Polski system finansowy. Wybrane zagadnienia ebook

Wstęp

Początek trzeciej dekady XXI wieku był okresem pełnym wyzwań zarówno na poziomie gospodarek narodowych, jak i w wymiarze globalnym. Ich źródłem były wydarzenia, takie jak m.in. pandemia COVID-19, inwazja Rosji na Ukrainę czy zmiany technologiczne i postępująca cyfryzacja. Wydarzenia te miały daleko idące skutki geopolityczne, zwłaszcza w obszarze bezpieczeństwa europejskiego czy szerzej – światowego. W konsekwencji zmianie uległy dotychczasowe zasady funkcjonowania sektora publicznego. W odpowiedzi na te wydarzenia działania na poziomie międzynarodowym i krajowym widoczne były głównie w zastosowanych na niespotykaną wcześniej skalę instrumentach polityki budżetowej, a także pieniężnej. Charakter podejmowanych środków był zróżnicowany a dynamiczna sytuacja powodowała, że państwa, działając w niestabilnym otoczeniu społeczno-gospodarczym, nie zawsze skutecznie przeciwdziałały pojawiającym się turbulencjom. Stąd można się spodziewać, że nadchodzące lata będą trudnym okresem dla finansów publicznych, w przypadku których szczególnie widoczne są daleko idące skutki minionych wydarzeń. Z prognoz i wstępnych analiz makroekonomicznych wynika, że w wielu krajach główne wysiłki skoncentrowane zostaną na przeciwdziałaniu nadmiernemu wzrostowi długu publicznego przy jednoczesnym dbaniu o zrównoważony wzrost społeczno-gospodarczy. Będzie to wymagało przemyślanej polityki zarówno podatkowej, jak i wydatkowej i uwzględnienia w polityce państwa działań nakierowanych na włączenie społeczne, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, tworzenie nowoczesnej gospodarki cyfrowej, czy wreszcie zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i ochrony granic.

Niniejsza publikacja została poświęcona bieżącym problemom społeczno-gospodarczym. W monografii poruszono zagadnienia z obszaru polskiego systemu finansowego państwa. Szczególne miejsce zajmują w niej współczesne wyzwania dotyczące polityki podatkowej państwa w zakresie wybranych źródeł dochodowych oraz konkurencyjności polskiego systemu podatkowego, a także zagadnienia dotyczące wydatków budżetu państwa. W monografii podjęto także problematykę instrumentów finansowych mogących wspomóc system emerytalny w Polsce. Monografia składa się z pięciu rozdziałów przygotowanych przez studentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie należących do Koła Naukowego „Finanse i podatki”.

Rozdział pierwszy pt. „Ocena konkurencyjności polskiego systemu podatkowego na tle wybranych krajów Unii Europejskiej” otwierający monografię stanowi pogłębioną analizę konkurencyjności polskiego systemu podatkowego. Przedstawiono w nim wiele aspektów oddziałujących na konkurencyjność systemu podatkowego krajów europejskich, wychodząc od ważnego zagadnienia harmonizacji prawa podatkowego i omówienia możliwych form konkurencji podatkowej. Rozważania obejmują również analizy wskaźnika międzynarodowej konkurencyjności podatkowej. Stały się podstawą do oceny i identyfikacji słabych stron polskiego systemu podatkowego i określenia stojących przed nim wyzwań. W ostatniej części rozdziału zawarto ważne rekomendacje i wnioski dla polityki podatkowej państwa.

Problematyka podatkowa jest również przedmiotem rozważań prowadzonych w rozdziale drugim. Zaprezentowano w nim podstawy teoretyczne i prawne podatku od dochodów kapitałowych w Polsce oraz system ulg i zwolnień w tym podatku. Spośród poszczególnych elementów konstrukcji podatku pogłębionej analizie poddano stawki podatku od dochodów kapitałowych w krajach Unii Europejskiej z uwzględnieniem stawek opodatkowania dywidend i zysków kapitałowych. W części empirycznej rozdziału ocenie poddano wydajność fiskalną podatku od dochodów kapitałowych w Polsce w latach 2004–2022. Wskazano także na kierunki planowanych zmian w opodatkowaniu dochodów kapitałowych w Polsce.

