Malarstwo artystyczne Inowrocławia i Kruszwicy ebook

Wstęp

Do rąk czytelników oddaje książkę, której celem jest przybliżenie malarstwa artystycznego uprawianego w bardzo burzliwym okresie — w pierwszej połowie XX wieku. Historycy sztuki nazywają ten okres sztuką nowoczesną.

Publikacja jest swego rodzaju słownikiem, który chronologicznie — według alfabetu, przedstawia sylwetki osób zaangażowanych w tworzenie dzieł malarskich i rysunków w dwóch miejscowościach: Kruszwicy i Inowrocławiu.

Nie ma precyzyjnej definicji terminu „sztuka nowoczesna” — pozostaje on terminem elastycznym, mogącym pomieścić wiele znaczeń. Nie jest to zbyt zaskakujące, ponieważ nieustannie przesuwamy się w czasie, a to, co dziś uważane jest za „nowoczesne malarstwo” lub „nowoczesną rzeźbę”, może nie być postrzegane jako nowoczesne za pięćdziesiąt lat. Mimo to tradycyjnie mówi się, że „sztuka nowoczesna” oznacza dzieła powstałe w przybliżeniu w latach 1870–1970. Ta „nowoczesna era” nastąpiła po długim okresie dominacji inspirowanej renesansem sztuki akademickiej, promowanej przez sieć Europejskich Akademii Sztuk Pięknych.

W swojej pracy zebrałem artystów, którzy tworzyli właśnie w tym okresie.

Najczęściej przytaczaną datą narodzin sztuki nowoczesnej jest rok 1863 — rok, w którym Édouard Manet (1832–83) wystawił swój szokujący obraz Śniadanie na trawie w Salon des Refuses w Paryżu. Mimo szacunku Maneta dla Akademii Francuskiej i wzorowania się na renesansowym dziele Rafaela, uważany był za jeden z najbardziej skandalicznych obrazów tego okresu.

To, co nazywamy „sztuką nowoczesną”, trwało przez całe stulecie i obejmowało dziesiątki różnych ruchów artystycznych, obejmujących prawie wszystko, od czystej abstrakcji po hiperrealizm; od szkół antyartystycznych, takich jak Dada i Fluxus, po klasyczne malarstwo i rzeźbę; od secesji po Bauhaus i Pop Art. Różnorodność była tak wielka, że trudno wyobrazić sobie jakąkolwiek cechę jednoczącą, która określa epokę.

Jednak jeśli jest coś, co odróżnia współczesnych artystów zarówno od wcześniejszych tradycjonalistów, jak i późniejszych postmodernistów, to ich przekonanie, że sztuka ma znaczenie. Dla nich sztuka miała prawdziwą wartość. Natomiast ich poprzednicy po prostu zakładali, że ma to wartość. W końcu żyli w epoce restrykcyjnie rządzonej przez religijne systemy wartości i po prostu „przestrzegali zasad”.

Książkę otwieram wstępem i omówieniem nurtów sztuki w Połowie XX wieku. W następnych rozdziałach przedstawiłem jak wyglądało życie kulturalne Inowrocławia i Kruszwicy w tym też okresie.

W pracy zamieściłem notki biograficzne kilkunastu artystów malarzy i rysowników z Kujaw, źródła rozpisałem pod notką. Są to głównie materiały ze słowników, książek o tematyce historii sztuki, prasy, muzeów i od rodzin artystów. W publikacji znajdziemy również wybrane dzieła omówionych plastyków. Kończę spisem haseł.

Nowe rodzaje sztuki

Chociaż nie ma jednej cechy definiującej sztukę nowoczesną, zauważono w niej kilka ważnych cech, takich jak: Modernistyczni artyści jako pierwsi opracowali sztukę kolażu, różne formy asamblażu, różnorodne sztuki kinetyczne, kilka gatunków fotografii, animację (rysunek plus fotografia), sztukę ziemi oraz sztukę performance.

Modernistyczni malarze umieszczali na swoich płótnach rekwizyty, takie jak fragmenty gazet i inne przedmioty. Rzeźbiarze używali „przedmiotów znalezionych”, takich jak ready-madesMarcela Duchampa, z których tworzyli dzieła junk-art.

Z najzwyklejszych przedmiotów codziennego użytku, takich jak samochody, zegary, walizki, drewniane skrzynie i inne przedmioty, powstały asamblaże (trójwymiarowe kompozycje kolażowe).

Ruchy sztuki nowoczesnej, takie jak fowizm, ekspresjonizm i malarstwo Color Field, były pierwszymi, które w znaczący sposób wykorzystywały kolor.

