SPIS TREŚCI
O autorze
Wstęp
Czym jest projekt
Kamienie milowe w projekcie
Projekt a proces: podobieństwa i różnice
Projekt: początek, koniec, ramy czasowe
Trójkąt projektu
Metodyki prowadzenia projektów
Agile i Scrum w zarządzaniu projektami
Kanban: Doskonałe narzędzie do śledzenia i zarządzania zadaniami
Wyprzedź problemy, osiągnij sukces: Metoda Ścieżki Krytycznej
Potęga wizualizacji: Wykres Gantta jako mapa projektu
Od idei do realizacji: Jak opracować Plan projektu, który działa
Identyfikowanie i zarządzanie ryzykiem
Zarządzanie zmianami w projekcie
Kontrola postępu projektu: klucz do sukcesu
Co oznacza skuteczne zakończenie projektu
Zasoby w projekcie
Komunikacja
Strategie rozwiązywania konfliktów w zespole projektowym
Przywództwo w zarządzaniu projektami
Biznesowe metamorfozy: Inspirujące historie optymalizacji
Zakończenie
Autor: Bartosz Obermüller
ISBN: 978-83-969316-2-7 Wydanie I, Toruń 2023
Kontakt: Bartosz Obermüller ul. Chrobrego 95
87-100 Toruń
kontakt@obermuller.pl www.obermuller.pl
Copyright ©: Bartosz Obermüller, 2023
O autorze
Nazywam się Bartosz Obermüller. Od ponad 20 lat optymalizuję procesy w przedsiębiorstwach i realizuję innowacyjne projekty informatyczne. Wraz z zespołem dostarczam firmom szyte na miarę rozwiązania informatyczne. Od pewnego czasu prowadzę bloga pod adresem obermuller.pl. Na moim blogu opowiadam o prowadzeniu biznesu, realizacji projektów i o zagadnieniach technologicznych. Staram się w prostych słowach mówić o rzeczach obiektywnie trudnych. Do zobaczenia na obermuller.pl.
Wstęp
Przez kilka ostatnich lat nosiłem się z zamiarem spisania swoich doświadczeń, których przez ponad 20 lat prowadzenia firmy w polskich realiach zebrało się całkiem sporo. Postanowiłem prowadzić bloga, w którym będę się dzielił swoją wiedzą z jednej strony, ale swoim doświadczeniem – z drugiej. Będę pisał możliwie najbardziej przystępnym językiem o tematach, które są relatywnie trudne. Skupię się na zagadnieniach, w których się specjalizuję i w których od lat prowadzę swój biznes – na prowadzeniu projektów, technologii i rynku IT. Mój blog to miejsce, gdzie pokazuję w subiektywnym świetle i przez pryzmat moich doświadczeń zagadnienia, które w literaturze zostały już wielokrotnie opisane, zdefiniowane i niemal rozebrane na części pierwsze. O definicjach przeczytać można w tysiącu podręczników. Ja pokazuję zagadnienia w sposób, który wynika z moich doświadczeń. Opowiadam historie, które ilustrują wiele z tych zagadnień, a które wydarzyły się naprawdę. Często wprowadzając dysonans pomiędzy teorią z książek, a praktyką tego, co pokazuje rynek, co robią ludzie i jak się zachowują w realnym świecie. Bo to z takimi sytuacjami musi sobie radzić w realnym świecie menadżer, takie problemy rozwiązywać i stawiać im czoła. Dlatego warto, by poznał realne sytuacje, zanim stanie z nimi twarzą w twarz w swoim zespole projektowym.
W efekcie, niniejsze opracowanie jest materiałem, który został zebrany i opracowany na podstawie treści opublikowanych na blogu. Nie jest to wierna kopia materiałów tam publikowanych, co więcej – nie zawiera opisu wszystkich poruszanych na nim zagadnień i tematów. Jest jednak inspirowany jego zawartością i zakresem tematów, jakie przez ponad rok były na nim publikowane. Jeśli więc, Drogi Czytelniku, zamierzasz rozszerzyć zakres swojej wiedzy i spojrzenie na zagadnienia związane z zarządzaniem projektami… ale także na zagadnienia z pogranicza biznesu, technologii, komunikacji, marketingu i aspektów prawnych – zapraszam do odnalezienia bloga w sieci i zapoznania się z publikowanymi tam materiałami. Aby ułatwić Ci odnalezienie treści, które z pewnością Cię zainteresują – użyj kodu QR, który znajduje się obok. Zeskanuj go swoim smartfonem i daj się przenieść bezpośrednio na łamy bloga. Tymczasem, zapraszam do lektury niniejszego opracowania – mam nadzieję, że jego zawartość przyniesie Ci wiele radości, ale nade wszystko sporą dawkę wiedzy i pomoże w niedalekiej przyszłości stawić czoła realnym sytuacjom, jakie czyhają na Ciebie w trakcie prowadzenia Twoich własnych projektów.
