Przygody Sherlocka Holmesa ebook

Zabójstwo przy moście

Gdzieś w piwnicach banku Cox & Co na ulicy Charing Cross stoi noszące ślady licznych podróży płaskie blaszane pudło, jakiego się zazwyczaj używa do przewożenia poczty wojskowej, z moim nazwiskiem wymalowanym na wieku:

John H. Watson, dr medycyny,

emerytowany oficer armii indyjskiej.

Pełno w nim notatek, a prawie wszystkie dotyczą zagadkowych spraw, z którymi w różnych okresach Sherlock Holmes miał do czynienia. Niektóre, nawet bardzo ciekawe, zakończyły się kompletnym fiaskiem. Nie warto więc o nich mówić, nie doczekały się bowiem rozwiązania. Nie rozstrzygnięty problem może interesować naukowca, ale znudzi zwykłego czytelnika. Do tych nie zakończonych opowiadań należy sprawa niejakiego Jamesa Phillimore’a, który wrócił do domu po zapomniany parasol, po czym nikt go już więcej na tym świecie nie oglądał. Równie niezwykła jest zagadka kutra „Alicja”. Pewnego wiosennego poranka wszedł w niewielki kłąb mgły i już z niej nie wypłynął. Od tej chwili statek wraz z całą załogą zniknął bez najmniejszego śladu. Trzecią godną uwagi tajemnicą jest los Isadora Persano, znanego dziennikarza i bohatera kilku głośnych pojedynków, którego znaleziono w stanie kompletnego obłędu, z pudełkiem od zapałek przed sobą, zawierającym nie znanego nauce robaka. Oprócz spraw, które pozostały nie wyjaśnione, moje notatki zawierają nieco innych, tak ściśle związanych z tajemnicami rodzinnymi, że sama możliwość ich opublikowania wywołałaby nie lada konsternację w arystokratycznych sferach różnych krajów. Nie może być oczywiście mowy o podobnym nadużyciu zaufania, i teraz, gdy mój przyjaciel ma dość czasu, aby się tym zająć, wspomniane relacje zostaną wyłączone i zniszczone. Pozostanie jednak sporo spraw mniej lub bardziej interesujących, które już dawniej mogłem ogłosić drukiem, lecz nie uczyniłem tego w obawie, że ich nadmiar mógłby obniżyć w oczach czytelników reputację człowieka, którego poważam nad wszystkich. W niektórych uczestniczyłem osobiście i mogę o nich mówić jako naoczny świadek, inne znam tylko ze słyszenia lub odegrałem w nich tak marginesową rolę, że mogę przystąpić do ich opisywania tylko w trzeciej osobie. To, co nastąpi, zaczerpnięte jest z moich własnych przeżyć.

Pogoda tego październikowego poranka należała do najmniej zachęcających. Ubierając się, patrzyłem, jak wiatr porywa ostatnie liście z samotnego platana, upiększającego podwórze za naszym domem. Schodząc na śniadanie, myślałem, że zastanę Holmesa w ponurym nastroju, jak każdy bowiem wielki artysta miał naturę niesłychanie wrażliwą na wpływ otoczenia. Myliłem się jednak. Skończył właśnie śniadanie i był w wyjątkowo dobrym humorze. Jego wesołość, jak zawsze, gdy widział życie w jaśniejszych barwach, przepojona była pogodną ironią.

– Masz jakąś nową sprawę? – zapytałem.

– Zdolność dedukcji jest najwidoczniej zaraźliwa – odpowiedział. – Pozwoliła ci przejrzeć mój sekret. Tak, mam nową sprawę. Po całomiesięcznym zastoju i babraniu się w błahostkach nareszcie trafia mi się znakomity kąsek.

– Czy mogę wziąć udział w tej uczcie?

– Udział będzie skromny, ale pomówimy o tym, gdy się uporasz z dwoma jajami na twardo, którymi uraczyła nas nasza nowa kucharka. Ich nie licująca z pierwszym śniadaniem twardość pozostaje zapewne w jakimś związku z egzemplarzem „Family Herald”, który wczoraj widziałem na stole w holu. Nawet tak prosta czynność jak gotowanie jajek wymaga skupienia i uświadomienia sobie roli, jaką w życiu odgrywa czynnik czasu, a to nie da się pogodzić z zamiłowaniem do sentymentalnych powieści drukowanych w tym znamienitym czasopiśmie.

W kwadrans później siedzieliśmy naprzeciw siebie przy uprzątniętym stole. Holmes wyciągnął jakiś list z kieszeni.

– Czy słyszałeś o Neilu Gibsonie, zwanym Królem Złota?

– Masz na myśli amerykańskiego senatora?

– Tak, był kiedyś senatorem z ramienia któregoś z zachodnich stanów, ale znany jest przede wszystkim jako jeden z największych magnatów wśród właścicieli kopalń złota.

– Tak, słyszałem o nim. Zdaje mi się, że przebywał jakiś czas w Anglii. Jego nazwisko jest ogólnie znane.

– Masz rację. Mniej więcej pięć lat temu kupił wielki majątek ziemski w Hampshire. A może słyszałeś o tragicznej śmierci jego żony?

– Oczywiście. Teraz sobie przypominam. Dlatego właśnie jego nazwisko jest tak znane. Ale nic mi nie wiadomo o szczegółach.

Holmes wskazał ręką na stos gazet złożonych na krześle.

– Nie spodziewałem się, że wypadnie mi zająć się tą sprawą, więc nie mam przygotowanych wycinków i notatek. W gruncie rzeczy ten problem, aczkolwiek w najwyższym stopniu sensacyjny, zapowiada się bardzo prosto. Atrakcyjna indywidualność oskarżonej nie wpływa na wagę i jasność materiału dowodowego. Na takim stanowisku stanęły władze sądowe i policja. Sprawa będzie rozpatrywana przez sąd przysięgłych w Winchesterze. Obawiam się, że czeka mnie niewdzięczne zadanie. Mogę wykryć fakty, ale nie potrafię ich zmienić. Jeśli nie wyjdzie na jaw nic nowego i nieoczekiwanego, nie wiem doprawdy, na co mój klient mógłby liczyć.

– Twój klient?

– Aha, zapomniałem ci powiedzieć. Nabrałem twego zwyczaju komplikowania spraw przez opowiadanie ich od końca. Przeczytaj to najpierw.

Pismo listu, który mi podał, znamionowało silny, władczy charakter.

Claridge Hotel, 3 października

Wielce Szanowny Panie!

Muszę uczynić wszystko, co leży w mojej mocy, aby ratować od śmierci najlepszą na świecie kobietę. Nie potrafię wyjaśnić faktów... nawet nie próbuję... ale wiem z pewnością, że panna Dunbar jest niewinna. Zna pan na pewno tę sprawę. Któż zresztą jej nie zna? Plotkują o tym w całym kraju! Nikt jednak nie podniósł głosu w jej obronie! Szał mnie ogarnia na tę krzywdzącą niesprawiedliwość. Ta kobieta nie potrafiłaby zabić nawet muchy. Będę jutro u pana, może pan zdoła rzucić nieco światła na tę tajemnicę. Może, nie wiedząc o tym, sam posiadam jakiś klucz do niej. W każdym razie, jeśli pan potrafi ją uratować, wszystko, co mam, cały mój majątek i samego siebie oddaję do pańskiej dyspozycji. Liczę na to, że zechce pan poświęcić tej sprawie wszystkie pańskie zdolności.