Chromolitografia została wynaleziona przez plakacistę Julesa Chereta, automatyczny rysunek został opracowany przez malarzy surrealistów, podobnie jak frotaż i dekalkomania. Malarze gestualiści wynaleźli Action Painting. Artyści pop-art wprowadzili metodę tworzenia kropek drukiem (Ben-Day dots) i sitodruk do sztuki. Inne ruchy i szkoły sztuki nowoczesnej, które wprowadziły nowe techniki malarskie, to: neoimpresjonizm, Macchiaioli, syntetyzm, cloisonnizm, gesturalizm, taszyzm, sztuka kinetyczna, neodada i op-art.

Źródła: Bernard È., Sztuka nowoczesna, przeł. A. Kiełczewska, Warszawa, 2007; Cottington D., Sztuka nowoczesna, przeł. Jarosław Pawłowski, red. nauk. A. Pawłowska, Łódź, 2017;Malarstwo polskie: modernizm, wstęp W. Juszczak, Warszawa, 1977; Ormiston R., Sztuka nowoczesna: od Moneta do Picassa, przeł. D. Skalska-Stefańska, Warszawa, 2017.

Rozwój sztuki nowożytnej

Chociaż pod pewnymi względami ostatnia trzecia część XIX wieku (1870—1900) była zdominowana przez nowy styl malarstwa impresjonistycznego, w rzeczywistości istniało kilka pionierskich nurtów sztuki współczesnej, z których każdy miał swój szczególny nacisk. Obejmowały one: impresjonizm (dokładność w uchwyceniu efektów światła słonecznego), realizm (treść/temat), sztukę akademicką (obrazy z prawdziwego życia w stylu klasycznym), romantyzm (nastrój), symbolizm (ikonografia enigmatyczna), plakat litograficzny (odważne motywy i kolory).

Lata 1900—1914 pod wieloma względami był to najbardziej ekscytujący okres sztuki nowoczesnej, kiedy wszystko było jeszcze możliwe, a „maszynę” nadal postrzegano wyłącznie jako przyjaciela człowieka. Artyści w Paryżu stworzyli szereg nowych stylów, w tym fowizm, kubizm i orfizm, podczas gdy artyści niemieccy uruchomili własną szkołę malarstwa ekspresjonistycznego. Wszystkie te ruchy postępowe odrzucały tradycjonalistyczne podejście do sztuki i dążyły do obrony własnego programu modernizmu. Kubizm chciał więc nadać priorytet formalnym atrybutom malarstwa, futuryzm wolał podkreślać możliwości maszyny, a ekspresjonizm bronił indywidualnej percepcji.

1914—1924 lata to okres Wielkiej Wojny. W 1916 r. powstał ruch dadaistyczny, wypełniony nihilistyczną chęcią obalenia systemu wartości, który spowodował bitwy pod Verdun i Sommą. Nagle sztuka przedstawiająca wydała się nieprzyzwoita. Żadne obrazy nie mogły konkurować ze zdjęciami poległych w wojnie. Już teraz artyści coraz częściej zwracali się ku sztuce nieobiektywnej jako środkowi wyrazu.

Lata międzywojenne (1924—1940) nadal były niespokojne z powodu kłopotów politycznych i gospodarczych. Malarstwo abstrakcyjne i rzeźba nadal dominowały, ponieważ realistyczna sztuka przedstawiania pozostała bardzo niemodna. Nawet realistyczne skrzydło ruchu surrealistycznego — największego ruchu tamtego okresu — nie potrafiło sobie poradzić z rzeczywistością w stylu fantasy. Tymczasem na kontynencie wyłaniała się bardziej złowroga rzeczywistość w postaci nazistowskiej sztuki i sowieckiej agitacyjnej. Tylko Art Deco, raczej elegancki styl projektowania skierowany do architektury i sztuki użytkowej, wyrażał wiarę w przyszłość.

Świat sztuki został przemieniony przez katastrofę II wojny światowej. Na początek jego ośrodek przeniósł się z Paryża do Nowego Jorku, gdzie pozostaje do dziś. Prawie wszystkie przyszłe rekordowe ceny na świecie został osiągnięte w nowojorskich salonach sprzedaży Christie’s i Sotheby’s. Tymczasem zjawisko Auschwitz podkopało wartość wszelkiej sztuki realistycznej, z wyjątkiem sztuki Holokaustu dotkniętych nią. W rezultacie tego wszystkiego amerykańscy artyści ze Szkoły Nowojorskiej stworzyli kolejny duży ruch międzynarodowy — abstrakcyjny ekspresjonizm.

Przez następne 20 lat dominowała abstrakcja i jej nowe ruchy. Były to między innymi: Art informel, Action-Paining, Gesturalism, taszyzm, Color Field Painting, abstrakcja liryczna, Hard-edge Painting oraz COBRA, grupa najbardziej znana obrazów w typie informeli ekspresyjnych pociągnięć pędzla. W latach pięćdziesiątych pojawiły się inne tendencje, bardziej awangardowe, takie jak sztuka kinetyczna, nouveau réalisme i neodadaizm, z których wszystkie wykazywały rosnące zniecierpliwienie przemysłem artystycznym.

