50 lat Chemicznej Placówki Naukowo-Badawczej w Oświęcimiu ebook

Redaktor:Eugeniusz T. Knypl

Fotografie:Eugeniusz T. Knypl i Archiwum

© Copyright by OBR Kauczuków i Tworzyw Winylowych ul. Chemików 1, 32-600 Oświęcim

ISBN 83-901366-1-9

Wydanie publikacji dofinansowane przez Komitet Badań Naukowych

Skład: DTP IEPCh Gliwice Druk: Zakład Poligrafii Instytutu Ekonomiki Przemysłu Chemicznego w Gliwicach ul. Plebiscytowa 1, 44-100 Gliwice

Od redaktora

Zamysł tej książki jest skromny i nieskromny zarazem. Skromny – bo chodziło o zebranie w jednej książce, wydawnictwie zwartym – mówiąc fachowo, śladów pięćdziesięcioletniej działalności chemicznego ośrodka naukowo-badawczego w Oświęcimiu na terenie Zakładów Chemicznych „Oświęcim”. Nieskromny – bo jakże tego dokonać, jeśli przez pięćdziesiąt lat nie było czasu na uporządkowanie dokumentacji archiwalnej, jeśli brak pieniędzy na zaangażowanie zawodowego historyka. Jeśli w końcu aktualni pracownicy muszą patrzeć tego, z czego żyje Ośrodek, a nie zajmować się przeszłością, choćby najchlubniejszą. Wątpliwości uciął Dyrektor Marian Starzak mówiąc: „Wydanie takiej książki pamiątkowej – to nasz obowiązek. Wyjdzie, jak wyjdzie – wierzę, że dobrze. Z każdym rokiem będzie trudniej, bo nowe fakty przybywają, papiery żółkną a świadków ubywa”.

Książka jest pomyślana jako zbiór faktów przede wszystkim. W części I prezentuje Ośrodek i jego główne działy z większym lub mniejszym rysem historycznym. Część II pod tytułem „Owoce” pokazuje główne efekty działalności placówki, (w kolejności znaczenia ich dla przemysłowej placówki naukowej) a więc wdrożenia, patenty, publikacje, opracowania literaturowe (dają one pogląd na plany także, jako, że informacja naukowa na ogół wyprzedza badania), wreszcie bibliografię prasową, w przeświadczeniu, że gdyby placówka była małoważna, to prasa by o niej nie pisała. Część III prezentuje Ludzi, którzy działali i tworzyli w placówce. Staraliśmy się ująć wszystkich, bodaj z nazwiska (ponad 800 nazwisk) nie tylko zgodnie z duchem czasu (demokracja), ale z przeświadczenia, że trud wszystkich się liczy, nawet złej sprzątaczki, bo gdyby wyrzucono Flemingowi zapleśniałą pożywkę, to nie odkryłby on penicyliny... Część IV to worek pełen różności. Ma on na celu nie tylko pogłębienie wiedzy o Ośrodku (czasem z przymrużeniem oka), ale musi zastąpić brak omówienia sfery społeczno-politycznej a więc działalności związków zawodowych, PTCh, SITPChem, PTTK, PZPR, ZMS itp.

Jesteśmy świadomi nieuchronności błędów, opuszczeń, przeinaczeń w tego typu opracowaniach, przy skromnych środkach, nawet bez pomocy komputera. Brak indeksów, bodaj indeksu imiennego, czyni od razu taką książkę niepełnosprawną. Dlatego planujemy wydanie pod koniec przyszłego roku suplementu, tomu dodatkowego. Będzie on zawierał różnego rodzaju indeksy (skorowidze) i wszelkie uwagi, sprostowania, uzupełnienia, z którymi zechcą się z nami podzielić czytelnicy, zwłaszcza byli pracownicy Centralnego Laboratorium Badawczego ZChO, Instytutu Syntezy Chemicznej, Zakładowego Laboratorium Badawczego ZChO, Zakładu Naukowo-Badawczego ZChO, wreszcie OBR Kauczuków i Tworzyw Winylowych, do dn. 30 czerwca 1996 r.

Prosimy pisać do nas na adres:

OBR Kauczuków i Tworzyw Winylowych

ul. Chemików 1

32-600 Oświęcim

z dopiskiem „Książka Jubileuszowa”

Pragnę złożyć serdeczne podziękowanie wszystkim tym, którzy odpowiedzieli na pismo w sprawie obchodów Złotego Jubileuszu Ośrodka i wypełnili załączoną ankietę, a zwłaszcza tym, którzy odpisali obszerniej, udostępnili dokumenty lub fotografie, przede wszystkim Eleonorze Herdegen, Halinie Lech-Orchowskiej, Stefanii Buderawskiej z Krakowa, Jerzemu i Janinie Hryniewickim z Toronto, Marcie Szesztay z Budapesztu, Joannie Zachaijasiewicz z Warszawy, Helenie Samolewicz, Kazimierzowi Bracławiczowi, Mieczysławowi Hudzikowi, Bronisławowi Sikorze z Oświęcimia; profesorom Marianowi Taniewskiemu z Gliwic, Józefowi Berakowi ( z Małżonką), Edwardowi Grzywie i Marii Rajkiewicz z Warszawy, Wandzie i Jerzemu Kramarzom z Krakowa, a zwłaszcza Ludomirowi Tokarzewskiemu z Katowic. Dziękuję Autorom wszelkich tekstów cząstkowych, zagonionym i zapracowanym kierownikom zakładów i działów OBR KiTW, za to, że znaleźli czas na refleksję historyczną, dzięki czemu omówienie tematu jest wieloaspektowe. Dziękuję prezesowi Mieczysławowi Fickowi za radość sprawioną wspomnieniem o „Współpracy, która dawała radość”.

Na koniec dziękuję Teresie Machinie i Zenobiuszowi Korczykowi za żmudną pracę archiwalną oraz zespołowi gliwickiego oddziału Instytutu Ekonomiki Przemysłu Chemicznego pod przewodnictwem Henryka Podelwowskiego za osobiste zaangażowanie w wydaniu tej książki.

Oświęcim, listopad 1995 r.

E.T.K.

I. Ośrodek i jego działy

Marian STARZAK

50 lat chemicznych badań naukowych w Oświęcimiu

W roku 1995 Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Kauczuków i Tworzyw Winylowych (OBR KiTW) obchodzi 50 – lecie prowadzenia chemicznych badań naukowych w Oświęcimiu.