Łączę wyrazy szacunku

J. Neil Gibson

– Jak widzisz – rzekł Holmes, wytrząsając popiół ze swej porannej fajki i powoli nabijając ją na nowo – czekam na przybycie do nas autora tego listu. Jeśli chodzi o samą sprawę, to wątpię, czy zdążysz uporać się z tymi gazetami. O ile więc chcesz wziąć czynny udział w tym, co nastąpi, muszę ci streścić w paru słowach przebieg wypadków. Ten człowiek to największa potęga finansowa świata. Jak wnioskuję, odznacza się ponadto niezwykle gwałtownym i nieugiętym charakterem. Żonaty był z ofiarą tej tragedii, kobietą, o której właściwie wiem tylko tyle, że nie była już pierwszej młodości. Co gorsza, opiekę nad ich dwojgiem małych dzieci sprawowała bardzo ponętna guwernantka. Oto trzy główne postacie tragedii, sceną zaś jest wielki stary pałac, pewna historyczna angielska rezydencja. A teraz przejdziemy do akcji. Panią Gibson znaleziono w parku, o jakieś pół mili od pałacu, późno w nocy, ubraną w wieczorową suknię, z szalem na ramionach i kulą rewolwerową w głowie. Na miejscu nie odkryto żadnych poszlak, nic, co by wskazywało na osobę mordercy. Zapamiętaj sobie: żadnej broni przy zwłokach! Zabójstwa dokonano najprawdopodobniej późnym wieczorem. Ciało znalazł leśniczy około godziny jedenastej. Lekarz w asyście policji dokonał obdukcji zwłok, po czym przeniesiono je do pałacu. Czy nie streszczam się zbytnio i czy wszystko jest jasne?

– Wszystko jest jasne, ale dlaczego podejrzewa się guwernantkę?

– Przede wszystkim dlatego, że istnieją bezpośrednie obciążające ją dowody. Na dnie jej szafy znaleziono rewolwer z jedną komorą w bębenku pustą, a kaliber broni odpowiada kuli wydobytej z czaszki zabitej. – Oczy Holmesa znieruchomiały i raz jeszcze powtórzył przerywanym głosem: – Na dnie... jej... szafy... – po czym umilkł.

Zdałem sobie sprawę, że w jego mózgu myśli poczynają się układać w jakiś logiczny łańcuch i że nie należy w żadnym wypadku przerywać ich toku. Nagle Holmes ocknął się gwałtownie z zadumy.

– Tak, mój drogi, znaleziono broń. Trudno o bardziej przekonywający dowód. Takiego zdania są władze. Poza tym przy zabitej znaleziono kartkę wyznaczającą jej spotkanie w miejscu, w którym zbrodnia została dokonana, kartkę podpisaną przez guwernantkę. Co o tym myślisz? Wreszcie pobudki popełnionej zbrodni są najzupełniej oczywiste. Senator Gibson to nie lada gratka. W razie śmierci żony któż zająłby jej miejsce u jego boku, jeśli nie młoda i piękna dziewczyna, która, jak wszystko na to wskazuje, cieszyła się już przedtem względami swego chlebodawcy? Miłość, bogactwo, władza... to wszystko można osiągnąć po śmierci jednej kobiety w średnim wieku. Szpetnie się zapowiada ten casus!

– Tak, masz rację.

– Guwernantka nie może się zasłonić żadnym alibi, a co gorsza, musiała się przyznać, że znajdowała się koło Thor Bridge – miejsca, w którym zabójstwo zostało popełnione – o tej mniej więcej godzinie. Nie może zaprzeczyć, gdyż widział ją tam przechodzący wieśniak.

– To chyba ostatecznie przypieczętowuje całą sprawę!

– A jednak... a jednak! Ten most, zwykły kamienny łuk, z balustradami po obu stronach, spina w najwęższym miejscu brzegi długiego, głębokiego stawu, zarośniętego sitowiem. Staw nazywają Thor Mere. Zabita leżała u samego wylotu tego mostu. Podałem ci główne fakty. A oto, jeżeli się nie mylę, nadchodzi nasz klient. Znacznie przed czasem.

Billy otworzył drzwi i wymienił nazwisko najzupełniej dla nas nieoczekiwane. Nie znaliśmy pana Marlowa Batesa. Był to drobny, szczupły mężczyzna, o nieśmiałych, niespokojnych ruchach. Oceniając go z lekarskiego punktu widzenia, powiedziałbym, że znajdował się u kresu wytrzymałości nerwowej.

– Pan jest bardzo podniecony – rzekł Holmes. – Proszę, niech pan siada. Niestety, mogę panu poświęcić tylko parę chwil, gdyż o jedenastej oczekuję wizyty.

– Wiem o tym – wykrztusił nasz gość jak człowiek na próżno usiłujący złapać oddech. – Za chwilę przyjdzie tu pan Gibson. To mój chlebodawca. Zarządzam jego majątkiem ziemskim. To łajdak... to szatan, nie człowiek.

– Dosadne określenie.

– Nie mogę przebierać w słowach. Czasu jest mało. Za nic na świecie nie chciałbym, aby mnie tu zastał. Lada chwila się zjawi. Ale nie mogłem przyjść wcześniej. Ferguson, jego sekretarz, dopiero dziś rano powiedział mi o umówionym z panem spotkaniu.

– Więc pan jest zarządcą jego posiadłości?

– Wymówiłem już tę posadę. Za dwa tygodnie zrzucę z siebie to przeklęte jarzmo! Zbyt mi dokuczał ten człowiek, mnie i całemu swemu otoczeniu. Ostentacyjnie uprawiana filantropia to tylko zasłona dla prywatnych niecnych postępków. Jego żona była główną ofiarą. Traktował ją brutalnie... tak, brutalnie! Nie wiem, jak doszło do jej śmierci, ale jakże się nacierpiała za życia! Pan wie chyba, że pochodziła z podzwrotnikowego kraju, z Brazylii?

– Nie, nie wiedziałem tego.

– Była dzieckiem południa z urodzenia i charakteru, dzieckiem słońca i szalonych namiętności. Kochała go tak, jak tylko taka kobieta kochać potrafi, lecz gdy zwiędła jej uroda – była jakoby kiedyś bardzo piękna – straciła na niego wszelki wpływ. Lubiliśmy ją wszyscy i współczuliśmy jej. Jego zaś nienawidziliśmy za okrutny do niej stosunek. Ale to człowiek chytry i umiejący wzbudzić zaufanie. To wszystko, co miałem panu do powiedzenia. Niech się pan nie da zwieść pozorom. Dużo się za nimi kryje. Już idę. Nie, nie, proszę mnie nie zatrzymywać! On tu zaraz będzie!

Spojrzawszy z przerażeniem na zegarek, nasz gość dosłownie pobiegł do drzwi i zniknął.

– No, no – rzekł Holmes po chwili milczenia. – Gibson ma niezwykle lojalnych współpracowników. Jednakże ostrzeżenie może się przydać. Pozostaje nam teraz tylko czekać na główną osobę dramatu.

Ściśle o wyznaczonej godzinie usłyszeliśmy ciężkie kroki na schodach i niebawem Billy wprowadził słynnego milionera. Patrząc na niego, zrozumiałem, dlaczego budził nienawiść i strach u swoich podwładnych i dlaczego tylu rywali w świecie biznesu ciskało gromy na jego głowę. Gdybym był rzeźbiarzem i chciał przedstawić ideał człowieka interesów, o nerwach ze stali i gumowym sumieniu, zaprosiłbym Neila Gibsona, aby mi pozował. W jego wysokiej, masywnej postaci wyczuwało się jakąś drapieżną zaborczość. Rzeźba Abrahama Lincolna, w której dłuto artysty uwypukliłoby wszystkie najniższe instynkty zamiast najszlachetniejszych, dałaby obraz tego człowieka. Twarz miał jakby wykutą w granicie: twardą, posępną, bezwzględną, porytą głębokimi bruzdami, śladami minionych przeżyć. Szare, zimne oczy, przebiegle patrzące spod krzaczastych brwi, zmierzyły nas obu od stóp do głów. Niedbale skinął głową, gdy Holmes wymienił swoje nazwisko. Po czym, z władczą miną, przysunął sobie krzesło do Holmesa i zasiadł naprzeciw niego, nieomal dotykając go kościstymi kolanami.

– Na początek chciałbym powiedzieć bez ogródek – zaczął rozmowę – że w tej sprawie pieniądze nie grają dla mnie żadnej roli. Może pan nimi palić w piecu, jeśli w blasku tego ognia prawda stanie się widoczna. Ta kobieta jest niewinna i musi być oczyszczona z wszelkich zarzutów. Jak to zrobić, to pańska sprawa. Proszę wymienić dowolną sumę!

– Stawki mego zawodowego honorarium są stałe – chłodno odparł Holmes. – Nigdy nie ulegają zmianom, chyba w wypadku, gdy z niego całkowicie rezygnuję.