Rozdział trzeci stanowi kontynuację rozważań zawartych w rozdziale drugim na temat znaczenia podatku od dochodów kapitałowych w dochodach podatkowych budżetu państwa. Tym razem problem ten został ukazany w szerszym kontekście obejmującym politykę finansową krajów należących do Unii Europejskiej. Rozdział zawiera pogłębioną analizę konstrukcji i znaczenia podatku od dochodów kapitałowych. Przeprowadzone analizy pozwoliły na identyfikację podstawowych różnic występujących w konstrukcji podatku od dochodów kapitałowych w krajach członkowskich. Wskazano również na zróżnicowane znaczenie tego podatku w dochodach podatkowych poszczególnych krajów.

Skutki starzenia się społeczeństwa widoczne są w wielu obszarach polityki finansowej państwa. Szczególnie niekorzystne konsekwencje odczuwalne są w systemie zabezpieczenia społecznego. Stąd coraz większe znaczenie mają usługi equity release, które mogą służyć jako dodatkowe źródło pozyskania środków finansowych w okresie starości. Wybrane instrumenty finansowe mogące wspomóc system emerytalny w Polsce są przedmiotem rozważań zawartych w rozdziale czwartym. Scharakteryzowano w nim podstawowe usługi rynku equity release oraz omówiono modele odwróconej hipoteki. Szczegółowo przeanalizowano regulacje prawne obowiązujące w Polsce wynikające z ustawy o odwróconym kredycie hipotecznym oraz przepisy kodeksu cywilnego odnoszące się do umowy dożywocia. Analiza prawodawstwa uzupełniona została analizą danych prezentujących m.in. liczbę transakcji, średni wiek kredytobiorcy czy kwoty wypłaconych świadczeń przez fundusze hipoteczne. Dokonano również oceny rynku equity release w Polsce oraz przedstawiono perspektywy jego rozwoju.

W rozdziale piątym poruszono zagadnienie wydatków budżetu państwa w ramach Funduszu Kościelnego. Przedstawiono w nim metody finansowania kościołów i innych związków wyznaniowych oraz omówiono historię powstania i zasady funkcjonowania Funduszu Kościelnego w polskim systemie prawnym. W oparciu o modele obecne w innych krajach europejskich dokonano próby określenia kierunków zmian w finansowaniu instytucji kościelnych w Polsce. Wskazano również na niewielkie znaczenie wydatków w ramach Funduszu Kościelnego dla budżetu państwa, podkreślając fakt, że są one głównie przeznaczone na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne duchownych.

Na zakończenie pragnę podziękować Panu Prof. drowi hab. Pawłowi Luli – Prorektorowi ds. Nauki, za pomoc w wydaniu niniejszej monografii. Ponadto szczególne podziękowania należą się Recenzentce – Pani dr Annie Wichowskiej z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, która zawsze chętnie służy nam swoją wiedzą i życzliwością, wspierając naukowe aspiracje Studentów.

Katarzyna Maj-Serwatka

Rozdział 1. Ocena konkurencyjności polskiego systemu podatkowego na tle wybranych krajów Unii Europejskiej

Michał Tabor*

1.1. Wprowadzenie

Podatki są bardzo istotnym elementem funkcjonowania państwa, a w szczególności polityki fiskalnej. Pozwalają na skuteczną realizację tej polityki z uwagi na fakt, że stanowią główne źródło dochodów budżetu państwa. Z punktu widzenia ustawodawcy kluczowe jest, aby podatki stanowiły spójną całość w sensie zarówno prawnym, jak i finansowym. Stąd system podatkowy rozumiany jako zbiór przepisów prawnych i instytucji finansowych powinien umożliwić równoczesne funkcjonowanie różnych podatków w obrębie danego państwa w sposób spójny prawnie i ekonomicznie. Ponadto regulacje prawne w zakresie podatków oraz kontrola ich przestrzegania są bardzo ważne również dla współpracy międzynarodowej, ponieważ pozwalają na zapewnienie sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku i skutecznego opodatkowania w Unii Europejskiej.