Historia Ośrodka zaczęła się od fabrycznego Laboratorium (1945), które przekształcane było kolejno w Dział Badawczy (1946), Centralne Laboratorium Doświadczalne (1950), Instytut Syntezy Chemicznej (1952) oraz Zakładowe Laboratorium Badawcze i Zakład Naukowo-Badawczy Zakładów Chemicznych „Oświęcim” (1958). Od 1973 roku jest samodzielną jednostką badawczo- rozwojową.

W okresie półwiecza działalnością statutową Ośrodka, niezależnie od jego nazwy i organizacji, była realizacja prac badawczych i inżynieryjnych o charakterze stosowanym. Obejmowała ona również prace naukowe podstawowe i rozpoznawcze, stanowiące niezbędny warunek właściwej realizacji prac technologicznych, inżynieryjnych i wdrożeniowych związanych z funkcjonowaniem niektórych dziedzin przemysłu: chemicznego, włókienniczego, gumowego, tworzyw, farb i lakierów, meblowego, obuwniczego, motoryzacyjnego, papierniczego, budownictwa i wielu innych.

Powstanie i rozwój ośrodka badawczego były ściśle związane z historią dzisiejszych Zakładów Chemicznych „Oświęcim” (ZChO). W zależności od kierunków rozwoju Zakładów kształtowała się tematyka prac badawczych oraz ich rodzaj. Wykonywano opracowania nowych technologii i prace wynikające z bieżących potrzeb Zakładów. Równolegle z działalnością naukowo-badawczą i techniczną prowadzono szkolenie kadr, nie tylko dla potrzeb ZChO, oraz informację naukowo-techniczną i prace normalizacyjne.

Od Laboratorium do Zakładu Naukowo-Badawczego

Jesienią 1945 r. w Zakładach Paliw Syntetycznych w Dworach koło Oświęcimia (dzisiejszych ZChO) powstało laboratorium, kierowane przez późniejszego profesora Politechniki Warszawskiej dra inż. Janusza Ciborowskiego. Podstawowym celem laboratorium było zidentyfikowanie wielu materiałów chemicznych, głównie katalizatorów pozostałych na terenie zakładów syntezy chemicznej, zbudowanych podczas okupacji przez I.G. Farben Industrie.

W roku 1946 Laboratorium przekształcono w Dział Badawczy (DB), a następnie w 1950 roku w Centralne Laboratorium Doświadczalne (CLD). Kierownictwo powierzono późniejszemu profesorowi Politechniki Śląskiej drowi Zdzisławowi Sokolskiemu. W DB i CLD prowadzono m.in. prace w zakresie paliw syntetycznych i tworzyw winylowych. Placówka licząca w 1946 roku 28 pracowników zwiększyła zatrudnienie do 130 pracowników w 1950 roku.

Badania dotyczyły głównie syntezy węglowodorów oraz otrzymywania i odsiarczania gazu syntezowego. Opracowano i uruchomiono produkcję własnego nośnika, a następnie katalizatora kobaltowego do syntezy paliw płynnych metodą Fischera-Tropscha. W oparciu o ten katalizator w 1950 roku uruchomiono produkcję paliw w skali technicznej. Wśród pierwszych opracowań znalazły się technologie utleniania gaczu parafinowego do kwasów tłuszczowych, otrzymywania trójchloroetylenu, syntezy chlorku i polichlorku winylu, konwersji metanu.

W styczniu 1952 roku powołano w Oświęcimiu Oddział Gliwickiego Instytutu Syntezy Chemicznej (ISChem.) z kierownikiem drem Zdzisławem Sokolskim Był to okres burzliwego rozwoju placówki. Wzrastał znacznie majątek i wyposażenie. Zatrudnienie osiągnęło w 1954 roku 250 osób. Opracowania Instytutu były podstawą budowy około 20 instalacji półtechnicznych do 1957 roku, z których wiele stało się zaczątkiem dużych jednostek produkcyjnych.

Tematyka badawcza Instytutu obejmowała paliwa syntetyczne oraz, w coraz większym stopniu, tworzywa syntetyczne na bazie acetylenu. Do ważniejszych opracowań tego okresu należą: technologie wytwarzania polimetakrylanu metylu i butylu, octanu i polioctanu winylu, alkoholu poliwinylowego, chlorobenzenu, sześciochloroetanu, sześcio- chlorobenzenu, akrylonitrylu, glikolu dwuetylenowego. Wspólnie z Instytutem Chemii Ogólnej wybudowano dużą instalację otrzymywania acetonu z alkoholu etylowego, a w wyniku współpracy z Politechniką Śląską powstała w Zakładach wytwórnia alkilobenzenosulfonianu, pierwszego w Polsce syntetycznego środka piorącego. Ważnym wkładem pracowników Instytutu w rozwój ZChO była ścisła i owocna współpraca przy uruchamianiu i opanowywaniu takich produkcji jak metanol, fenol syntetyczny, aldehyd i kwas octowy, półkoks i przerób jego produktów smołowych. W końcowym okresie istnienia Instytutu szczególną uwagę zwracano na zagadnienia oczyszczania ścieków. Prace badawcze koncentrowały się na opracowywaniu różnych metod oczyszczania ścieków fenolowych i rtęciowych oraz na przygotowaniu zestawu metod analitycznych.

W 1956 roku, niezależnie od Instytutu, utworzono Zakładowe Laboratorium Badawcze (ZLB). Tematyka ZLB obejmowała prace usługowe dla zakładów produkcyjnych. Przez połączenie Oddziału ISChem. z ZLB, 1 stycznia 1958 r. powstał Zakład Naukowo-Badawczy (ZNB), którego kierownictwo objął dr inż. Stanisław Moliński.

Pierwszym dużym osiągnięciem ZNB było opracowanie w latach 1958-1959 metody otrzymywania katalizatora WOILebiediewa do produkcji butadienu z alkoholu etylowego. W styczniu 1959 roku kierownictwo ZNB objął mgr inż. Jan Mituś. Na plan pierwszy tematyki badawczej wysunęły się zagadnienia kauczukowe i problematyka tworzyw, w tym środków pomocniczych do ich produkcji. Kontynuowano też prace nad polichlorkiem winylu, octanem i polioctanem winylu. W 1963 roku kierownikiem ZNB został późniejszy profesor i minister dr inż. Edward Grzywa. Nastąpiło dalsze przesunięcie potencjału badawczego w stronę tematyki kauczukowej. Opracowano i wdrożono do produkcji technologię wysokostyrenowego kopolimeru styrenowo- butadienowego (tzw. żywicy wysokostyrenowej) – wyróżnioną nagrodą państwową; opracowano i wdrożono technologię niebarwiącego stabilizatora kauczuku (styrenowany fenol), inicjatora polimeryzacji produkowanego z terpentyny oraz opracowano technologię i uruchomiono produkcję chloroparafin.