Czym jest projekt
Zacznijmy od krótkiej definicji, która przybliży nam nieco zagadnienie. Projekt to przedsięwzięcie, które charakteryzuje się określonym czasem trwania, posiada określony początek i koniec, a celem jego istnienia jest wytworzenie unikatowego produktu lub usługi. W projekcie charakterystyczne jest też to, że jego detale są doprecyzowywane w trakcie jego realizacji.
Projekty zwykle są podzielone na mniejsze części - zadania, które nie są, lub są ze sobą powiązane, następują jedno po drugim, lub zdefiniowane są jednocześnie. Należy mieć świadomość, że w zależności od projektu i zakresu prac, czasem zadania muszą następować jedno po drugim, a w innym przypadku nie ma znaczenia, które zadanie zostanie wykonane pierwsze.
Wyobraźmy sobie projekt dotyczący budowy domu w klasycznej technologii. Naturalnym jest, że najpierw trzeba wykonać fundamenty, następnie ściany, a potem dach. Nie da się tego zrobić w innej kolejności. W nomenklaturze zarządzania projektami wprowadzono pojęcia następnik i poprzednik, aby opisać takie zadania, których realizacja ściśle zależy od efektu realizacji innego zadania, lub wpływa na inne zadanie. W naszym przykładzie zadanie wykonania fundamentów będzie poprzednikiem dla murowania ścian, zadanie budowy dachu - następnikiem dla murowania ścian. Następnik może być zaplanowany niezwłocznie po zakończeniu swojego poprzednika, ale często występują sytuacje, gdy niezbędne jest odczekanie jakiegoś czasu, zanim zostanie podjęta realizacja zadania następnika. I znów, odnosząc się do naszego przykładu, murowanie ścian zaraz po zalaniu fundamentów będzie kiepskim pomysłem - konieczne jest zachowanie tzw. przerwy technologicznej na wyschnięcie zaprawy i nabranie przez fundament odpowiedniej wytrzymałości. Musimy więc założyć, że po zakończeniu zadania związanego z wykonaniem fundamentów, podjęcie prac nad murowaniem ścian jest możliwe po (przykładowo) 7 dniach od wykonywania fundamentów.
Z drugiej strony w projektach istnieją zadania, które nie są ze sobą powiązane i ich realizacja jest konieczna, ale kolejność wykonania - bez znaczenia. W naszym przykładzie, związanym z budową domu, zadanie polegające na montażu gniazdek elektrycznych może być realizowane niezależnie od zadania dotyczącego tzw. białego montażu (umywalki, toalety, itp.). Oba te zadania są konieczne do wykonania, ale to czy najpierw swoją pracę wykona ekipa hydraulików czy elektryków - jest (poza sytuacjami wyjątkowymi, których nie chcę tu rozpatrywać) zupełnie obojętne. Oczywiście - do wykonania tych zadań konieczne jest uprzednie wykonanie ścian, instalacji i innych elementów, ale wzajemna zależność obu powyższych zadań - nie występuje.
Istotą takich ściśle powiązanych zadań jest to, że zmiana terminu realizacji jednego z tych zadań implikuje konieczność zmiany terminu zadań pozostałych. Znane są powszechnie sytuacje, gdy np. brak dostępności jakiegoś materiału powoduje konieczność opóźnienia wykonania jakiegoś zadania (etapu prac), a w konsekwencji zatrzymanie całej serii zależnych od tego etapu zadań.
Powodów takich zmian w harmonogramie projektu może być cała masa, ale należy mieć świadomość, że w przypadku zadań powiązanych nawet niewielka zmiana w terminie realizacji jednego zadania może powodować całą serię zmian terminów wykonania innych zadań, a w efekcie może zagrozić terminowej realizacji całego projektu.
Należy też pamiętać, że planowanie wykonywania poszczególnych zadań przez organizację wiąże się często z koniecznością koordynacji zajętości zespołów wykonujących te zadania z innymi obowiązkami, które mają zaplanowane do wykonania w innych projektach. W efekcie zmiana terminu realizacji jednego zadania może spowodować konieczność wprowadzenia całej kaskady zmian w terminach zespołów w tym i innych projektach. Zwykle taka zmiana stanowi poważny problem dla organizacji, a czasem jest wręcz powodem sporego kryzysu.