– Skoro dolary nie mają dla pana uroku, proszę uwzględnić, jaki czeka pana rozgłos i reklama. Jeżeli potrafi pan tego dokonać, wszystkie gazety w Anglii i Ameryce roztrąbią pańskie nazwisko. Stanie się pan sławny na dwóch kontynentach.

– Dziękuję. Nie sądzę, abym potrzebował reklamy. Zdziwi się pan może, słysząc, że wolę pracować anonimowo. Interesuje mnie przede wszystkim sam problem. Nie traćmy jednak czasu. Proszę o fakty.

– Najważniejsze znajdzie pan w sprawozdaniach prasowych. Nie wiem, czy potrafię dorzucić coś, co by się panu mogło przydać, lecz chętnie służę wyjaśnieniami i gotów jestem odpowiadać na pańskie pytania. Po to przyszedłem.

– Mam takie jedno pytanie.

– Słucham.

– Jakie naprawdę stosunki łączyły pana z panną Dunbar?

Król Złota żachnął się i uniósł na krześle. Jednakże opanował się natychmiast.

– Przypuszczam, że stawiając podobne pytanie, działa pan w granicach swoich uprawnień, a może nawet spełnia pan swój obowiązek.

– Zgadzamy się pod tym względem – odparł Holmes.

– A więc mogę pana zapewnić, że łączyły nas tylko takie stosunki, jakie powinny łączyć młodą pannę z jej pracodawcą, i że nie widywałem się z nią sam na sam, lecz zawsze w towarzystwie dzieci.

Holmes powstał ze swego krzesła.

– Jestem człowiekiem bardzo zajętym – rzekł – i nie mam ani czasu, ani ochoty na bezcelowe rozmowy. Do widzenia panu.

Nasz gość powstał również; jego wysoka postać górowała znacznie nad Holmesem. Oczy rzucały gniewne spojrzenia spod nastroszonych brwi, a bladożółte policzki zarumieniły się z lekka.

– Co, u diabła, mam przez to rozumieć? Rezygnuje pan z mojej sprawy?

– Rezygnuję z dalszej z panem rozmowy. Sądziłem, że wyrażam się dość jasno.

– Jasno... tak. Ale co za tym się kryje? Chce pan uzyskać ode mnie wyższą sumę czy też boi się pan do tego zabrać? A może chodzi o coś innego? Mam prawo żądać szczerej odpowiedzi.

– Załóżmy, że ma pan istotnie do tego prawo, udzielę więc jej panu. Ta sprawa jest już dostatecznie skomplikowana i nie należy zaczynać od fałszywych informacji.

– A zatem zarzuca mi pan kłamstwo?

– Usiłowałem się wyrazić jak najoględniej, ale jeśli pan upiera się przy tym słowie, nie będę oponował.

Zerwałem się na równe nogi, gdyż milioner podniósł swą wielką, żylastą pięść, a twarz jego przybrała zdecydowanie wrogi wyraz. Holmes uśmiechnął się lekceważąco i sięgnął po fajkę.

– Po cóż się tak unosić, łaskawy panie. Po śniadaniu nawet najmniejsza kłótnia wpływa ujemnie na samopoczucie. Zdaje mi się, że mały spacer i chwila spokojnej rozwagi dobrze panu zrobią.

Król Złota z największym wysiłkiem opanował wściekłość. Trudno go było w tej chwili nie podziwiać: ulegając swej potężnej woli, błyskawicznie przeszedł od niepohamowanego gniewu do pogardliwej obojętności.

– Decyzja – rzekł – do pana należy. Sądzę, że sam pan wie najlepiej, co odpowiada pańskim interesom. Nie mogę zmusić pana do zajęcia się tą sprawą wbrew jego woli. Ale dzisiejszy ranek nie wyjdzie panu na zdrowie; dawałem już sobie radę z silniejszymi od pana ludźmi. Nikt jeszcze nie sprzeciwił się bezkarnie.

– Niejeden już mi to mówił – odrzekł z uśmiechem Holmes – a jednak, jak pan widzi, cieszę się dobrym zdrowiem. Do widzenia, panie Gibson. Musi się pan jeszcze wiele nauczyć.

Nasz gość wyszedł, trzasnąwszy drzwiami, Holmes zaś palił dalej w milczeniu, z oczyma utkwionymi w sufit.

– Co myślisz o tym? – odezwał się wreszcie.

– Myślę, że ten człowiek potrafi usunąć każdą przeszkodę na swej drodze, a że jego żona mogła stanowić przeszkodę i jak to nam wyraźnie powiedział Bates, była przedmiotem jego nienawiści, dochodzę do wniosku, że...

– Słusznie, ja również.

– Ale co go łączyło z guwernantką? I jak to odkryłeś?

– Blef, mój drogi, czysty blef. Namiętny, niezwykły, powiedzmy nawet – niezbyt rzeczowy ton jego listu nie uszedł mojej uwagi. Porównałem treść listu z opanowaniem i wyglądem jego autora i doszedłem do wniosku, że jego uczucie w stosunku do oskarżonej musi być głębsze niż wobec ofiary. Jeśli mamy dojść prawdy, musimy dokładnie zbadać stosunki pomiędzy tymi trzema osobami. Byłeś świadkiem, jak śmiało przeprowadziłem czołowe natarcie i jak spokojnie to przyjął. Potem blefowałem, chcąc, aby odniósł wrażenie, że znam całą prawdę, podczas gdy w rzeczywistości chodziło tylko o usprawiedliwione podejrzenie.

– Może on wróci?

– Na pewno wróci. Musi wrócić. Nie może na tym poprzestać. Zdaje mi się, że ktoś dzwoni. Tak, słyszę jego kroki. Panie Gibson, właśnie mówiłem doktorowi Watsonowi, że pan każe na siebie czekać.

Król Złota wszedł do naszego pokoju w znacznie pokorniejszym nastroju. Z nadąsanego spojrzenia przebijała urażona duma, ale najwidoczniej zdrowy rozsądek wziął górę i kazał mu ustąpić na rzecz osiągnięcia celu.

– Zmieniłem zdanie – rzekł – i doszedłem do wniosku, że nie należy brać panu za złe jego uwagi. Słusznie żąda pan ode mnie ujawnienia faktów, wszelkich faktów. To tylko podnosi pana w moich oczach. Zapewniam pana jednak, że moje stosunki z panną Dunbar nie mają nic wspólnego z tą sprawą.

– O tym, jeśli pan pozwoli, ja zadecyduję.

– Zgadzam się. Jest pan jakby chirurgiem, który zanim postawi diagnozę, musi poznać wszystkie objawy choroby.

– Słusznie. Doskonałe określenie. Tylko pacjent, który ma po temu powody, ukrywa prawdę, aby zwieść chirurga.

– Tak, lecz przyzna pan, że każdy mężczyzna żachnie się na postawione mu bez ogródek pytanie o stosunki łączące go z kobietą... zwłaszcza gdy w grę wchodzi głębsze uczucie. Większość ludzi ma jakiś kącik w duszy, do którego innym wzbrania dostępu. Pan zaś zapytał tak prosto z mostu... Jest pan jednak usprawiedliwiony – chodzi o to, by ją ratować. A więc zaczynamy badanie terenu. Czego pan chce?

– Prawdy.

Król Złota zwlekał przez chwilę, jak człowiek zbierający myśli. Wyraz jego posępnej twarzy stał się jeszcze bardziej smutny i poważny.