W 1966 r. kierownikiem ZNB został doc. dr inż. Jerzy Jaworski, a dominować zaczęła tematyka kauczukowo-tworzywowa. Pracowano nad technologiami terpolimeru akrylonitryl-butadien i styren (ABS), kopolimeru styrenu z akrylonitrylem (SAN), kopolimeru chlorku winylu z octanem winylu, terpolimeru metakrylan metylu, butadien i styren (MBS) jako modyfikatorem PCW, modyfikowanymi dyspersjami polioctanowymi, wieloskładnikowymi lateksami kauczukowymi, nowymi typami kauczuków.

Zatrudnienie w ZNB wahało się w granicach 230 – 260 osób, w tym 67. pracowników z wykształceniem wyższym, z których 26 osób zajmowało stanowiska naukowe.

Systematycznie poprawiało się wyposażenie w nowoczesną aparaturę analityczną. W takich dziedzinach jak ultrawirowanie, rentgenografia czy mikroskopia elektronowa, ZNB wyprzedzał w latach sześćdziesiątych inne krajowe uczelniane i przemysłowe ośrodki badawcze; również w ostatnich latach zakupiono najnowocześniejszy sprzęt do badań w dziedzinie rozkładu mas cząsteczkowych, do badań termicznych i chromatograficznych oraz do badań rozkładu rozmiarów cząstek dyspersji.

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy

W 1973 r. ZNB zgodnie z ówczesną praktyką usamodzielniono odłączając od ZChO i przekształcając w OBR KiTW. Pierwszym dyrektorem Ośrodka został doc. dr inż. Jerzy Jaworski, który funkcję tę pełnił przez 17 lat, do przejścia na emeryturę w 1990 r. W 1990 r. stanowisko dyrektora objął i zajmuje je obecnie piszący te słowa.

Działalność badawcza i wdrożeniowa

W dziedzinie kauczuków i lateksów kauczukowych do najważniejszych osiągnięć OBR KiTW należą opracowania technologii:

W zakresie polimerów winylowych i dyspersji do najważniejszych opracowań należą technologie:

Z obszaru środków pomocniczych do najważniejszych należą opracowania technologii:

Osiągnięcia ostatnich pięciu lat

W ostatnim pięcioleciu opracowano 31 technologii, z których najbardziej znaczące to:

Kauczuk nitrylowy (butadienowo-akrylonitrylowy)(Pat. RP 154 805)

Oryginalna pod względem rozwiązań zapewniających niezawodność funkcjonowania, bezpieczeństwo i ekonomikę produkcji technologia KAUCZUKU NITRYLOWEGO (Ker N-29 i Ker N-33) na tle światowego stanu techniki jest pionierska, gdyż pozwala otrzymać produkt najwyższej jakości, porównywalny pod względem parametrów użytkowych z produktami renomowanych firm światowych, a wyróżnia się indywidualnymi, korzystnymi właściwościami (m.in. najlepsze właściwości przerobowe w procesie wytłaczania mieszanek gumowych i największa szybkość uplastyczniania); nie jest uciążliwa dla środowiska. Koszty związane ze stosowaniem tej technologii w ochronie środowiska są znikomo małe w przeciwieństwie do znanych rozwiązań wymagających utylizacji ogromnych ilości ścieków. Producent, Zakłady Chemiczne „Oświęcim” S. A., jest jedynym polskim sygnatariuszem międzynarodowego programu RESPONSIBLE CARE przyjętego przez przemysł chemiczny 36 krajów (m.in. USA, Niemcy, Japonia, Francja, W. Brytania). Uruchamiane wytwórnie muszą spełniać ostre warunki nieszkodzenia środowisku.

Produkcję uruchomiono 1 kwietnia 1991 r. praktycznie bezinwestycyjnie, przez wykorzystanie istniejących urządzeń fabryki kaczuków. Obecna produkcja 2000 t/r ma wzrosnąć po zrealizowaniu eksportu do ok. 10000 t/r.

Lateks kopolimeru butadienu z chlorkiem winylidenu (Pat. RP 165 727) i mieszanki z Jego udziałem

Technologia obejmuje wytwarzanie lateksu, LATEKS B/VDC zawierającego trudnopalny kopolimer oraz mieszanek zawierających wypełniacze nieorganiczne. Stosowane są do wytwarzania tkanin, wykładzin podłogowych, samochodowych, dywanów spełniających aktualne normy międzynarodowe na materiały trudnopalne w przemysłach: samochodowym, lotniczym, kolejnictwie, w budownictwie użyteczności publicznej, np. w hotelach, bankach, szkołach.

Produkcję uruchomiono 1 czerwca 1991 r. (lateks) i 1 września 1993 r. (mieszanki) w instalacjach doświadczalno-produkcyjnych OBR KiTW. Na razie zaspokaja ona całkowicie zapotrzebowanie krajowe.

Dyspersja wodna kopolimeru styrenu z akrylanem i maleinianem dwubutylu

Dyspersje wodne styrenu, akrylanu i maleinianu (FG-7m, FG-8, Stymal 47) stanowią nową, krajową bazę surowcową do wytwarzania wyrobów powłokowych, farb przeznaczonych na zewnętrzne, ochronno- dekoracyjne pokrycia w budownictwie. Dyspersje te przewyższają pod względem odporności na zmienne warunki atmosferyczne powszechnie dotąd stosowane dyspersje homo- i kopolimerów octanu winylu.

Produkcję uruchamiano sukcesywnie od 1990 roku w OBR KiTW i Fabryce Farb i Lakierów „POLIFARB-OLIWA” w Gdyni i ma ona tendencję wzrostową.

Akrylowy modyfikator płynięcia polichlorku winylu)

Modyfikator płynięcia (MODYFIKATOR – MP) jest polimetakrylanem metylu) o odpowiednio dobranym rozkładzie mas cząsteczkowych otrzymanym techniką emulsyjną, suszonym rozpyłowo. Stosowany w niewielkich ilościach w przetwórstwie PCW twardego i plastyfikowanego, eliminuje wady powierzchni wyrobów, skraca czas żelowania mieszanek i podwyższa wytrzymałość stopów. Stosowany jest przy wyrobie profili wytłaczanych, folii twardych, butelek, rynien, rur itp.