Stąd ustawodawca powinien podejmować takie działania, które sprawią, że system podatkowy będzie zapewniał dochody publiczne pozwalające na finansowanie dóbr i usług publicznych na wysokim poziomie i jednocześnie będzie czynił kraj konkurencyjnym podatkowo. W związku z tym w pracy postawiono następujące pytania badawcze: 1) Jaki jest zakres stosowania konkurencji podatkowej w krajach Unii Europejskiej? 2) Czy system podatkowy w Polsce jest konkurencyjny wobec innych krajów Unii Europejskiej? 3) Jakie są słabe strony polskiego systemu podatkowego i wynikające z tego wyzwania dla polityki podatkowej w Polsce?

W konsekwencji przyjęto następujące cele badawcze: 1) przedstawienie istoty konkurencji podatkowej oraz ograniczeń w jej stosowaniu przez kraje Unii Europejskiej, 2) ocena polskiego systemu podatkowego w świetle międzynarodowego rankingu konkurencyjności podatkowej, 3) identyfikacja słabych stron polskiego systemu podatkowego oraz określenie wyzwań w obszarze polityki podatkowej państwa. Osiągnięciu postawionych celów ma służyć krytyczna analiza literatury przedmiotu z zakresu finansów i podatków, aktów prawnych oraz analiza danych z raportów międzynarodowych organizacji, m.in. raportu dotyczącego międzynarodowej konkurencyjności podatkowej, jak również raportów traktujących o stanie polskiego prawodawstwa.

Struktura opracowania odzwierciedla przyjęte cele badawcze. W teoretycznej części rozdziału wskazano na różnice pomiędzy harmonizacją podatkową a konkurencją podatkową oraz omówiono kierunki reform systemów podatkowych w Unii Europejskiej w ostatnich latach. W części empirycznej dokonano analizy wskaźnika międzynarodowej konkurencyjności podatkowej w latach 2017–2023, zidentyfikowano słabe strony polskiego systemu podatkowego oraz wyzwania w obszarze polityki podatkowej państwa.

1.2. Harmonizacja podatkowa a konkurencja podatkowa w Unii Europejskiej

W związku z postępującymi procesami integracji i współpracy międzynarodowej celem polityki podatkowej państwa jest już nie tylko zapewnienie dochodów budżetowych na odpowiednim poziomie, ale również zapewnienie sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku i skutecznego opodatkowania w Unii Europejskiej. W związku z licznymi wyzwaniami wynikającymi z członkostwa w Unii Europejskiej coraz większe znaczenie w procesie stanowienia krajowego prawa podatkowego ma kontekst europejski polityki podatkowej. Największy wpływ na kształt polityki podatkowej krajów Unii Europejskiej mają dwa zjawiska: 1) międzynarodowe unikanie opodatkowania oraz 2) konkurencja podatkowa pomiędzy państwami członkowskimi. Te dwa zjawiska nie sprzyjają jednak umacnianiu solidarności państw członkowskich w kształtowaniu polityki podatkowej. Co więcej, z uwagi na swoją złożoność unikanie opodatkowania oraz konkurencja podatkowa skutkują licznymi problemami natury prawnej, podatkowej czy międzynarodowej [Gajewski, 2014, s. 84].

W stosunkach unijnych konkurencja podatkowa przejawia się w wykorzystywaniu różnych elementów techniki podatkowej w celu rozwijania gospodarki danego kraju poprzez zwiększenie konkurencyjności gospodarczej i przyciągnięcie inwestorów zagranicznych. Konkurencja podatkowa nierozerwalnie wiąże się z procesami globalizacji z uwagi na fakt, że w dzisiejszym świecie opierającym się na ekonomicznej współzależności opodatkowanie jest głównym czynnikiem wpływającym na decyzje inwestycyjne. Dużym wyzwaniem jest określenie granicy pomiędzy korzystną konkurencją podatkową a konkurencją, która posiada oznaki szkodliwej konkurencji. Stąd można wyróżnić dwa rodzaje konkurencji podatkowej [Ibidem].

Pierwszym z nich jest konkurencja pozytywna, wynikająca ze swobody państw członkowskich w zakresie kształtowania polityki fiskalnej w odniesieniu do stawek podatkowych i zasad opodatkowania. Jest ona rozumiana jako prawo do stosowania polityki podatkowej przez każdy z krajów Unii. W tym znaczeniu ograniczanie obciążeń podatkowych jest zjawiskiem pozytywnym, jeżeli w pierwszej kolejności służy poprawie wydajność fiskalnej i ponadto podnosi atrakcyjność państwa w oczach zagranicznych inwestorów [Bryndziak, 2013, s. 113].