– Wyznam panu prawdę w paru słowach. Są sprawy, o których nie tylko przykro, ale i trudno jest mówić, nie będę się więc w nie zagłębiał. Poznałem moją żonę w Brazylii; brałem tam udział w poszukiwaniu złota. Maria Pinto, dziewczyna niezwykłej urody, była córką urzędnika państwowego w Manaos. Byłem wówczas młody i łatwo traciłem głowę, ale nawet dzisiaj, gdy patrzę w przeszłość okiem bardziej krytycznym i z zimniejszą krwią w żyłach, widzę, że jej piękność i wdzięk należały naprawdę do wyjątkowych. Charakter i temperament miała również niepospolity: namiętna, niezrównoważona, tak niepodobna do wszystkich kobiet, jakie znałem, prawdziwa tropikalna roślina. Krótko mówiąc, zakochałem się w niej i ożeniłem. Dopiero po latach, gdy pierwsze gorące uczucie przeminęło, przekonałem się, że nie mamy ze sobą nic, absolutnie nic wspólnego. Moja miłość odeszła bezpowrotnie. Gdyby i ona przestała mnie kochać, sprawa byłaby łatwiejsza. Ale pan zna kobiety! Niczym nie mogłem jej do siebie zrazić. Jeśli traktowałem ją szorstko, a nawet, jak powiadają niektórzy, brutalnie, to tylko, by zabić w niej miłość i wzbudzić nienawiść. Los nasz byłby wówczas łatwiejszy. Niestety, nic nie było w stanie zmienić jej uczucia. Kochała mnie wśród angielskich lasów tak samo jak dwadzieścia lat temu nad brzegami Amazonki. Wybaczała mi wszystko, była mi nadal bezgranicznie oddana.

I nagle zjawiła się Grace Dunbar. Poszukiwaliśmy za pomocą ogłoszenia w gazetach guwernantki dla naszych dzieci. Grace się zgłosiła i została przyjęta. Widział pan może jej zdjęcia w prasie. Cały świat uznał, że jest również bardzo piękna. Nie mam pretensji do wyższości moralnej nad bliźnimi i przyznaję, że żyjąc pod jednym dachem z tą dziewczyną, widując ją codziennie, zakochałem się w niej bez reszty. Czy bierze mi to pan za złe?

– Nie biorę panu za złe samego uczucia. Ale miałbym panu za złe, gdyby się pan z nim nie krył, gdyż ta młoda dziewczyna była w pewnej mierze od pana zależna.

– Być może – zgodził się milioner, chociaż ta uwaga rozpaliła na chwilę złe błyski w jego oczach. – Nie uważam się za lepszego, niż jestem. Przez całe życie wystarczało mi wyciągnąć rękę, aby uzyskać wszystko, cokolwiek chciałem, a nigdy jeszcze niczego nie pożądałem silniej niż tej kobiety i jej miłości. Powiedziałem jej to.

– Ach tak? – W chwilach szczerego oburzenia Holmes wyglądał bardzo groźnie.

– Powiedziałem jej, że ożeniłbym się z nią, gdybym mógł, ale to przekracza moje możliwości. Mówiłem jej, że pieniądze nie grają żadnej roli; zrobię wszystko, co mogę, aby jej zapewnić szczęśliwe i dostatnie życie.

– Cóż za wspaniałomyślność – rzekł szyderczo Holmes.

– Przyszedłem do pana po fachową pomoc, a nie po nauki moralne. Pańska krytyka w tej dziedzinie mnie nie interesuje.

– Rozmawiam z panem w tej sprawie – oschle odpowiedział Holmes – wyłącznie ze względu na los tej młodej kobiety. Nie wiem, doprawdy, co jest bardziej godne potępienia: przestępstwo, o które ona jest oskarżona, czy też postępek, do którego się pan przyznaje; wszak usiłował pan zmarnować życie młodej, bezbronnej dziewczyny żyjącej pod pańskim dachem. Niektórzy tacy jak pan bogacze winni się przekonać, że są jeszcze ludzie na świecie, których nie można zmusić przekupstwem do tolerowania niecnych sprawek.

Ku memu zdziwieniu Król Złota przyjął spokojnie tę nauczkę.

– Dzisiaj i ja podzielam pańskie zdanie i dziękuję Bogu za to, że nie udało mi się wprowadzić w życie moich planów. Panna Dunbar odrzuciła moją propozycję i chciała natychmiast opuścić nasz dom.

– Dlaczego tego nie zrobiła?

– Po pierwsze, miała obowiązki względem swej rodziny, której nie mogła z lekkim sercem skazać na nędzę, wyrzekając się dobrej posady. Gdy więc przysiągłem, że już nigdy więcej nie będę o tym mówił, zgodziła się u nas pozostać. Ale był także inny powód. Wiedziała, że ma na mnie wpływ jak nikt inny na świecie, i chciała go użyć na rzecz dobrej sprawy.

– Jakiej?

– Orientowała się nieco w mojej działalności finansowej i w moim stanie majątkowym. Interesy, które prowadzę, są rozległe... obejmują znacznie więcej, niż to zwykli ludzie mogą sobie wyobrazić. Mogę budować albo niszczyć... przeważnie niszczę. I to nie tylko jednostki, ale i społeczności, miasta, a nawet narody. Biznes to mordercza gra, słabi idą pod mur. Grałem o każdą stawkę, nie oglądając się na nic i na nikogo. Sam nigdy nie prosiłem o litość i nie miałem litości dla innych. Ale panna Dunbar inaczej na to patrzyła. Sądzę, że miała rację. Mówiła, że majątek zgromadzony w rękach jednego człowieka, majątek, przekraczający wszystkie możliwe jego potrzeby, nie powinien być oparty na ruinie dziesiątków tysięcy ludzi, pozostawionych bez środków do życia. Jej zdaniem są w życiu wyższe cele niż dolary i pragnęłaby ich użyć na rzecz instytucji trwalszych niż spółki akcyjne. Zdawała sobie sprawę, że chętnie jej słucham, i myślała, że przysłuży się światu, wywierając wpływ na moje czyny. Została więc... a potem to się stało.

– Czy może nam pan coś o tym powiedzieć?

Król Złota siedział bez słowa minutę lub dłużej, z głową podpartą rękami, głęboko zamyślony.

– Nie mogę zaprzeczyć, że wszystko przemawia przeciwko niej. Kobiety mają swoje wewnętrzne, tajemnicze życie i mogą popełniać czyny absolutnie niezrozumiałe dla mężczyzn. Początkowo byłem tak zaskoczony i przybity, iż godziłem się z myślą, że na skutek jakichś szczególnych procesów psychologicznych panna Dunbar zdobyła się na coś zupełnie przeciwnego jej poglądom i usposobieniu. Wtedy doszedłem do pewnej hipotezy. Sam nie wiem, czy można ją uznać za prawdopodobną, gotów jednak jestem podzielić się nią z panem. Otóż nie ulega wątpliwości, że moja żona była szalenie zazdrosna. Zazdrość o łączące dwoje ludzi porozumienie duchowe może być równie gwałtowna jak zazdrość o zbliżenie fizyczne. Moja żona zdawała sobie sprawę z tego, że ta ostatnia jest nieuzasadniona, wiedziała jednak, że panna Dunbar wywiera na mój umysł i moje postępowanie taki wpływ, jakiego ona nigdy osiągnąć nie zdołała. Wpływ ten był dobry, ale to nie zmienia postaci rzeczy. Szalała więc z nienawiści – w jej żyłach płynęła namiętna krew Brazylijki. Myśl o zamordowaniu panny Dunbar mogła jej przyjść do głowy lub, powiedzmy, postanowiła zagrozić dziewczynie i zmusić do opuszczenia naszego domu. Mogło zatem dojść do jakiegoś szamotania i broń wypaliła, zabijając kobietę, która trzymała ją w ręku.

– Rozważałem już taką możliwość – rzekł Holmes. – Poza rozmyślnym zabójstwem nie widzę jednak innej alternatywy.

– Ale panna Dunbar kategorycznie temu zaprzecza!

– To jej stanowisko nie jest może ostateczne. Można założyć, że kobieta w tak krytycznej sytuacji straciła zupełnie głowę i pobiegła do domu z rewolwerem w ręku. Mogła go nawet, nie zdając sobie sprawy z tego, co robi, rzucić do szafy pomiędzy swoje sukienki. Gdy go tam znaleziono, usiłowała ratować się kłamstwem i zataiła wszystko, co zaszło pomiędzy nią a pańską żoną, każde bowiem inne wytłumaczenie było niemożliwe. Co przemawia przeciwko takiemu założeniu?

– Sama panna Dunbar.

– Hm... może... – Holmes spojrzał na zegarek. – Uda nam się zapewne uzyskać dziś jeszcze pozwolenie i pojechać wieczornym pociągiem do Winchesteru. Po rozmowie z panną Dunbar będę może wiedział coś więcej, choć nie obiecuję, że moje wnioski okażą się zgodne z pańskim życzeniem.