Produkcję podjęto 1 kwietnia 1994 r. w OBR KiTW (polimeryzacja) i ZCh OŚWIĘCIM S.A. (suszenie rozpyłowe i konfekcjonowanie).

Rozpuszczalnikowe kopolimery winylowo-akrylowe

Rozpuszczalnikowe kopolimery winylowo-akrylowe służą do impregnacji wodoszczelnej cienkich tkanin poliamidowych i poliestrowych o miękkim chwycie. Od początku lat 90. zapotrzebowanie na tego rodzaju produkty gwałtownie wzrastało i było zaspokajane drogim importem. Stosowane są zestawy dwóch rodzajów kopolimerów: do gruntowania i powlekania końcowego. Roztwór kopolimeru do powlekania końcowego modyfikowany jest specjalnym polimerem celulozowym.

Produkcję uruchomiono w OBR KiTW w połowie 1992 r. Produkcja sukcesywnie wzrasta zaspokajając, na razie w pełni, potrzeby krajowe.

Kompleksowe wykorzystanie oleju talowego

Emulgatory polimeryzacji. Oryginalna metoda przenoszenia wodoru, niewrażliwa na obecność związków siarki (pat. RP 143 038 oraz pat. dod. P-290 763) i katalizator do tego procesu (pat. RP 159 025) pozwoliły sięgnąć do nowych źródeł surowcowych. Na tej bazie opracowano i wdrożono emulgatory: kalafoniowy „TEK” i emulgator mieszany, żywiczno-tłuszczowy o nazwie „Emutal” (pat. RP 153 646). Metodę tę zastosowano także do dysproporcjonowania kalafonii w ZChO. Umożliwiła ona podniesienie jakości i standardowości dotychczas produkowanego emulgatora, przejście na ciągłą metodę produkcji, a także na stosowanie gorszych gatunków kalafonii.

Oleina. Nowy sposób dysproporcjonowania wodoru, umożliwił selektywne uwodornienie kwasów polinienasyconych do mononienasyconych. Na podstawie tego procesu podjęto produkcję Oleiny T (pat. RP 151 852).

Środki pomocnicze dla przemysłu płyt pilśniowych. Pozostały po destylacji pak talowy wykorzystano do sporządzenia środków do zaklejania i impregnacji płyt pilśniowych (pat. RP 158 453, zgł. P 292 932 i P 293 292). Wymienione preparaty są produkowane przez ŚZR w Czechowicach-Dziedzicach, a stosowane głównie przez zakłady płyt pilśniowych w Koniecpolu i Czarnej Wodzie.

Koncentrat chłodziwa. Na bazie destylowanego oleju talowego opracowano i wdrożono technologię otrzymywania mikroemulsyjnego chłodziwa, stosowanego do obróbki metali (pat. RP 166 088).

Klej papierniczy. Opracowano i wdrożono produkcję oryginalnego kleju papierniczego z kalafonii talowej pod nazwą „Pastal” (zgł. pat. P. 301 837).

* * *

Ogółem w dorobku placówki znajdują się: 3023 raporty badawcze, ponad 600 publikacji i ponad 200 patentów krajowych i zagranicznych. Wiele opracowań naukowo-badawczych wyróżniono nagrodami państwowymi, resortowymi i stowarzyszeń naukowo-technicznych.

Do tych, którzy kiedyś pracowali w naszej placówce należą profesorowie: Józef Berak, Zdzisław Czarny, Janusz Ciborowski, Leszek Czuchąjowski, Edward Grzywa, Maurycy Kalfus, Jerzy Kramarz, Włodzimierz Laskowski, Jan Paściak, Maria Rąjkiewicz, Marian Starczewski, Marian Taniewski, Ludomir Tokarzewski, Maria Tokarzewska i docenci: Jerzy Jaworski, Erwin Krótki, Benedykt Kubica, Franciszek Maciejowski, Karol Mitorąj, Marian Starzak, Paweł Szewczyk, Jerzy Wójcik, Stefan Zalwert 18 pracowników uzyskało tytuł doktora, 4 doktora habilitowanego, 12 – samodzielnego pracownika naukowo-badawczego, 32 – adiunkta, 15 pracowników ukończyło studia wyższe łącząc pracę z nauką. Od roku 1977 działa w Ośrodku Rada Naukowa. Radzie przewodniczył prof. dr hab. inż. Jerzy Ruciński z Politechniki Łódzkiej, a od roku 1984 przewodniczy jej prof. dr hab. Edgar Bortel z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Członkiem Rady był obecny dyr. generalny ZChO SA. prezes Zarządu dr inż. Jan Babiarz.

Dzień dzisiejszy i przyszłość

Przekształcenia ustrojowe i gospodarcze lat dziewięćdziesiątych sprawiły, że OBR KiTW, jak inne JBR-y, samodzielnie musi zdobywać środki materialne na swoją działalność. Źródłem utrzymania są: realizacja i sprzedaż prac badawczych wykonywanych na zlecenie lub z inicjatywy własnej, dochody z produkcji doświadczalnej (opodatkowanej) i dotacje KBN na działalność statutową i działalność ogólnotechniczną (DOT). W roku jubileuszowym prawie całość przychodów pochodzi z dwóch pierwszych źródeł.

Ośrodek tworzy dzisiaj pięć zakładów badawczych: Kauczuków, Tworzyw Winylowych, Syntezy Monomerów i Środków Pomocniczych, Analityczny i Doświadczalno-Produkcyjny. W Ośrodku działa Branżowy Ośrodek INTE z Biblioteką Naukowo-Techniczną oraz Komisja Normalizacyjna. Całość uzupełniają działy pomocnicze (patrz schemat organizacyjny).

Zatrudnienie sięga 115 osób.

Naszym obowiązkiem statutowym i podstawowym produktem działalności jest tworzenie technologii zweryfikowanych przez praktykę. Przyszłościowe prace badawcze będą kontynuacją dzisiejszych. Związane będą m.in. z planami rozwojowymi ZChO S.A., zwłaszcza w zakresie tworzyw i dyspersji octanu winylu, styrenowych, metakrylanowych, akrylowych oraz kauczuków i lateksów kauczukowych, a także perspektywicznej zmiany bazy surowcowej na surowce pirolityczne – ropopochodne.