Zadania mogą być przypisane do konkretnych zespołów lub pojedynczych osób, mają ramy czasowe (początek i koniec), mogą mieć też przypisane priorytety. Szerzej o tych zagadnieniach opowiemy sobie w kolejnych rozdziałach.
Podsumowując, projekt to strukturalne przedsięwzięcie o określonym czasie trwania, początku i końcu, mające na celu stworzenie unikatowego produktu lub usługi. Kluczową kwestią w zarządzaniu projektami jest zrozumienie zależności między zadaniami, gdzie niektóre są ściśle powiązane, a zmiana terminu jednego zadania może wpłynąć na cały harmonogram projektu. Warto także uwzględnić konieczność koordynacji między zespołami oraz elastyczność w dostosowywaniu planów w przypadku nieprzewidywalnych sytuacji.
Kamienie milowe w projekcie
Zadania mogą być grupowane w pewne większe całości - tzw. kamienie milowe. Realizując projekt wyznaczamy kamienie milowe, czyli punkty w czasie, które są związane ze skutecznym zrealizowaniem wszystkich zadań, a które zostały opisane jako wymagane do osiągnięcia kamienia milowego. Osiągnięcie kamienia milowego jest więc zamknięciem pewnego etapu projektu i daje możliwość rozpoczęcia kolejnego etapu jego realizacji.
Projekty mogą być realizowane w różnym celu i w różnych dziedzinach życia. Mówimy przykładowo o projektach budowlanych, projektach inżynieryjnych, projektach informatycznych, ale także o projektach edukacyjnych. Każdy z nich ma swoją specyfikę, a produkty, jakie powstają w wyniku ich realizacji, są inne dla każdego z tych typów.
Rozpatrzmy taki przykład: projekt budowlany, a konkretnie budowa domu jednorodzinnego. Na taki projekt składa się kilka kamieni milowych, np. wykonanie fundamentów, wymurowanie ścian, wykonanie wieńców, wykonanie dachu, montaż okien i drzwi, wykonanie elewacji, wykonanie instalacji wewnętrznych, prace wykończeniowe. Natomiast na każdy z kamieni milowych składa się szereg pojedynczych zadań - przykładowo kamień milowy „wykonanie prac wykończeniowych” może składać się z następujących zadań: tynkowanie ścian, układanie glazury i terakoty, fugowanie, obróbka ścian i sufitów gładzią, szlifowanie ścian i sufitów, malowanie ścian i sufitów, biały montaż. I oczywiście każde z tych zadań możemy przypisać innej osobie lub zespołowi do wykonania, możemy ustalić kolejność realizacji tych zadań, terminy ich wykonania, a także poprzedniki i następniki (o ile relacja ścisłych zależności występuje). Możemy także ustalić czas, jaki powinien wystarczyć na wykonanie każdego z tych zadań.
Innym przykładem może być projekt wykonania strony internetowej, na który składać się mogą następujące kamienie milowe: opracowanie treści, wykonanie projektu graficznego, wykonanie mechanizmów strony internetowej, wyposażenie mechanizmów strony internetowej w opracowaną wcześniej szatę graficzną i treści, uruchomienie gotowej strony internetowej w internecie. I przykładowo ostatni z etapów może zawierać następujące zadania: konfiguracja hostingu, konfiguracja domeny, podłączenie certyfikatu SSL, skopiowanie skryptów strony i bazy danych na serwer, testy i optymalizacja strony na docelowym serwerze. Podobnie, jak w przypadku poprzedniego przykładu, tu także możemy zadaniom przypisać osoby, priorytety, daty i czas, a także następniki i poprzedniki opisujące relacje ścisłej zależności zadań.
Projekt a proces: podobieństwa i różnice
Często spotykam się z pytaniami na temat tego, jakie są różnice pomiędzy projektem a procesem. Istnieją między tymi zagadnieniami pewne podobieństwa, więc nic dziwnego, że czasem rozróżnienie ich może stanowić pewną trudność.
Spróbujmy więc wykazać podobieństwa i różnice pomiędzy tymi pojęciami, aby rozwiać wszelkie wątpliwości i ułatwić ich rozróżnianie.
Charakterystyka projektu i procesu
Po pierwsze projekt, zgodnie ze swoją definicją, ma w zamyśle wytworzenie nowego produktu lub usługi, czegoś czego jeszcze dotąd nie stworzyliśmy. W wyniku realizacji procesu natomiast powstaje produkt lub usługa, która jest powtarzalna, dobrze określona i wcześniej wytworzona.