Drugi rodzaj konkurencji podatkowej wynika z wprowadzania przez poszczególne kraje takich rozwiązań, które mają bezpośrednio na celu przyciągnięcie inwestorów. Rozwiązania te polegają z reguły na wprowadzaniu preferencji podatkowych dla nierezydentów. Stosowanie takiej polityki podatkowej przez jedno z państw zmusza pozostałe kraje do obniżenia obciążeń podatkowych, aby powstrzymać odpływ kapitału. Może to skutkować pogorszeniem się sytuacji budżetu takiego państwa i poszukiwaniem sposobów rekompensowania ubytku w dochodach budżetowych. Może to w konsekwencji doprowadzić przykładowo do większego obciążenia podatkami obywateli [Gajewski, 2014, s. 84].

Drugim ze wspomnianych zjawisk wpływających na politykę podatkową oprócz konkurencji podatkowej jest międzynarodowe unikanie opodatkowania. W poszczególnych krajach ze względu na różnice w obowiązujących przepisach prawa podatkowego unikanie opodatkowania różni się od siebie. Cechą wspólną jest możliwość wykorzystywania istniejących przepisów w celu zredukowania zarówno odpowiedzialności podatkowej, jak i samego podatku. Międzynarodowy wymiar zjawiska unikania opodatkowania jest o wiele bardziej rozległy od krajowego ze względu na szerszy zakres dostępnych środków i możliwości prawnych. Międzynarodowe unikanie opodatkowania jest skutkiem postępującej globalizacji gospodarki. Rozwój nowych technologii oraz zanikanie barier handlowych i inwestycyjnych zmuszają państwa do tworzenia nowych rozwiązań prawnych oraz sposobów przeciwdziałania unikaniu opodatkowania [Jarczok-Guzy, 2016, s. 78].

Nasilenie się procesów szkodliwej konkurencji oraz prób unikania opodatkowania, a także uchylania się od opodatkowania spowodowało, że przeciwdziałanie tym zjawiskom stało się jednym z priorytetów UE zarówno na szczeblu wspólnotowym, jak i globalnym. Ponadto zjawiska te mają również istotny wpływ na politykę podatkową poszczególnych państw członkowskich [Ibidem].

Zdecydowanymi przeciwnikami konkurencji podatkowej w Unii Europejskiej są kraje członkowskie, które mają relatywnie wysokie obciążenia podatkowe. Takie państwa mają dużo mniejszą zdolność do przyciągania inwestorów zagranicznych i są tym samym mało atrakcyjne ze względu na otoczenie prawnoinstytucjonalne prowadzenia działalności gospodarczej. W Unii podstawowym działaniem skierowanym przeciw konkurencji podatkowej jest harmonizacja podatków. Ma ona na celu zredukowanie różnic w systemach podatkowych pomiędzy państwami członkowskimi. Z uwagi na fakt, że konkurencja podatkowa ma duży wpływ na funkcjonowanie wolnego rynku i przepływ inwestycji między państwami członkowskimi, Komisja Europejska staje przed wyzwaniem godzenia interesów wielu stron. Warunkiem powodzenia harmonizacji jest podjęcie takich działań w kwestii ukształtowania wspólnych elementów systemu podatkowego, które zwiększą atrakcyjność inwestowania w Unii jako całości, a nie tylko w poszczególnych krajach [Szafoni, 2011].