Z okazji jubileuszu 50 lat chemicznych badań naukowych w Oświęcimiu składam najserdeczniejsze podziękowania wszystkim, którzy pracując tworzyli historię Ośrodka i tym, którzy dzisiaj są jej kontynuatorami. Podziękowania kieruję również do Dyrekcji i Załogi naszego rówieśnika – Jubilata, 50-letnich ZCh „Oświęcim” S.A. Wśród Was żyjemy i dzięki Waszej życzliwości i współpracy możemy istnieć i tworzyć dla wspólnego dobra. Wyrażam przekonanie, że nasze związki będą się zacieśniać, gdyż w nadchodzących czasach, u progu XXI wieku, nauka stosowana i postęp techniczno-technologiczny, w jeszcze większym stopniu niż dotychczas będą warunkować nowoczesność produkcji i co z tym związane, poziom życia i nasze miejsce w kraju i świecie.

U progu drugiego 50-lecia życzę Wszystkim pomyślności w życiu osobistym, życzliwej i twórczej atmosfery w pracy oraz posiadania i realizacji ambitnych, osobistych planów życiowych.

Władysława MAKUCH

Dział ekonomiczny i księgowość

Zagadnienia finansowo-ekonomiczne

Z posiadanych informacji wynika, że od początku istnienia naszej jednostki do połowy 1973 r. nie było wyodrębnionej gospodarki finansowej . Problematykę finansowo-księgową Laboratorium Badawczego, CLD i ZNB prowadziły Z.Ch. „Oświęcim”. Pierwsza wzmianka na temat finansowania prac badawczych pochodzi z 1967 roku. Całość prac realizowanych w ZNB była finansowana ze środków Z.Ch. „Oświęcim”. Nakłady te kształtują się na poziomie ok. 15.500 tys. zł. Średni koszt pracy na 1 pracownika wynosi ok. 64.300 zł. W następnych pięciu latach średni, koszt pracy na 1 pracownika wykazuje niewielką tendencję wzrostową.

W wyniku różnych przekształceń 5-krotnie zmienialiśmy nazwę, lecz dopiero utworzenie OBRKiTW pozwoliło nam prowadzić działalność samodzielną, na pełnym rozrachunku gospodarczym. OBRKiTW został powołany z dniem 1.07.1973 r. na podstawie Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego z dnia 10.04.1973 r., w drodze przekształcenia ZNB ZCh „Oświęcim”. Nadzór pełnił Dyrektor ZCh „Oświęcim”. Zgodnie z podstawowymi zadaniami określnymi w statucie OBRKiTW prowadził prace badawcze i wdrożeniowe z zakresu kauczuków i lateksów syntetycznych, tworzyw winylowych oraz wyrobów wynikających z profilu produkcji ZCh „Oświęcim”. Zadaniem naszym było zabezpieczenie prawidłowej, bieżącej działalności Kombinatu w zakresie opracowania i zastosowania nowych metod analitycznych kontroli procesów technologicznych i produktów, realizacja zaleceń o charakterze interwencyjnym oraz współpraca przy rozruchu nowych Wytwórni. Nawiązaliśmy szeroką współpracę z Instytutami badawczymi, uczelniami i licznymi jednostkami gospodarczymi.

Prace badawcze realizowane były w ramach problemów:

Ośrodek nasz pełnił funkcję koordynatora II stopnia problemów węzłowych i I stopnia problemów resortowych i branżowych. Ponadto wykonano prace własne, finansowane przez Zjednoczenie „Petrochemia” i z funduszu jednostki badawczej. W roku 1974 struktura sprzedaży wg zleceń badawczych kształtowała się następująco:

Na wysokość sprzedaży wpływają również prace własne finansowane z funduszu jednostki, sprzedaż wyrobów z produkcji doświadczalnej oraz wynik działalności ogólno-technicznej. Sprzedaż ogółem wynosiła 39.700 tys. zł. Sprzedaż tę realizowało 256 pracowników. Średni koszt sprzedaży na 1 pracownika wynosił ok. 155.100 zł. Wzrost średniego kosztu w stosunku do 1967 roku wynosi ok. 241%. Należy zaznaczyć, że w początkowym okresie naszej samodzielności, gospodarka była centralnie sterowana. W wyniku takiej polityki gospodarczej Zjednoczenie „Petrochemia” ustalało dla naszego Ośrodka limit zatrudnienia, limit funduszu płac, narzut kosztów ogólnych i stawkę zysku od 8-12% w zależności od rangi problemu w którym były realizowane prace badawcze oraz 2% zysku za koordynację prac badawczych. Obowiązywały nas również ustalane przez Zjednoczenie „Petrochemia” normy podziału zysku. Osiągnięty zysk przy zachowaniu ustalonych limitów zwiększał fundusz rozwoju, rezerwowy i jednostki badawczej. Narzut kosztów ogólnych i limit zysku był ustalany jeszcze na początku lat 80-tych.

Dyrektywny system zarządzania nie był czynnikiem dynamicznego wzrostu gospodarczego. W 1980 r. sprzedaż wynosiła 44.640 tys. zł. Dynamika sprzedaży w stosunku do 1974 roku wynosiła 112%. Struktura sprzedaży utrzymuje się na podobnym poziomie. Średni koszt sprzedaży na 1 pracownika wynosił ok. 208.000 zł. Natomiast wskaźnik wzrostu kosztów na 1 pracownika wynosił ok. 134%.

Dopiero w połowie lat 80-tych osiągnęliśmy wysoki wskaźnik wzrostu wartości sprzedaży. Globalna wartość sprzedaży w 1984 r. kształtuje się na poziomie 158.940 tys. zł, w tym sprzedaż prac badawczych wynosi ok. 51%, wyrobów – 42%, pozostały udział stanowi działalność ogólnotechniczna i normalizacyjna. Średni koszt sprzedaży na 1 pracownika wynosi ok. 731.000 zł.

Zasadniczy wpływ na strukturę i dynamikę sprzedaży na uruchomienie produkcji doświadczalno-produkcyjnej w obiekcie D-30. W 1985 r. decyzją Dyrekcji Z.Ch. „Oświęcim” budynek ten otrzymaliśmy nieodpłatnie. Według własnych koncepcji i środków finansowych wykonaliśmy szereg prac adaptacyjnych co pozwoliło nam zwiększyć asortyment produkcji z 2 do ok. 70 wyrobów. Wdrożenia nowych wyrobów dokonaliśmy w oparciu o własne, nowoopracowane technologie.

