Eliza Orzeszkowa

Wyniki wyszukiwania, prezentowane na stronie, dopasowane są do kryteriów wyszukiwania podanych przez użytkownika. Staramy się wyróżniać produkty, które mogą szczególnie zainteresować naszych użytkowników, używając w tym celu oznaczenia Bestseller lub Nowość. Pozycje na liście wyników wyszukiwania mogą być również sortowane - parametr sortowania ma pierwszeństwo nad pozostałymi wynikami.

Zmarła w 1910 r. polska pisarka, jedna z najwybitniejszych przedstawicielek realizmu w XIX w. krajowej prozie. Pozytywistka, patriotka i feministka. Pisząc powieści i nowele Eliza, Orzeszkowa zajmowała stanowisko w najważniejszych dyskusjach swoich czasów, traktując, zgodnie z założeniami pozytywizmu, literaturę jako medium oddziałujące na społeczną świadomość, a przez to narzędzie społecznej modernizacji. Była głosem najsłabszych i dyskryminowanych warstw: chłopów, Żydów i kobiet. Ze względu na jej postępowe poglądy w tzw. kwestii kobiecej, była nazywana polską George Sand. Dzięki obecnym od dekad w szkolnym kanionie nowelom Dobra pani, opowiadaniom z tomu Gloria Victis oraz epickiej powieści Nad Niemnem Eliza Orzeszkowa znana jest do dziś wszystkim Polakom. Nominowana do Nagrody Nobla, wyścig o to najważniejsze literackie wyróżnienie przegrała ostatecznie z Henrykiem Sienkiewiczem. Publikowała pod różnymi pseudonimami, m.in. E.O., Bąk, Gabriela Litwinka.

Eliza Orzeszkowa urodziła się w 1841 r. w rodzinnym majątku w litewskiej Miłkowszczyźnie jako młodsza córka Benedykta Pawłowskiego i jego drugiej żony Franciszki. Została ochrzczona jako Elżbieta, lecz nikt w jej rodzinie tego imienia nie używał; matka nazywała ją Lisą, a babka Ziunią. Kiedy przyszła pisarka miała niespełna 3 lata, zmarł jej ojciec, a matka z dziećmi, po wydzierżawieniu majątku, przeprowadziła się do Grodna. U dziewczynki szybko ujawnił się uzdolnienia, bardzo dużo czytała i próbowała swoich sił w opowiadaniach. W 1852 r. Eliza rozpoczęła naukę na warszawskiej pensji prowadzonej przez sakramentki. Tam poznała Marię Wasiłowską (Konopnicką), z którą przyjaźniła się całe życie, a jej talent został doceniony przez nauczycieli.

Po powrocie do domu szybko, w wieku niespełna 17 lat, została wydana za mąż za starszego o 16 lat ziemianina Piotra Orzeszkę. Małżeństwo było bardzo nieudane, a małżonek w krótkim czasie roztrwonił niemal w całości dość znaczny majątek, który Eliza wniosła w posagu. Mieszkając w majątku Piotra, Eliza zaczęła baczniej przyglądać się sytuacji tzw. włościan, wtedy jeszcze zniewolonych pańszczyzną, i stosunkom społecznym na wsi. Razem ze szwagrem założyła nawet szkółkę wiejską, co nie spotkało się z aprobatą męża. Poczynione wówczas obserwacje zaowocowało wyczuleniem na chłopska krzywdę i pogardę okazywaną włościanom przez warstwy wyższe. Dzieła tj. Cham, nowele Dobra pani czy ABC oraz swoje opus magnum, czyli Nad Niemnem Eliza Orzeszkowa poświęciła tej właśnie problematyce. Jeszcze przed powstaniem styczniowym, podczas pobytu w Warszawie, pisarka zetknęła się z patriotycznymi wystąpieniami rabina Markusa Jastrowa. Kwestia dyskryminacji i asymilacji polskich Żydów będzie się przewijała później w całej twórczości artystki, także w jej publicystyce (O Żydach i kwestii Żydowskiej, Meir Ezofowicz).

Podczas powstania styczniowego pisarka wraz z mężem udzielali pomocy powstańczej partyzantce, w swoim majątku ukrywali nawet samego dyktatora Romualda Traugutta. W wydanym pod koniec życia tomie Gloria Victis Eliza Orzeszkowa złożyła hołd bohaterom tamtych walk.

W ramach represji carskich Piotr został skazany na zesłanie. Eliza, inaczej niż nakazywał zwyczaj, nie udała się razem z mężem na Syberię, lecz została w kraju. Niedługo później sprzedała Miłkowszczyznę i przeniosła się do Grodna. Już w 1864 r. wszczęła zakończony 5 lat później sukcesem proces o unieważnienie swojego małżeństwa z Orzeszką. Zyskawszy całkowitą niezależność, skoncentrowała się na pisaniu i rozwinęła swoją działalność społeczną oraz publicystyczną. Wypowiadała się na tematy społeczne (Kilka słów o kobietach), jak i krytycznoliterackie (Kilka uwag nad powieścią, Listy o literaturze). We wczesnych powieściach tendencyjnych (Pan Graba, Pamiętnik Wacławy, Marta) Eliza Orzeszkowa, realizując ideały literatury pozytywistycznej, bez wątpienia pierwszeństwo daje utylitarnym funkcjom literatury, szlifując dopiero swój pisarski warsztat. Również jej nowele i opowiadania mają w tym okresie podobny charakter.

Nad Niemnem i Gloria Victis, Eliza Orzeszkowa u szczytu sławy

Większość badaczy jest zgodna, że w pełnej sentymentu do rodzinnych stron, epickiej powieści Nad Niemnem Eliza Orzeszkowa osiągnęła pełnię swoich możliwości twórczych. To właśnie wydanym w 1888 r. Nad Niemnem Orzeszkowa trwale zapisała się w historii polskiej literatury. Wiele jej innych tekstów także znalazło się w kanonie szkolnych lektur, jej twórczość wciąż jest więc czytana i dyskutowana. Także poświęconym powstaniu styczniowemu tomem Gloria Victis Eliza Orzeszkowa zyskała sobie sławę i szacunek czytelników. Opowiadania ze zbioru są próbą opowiedzenia po kilku dekadach (data wyd. 1908), kolejnym pokoleniom Polaków o dramacie tamtego czasu.

Schyłek życia i śmierć Elizy Orzeszkowej

Mimo że pisarka nie miała dzieci, nie była ona osobą samotną. Prowadziła intensywne życie towarzyskie i zawodowe, a w 1894 r. wyszła ponownie za swojego wieloletniego towarzysza Stanisława Nahorskiego. Śmierć męża 2 lata później bardzo przeżyła. W 1904 r. razem z Henrykiem Sienkiewiczem znalazła się wśród kandydatów do Nagrody Nobla. Miała ogromną szanse na zwycięstwo, jednak ostatecznie medal trafił do Sienkiewicza. Chorująca od dłuższego czasu na serce Orzeszkowa zmarła w 1910 r. w Grodnie. Ze względu na jej stosunek do religii, wokół pogrzebu powstały kontrowersje. Po interwencji biskupa pisarka została ostatecznie pochowana na cmentarzu farnym.