Zarówno zjawisko szkodliwej konkurencji, jak i unikania opodatkowania są szczególnie istotnymi problemami, gdyż szeroko rozumiane podatki mają kluczowe znaczenie dla suwerenności państwa. Przede wszystkim aby były one skuteczne, ich konstrukcja musi sprzyjać realizacji zadań gospodarczych. System podatkowy powinien być tak skonstruowany, aby zachęcać podatnika do podejmowania działalności gospodarczej i maksymalizacji zysku a jednocześnie zniechęcać do podejmowania działań nielegalnych, powodujących zwiększanie się szarej strefy w gospodarce. Dzięki temu podmioty gospodarcze będą miały możliwość skuteczniejszej realizacji swoich celów społeczno-gospodarczych, co się przełoży na rozwój gospodarki zarówno danego państwa, jak i całej Unii Europejskiej. Stworzenie takiego „optymalnego” systemu podatkowego nie jest łatwe do zrealizowania na poziomie krajowym, a na szczeblu międzynarodowym staje się prawdziwym wyzwaniem, zwłaszcza w zakresie opodatkowania przedsiębiorstw. Prawo podatkowe danego państwa nie powinno w szczególności uprzywilejowywać przedsiębiorców z jednego państwa w stosunku do przedsiębiorców z innych państw. Powinno to również uniemożliwiać unikanie opodatkowania w innym państwie. Coraz więcej podmiotów gospodarczych prowadzi działalność w wielu krajach jednocześnie, przez co mają możliwość obniżania obciążeń podatkowych lub zaprzestania ich płacenia. Poszczególnym państwom trudno przeciwdziałać tym problemom, stąd kraje członkowskie Unii Europejskiej podjęły ściślejszą współpracę w celu rozwiązania kwestii z zakresu unikania oraz uchylania się od opodatkowania, a także zapewnienia uczciwości i sprawiedliwości poszczególnym systemom podatkowym [Komisja Europejska, 2015].

Komisja Europejska może przedstawiać propozycje przepisów podatkowych, jeśli uzna ona, że działanie na szczeblu europejskim jest potrzebne do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego Unii. Jedną z form prowadzonych dyskusji są konsultacje społeczne. Konsultacje pozwalają także na uzyskanie informacji o konkretnych problemach podatkowych. Prace Komisji związane z ujednoliceniem przepisów dotyczą przede wszystkim podatków pośrednich, a te związane z podatkami bezpośrednimi odnoszą się w większym stopniu do podatku dochodowego od osób prawnych niż fizycznych. Należy także dodać, że wszelkie przepisy podatkowe Unii Europejskiej wchodzą w życie jedynie na zasadzie jednomyślności wszystkich państw członkowskich. W konsekwencji indywidualne interesy każdego z państw są brane pod uwagę przy dążeniu do głównego celu, jakim jest prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego Unii [Ibidem].

Aby koncepcja wspólnego rynku Unii miała rację bytu, przedsiębiorcy muszą mieć zapewnioną swobodę działalności gospodarczej i możliwość konkurencji bez względu na kraj, w którym prowadzą działalność. Jeśli na wspólnym europejskim rynku podmioty konkurują głównie ceną, to istnieje potrzeba, aby czynniki, które na tę cenę wpływają, były podobne w krajach członkowskich. Jednym z takich kluczowych czynników są podatki, dlatego pewien stopień ich harmonizacji w Unii Europejskiej jest niezbędnym elementem koncepcji wspólnego rynku [Piłatowski, 2012, s. 37].

Harmonizacja podatków polega na ujednolicaniu przepisów podatkowych krajów Wspólnoty. Głównym założeniem tego działania jest wyeliminowanie wpływu prawa podatkowego na przepływ towarów, usług i czynników produkcji z jednego kraju do drugiego. W ujęciu teoretycznym pierwszym etapem w dążeniu do harmonizacji podatków jest stworzenie strefy wolnego handlu, co się wiąże ze zniesieniem barier handlowych. Harmonizacja na tym etapie jest jeszcze słaba, ale jej wzrost następuje stopniowo wraz z zacieśnianiem współpracy gospodarczej i wzrostem integracji pomiędzy państwami. Takie działania w Unii Europejskiej zostały przeprowadzone, a ich wyrazem jest art. 2 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską1, w którym jest mowa o ustanowieniu między innymi wspólnego rynku [Piłatowski, 2012, s. 37].