Od 1992 r. działalność statutowa dofinansowana jest przez Komitet Badań Naukowych. Równolegle realizowane są dwie umowy z KBN o projekty badawcze-GRANTY, prowadzimy badania w ramach projektu celowego. Wykonujemy prace badawcze zamówione przez różne jednostki gospodarcze. Ze środków własnych finansujemy prace własne wykonywane w ramach działalności statutowej. W 1994 r. przychód ze sprzedaży ogółem kształtuje się na poziomie 45.580.800 tys. zł. Sprzedaż tę realizowano przy zatrudnieniu 118 osób, średni koszt sprzedaży przypadający na 1 zatrudnionego wynosi 360.600 tys. zł.

Wskaźnik rentowności wynosił:

Najwyższy wskaźnik efektywności z tytułu wdrożeń OBRKiTW osiąga w latach 1987-1991. Wskaźnik ten waha się w granicach 3,2 – 3,5. Wdrożyliśmy 98 opracowań, które przyniosły wymierne efekty gospodarcze i ekonomiczne. Od 1984 roku nie korzystamy z kredytu bankowego. Wypracowany zysk netto od kilku lat przeznaczamy na działalność statutową, finansujemy ze środków KBN i własnych – zakup aparatury naukowobadawczej. W bieżącym roku rozpoczęliśmy modernizację zaplecza magazynowego surowców, co wymaga zaangażowania znacznych nakładów inwestycyjnych.

Dział Ekonomiczny

Od 1.01.1965 z BOINTE wydzielono Sekcję Analiz Techniczno-Ekonomicznych, której głównym zadaniem były opracowania z zakresu tendencji rozwoju produkcji kauczuków syntetycznych i tworzyw sztucznych, prognoz cenowych, a także analizy ekonomiczne metod produkcji. Pierwszym kierownikiem sekcji została z dniem 1.01.1965 mgr Aldona Towtkiewicz, którą przeniesiono za porozumieniem stron z ZChO, gdzie pracowała od 1953 r. Była pracownikiem o wysokich kwalifikacjach zawodowych, które stale podnosiła. W 1969 roku uzyskała stopień doktora, a później była samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym.

Dr Aldona Towtkiewicz posiada bardzo duży dorobek naukowy i szereg publikacji z zakresu ekonomii i ekonomiki przemysłu w czasopismach krajowych i zagranicznych. Jej opracowania zostały bardzo pozytywnie ocenione przez specjalistów, zarówno ekonomistów jak i technologów. Jest m.in. autorem opracowania i wdrożenia tzw. „metody kosztów ciągnionych”, które z powodzeniem zostało zastosowane w Z.A.

Tarnów i Z.A. Puławy. Poświęciła wiele cennego czasu na pracę społeczną, zwłaszcza na rzecz osób niepełnosprawnych.

Dr Aldona Towtkiewicz pracowała w ZNB do jego końca tj. do 30.06.73. Z chwilą utworzenia OBRKiTW tj. 1.07.73 staje się ponownie pracownikiem ZChO, a obecnie przebywa na zasłużonej emeryturze. W 1966 do pracy w Sekcji przyjęto mgr Henrykę Nowak i mgr Marię Misiuwianiec (po mężu – Pieszczachowicz). Zespół zajmował się głównie opracowywaniem prognoz cenowych i analiz technicznoekonomicznych dotyczących technologii przewidzianych dla ZChO i branży chemicznej. 1.07.1972 mgr Henryka Nowak została Kierownikiem Sekcji Analiz Techniczno-Ekonomicznych, którą z dniem 1.07.1973 przemianowano na Dział Ekonomiczny.

Utworzenie OBRKiTW zmieniła zakres pracy tego Działu. Opracowywane i modernizowane technologie wymagają oceny ekonomicznej. Nowe technologie związane z nakładami inwestycyjnymi oceniano z punktu widzenia efektywności tych przedsięwzięć, zwrotu nakładów itp. Usprawnienia, bądź modernizacja istniejących technologii oceniane są pod kątem korzyści ekonomicznych, jakie osiągnie zakład wdrażający dane opracowania. W związku ze zmianą miejsca zamieszkania w 1977 r. mgr Henryka Nowak odchodzi do pracy w Instytucie Ekonomiki Przemysłu Chemicznego w Warszawie, Oddział w Krakowie. 1.08.1978 z Działu Planowania przenosi się do Działu Studiów i Analiz Ekonomicznych mgr Władysława Makuch, która pracuje w nim do czasu przejęcia stanowiska Głównego Księgowego, tj. 28.02.1982 r.

W tym czasie przechodzi do zakresu obowiązków problematyka działalności wdrożeniowej. Zaistniała konieczność prowadzenia całokształtu spraw związanych z przygotowaniem materiałów do umów wdrożeniowych, a potem ich rozliczania w zakresie rzeczowym i finansowym. W 1978 odeszła do pracy w Zakładach Azotowych we Włocławku mgr Maria Pieszczachowicz. Na jej miejsce przyjęto (1978) mgr Marię Jarzynę, która najpierw wykonywała obowiązki samodzielnego referenta d/s analiz ekonomicznych, a od 1.08.1982 pełniła funkcję Kierownika Sekcji Ekonomicznej.

W 1983 zatrudniono mgr Jolantę Sadora (po mężu Kurzydym), początkowo na stanowisku samodzielnego referenta ekonomicznego, a później od 1.10.1986 – Ekonomisty. Zakres pracy Sekcji Ekonomicznej poszerzył się o zagadnienia związane z działalnością produkcyjną Zakładu Półtechnik Doświadczalnych takie jak: sporządzanie planów działalności, kalkulacji wstępnych i cen na produkty OBRKiTW. Większość opracowanych technologii wdrażana jest w Zakładzie Półtechnik, co wiąże się z koniecznością oceny ekonomicznej i wyliczeniem efektów ekonomicznych tych przedsięwzięć oraz utworzeniem i rozliczeniem funduszu efektów wdrożeniowych.

W tym okresie sporządzane są również pierwsze umowy licencyjne. W 1988 r. odeszła z działu Maria Jarzyna, a wkrótce po niej, Jolanta Kurzydym. Zwiększenie samodzielności finansowej podmiotów gospodarczych na przełomie lat 1989-1990 spowodowało konieczność podejmowania pełnych, samodzielnych decyzji finansowo-ekonomicznych korzystnych dla OBRKiTW. W związku z tym działalność komórki powiększyła się o sporządzanie bieżących analiz ekonomicznych i przygotowywanie niezbędnych danych umożliwiających podjęcie tych decyzji.

1.02.1989 na stanowisko Ekonomisty przyjęto Marię Putek-Płazę, która pracuje do chwili obecnej. Niezależnie od wykonywanych obowiązków jest ona członkiem Rady Naukowej.