Jednakże nie zdołaliśmy dokonać tego dnia koniecznych biurokratycznych zabiegów i zamiast do Winchesteru pojechaliśmy do Thor Place, w hrabstwie Hampshire, majątku ziemskiego Neila Gibsona. Milioner nam nie towarzyszył, mieliśmy natomiast adres sierżanta Coventry z miejscowej policji, który prowadził wstępne śledztwo. Był to wysoki, chudy, trupioblady mężczyzna, którego tajemniczy sposób bycia nasuwał przypuszczenie, że wie lub podejrzewa znacznie więcej, niż mówi. Miał nawet dziwny zwyczaj zniżania głosu aż do szeptu, jakby wyjawiał coś niezwykle tajnego i ważnego, podczas gdy jego informacje były na ogół pozbawione większego znaczenia. Poza tym okazało się, że w gruncie rzeczy jest to porządny chłop, który nie wstydzi się przyznać, iż chętnie powita każdą pomoc, gdyż problem śmierci pani Gibson przekracza jego możliwości.

– Wolałbym skorzystać z pańskiej rady niż z pomocy Scotland Yardu – mówił do Holmesa. – Jeśli przekażemy im prowadzenie śledztwa, każdy sukces pójdzie na rachunek tych panów, niepowodzenie zaś obciąży, jak zwykle, miejscową policję. Z tego, co słyszałem, pan do takich nie należy.

– Zgadzam się chętnie na pominięcie mego udziału w tej sprawie – odpowiedział Holmes, na co nasz smętny znajomy odetchnął z wyraźną ulgą. – Jeśli uda mi się wyjaśnić tę zagadkę, nie zależy mi bynajmniej na wymienianiu mego nazwiska.

– To bardzo ładnie z pańskiej strony. Pańskiemu przyjacielowi, doktorowi Watsonowi, też na pewno można ufać. Teraz pójdziemy na miejsce zbrodni i po drodze chciałbym pana o coś zapytać. Nikomu jeszcze o tym nie wspominałem. – Sierżant rozejrzał się dokoła, jakby wahał się z wypowiedzeniem każdego słowa. – Czy pan nie sądzi, że nasze podejrzenia należałoby skierować w stronę samego pana Gibsona?

– Brałem to pod uwagę.

– Pan nie widział panny Dunbar. To śliczna kobieta, wspaniała pod każdym względem. Gibson mógłby chcieć pozbyć się żony. A ci Amerykanie są bardziej od nas, Anglików, skorzy do strzelaniny. To był jego rewolwer!

– Czy to dowiedzione?

– Tak. Jeden z pary.

– Jeden z pary? A gdzie jest drugi?

– A bo ja wiem? Ten pan ma u siebie pełno najrozmaitszej broni palnej. Nie udało nam się znaleźć drugiego, ale pudło było na dwa.

– Gdyby to był jeden z pary, na pewno znalazłby pan drugi.

– Całą broń zgromadziliśmy w pałacu; może pan zechce sam obejrzeć?

– Chętnie, ale może nieco później. Chodźmy teraz na miejsce zbrodni.

Powyższa rozmowa toczyła się w niewielkim frontowym pokoju, w skromnym domku sierżanta Coventry. Mieścił się tam również posterunek miejscowej policji. Po mniej więcej półmilowym marszu przez otwarte, smagane wiatrem wrzosowisko, brązowozłote od więdnących paproci, stanęliśmy przed boczną bramą wiodącą do parku Thor Place. Przeszliśmy ścieżką wijącą się przez bażanciarnię i dochodząc do polany, ujrzeliśmy na szczycie pagórka częściowo drewniany, częściowo murowany, szeroko rozbudowany pałac. Jego architektura była niezbyt szczęśliwym skrzyżowaniem stylu siedemnastego i osiemnastego wieku. Po jednej stronie polany ciągnął się długi, obficie zarośnięty szuwarami staw, zwężający się w środku, gdzie znajdował się kamienny most, przez który biegła główna aleja wjazdowa. Nasz przewodnik zatrzymał się u wylotu mostu i wskazał na ziemię.

– Tu leżało ciało pani Gibson. Zaznaczyłem miejsce kamieniem.

– Pan tu przybył, zanim ruszono zwłoki?

– Tak, zaraz po mnie przysłano.

– Kto po pana posłał?

– Sam pan Gibson. Gdy wykryto zbrodnię, przybiegł tu razem z innymi i nie pozwolił nic ruszać aż do nadejścia policji.

– Miał rację. Wiem z gazet, że strzał padł z małej odległości.

– Tak jest. Z bardzo małej.

– Koło prawej skroni?

– Tuż za nią.

– Jak leżały zwłoki?

– Na plecach. Nic nie wskazywało na jakąkolwiek walkę, żadnej broni, żadnych śladów. Tylko kartka od panny Dunbar zaciśnięta w lewej dłoni zabitej.

– Zaciśnięta?

– Tak, ledwie udało się nam rozgiąć palce.

– Niezmiernie ważne! Wyklucza to możliwość, że ktoś wcisnął kartkę do ręki zmarłej w celu zmylenia śledztwa. Nadzwyczajne! Kartka, o ile pamiętam, brzmiała lakonicznie: Będę przy moście o dziewiątej. G. Dunbar. Czy tak?

– Tak jest.

– Czy panna Dunbar przyznaje się do napisania tej kartki?

– Tak jest.

– Jak to tłumaczy?

– Odkłada wszelkie wyjaśnienia do rozprawy sądowej; na ten temat nie chce nic powiedzieć.

– Doprawdy, ciekawa sprawa. Najbardziej zagadkowa jest ta kartka. – A mnie się zdaje, że to jedyna rzecz nie budząca wątpliwości, o ile wolno mi się tak wyrazić.

Holmes potrząsnął głową.

– Zakładając, że ten liścik jest autentyczny, musiał być doręczony przed wypadkiem... powiedzmy na godzinę lub dwie. Dlaczego więc zmarła trzymała go wciąż w ręku? Dlaczego nosiła go ze sobą jak coś cennego? Podczas rozmowy nie potrzebowała się na ten list powoływać. Czy to nie dziwne?

– Tak jak to pan przedstawia, to istotnie dosyć dziwne.

– Muszę się przez chwilę spokojnie nad tym zastanowić.

Holmes usiadł na kamiennej balustradzie mostu. Widziałem, jak jego oczy rzucały wokoło badawcze spojrzenia. Nagle zerwał się, podbiegł do przeciwległej balustrady, wyciągnął z kieszeni szkło powiększające i zaczął oglądać jeden z kamieni, z których zbudowany był cały most i obie balustrady.

– To ciekawe – rzekł po chwili.

– Widzieliśmy ten odprysk na balustradzie – odezwał się sierżant. – To chyba zrobił jakiś przechodzień.

Na szarym kamieniu widać było białą szczerbę wielkości monety sześciopensowej. Przy bliższych oględzinach łatwo można było dostrzec, że powstała ona od silnego uderzenia.

– Niemałej siły to wymagało – mówił zamyślony Holmes. Trzymaną w ręku laską parokrotnie uderzył w kamienie, nie pozostawiając na nich żadnego śladu. – To musiał być gwałtowny cios. I w ciekawym miejscu. Od dołu, a nie od góry, bo – jak pan widzi – szczerba znajduje się na niższej krawędzi balustrady.

– Ale w odległości co najmniej piętnastu stóp od miejsca, gdzie znaleziono ciało.

– Tak, około piętnastu stóp. Może to nie ma nic wspólnego z tą całą sprawą, zasługuje jednak na uwagę. To już chyba widzieliśmy wszystko. Powiada pan, że nie było żadnych śladów stóp?

– Ziemia była twarda jak żelazo. Nie znaleźliśmy żadnych śladów.

– Chodźmy więc stąd. Pójdziemy do pałacu i obejrzymy broń, o której pan mówił, a potem pojedziemy do Winchesteru. Chciałbym się widzieć z panną Dunbar, zanim przystąpimy do dalszej akcji.

Neil Gibson jeszcze nie powrócił z Londynu. Przyjął nas natomiast nerwowy zarządca Bates, który odwiedził nas tego rana. Z ponurą satysfakcją pokazał nam ogromną kolekcję broni palnej najrozmaitszego kalibru, wszelkich rodzajów i wymiarów, zebraną przez jego pracodawcę w różnych okresach jego awanturniczego życia.

