Odyseja ebook

AUTOR

Homer, genialny starożytny poeta epicki,otwierający grecką, a zatem również europejską literaturę, jest autorem Iliady i Odysei, dwóch największych eposów bohaterskich. O jego życiu nie wiadomo nic pewnego – uważa się, że żył w IX albo VIII wieku p.n.e. w Azji Mniejszej, a tradycja głosi, że był ślepy i ubogi.

USTNA TRADYCJA EPOSU

Technika pisarska Homera wywodzi się z tradycji ustnej. Świadczą o tym m.in. stałe epitety (np. Menelaospłowowłosy, mądry Odys, Zeus gromowładny, chmurowładny, Atena sowiooka, błękitnooka), powtórzenia kompozycyjne (np. w pieśni X Odyseusz-narrator opowiada o zamienieniu grupy swoich druhów przez Kirke w świnie, następnie wkłada opowieść o tym samym wydarzeniu w usta przerażonego Eurylocha; śmierć Agamemnona z rąk Ajgista opisują zarówno w pieśni IV Menelaos, jak i w pieśni XI sam, spotkany w Hadesie, bohater tych dramatycznych zdarzeń; epizod z Lajstrygonami

w pieśni X jest dubletem przygody z cyklopem Polifemem, opowiedzianej w pieśni IX), jak i liczne niekonsekwencje fabularne (np. opisując w pieśni X spotkanie z Hermesem Odyseusz wie, że to posłaniec bogów, mimo że ten ukazał mu się w postaci młodzieńca; w pieśni XII dosłownie cytuje przemówienie Eurylocha namawiającego towarzyszy do zabicia byków Heliosa, mimo że nie był przy tym obecny), upodobanie do wyliczeń (np. zbrodniarek i kochanek różnych bogów, które Odys, w pieśni XI, ogląda w Hadesie). Same eposy powstały jednak w czasie, gdy Grecy znali już pismo.

rECEPCJA

Dzieło Homera wywierało ogromny wpływ na ­rozwój całej literatury europejskiej. Starożytni widzieli w nim miarę wartości wszelkiej poezji, uczyli się z jego dzieł historii przodków, etyki i religii. Potomni podziwiali go i naśladowali, ale także podważali jego wielkość, odmawiając autorstwa Odysei, a uznając go jedynie za twórcę Iliady. Kwestionowano nawet istnienie poety, upatrując genezy obydwu eposów w połączeniu drobnych rapsodii, układanych przez wędrownych śpiewaków (rapsodów). Obie sporne teorie określa się mianem tzw. kwestii homerowej. Współczesne badania wykazują jednolitą technikę kompozycyjną, zgodność stylu, języka i budowy wiersza, potwierdzając pogląd, iż obydwie epopeje są utworami jednego autora, przy czym Odyseja pochodzi z późniejszego okresu w jego twórczości.

Homer jako pierwszy skomponował w całość epizody, które dotąd były tematem krótkich pieśni ­utrwalonych w tradycji ustnej. Bogatym, pięknym językiem przedstawia obrazy ilustrujące życiowe prawdy, kreśli proste i wyraziste charaktery, ukazuje sceny pełne

dramatyzmu i grozy, ujmuje niezwykłą głębią i subtelnością uczuć.

Jako dzieła sztuki obydwa poematy są niedoścignionym wzorem poezji epicznej.

ODYSEJA

(Wybór)

PIEŚŃ IZGROMADZENIE BOGÓW. RADY ATENY DLA TELEMACHA

Po inwokacji następuje scena zgromadzenia bogów w pałacu Zeusa. Podejmują oni decyzję o uwolnieniu Odysa z miłosnej niewoli nimfy Kalypso, do której wysyłają posłańca bogów – Hermesa. Tymczasem opiekunka wracającego z wojny trojańskiej bohatera, bogini Atena, udaje się do Itaki i pod postacią króla Tafijczyków Mentesa ukazuje się synowi Odysa – Telemachowi, któremu wśród innych rad nakazuje wybrać się w podróż po wieści o ojcu.

Muzo!1 Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi

Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojéj

Siła różnych miast widział, poznał tylu ludów

Zwyczaje, a co przygód doświadczył i trudów!

5 A co strapień na morzach, gdy przyszło za siebie

Lub za swe towarzysze stawić się w potrzebie,

By im powrót zapewnić! Nad siły on robił,

Lecz druhów nie ocalił: każdy z nich się dobił

Sam, głupstwem własnym. Czemuż poświęcone stada

10 Heliosowi2 pojadła niesforna gromada?

Za karę bóg też nie dał cieszyć się powrotem.

Jak było? Powiedz, córo Diosa3, coś o tem!

Wszyscy inni, uszedłszy srogiego pogromu,

Krwawych burz i bitw morskich, wrócili do domu;

15 Jego tylko, serdecznie do swoich, do żony

Tęskniącego, trzymała w skale wydrążonéj

Nimfa Kalypso, z bogiń najcudniejsza kształtem,

Pragnąca go małżonkiem przy sobie mieć gwałtem.

A nawet kiedy nastał w czasów kołowrocie

20 Ów rok, iż z woli bogów o prędkim powrocie

Do Itaki mógł myśleć, to jeszcze i wtedy

Nie ujrzał swoich, końca nie widział swej biedy.

Zgoła wszystkim niebianom żal było tułacza;

Posejdon4 sam mu tylko mściwy nie przebacza

25 I wciąż, póki nie wrócił do dom, ścigał w tropy.

PIEŚŃ IIZGROMADZENIE MIESZKAŃCÓW ITAKI. WYJAZD TELEMACHA

Za radą Ateny-Mentesa Telemach zwołał wiec mieszkańców Itaki, na którym bezskutecznie wzywał zalotników swej matki, Penelopy, do opuszczenia domu Odysa i także bez odzewu prosił o okręt. Zalotnicy z kolei zażądali od Telemacha wydania matki za mąż lub odesłania jej do ojca i obiecali opuścić dom po wybraniu przez nią jednego z nich. Jednocześnie oskarżyli Penelopę o podstępne odwlekanie wyboru nowego małżonka – przyrzekła bowiem dokonać go po ukończeniu śmiertelnego całunu dla starego ojca Odyseusza, tymczasem tka go już od czterech lat, gdyż co zrobi w dzień, w nocy pruje. Po rozpuszczeniu zgromadzenia, na którym zastraszony przez gromadę bogatych paniczów lud go nie poparł, Telemach poszedł na brzeg morza, gdzie Atena pod postacią Mentora znowu nakłaniała go do wyruszenia na poszukiwanie wieści o ojcu, obiecując wystarać się o okręt. Pieśń kończy się uśpieniem przez Palladę zalotników i wypłynięciem Telemacha pod osłoną nocy z Itaki.