Dział Finansowo-Księgowy

Po przekształceniu w 1973 r. Zakładu Naukowo-Badawczego ZChO w OBRKiTW, był on jako jednostka samodzielna zobowiązany do prowadzenia ksiąg rachunkowych i rozliczeń finansowych. W związku z tym utworzono Pion Głównego Księgowego.

W pionie tym dział Finansowo-księgowy wykonuje prace zgodne z zasadami prowadzenia rachunkowości wg ustaw, rozporządzeń i innych przepisów prawnych dających rzetelny i rzeczywisty obraz stanu i sytuacji majątkowej oraz finansowej Ośrodka. Zadaniem pracowników działu jest bieżąca rejestracja operacji gospodarczych w sposób prawidłowy, kompletny i systematyczny. Od 1.07.1973 na stanowisko Gł. Księgowego powołano Zdzisława Witkowskiego, który pełnił tę funkcję do 19.04.1981 roku. Po jego odejściu na rentę funkcję Gł. Księgowego od 16.06.1981 – 31.12.1981 przejmuje Stanisław Gwóźdź. W okresie od 1,03.1982 do 3.06.1982 powierzono stanowisko p.o. Gł. Księgowego mgr Władysławie Makuch, która z dniem 1.07.1982 została powołana przez Dyrektora ZChO na Głównego Księgowego z równoczesnym powierzeniem stanowiska Gł. Ekonomisty.

Głównemu Księgowemu podlegają następujące komórki:

Zastępcą Gł. Księgowego od 1.08.1976 został Józef Wróbel, który pracował na tym stanowisku do 29.03.1981 r. Następnie na kierownika działu księgowości awansuje z dniem 1.04.1982 r. Michalina Iskierka, która pracowała od 1.12.1973 r. jatko starszy księgowy. Po odejściu dotychczasowego kierownika działu stanowisko to przejmuje Stanisław Gwóźdź a od 1.10.1986 Stefania Bębenek, która pełni tę funkcję do chwili obecnej.

Zadaniem kierownika jest organizacja pracy zespołu, prowadzanie nowych metod oraz wdrażanie aktualnych przepisów. Jednocześnie prowadzenie ewidencji księgowej, kontrola prawidłowości pracy poszczególnych stanowisk i analiza zapisów ewidencyjnych.

Na poszczególnych stanowiskach w księgowości wykonywano następujące prace:

Obok wymienionych osób grono pracowników DG stanowili:

Michalina

Iskierka

01.12.73 -

31.05.83

Irena

Jamróz

25.03.74 -

31.03.79

Barbara

Niemiec

21.09.74 -

05.05.85

Ewa

Płonka

01.08.76 -

14.12.76

Henryka

Czarnik

01.08.76 -

31.05.79

Jadwiga

Wdowiak

01.08.76 -

31.12.81

Wanda

Konior

01.12.78 -

31.12.81

Cecylia

Nalborczyk

01.07.79

31.07.90

Irena

Kudziela

01.03.80 -

04.04.84

Helena

Płonka

15.02.80 -

28.02.83

Kazimiera

Grodnicka

22.12.81 -

16.11.82

Marianna

Tomasiewicz

07.05.84 -

30.06.86

Agnieszka

Noworyta

18.11.81 -

11.05.87

Ewa

Rosół

18.05.84 -

31.08.89

Ewa

Nowacka

04.06.86 -

15.08.92

Stefania

Zając

01.04.82 -

31.07.90

Wenanta

Zontek

01.08.88 -

31.03.95

Aktualny zespół tworzą pracownicy:

Stefania Bębenek

Barbara Baranowska

Barbara Pacyga

Grażyna Dąbrowska

Marzena Budzowska

od 15.11.82

od 15.02.83

od 01.08.83

od 18.09.86

od 15.08.89.

Marianna LUBECKA

Zakład Kauczuków

Produkcję kauczuku syntetycznego w Polsce rozpoczęto przed II wojną światową w maleńkiej wytwórni (300 t/r) w Dębicy. Wytwórnia ta produkowała kauczuk butadienowy metodą sodową pod nazwą KER co oznacza: K-kauczuk, er-erytren czyli butadien. Po roku 1945 wznowiono w niej produkcję kauczuku jako w Oddziale Zamiejscowym Z.Ch. Oświęcim. W tym czasie nie mieliśmy doświadczenia w budowie nowej wytwórni z nowoczesną technologią, dlatego projektowanie, dostawę urządzeń, nadzór nad budową i uruchomienie fabryki kauczuku zlecano specjalistom z ZSRR. Obok specjalistów z ZSRR w pracach tych uczestniczyli również polscy inżynierowie (niektórzy wykształceni w ZSRR) m.in.: Edward Grzywa, Jerzy Kopytowski, Stanisław Gibiński, Maria Jarzyńska.

W dniu 29.06.1959 w ZChO wyprodukowano pierwsze tony kauczuku syntetycznego o symbolu KER S 3012. Był to kauczuk nekalowy, twardy, pochodzący z tzw. zimnego procesu polimeryzacji. Po oficjalnym uruchomieniu wytwórni, kontynuowano produkcję tego kauczuku (odpowiednik SKS 30A i S-3) dla potrzeb krajowych. Ponieważ jednym asortymentem kauczuku nie można było w pełni pokryć potrzeb krajowych, konieczny był dalszy postęp w technologii kauczuków.

Zadanie to powierzono Zakładowi Naukowo-Badawczemu ZChO, powstałemu 1 stycznia 1958 r. w wyniku połączenia istniejącego do tego dnia Oddziału Instytutu Syntezy Chemicznej z Zakładowym Laboratorium Badawczym ZChO. W ZNB utworzono m.in. jedyne w kraju kilku częściowe Laboratorium Kauczuków Syntetycznych. Laboratorium to miało początkowo duże trudności z powodu braku załogi, odpowiednich pomieszczeń i surowca (butadienu). Z tego względu w 1958 roku prowadzono w nim prace związane z technologią nadtlenku izopropylobenzenu i przetwórstwem styrenu. W latach 1959-1963 punkt ciężkości całości prac ZNB koncentrował się na zagadnieniach kauczukowych:

Do pracowników kadry podstawowej, którzy wnieśli szczególny wkład w badania związane z uruchomieniem wytwórni kauczuku i opracowanie pierwszych nowoczesnych technologii należeli: Maria Jarzyńska, Edward Grzywa, Adam Grycz, Karol Mitoraj, Erwin Krótki, Wiesława Krzemień, Mieczysław Klaczak, Maria Rajkiewicz, Stanisław Marciniak, Maksymilian Durak, Jadwiga Sachajdak, Zofia Skupińska, Ludmiła Krakowiak, Józefa Mitek.

