa­jecz­kę.

Otóż Jim stał się dla mnie nie­zmien­ny w złej i do­brej doli, od po­cząt­ku przy­jaź­ni, od pierw­sze­go dnia, kie­dy­śmy się za­po­zna­li i zbli­ży­li.

Boże! Jaki że­śmy dla nie­go mie­li po­dziw i sza­cu­nek!

Pod­ów­czas by­li­śmy wpraw­dzie wszy­scy „jako te dzi­kie płon­ki”, ale też wzglę­dy, któ­ry­mi że­śmy go ota­cza­li, za­wie­ra­ły w so­bie coś z bo­jaź­ni i za­chwy­tu ma­lucz­kich wo­bec oczy­wi­stej siły.

Ko­le­go­wał się prze­cież z nami Tom Carn­da­le z Ap­ple­by, któ­ry sam po­tra­fił ukła­dać wier­sze al­ka­icz­ne i pię­cio­sto­po­we, a hek­sa­me­trem wła­dał jak każ­dy z nas pię­ścią – jed­nak nikt nie po­świę­cił­by w obro­nie jego „czci” jed­ne­go szczut­ka.

Był i Wil­lie Earn­shaw, któ­ry umiał na pa­mięć wszyst­kie daty, po­cząw­szy od za­bój­stwa Abla aż do dni dzi­siej­szych, i to tak do­sko­na­le, że na­uczy­cie­le sami nie­raz zwra­ca­li się do nie­go, sko­ro zda­rzy­ły się ja­kieś w ma­te­rii owej wąt­pli­wo­ści. Miał wą­skie pier­si, był wy­so­ki i chu­dy jak tycz­ka, a w dniu, w któ­rym Jack Sim­mons, ma­lec z trze­ciej, za­pę­dził go w róg ko­ry­ta­rza, wy­wi­ja­jąc tyl­ko pa­skiem z me­ta­lo­wą sprzącz­ką, od śmie­chu ko­le­gów nie obro­ni­ły go nie­ska­zi­tel­ne daty!

A niech­by któ­ry spró­bo­wał po­stą­pić tak z Ji­mem Hor­scro­ftem!

Toż o jego sile krą­ży­ły wśród nas ist­ne le­gen­dy, z ust do ust po­da­wa­ne z po­boż­nym prze­ję­ciem i z nie­kła­ma­nym za­chwy­tem.

Czyż nie on to wy­ła­mał drzwi dę­bo­we, wio­dą­ce do sali gier, jed­nym ude­rze­niem pię­ści? Czyż nie on w dniu, w któ­rym duży Mer­ri­dew zdo­był pił­kę, chwy­cił w pół wiel­ko­lu­da i do­biegł do mety, wy­prze­dziw­szy jesz­cze po dro­dze wszyst­kich in­nych prze­ciw­ni­ków?

Stąd nie­jed­ne­mu z nas wy­da­wa­ło się nie­raz god­nym obu­rze­nia, by zuch tej mia­ry mu­siał ła­mać so­bie gło­wę nad spon­de­ja­mi albo dak­ty­la­mi. Obo­wią­za­ny był rów­nież wie­dzieć, kto pod­pi­sy­wał Char­ta Ma­gna – Usta­wę Kar­dy­nal­ną – Kar­tę Swo­bód w An­glii?

I gdy kie­dyś wo­bec ca­łej kla­sy oświad­czył, iż po­wo­łał ją do ży­cia król Al­fred, my, wszy­scy mło­dzi, by­li­śmy prze­ko­na­ni, że tak wła­śnie od­być się mu­sia­ło i że Jim wie praw­do­po­dob­nie le­piej, niż ten, kto pi­sał nie­szczę­sny pod­ręcz­nik.

Wy­pa­dek z wła­my­wa­czem od razu ścią­gnął szcze­gól­niej­szą uwa­gę Jima na moją, pod­ów­czas mi­zer­ną, oso­bę.

Z po­wa­gą po­ło­żył mi rękę na gło­wie i uro­czy­ściej jesz­cze oznaj­mił, że je­stem skoń­czo­nym wi­su­sem, kto wie, może na­wet wcie­lo­nym dia­błem, co na­peł­ni­ło mnie nie­zmier­ną dumą i przy­naj­mniej z ty­dzień pysz­ni­łem się no­wym przy­dom­kiem.

Po­tem zaś sta­li­śmy się naj­ser­decz­niej­szy­mi przy­ja­ciół­mi, a przy­jaźń owa za­cie­śnia­ła się przez na­stęp­ne dwa lata, z każ­dym dniem wię­cej, po­mi­mo róż­nic, ja­kie po­mię­dzy nami żło­bi­ły na­uki i szko­ła. I cho­ciaż po­pę­dli­wość i nie­roz­wa­ga pchnę­ły go do nie­jed­ne­go czy­nu, któ­ry w głę­bi mar­twił mnie, a nie­raz ra­nił, ko­cha­łem go jed­nak jak naj­mil­sze­go bra­ta i dnia, któ­re­go­śmy się roz­sta­wa­li na dłu­żej, kie­dy od­jeż­dżał do Edyn­bur­ga, by tam po­świę­cić się stu­dio­wa­niu za­wo­du swe­go ojca, dok­to­ra, dnia tego wy­la­łem mo­rza łez, zdol­ne za­peł­nić przy­naj­mniej dwie bu­tel­ki atra­men­tu.

U pana Bir­twhi­stle’a prze­by­łem pięć lat jesz­cze i sam po­tem zo­sta­łem naj­gło­śniej­szym za­wa­dia­ką szkol­nym, wpraw­dzie by­łem chu­der­la­wy i tak smu­kły jak prą­tek fisz­bi­nu, ale moje ży­la­ste i sil­ne ra­mio­na umia­ły na­ka­zać so­bie po­słuch i sza­cu­nek, nie taki może, jaki wzbu­dza­ła po­kaź­niej­sza po­sta­wa mego nie­za­po­mnia­ne­go po­przed­ni­ka, jego ba­jecz­ne mu­sku­ły i nie­praw­do­po­dob­na waga, do­sta­tecz­ny jed­nak, by za­pew­nić so­bie pierw­sze miej­sce wśród po­czci­wych to­wa­rzy­szy.

Ja­koś, pa­mię­tam, w ju­bi­le­uszo­wym roku opu­ści­łem mury ko­le­gium Bir­twhi­stle’a.

A po­tem trzy lata spę­dzi­łem w domu, ucząc się ob­cho­dzić z na­szy­mi sta­da­mi, gdy tym­cza­sem flo­ty i ar­mie ście­ra­ły się cią­gle i po­sęp­ny cień Bo­na­par­te­go roz­po­ście­rał się bez koń­ca nad moim umę­czo­nym kra­jem.

Czy mo­głem wte­dy od­gad­nąć, że i ja rów­nież kie­dyś przy­kła­dać się będę do od­wró­ce­nia tej chmu­ry, któ­ra co­raz ni­żej zwi­sa­ła i ni­żej, i kła­dła się już pra­wie na po­tru­chla­łe gło­wy mo­je­go na­ro­du?

II. Edie z Eyemouth

Na kil­ka lat przed­tem – przed po­wyż­szy­mi wy­pad­ka­mi – kie­dy jesz­cze by­łem pra­wie dziec­kiem, zje­cha­ła do nas je­dy­na cór­ka bra­ta mego ojca i ba­wi­ła oko­ło pię­ciu ty­go­dni.