Harmonizacja podatków pośrednich została określona w art. 112 i art. 113 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej2 (dawne art. 92 i 93 TWE). Przepisy te zawierają ważne ograniczenia odnoszące się do zakresu harmonizacji podatków. W ich świetle może być ona realizowana jedynie w zakresie niezbędnym dla zapewnienia jednolitego, prawidłowo funkcjonującego rynku wewnętrznego. Kolejne ograniczenie związane z harmonizacją przejawia się tym, że przepisy w ramach harmonizacji muszą być uchwalone przez Radę Europejską jednomyślnie na wniosek Komisji Europejskiej po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komitetem Ekonomiczno-Społecznym. Samo pojęcie harmonizacji nie zostało zdefiniowane, a jedynie wypracowane w trakcie konsultacji przeprowadzonych przez Komisję [Piłatowski, 2012, s. 37]. Wiele instytucji, które są upoważnione do uczestnictwa w procesie harmonizacji podatków pośrednich, świadczy o poziomie jego skomplikowania i trudnościach związanych z jego realizacją.

Na początkowym etapie procesu harmonizacji działania Unii ograniczały się do tworzenia minimum zasad, których kraje członkowskie miały przestrzegać, aby ograniczyć do pewnego stopnia konkurencję podatkową. Kolejnym krokiem mającym na celu ściślejszą harmonizację i integrację na rynku wewnętrznym była koncepcja Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania Osób Prawnych (CCCTB). Projekt w tym zakresie został zaproponowany w 2011 roku przez Komisję Europejską i miał służyć uproszczeniu systemu podatkowego dla przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie wspólnoty. Miał zapewnić standardowy zestaw zasad obliczania opodatkowania zysków i spółek międzynarodowych działających w Unii Europejskiej, pozwalający ograniczyć lub całkowicie zlikwidować bariery dla prowadzenia działalności transgranicznej [Piłatowski, 2012, s. 37]. Projekt ostatecznie nie wszedł w życie, a w 2021 roku Komisja Europejska w komunikacie „Opodatkowanie działalności gospodarczej w XXI wieku” ogłosiła, że nowy projekt „Działalność gospodarcza w Europie: Ramy opodatkowania dochodu” (inaczej ramy BEFIT) zastąpi oczekujące na rozpatrzenie wnioski w sprawie CCCTB, które zostaną wycofane [Komisja Europejska, 2021].

Wspólny system opodatkowania przedsiębiorców na wewnętrznym rynku Wspólnoty pozwoliłby podmiotom na prowadzenie działalności bez żadnych nieuzasadnionych barier podatkowych. Oprócz tego projekt dotyczący ram BEFIT ma zapewnić, że zmiany w opodatkowaniu osób prawnych nie wpłyną negatywnie na możliwości państw członkowskich do generowania dochodów w celu finansowania krajowych przedsięwzięć. Ramy BEFIT mają stworzyć jednolity zbiór przepisów dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w więcej niż jednym państwie członkowskim. Dzięki temu zostaną zniesione bariery dla inwestycji transgranicznych. Kolejnym założeniem jest obniżenie kosztów przestrzegania przepisów oraz ograniczenie biurokracji, co pozwoli na skuteczniejszą walkę z unikaniem opodatkowania. W końcu ramy BEFIT umożliwią prostszy i bardziej sprawiedliwy sposób podziału praw do opodatkowania państwom członkowskim oraz zapewnią solidne i przewidywalne dochody z tytułu podatku od osób prawnych. W porównaniu z CCCTB nowy projekt ma umożliwić nową formułę repartycji lepiej odzwierciedlającą realia dzisiejszej gospodarki, zwłaszcza poprzez lepsze uwzględnienie transformacji cyfrowej [Ibidem].

Natomiast podatki bezpośrednie stanowią dużo większe wyzwanie w kwestii harmonizacji. S. Owsiak zauważa, że „z psychologicznego punktu widzenia podatki bezpośrednie są bardziej znienawidzoną ofiarą, którą musi ponieść podatnik” [Owsiak, 2009, s. 133]. W przeciwieństwie do podatków pośrednich harmonizacja podatków bezpośrednich nie została określona jednoznacznie w Traktacie Ustanawiającym Wspólnotę Europejską. Przepisy dotyczące podatków bezpośrednich tworzone są na szczeblu krajowym. Wprowadzenie jednolitej stawki podatkowej w całej Unii, na przykład w podatku dochodowym, byłoby bardzo złożonym procesem. Różnice w systemach podatkowych i polityce fiskalnej poszczególnych państw członkowskich stwarzałyby problemy z osiągnięciem jednomyślności pomiędzy wszystkimi krajami Unii.