Ale już ta pierwsza różnica potrafi sprawić sporo problemów interpretacyjnych. Przykładowo: czym jest dla naszego zespołu wytworzenie produktu, którego nigdy nie wykonywaliśmy, a który inna firma wytwarza w sposób powtarzalny od pewnego czasu. Bo to, że dla tamtej firmy, jest to proces - nie podlega dyskusji. Ale my nie mamy doświadczeń w tworzeniu tego produktu, nie wiemy jak to robić. Czym więc jest to dla nas? I tu, wbrew pozorom, odpowiedź nie jest banalna.
Jeśli bowiem mówimy o produkcie realizowanym na licencji, lub w ramach jakiegokolwiek transferu technologii, a więc otrzymaliśmy od tej drugiej firmy dokumentację, opis procedury wykonywania tego produktu - wtedy produkt powstaje w ramach procesu, ponieważ kolejne kroki są znane, ustalone i powtarzalne. Nie możemy mówić o projekcie.
Jeśli natomiast wiemy tylko tyle jak ma wyglądać produkt finalny, bo przykładowo widzieliśmy produkt konkurencji, ale nie mamy żadnej wiedzy na temat jego produkcji i musimy dojść do tego sami - wtedy mamy do czynienia z projektem. Wszystkie kroki musimy zaplanować, przewidzieć, rozdzielić pomiędzy członków załogi, a w trakcie realizacji i tak okaże się, że coś wymaga innego pomysłu lub innych założeń.
Realizacja projektu vs. procesu
Po drugie droga dotarcia do osiągnięcia realizacji założeń projektu jest pierwotnie wytyczona zgrubnie, a doprecyzowywana w trakcie postępowania realizacji projektu. Realizując projekt wiemy jakie będą najbliższe kroki, które musimy wykonać, ale zwykle od efektu ich realizacji zależy to, co będzie konieczne do wykonania w krokach kolejnych. Nawet jeśli zaplanujemy skrupulatnie wszystkie kroki w projekcie i zdefiniujemy każde konieczne do wykonania zadanie - w trakcie realizacji projektuokaże się, że pierwotny plan wymaga modyfikacji - czegoś nie przewidzieliśmy, coś się zmieniło, coś zostało doprecyzowane.
Nieprzewidywalność w projekcie
Rozważmy projekt budowy domu. Teoretycznie możemy z góry zaplanować kolejne kroki w projekcie, wiemy co po czym następuje, ile trwa i kto te kolejne kroki realizuje. Niestety, często zdarzają się sytuacje nieprzewidziane typu: niespodziewane zmiany pogody wpływające na szybkość schnięcia zapraw i ich finalną wytrzymałość, brak dostępności jakiegoś materiału i konieczność zastąpienia go innym, a nawet tąpnięcia gruntu lub zbyt wysoki poziom wód gruntowych. Każda z tych okoliczności powoduje konieczność zmiany sposobu postępowania, często dołożenie kolejnych zadań w projekcie, a w efekcie zmianę ostatecznego produktu. Można się pokusić o stwierdzenie, że w rzeczywistości nie istnieją dwa identyczne budynki, nawet jeśli zostały zaprojektowane identycznie i budowane są według tych samych założeń oraz technologii.
Przejrzystość procesu a elastyczność projektu
Proces natomiast jest z góry ustalonym porządkiem kolejnych działań, dobrze określonych, prowadzących do wytworzenia powtarzalnego produktu lub usługi. Upraszczając: jedyne, co może wystąpić niespodziewanego w przypadku procesu, to nieobecność pracownika, który w tym procesie bierze udział. Oczywiście, stanowi to pewien problem dla organizacji, ale zastąpienie jednego pracownika innym nie wpływa na sposób realizacji procesu, ani nie zmienia produktu końcowego.
To, że w projekcie droga dotarcia do założonego celu jest wyznaczona zgrubnie, jest znacznie bardziej widoczne w przypadku realizacji projektu korzystając z tzw. metodyk zwinnych (więcej o tym w kolejnych rozdziałach). W metodykach zwinnych zdefiniowane są zadania, jakie są do wykonania w najbliższych dniach, nawet przy projektach o wielomiesięcznej perspektywie. Każde następne zadania są definiowane po weryfikacji wyników prac nad zadaniami poprzednimi. Natomiast, w przypadku tzw. metodyk waterfall (czyli klasycznych) zadania są zdefiniowane niemal od początku i nawet bardzo odległe kroki są doskonale znane i zaplanowane. Oczywiście, dopiero w trakcie realizacji projektu okazuje się, które z zadań zostały zaplanowane błędnie, nie przewidziały pewnych okoliczności i wymagają przemodelowania.