Modernizm nie zatrzymał się samoistnie. Został stopniowo wyprzedzony przez wydarzenia końca lat 60. — okresu, który zbiegł się z rozwojem masowej popkultury, a także z narastaniem wyzwań antyautorytarnych (w sferze społecznej i politycznej, a także sztuki) do istniejących ortodoksji. Kluczowym rokiem był rok 1968, w którym doszło do ofensywy Tết (wojna w Wietnamie), zabójstw Martina Luthera Kinga i Bobby’ego Kennedy’ego oraz demonstracji ulicznych w stolicach Europy.

Źródła: Bernard È., Sztuka nowoczesna, przeł. A. Kiełczewska, Warszawa, 2007; Cottington D., Sztuka nowoczesna, przeł. Jarosław Pawłowski, red. nauk. A. Pawłowska, Łódź, 2017;Malarstwo polskie: modernizm, wstęp W. Juszczak, Warszawa, 1977; Ormiston R., Sztuka nowoczesna: od Moneta do Picassa, przeł. D. Skalska-Stefańska, Warszawa, 2017.

Główne nurty w sztuce do połowy XX wieku

Impresjonizm (1870–1880)

Na przykładzie pejzaży Claude’a Moneta (1840–1926) impresjonizm skupiał się na prawie niewykonalnym zadaniu uchwycenia ulotnych chwil światła i koloru.

Wprowadzono nienaturalistyczne schematy kolorystyczne oraz luźne — często mocno teksturowane — malowanie pędzlem. Z bliska wiele obrazów impresjonistów było nie do poznania. Bardzo niepopularny wśród szerokiej publiczności i autorytetów artystycznych, choć wysoko oceniany przez innych nowoczesnych artystów i kolekcjonerów. W końcu stał się najbardziej znanym ruchem malarskim na świecie. Głównym wkładem impresjonizmu do „sztuki nowoczesnej” było uprawomocnienie użycia nienaturalistycznych kolorów, torując w ten sposób drogę całkowicie nienaturalistycznej sztuce abstrakcyjnej XX wieku.

Za prekursorów polskiego impresjonizmu uznaje się Józefa Pankiewicza, Aleksandra Gierymskiego i Władysława Podkowińskiego. Inni przedstawiciele tego nurtu to m.in.: Julian Fałat, Jan Bohuszewicz, Marcin Kitz.

Fowizm (1905–1907)

Krótkotrwały, dramatyczny i bardzo wpływowy kierunek, prowadzony przez Henriego Matisse’a (1869–1954). Fowizm był „modnym” stylem w połowie XX wieku w Paryżu.

Nowy styl został wprowadzony na Salon d’Automne i natychmiast stał się sławny dzięki żywym, jaskrawym, nienaturalistycznym kolorom, które sprawiały, że impresjonizm wydawał się niemal monochromatyczny.

Głównym wkładem Fowizmu do sztuki nowoczesnej było zademonstrowanie niezależnej siły koloru. To wysoce subiektywne podejście do sztuki kontrastowało z klasycznym podejściem merytorycznym akademii.

Kubizm (1908–1914)

Surowy i wymagający styl malarski, kubizm, wprowadził kompozycyjny system płaskich, rozszczepionych płaszczyzn jako alternatywę dla inspirowanej renesansem perspektywy linearnej i zaokrąglonych objętości.

Opracowany przez Pabla Picassa (1881–1973) i Georgesa Braque’a (1882– 1963) w dwóch wariantach — kubizm analityczny (przykład portretu powyżej) i późniejszy kubizm syntetyczny — wpłynął na sztukę abstrakcyjną przez następne 50 lat, chociaż jego popularność była ograniczona. Głównym wkładem kubizmu do „sztuki nowoczesnej” było zaoferowanie zupełnie nowej alternatywy dla konwencjonalnej perspektywy, opartej na nieuniknionym fakcie płaskiej płaszczyzny obrazu.

Futuryzm (1909–14)

Założona przez Filippo Tommaso Marinettiego (1876–1944), sztuka futurystyczna gloryfikowała szybkość, technologię, samochód, samolot i osiągnięcia naukowe. Chociaż bardzo wpływowy, zapożyczył wiele z neoimpresjonizmu i włoskiego dywizjonizmu, a także kubizmu, zwłaszcza jego fragmentarycznych form i wielu punktów widzenia. Głównym wkładem futuryzmu w „sztukę współczesną” było wprowadzenie ruchu na płótno i połączenie piękna z postępem naukowym.

Ekspresjonizm (od 1905 r.)

Chociaż wyczekiwany przez artystów, takich jak William Turner (Wnętrze w Petworth, 1837), Van Gogh (Pole pszenicy z krukami, 1890) i Paul Gauguin (Anna The Javanese, 1893), ekspresjonizm