Unia Europejska prowadzi także w 7-letnich przedziałach program Fiscalis, mający na celu wspieranie współpracy administracji publicznej w dziedzinie podatków pomiędzy krajami członkowskimi. Ostatni zakończony cykl Fiscalis 2014–2020 wspierał współpracę państw członkowskich w walce z oszustwami podatkowymi, unikaniem oraz uchylaniem się od opodatkowania. Ponadto program miał na celu m.in. stworzenie lepszych rozwiązań informatycznych w celu wspierania organów podatkowych krajów członkowskich we wdrażaniu prawodawstwa Unii Europejskiej. W związku z realizacją programu wprowadzono także rozwiązania zapobiegające niepotrzebnym obciążeniom administracyjnym dla obywateli i przedsiębiorstw w transakcjach transgranicznych. W 2021 roku uruchomiono kolejny cykl programu Fiscalis 2021–2027. Ma on za cel kontynuację działań związanych z poprawą współpracy administracyjnej w dziedzinie podatków, zwłaszcza w zakresie walki z oszustwami podatkowymi [Komisja Europejska, 2020].

1.3. Analiza poziomu wskaźnika międzynarodowej konkurencyjności podatkowej w latach 2017–2023

Systemy podatkowe państw Unii Europejskiej pomimo procesu harmonizacji pozostają zróżnicowane. Co więcej, podlegają one ciągłym zmianom, dlatego potrzebne są odpowiednie sposoby pomiaru i oceny ich funkcjonowania. Jednym z narzędzi pozwalających na ocenę systemów podatkowych jest międzynarodowy wskaźnik konkurencyjności podatkowej (ITCI), co roku publikowany przez amerykańską organizację Tax Fundation zajmującą się polityką podatkową. Pokazuje on, w jakim stopniu system podatkowy każdego z badanych krajów Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) jest zgodny z dwoma ważnymi aspektami polityki podatkowej, a mianowicie, z wysokością krańcowych stawek podatkowych i neutralnością. Aby zmierzyć, czy system danego kraju jest neutralny i konkurencyjny, ITCI bierze pod uwagę ponad 40 zmiennych dotyczących polityki podatkowej. Te zmienne pokazują nie tylko wysokość stawek poszczególnych podatków, ale także jak te podatki są skonstruowane. ITCI zawiera przegląd przepisów podatkowych krajów rozwiniętych i wskazuje kierunki pożądanych zmian w systemie podatkowym oraz działania, które należy ocenić negatywnie [Tax Fundation, 2023].

Tabela 1.1 przedstawia pozycję Polski w rankingu ITCI w latach 2017–2023, a także wynik końcowy, na który składają się wszystkie zmienne brane pod uwagę przy obliczaniu wskaźnika w pięciu kategoriach podatków, takich jak: opodatkowanie przedsiębiorstw, opodatkowanie osób, opodatkowanie konsumpcji, opodatkowanie własności oraz aspekty międzynarodowe opodatkowania.

Z raportów wynika, że w badanych latach Polsce jedynie raz udało się awansować do pierwszej trzydziestki państw. Biorąc pod uwagę liczbę badanych krajów, tj. blisko czterdzieści, jeszcze wyraźniej widać, że polski system podatkowy jest oceniany bardzo nisko. W dwóch z siedmiu badanych lat Polska znajdowała się na przedostatnim miejscu w rankingu, wyprzedzając jedynie Francję w 2019 roku i Włochy w 2021 roku. Wymienione kraje w badanych latach w zdecydowanej większości przypadków zajmowały końcowe pozycje w rankingu.

Tabela 1.1.Wskaźnik międzynarodowej konkurencyjności podatkowej dla Polski w latach 2017–2023

Rok

Pozycja (liczba badanych krajów)

Wynik końcowy

2017

31 (35)

54,4

2018

33 (35)

47,7

2019

35 (36)

43,5

2020

34 (36)

46,6

2021

36 (37)

45,7

2022

28 (38)

59,3

2023

33 (38)

55,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Tax Foundation, 2017; Tax Foundation, 2018; Tax Foundation, 2019; Tax Foundation 2020; Tax Foundation, 2021; Tax Foundation, 2022; Tax Foundation, 2023].

Jeśli chodzi