– Pan Gibson – mówił Bates – ma wrogów, co jest zrozumiałe ze względu na jego charakter i sposób postępowania. Sypia z nabitym rewolwerem schowanym w szufladzie przy łóżku. To bardzo gwałtowny człowiek i wszyscy się go boimy. Na pewno terroryzował swą nieszczęsną żonę.

– Czy był pan świadkiem jakichkolwiek rękoczynów w stosunku do niej?

– Tego nie mogę powiedzieć. Ale słyszałem słowa równie okrutne... upokarzające, pogardliwe, wypowiadane nawet przy służbie.

– Nasz milioner nie zyskuje przy bliższym poznaniu jego prywatnego życia – mówił Holmes w drodze na stację. – Zebraliśmy sporo faktów, a jednak daleko mi jeszcze do konkluzji. Pomimo całej nienawiści Batesa do jego chlebodawcy, z tego, co mówi, wynika, że w chwili gdy znaleziono zwłoki, Gibson znajdował się w swojej bibliotece.

Kolację podano o wpół do dziewiątej i do tego czasu wszystko biegło normalnym trybem. Dwór zaalarmowano co prawda dosyć późno, ale zbrodnia została dokonana na pewno mniej więcej o godzinie określonej na kartce. Nie mamy żadnych dowodów na to, że Gibson wychodził z domu od chwili powrotu z Londynu, a więc od godziny piątej. Z drugiej strony panna Dunbar, o ile wiem, nie zaprzecza, że wyznaczyła pani Gibson spotkanie przy moście. Poza tym nie mówi nic, adwokat doradził jej bowiem, aby milczała aż do rozprawy. Chciałbym zadać tej dziewczynie kilka bardzo istotnych pytań i nie odzyskam równowagi umysłu, póki jej nie zobaczę. Przyznaję, że uznałbym jej sytuację za bardzo groźną, gdyby nie pewien fakt.

– Jaki?

– Rewolwer znaleziono w jej szafie.

– To chyba – wykrzyknąłem – stanowi najbardziej przekonywający dowód przeciwko niej!

– Nic podobnego. Od razu, już przy powierzchownym czytaniu sprawozdania z wypadku, zwróciłem uwagę na ten zadziwiający fakt. Obecnie zaś, po bliższym zbadaniu tej sprawy, na tym przede wszystkim opieram nadzieję. Pamiętajmy o logice. Tam, gdzie jej brak, należy doszukiwać się podstępu.

– Nie rozumiem.

– Mój drogi, wyobraź sobie przez chwilę, że jesteś kobietą, która na zimno, z premedytacją chce się pozbyć rywalki. Ułożyłeś sobie plan działania, napisałeś kartkę, ofiara przyszła na spotkanie. Masz broń w ręku. Dokonałeś zabójstwa. Zrobiłeś to umiejętnie i dokładnie. Czy można przyjąć, że po szczegółowo przemyślanej zbrodni zaniesiesz troskliwie rewolwer do domu i złożysz go we własnej szafie, którą na pewno przeszukają, zamiast wrzucić broń do zarośniętego stawu, gdzie nikt by jej nie znalazł? Nawet twój najlepszy przyjaciel odmówi ci zdolności przewidywania, ale nie wyobrażam sobie, abyś mógł postąpić tak nierozsądnie!

– W podnieceniu...

– Nie, nie, mój drogi, nie mogę tego uznać za możliwe. W zbrodni popełnionej z premedytacją zaciera się ślady również z premedytacją. Mam więc nadzieję, że nastąpiło tragiczne nieporozumienie.

– W takim razie niejedno należałoby wyjaśnić.

– Zabierzemy się do tego. Wystarczy zmienić koncepcję, a sprawa od razu nabiera innego wyglądu. To właśnie, co wydawało się niewątpliwie czarne, staje się białe i prowadzi do prawdy. Na przykład ten rewolwer. Oskarżona twierdzi, że nic o tym nie wie. Zgodnie z naszą nową koncepcją – mówi prawdę. A więc ktoś podrzucił ten rewolwer do jej szafy. Ale kto? Ktoś, kto chciał, aby ją uznano za winną zabójstwa pani Gibson. Czy to nie ta sama osoba dokonała zbrodni? Jak widzisz zatem, wszystko wskazuje, że jesteśmy na dobrym tropie.

Musieliśmy zanocować w Winchesterze, gdyż formalności nie były jeszcze załatwione, ale już następnego ranka pozwolono nam, w towarzystwie młodego i świetnie zapowiadającego się adwokata, pana Joyce’a Cummingsa, odwiedzić oskarżoną w jej celi. Sądząc z relacji o niej, spodziewałem się ujrzeć piękną kobietę, ale przyznaję, że panna Dunbar wywarła na mnie niezapomniane wrażenie. Zrozumiałem, że ten despota znalazł w niej indywidualność silniejszą niż on sam, zdolną zawładnąć jego umysłem i sercem. Patrząc na pełne energii, stanowcze, lecz subtelne rysy jej twarzy, na której malowała się pełna wdzięku wrażliwość, wyczuwało się, że nawet gdyby mogła się zdobyć na czyn gwałtowny, wrodzona szlachetność jej charakteru przeważyłaby zawsze szalę na korzyść dobrej sprawy. Panna Dunbar była wysoką brunetką o dumnej postawie i urzekającym sposobie bycia, lecz w jej ciemnych oczach krył się wyraz bezradności i trwogi, jak u osaczonego zewsząd stworzenia, na próżno usiłującego wydostać się z matni. Na widok mego przyjaciela i gdy zdała sobie sprawę, że pragnie jej przyjść z pomocą, jej wybladłe policzki zarumieniły się lekko i w zwróconym ku nam spojrzeniu zabłysnął promyk nadziei.

– Czy pan Gibson wspomniał panu o tym, co zaszło między nami? – spytała cichym, nieco drżącym głosem.

– Tak – odrzekł Holmes – może więc pani sobie oszczędzić mówienia o tym. Gdy zobaczyłem panią, gotów jestem uznać za wiarygodne oświadczenie pana Gibsona, dotyczące zarówno pani wpływu na niego, jak i nienaganności waszych wzajemnych stosunków. Ale dlaczego nie wyjaśniła pani tego wszystkiego władzom sądowym?

– To oskarżenie wydawało mi się wprost absurdalne i myślałam, że wystarczy poczekać, a cała prawda wyjdzie na jaw bez bolesnego roztrząsania intymnego życia rodzinnego. Rozumiem już jednak, że wszystko się przez to jeszcze bardziej pogmatwało i moja sytuacja stała się jeszcze poważniejsza.

– Droga pani, proszę nie żywić żadnych złudzeń! – rzekł poważnie Holmes. – Pan mecenas Cummings potwierdzi, że na razie wszystko przemawia przeciwko nam i że jeśli mamy panią oczyścić z wszelkich zarzutów, nie wolno nam liczyć się z jakimikolwiek względami. Ukrywając rozmiary grożącego pani niebezpieczeństwa, wprowadzilibyśmy panią w błąd, co pociągnęłoby za sobą fatalne następstwa. Bez pani najdalej idącej pomocy nie odkryjemy prawdy.

– Nie będę nic ukrywać.

– Proszę więc nam powiedzieć, jakie naprawdę stosunki panowały pomiędzy panią a panią Gibson.

– Nienawidziła mnie. Nienawidziła mnie całą siłą swej południowej natury. Była kobietą nie uznającą kompromisu. Miarą nienawiści do mnie była jej namiętna miłość do męża. Nie rozumiała zapewne istoty stosunków pomiędzy mną a jej mężem. Nie chcę źle o niej mówić, ale fizyczny pierwiastek w jej miłości był tak silny, że nie mogła pojąć intelektualnej, a nawet duchowej więzi łączącej mnie z panem Gibsonem. Nie była też w stanie zrozumieć, że zgodziłam się pozostać pod jego dachem tylko po to, aby skierować w dobrym kierunku potęgę, jaką reprezentował. Teraz widzę, że popełniłam błąd. Nic nie usprawiedliwiało mego pobytu tam, gdzie byłam przyczyną cierpienia i nieszczęścia, chociaż jestem pewna, że nawet gdybym odeszła, szczęście nie powróciłoby do tego domu.

– Proszę mi dokładnie opowiedzieć, co zaszło tego wieczoru.

– Opowiem szczerze wszystko, co wiem, ale niestety nie mogę niczego dowieść. Są pewne szczegóły... najbardziej zasadnicze szczegóły... których nie potrafię wytłumaczyć, a nawet nie wyobrażam sobie, jak można by je wytłumaczyć.

– Proszę przytoczyć fakty, a może inni znajdą dla nich wytłumaczenie.

– A więc jeśli chodzi o moją obecność tego wieczora przy moście: otrzymałam rano krótki list od pani Gibson. Znalazłam go na stoliku w pokoju, w którym odrabialiśmy lekcje. Sama go tam pewnie złożyła. Pisała błagalnym tonem, że chce się ze mną zobaczyć po kolacji, aby mi zakomunikować coś ważnego, i prosiła o złożenie odpowiedzi na zegarze słonecznym w ogrodzie, nikt bowiem nie powinien się o tym dowiedzieć. Nie rozumiałam powodu tej tajemniczości, ale zgodziłam się z nią spotkać w podanym przez nią miejscu. Prosiła o zniszczenie jej kartki, więc spaliłam ją na kominku w dziecinnym pokoju. Pani Gibson bała się swego męża, który traktował ją bardzo szorstko, o co nieraz robiłam mu wyrzuty, przypuszczałam więc, że nie chce, aby się dowiedział o naszym spotkaniu.

– A jednak zmarła do ostatniej chwili nie rozstawała się z pani odpowiedzią.

– Tak, bardzo się zdziwiłam słysząc, że trzymała moją kartkę mocno zaciśniętą w dłoni.

– Co zaszło potem?

– Zgodnie z obietnicą wyszłam do parku. Czekała na mnie przy moście. Aż do tej chwili nie wyobrażałam sobie, jak gwałtownie ta nieszczęsna istota mnie nienawidzi. Zachowywała się jak obłąkana... Myślę nawet, że była wariatką, przebiegłą wariatką, doskonale umiejącą się maskować, jak to się często zdarza wśród umysłowo chorych. Inaczej bowiem nie mogłaby, nienawidząc mnie z całego serca, tak świetnie utrzymywać pozorów obojętności w codziennych ze mną rozmowach. Nie będę powtarzać tego, co mówiła. W strasznych, najbardziej dotkliwych słowach wyładowała całą swoją furię. Nic nie odpowiedziałam... nie mogłam... Zbyt byłam przerażona samym jej widokiem. Przyłożyłam ręce do uszu i uciekłam. Zostawiłam ją u wylotu mostu, wykrzykującą najokropniejsze przekleństwa.

– Tam, gdzie ją znaleziono?

– O parę jardów dalej.

– A jednak, zakładając, że jej śmierć nastąpiła w kilka chwil po pani odejściu, nie słyszała pani wystrzału?

– Nic nie słyszałam. Byłam tak przerażona i zdenerwowana tym wybuchem nienawiści, że chciałam się jak najprędzej schronić do mego pokoju i nie byłam w stanie zwrócić na cokolwiek uwagi.

– A więc powróciła pani do swego pokoju. Czy nie opuszczała go pani aż do następnego ranka?

– Nie, gdy powstał alarm w całym domu, wybiegłam wraz ze wszystkimi.

– Widziała pani pana Gibsona?

– Tak, widziałam go zaraz po jego powrocie z miejsca wypadku. Posłał natychmiast po lekarza i policję.

– Czy był zdenerwowany?

– To twardy i opanowany człowiek. Nigdy nie ujawnia swych uczuć. Ale znam go zbyt dobrze i dostrzegłam, że był bardzo podniecony.

– Przejdźmy teraz do najważniejszego punktu. W pani pokoju znaleziono rewolwer. Czy pani go widziała kiedykolwiek przedtem?

– Nigdy. Przysięgam.

– Kiedy go znaleziono?

– Nazajutrz, podczas rewizji.

– Leżał wśród pani odzieży?

– Tak, na dnie szafy, pod sukniami.

– Czy może pani wywnioskować, jak długo się tam znajdował?

– Poprzedniego ranka jeszcze go tam nie było.

– Skąd pani to wie?

– Porządkowałam w szafie.

– To ma zasadnicze znaczenie. Wynika z tego, że ktoś wszedł do pokoju i włożył rewolwer do pani szafy, chcąc w ten sposób skierować oskarżenie przeciwko pani.

– Tak, niewątpliwie.

– Kiedy to mogło nastąpić?

– Tylko w czasie posiłków lub wtedy, gdy znajdowałam się z dziećmi w pokoju lekcyjnym.

– Wtedy, gdy zastała tam pani kartkę od pani Gibson?

– Tak, od tej chwili nie wychodziłam ze pokoju lekcyjnego przez cały ranek.

– Dziękuję. Czy może pani jeszcze coś dodać, co by mogło mi pomóc w dochodzeniach?

– Nie sądzę, nic takiego sobie nie przypominam.

– Na kamiennej balustradzie mostu jest ślad jakiegoś gwałtownego uderzenia – całkiem świeży, dokładnie naprzeciwko miejsca, w którym znaleziono zwłoki. Czy nic pani to nie mówi?

– To chyba zbieg okoliczności.

– Czyżby? To jest jednak zastanawiające. Dlaczego ta szczerba powstała właśnie wtedy, gdy nastąpił ten wypadek, i dlaczego w tym właśnie miejscu?

– Któż mógłby wyszczerbić kamień? To wymagało wielkiej siły.

Holmes nie odpowiedział. Jego blada, skupiona twarz przybrała wyraz głębokiej, niemal uduchowionej zadumy. Wiedziałem, że tego rodzaju objawy towarzyszą zwykle najwspanialszym przejawom jego geniuszu. Gorączkowa praca mózgu odbijała się na jego twarzy i nikt z nas nie ośmielił się przerwać ciszy. Adwokat, oskarżona i ja siedzieliśmy w pełnym napięcia milczeniu, nie odrywając oczu od Holmesa. Nagle zerwał się z krzesła – z całej jego postaci, z każdego ruchu promieniowała energia i żądza czynu.

– Idziemy! – zawołał.

– Co się stało? – spytała panna Dunbar.

– Proszę się nie martwić, droga pani! Panie mecenasie, zgłoszę się wkrótce do pana. Z boską pomocą dostarczę panu takich dowodów, że cała Anglia rozbrzmiewać będzie echem tej rozprawy! Pani zaś dowie się jutro czegoś nowego, a tymczasem mogę panią zapewnić, że mgła się rozwiewa i lada chwila przebije przez nią światło prawdy.

Podróż z Winchesteru do Thor Place nie trwała długo. Wystawiła jednak moją cierpliwość na nie lada próbę, Holmesowi zaś dłużyła się jeszcze bardziej. Nie mógł usiedzieć na miejscu, w nerwowym podnieceniu przechadzał się po korytarzu wagonu lub długimi, wrażliwymi palcami bębnił po siedzeniu. Gdy dojeżdżaliśmy, uspokoił się nagle, usiadł naprzeciwko mnie – byliśmy sami w przedziale pierwszej klasy – i położywszy ręce na moich kolanach, spojrzał mi w oczy figlarnie wzrokiem, charakteryzującym jego przekorne nastroje.

– Coś mi się wydaje – powiedział – że na niektóre nasze wspólne wycieczki wyruszasz uzbrojony.

Na szczęście dla niego taki miałem istotnie zwyczaj. Holmes bowiem, gdy jakiś problem absorbował jego umysł, lekceważył całkowicie własne bezpieczeństwo i mój rewolwer oddał mu nieraz niemałe usługi. Przypomniałem mu o tym.

– Tak, tak, w tych sprawach jestem cokolwiek roztargniony. Czy masz rewolwer przy sobie?

Wydobyłem rewolwer z tylnej kieszeni spodni. Była to broń o krótkiej lufie, ale bardzo poręczna. Holmes odsunął bezpiecznik, wytrząsnął naboje z bębenka i uważnie go zbadał.

– Jest ciężki, niezwykle ciężki – rzekł.

– Tak, to solidna robota.

Holmes rozmyślał przez chwilę.

– Zdaje mi się – powiedział – że twój rewolwer będzie miał ścisły związek z zagadką, którą staramy się rozwiązać.

– Żartujesz, mój drogi.

– Nie, mówię całkiem poważnie. Czeka nas pewien eksperyment. Jeśli się uda, wszystko będzie jasne. Rezultat eksperymentu zależy od zachowania się twojego rewolweru. Wyjmiemy jeden nabój. Pozostałe pięć wsuniemy z powrotem do bębenka. Tak, w ten sposób zwiększamy wagę broni i odtwarzamy jak najdokładniej przebieg wypadków.

Nie miałem najmniejszego pojęcia, o co chodzi, ale Holmes niczego mi nie wyjaśnił: przesiedział zamyślony i milczący aż do małej stacji kolejowej w Hampshire, skąd rozklekotanym wynajętym wózkiem w piętnaście minut dojechaliśmy do siedziby naszego cierpiącego na manię tajemniczości przyjaciela, sierżanta policji.

– Ma pan jakieś poszlaki? – spytał.

– Wszystko zależy od zachowania się rewolweru doktora Watsona – odpowiedział mój przyjaciel. – Proszę, oto jest. Czy może mi pan dostarczyć dziesięć jardów sznurka?

W wiejskim sklepiku kupiliśmy kłębek mocnego szpagatu.

– To chyba już wszystko, czego nam potrzeba – rzekł Holmes. – A teraz wyruszamy na ostatni, mam nadzieję, etap naszej wędrówki.

W zachodzącym słońcu faliste wrzosowiska Hampshire tworzyły wspaniałą jesienną panoramę. Sierżant człapał przy nas, rzucając krytyczne i nieufne spojrzenia na mego przyjaciela, i najwyraźniej utwierdzał się w przekonaniu, że dostał on pomieszania zmysłów. W miarę jak zbliżaliśmy się do miejsca zbrodni, Holmes, zachowując pozory całkowitego opanowania, denerwował się coraz bardziej.

– Tak – odpowiedział na moją uwagę – byłeś już parokrotnie świadkiem moich omyłek. Na ogół instynkt wskazuje mi właściwą drogę, ale nie jest niezawodny. Tam w celi, w Winchesterze, gdy wpadłem na tę myśl, wydawało się to zupełnie oczywiste. Jednakże czynny umysł ma tę wadę, że nasuwa od razu różne inne alternatywy, prowadzące na fałszywy trop. A jednak... za chwilę się przekonamy!

Po drodze Holmes przywiązał mocno jeden koniec sznurka do kolby mego rewolweru. Gdy doszliśmy do mostu, oznaczył bardzo dokładnie, zgodnie ze wskazówkami sierżanta, miejsce, w którym leżały zwłoki. Po czym długo myszkował we wrzosowiskach, aż znalazł duży kamień. Uwiązał go na drugim końcu sznurka, przewiesił przez balustradę mostu i opuścił tuż nad wodę. Następnie stanął w oznaczonym miejscu w pewnej odległości od balustrady, trzymając rewolwer w ręku. Sznurek, na którego jednym końcu przywiązany był kamień, a na drugim rewolwer, naciągnął się mocno...

– Już! – wykrzyknął Holmes.

Podniósł rewolwer do skroni i puścił go. Broń, porwana ciężarem kamienia, wymknęła mu się z dłoni, uderzyła z trzaskiem o balustradę mostu, prześliznęła się ponad nią i zniknęła w wodzie. Nie minęło kilka sekund, a Holmes już klęczał przed kamienną balustradą. Nagle krzyknął triumfalnie:

– Wspaniale udany eksperyment! Patrz, Watsonie, twój rewolwer rozwiązał zagadkę!

I pokazał nam nową szczerbę, łudząco podobną do pierwszej na dolnej krawędzi balustrady.

– Zanocujemy w oberży – mówił, powstając i zwracając się do zdumionego sierżanta. – Pan natomiast postara się o bosak i wydobędzie z wody rewolwer mego przyjaciela. Ponadto mniej więcej w tym samym miejscu wyłowi pan rewolwer, sznurek i ciężar, za pomocą których ta mściwa kobieta popełniła samobójstwo w taki sposób, aby upozorować morderstwo i skierować podejrzenie na niewinną dziewczynę. Proszę pana również o zawiadomienie pana Gibsona, że będę u niego jutro rano i podejmiemy niezwłocznie kroki w celu zwolnienia panny Dunbar.

Tegoż wieczora siedzieliśmy w oberży do późna i paliliśmy fajki, Holmes zaś opowiadał mi, w jaki sposób odtworzył przebieg wypadków.

– Obawiam się, mój drogi – mówił Holmes – że wzbogacając twoje kroniki opisem zabójstwa przy moście w Thor Place, nie przyczynisz mi sławy. Mój mózg pracował ospale i nie potrafił zastosować w dostatecznej mierze tego skrzyżowania wysiłku wyobraźni z analizą faktów, które stanowi podstawowy element mojej sztuki. Przyznaję, że oglądając szczerbę na kamiennej balustradzie mostu, powinienem był od razu domyślić się prawdy, i wstydzę się, że nastąpiło to tak późno.

Należy jednak uwzględnić nadzwyczajną pomysłowość tej nieszczęsnej kobiety; trudno przecież było wykryć, na czym polegał jej skomplikowany plan działania. Nie sądzę, abyśmy podczas naszych przygód natknęli się kiedykolwiek na dziwniejszy przykład skutków żywiołowej miłości. Pani Gibson nienawidziła swej rywalki bez względu na to, czy była nią w sensie fizycznym, czy też tylko duchowym. Wpływowi tej niewinnej dziewczyny przypisała niewątpliwie krzywdzące traktowanie i brutalne słowa, za pomocą których Gibson usiłował stłumić jej zbyt agresywną miłość. Jej pierwszym postanowieniem było samobójstwo. Następnie jednak wpadła na pomysł odebrania sobie życia w taki sposób, aby zgotować swej ofierze los gorszy od nagłej śmierci.

Możemy śledzić dokładnie przebieg wypadków, które wskazują na niepospolitą przebiegłość pani Gibson. Bardzo sprytnie wyłudziła list stwarzający pozory, że to panna Dunbar zwabiła ją na miejsce schadzki.

Zależało jej do tego stopnia na tym, aby policja znalazła tę kartkę, że trzymała ją w ręku do ostatniej chwili. Już samo to powinno było wzbudzić moje podejrzenia.

Następnie wzięła jeden z pary rewolwerów męża – sam się przekonałeś, że miał w domu cały arsenał – i przeznaczyła go na własny użytek. Drugi rewolwer z tej pary ukryła rano tragicznego dnia w szafie panny Dunbar, po uprzednim wystrzeleniu z niego jednego naboju, co mogła z łatwością uczynić w lesie, nie zwracając niczyjej uwagi. Przedtem obmyśliła sobie wyjątkowo pomysłowy sposób rozstania się z bronią przy moście. Po nadejściu panny Dunbar wypowiedziała wszystko, co leżało jej na sercu, dała swobodny upust całej swej nienawiści, a gdy tamta, uciekając, znalazła się w dostatecznej odległości, strzeliła sobie w skroń. Każde ogniwo tej smutnej sprawy jest teraz złączone w jeden konsekwentny łańcuch wypadków. Gazety zaczną się zapewne dopytywać, dlaczego policja nie rozpoczęła śledztwa od przeszukania dna stawu, ale łatwo jest być mądrym po szkodzie, a zresztą znalezienie broni w dużym i obficie zarosłym szuwarami stawie, gdy się nie ma jasnej koncepcji, czego i gdzie należy szukać, nie byłoby łatwym zadaniem.

Tak więc, mój drogi, oddaliśmy niemałą przysługę wartościowej kobiecie i przedsiębiorczemu mężczyźnie. Jeśli w przyszłości połączą swe siły, co nie jest wykluczone, świat finansowy przekona się, że Król Złota nauczył się czegoś w szkole życia, w której toczą się nasze ziemskie sprawy.

Przełożył Jan Meysztowicz