Lata 1963-1967 były okresem największego rozkwitu badań w tematyce kauczukowej. Dało to konkretne efekty w postaci opracowania produkcji żywicy wysokostyrenowej (technologia wyróżniona nagrodą państwową), oraz systematycznego rozszerzania asortymentu produkowanych kauczuków i lateksów, a także poprawy ich jakości. W latach 1967-1972 zmniejszyło się wyraźnie nasilenie prac w dziedzinie kauczuków na rzecz tematyki tworzywowej. W okresie tym prowadzono prace nad nowymi typami kauczuków i lateksów kauczukowych wieloskładnikowych.

W roku 1973 ZNB zgodnie z ówczesną praktyką usamodzielniono, odłączając od ZCh Oświęcim i przekształcając w OBRKiTW. Laboratorium Kauczuków Syntetycznych zmieniło nazwę na Zakład Kauczuków. W pierwszym okresie działalności Zakład Kauczuków zatrudniał około 20 osób w tym 7 z kadry podstawowej. W miarę upływu czasu stan osobowy zakładu zmniejszał się, głównie w pionie pracowników badawczych (naturalne odejścia pracowników). Do najważniejszych osiągnięć Zakładu Kauczuków należą opracowania technologii:

Obecnie Zakład Kauczuków zatrudnia 9 pracowników: 4 osoby w pionie badawczym (jedna 1/2 etatu) i 5 w grupie pomocniczej. Zespół ten kontynuuje tematykę kauczukową w zakresie badań nad technologiami:

Prace te finansowane są ze środków własnych OBRKiTW, przez KBN (projekt badawczy, wniosek celowy) i jednostki współpracujące (Instytut Przemysłu Organicznego).

Całokształt osiągnięć Zakład Kauczuków to wynik prac ludzi, którzy w nim pracowali, a niektórzy pracują nadal. Sumarycznie w Zakładzie Kauczuków pracowało co najmniej 28 inżynierów i 42 pracowników pomocniczych (techników i laborantów), według pamięci piszącej te słowa, wspomaganej przed dr Wiesławę Krzemień (zob. Załącznik). Wielu z nich w tym zakładzie rozpoczynało pierwszą pracę i często do końca swojego życia zawodowego pozostawało mu wiernym. To im głównie zawdzięczamy największe osiągnięcia badawcze i rozwojowe. Wymienić tu należy szczególnie inżynierów: Wiesławę Krzemień, Mieczysława Klaczaka, Mariana Starzaka (łączy obecnie obowiązki dyrektora z twórczą pracą w dziedzinie kauczuków), Mariannę Lubecką, Jadwigę Procukiewicz, techników: Annę Maślankę, Lucynę Bartuś, Danutę Zienkiewicz, laborantów: Annę Folgę, Józefę Matras.

Żywimy nadzieję, że pomimo trudności finansowych OBRKiTW, Zakład Kauczuków jako jedyna tego typu placówka w kraju będzie nadal służył przemysłowi syntezy kauczuków, realizując hasło „naukowymi metodami do praktycznych celów”, jak to był ujął swego czasu (1961 rok) kierownik ZNB mgr inż. Jan MITUŚ, mając na myśli całą działalność oświęcimskiej placówki naukowo-badawczej.

Marianna LUBECKA

Załącznik. Wykaz pracowników Zakładu Kauczuków

Kierownicy:

Maria

Jarzyńska

(do 1956)

Erwin

Krótki

(1968)

Adam

Grycz

(1956-58)

Stanisław

Wojdyło

(1971-75)

Edward

Grzywa

(1958-66)

Marian

Starzak

(1976-91)

Karol

Mitoraj

(1967)

Marianna

Lubecka

(1991 -)

Inżynierowie:

Alicja

Bartosz,

Barbara

Matysia,

Bożena

Cieślińska,

Józefa

Miśkowiec,

Maksymilian

Durak,

Józefa

Mi tek,

Eulalia

Grabowska,

Jadwiga

Mitoraj,

Danuta

Guczalska

Roman

Pawlik,

Maria

Knypl,

Barbara

Pawłowska,

Ludmiła

Krakowiak,

Jadwiga

Procukiewicz,

Wiesława

Krzemień,

Maria

Rajkiewicz,

Aleksandra

Leśniak,

Jadwiga

Sachajdak,

Stanisław

Marciniak,

Zofia

Skupińska.

Technicy:

Czesława

Baca

Rozalia

Olejarz,

Lucyna

Bartuś,

Mariola

Olma,

Zofia

Cynarska,

Anna

Pęczkowska,

Maria

Drabek,

Anna

Różowicz,

Henryka

Godyń,

Wanda

Skupień,

Elżbieta

Juda,

Krystyna

Stuglik,

Bogusława

Kapturkiewicz,

Stanisława

Sycha,

Dorota

Kotowska,

Marianna

Tomasiewicz,

Cecylia

Krogulecka,

Anna

Walus,

Elżbieta

Kulig,

Janina

Wasztyl,

Anna

Maślanka,

Teresa

Zając,

Irena

Napieraj,

Danuta

Zienkiewicz.

Stanisław

Nowoiyta,

Laboranci:

Anna

Augustyn,

Marian

Składnik

Anna

Folga,

Rozalia

Słyś,

Krystyna

Gęborys

Alicja

Szałkowicz,

Małgorzata

Haponik,

Józefa

Szymonek,

Józefa

Hutny,

Halina

Tukaj,

Maria

Kluska,

Michalina

Żak,

Barbara

Koźmin,

Stefan

Wajs,

Józefa

Matras,

Henryka

Wasztyl.

Irena

Pochopień,

Wanda SPORYSZ

Zakład Tworzyw Winylowych

Tematyka tworzywowa była obecna prawie od samego początku w chemicznej placówce naukowo-badawczej w Oświęcimiu, jednak w formie klarownej dopiero od 1958 roku tj. przekształcenia oświęcimskiego Oddziału Instytutu Syntezy Chemicznej w Zakład Naukowo-Badawczy integralnie związanego (bo strukturą organizacyjną) z Zakładami Chemicznymi „Oświęcim”. Późniejszy Zakład Tworzyw Winylowych OBRKiTW nosił nazwę Laboratorium Tworzyw Winylowych. Rozpoczęło ono swoją działalność badawczą pod kierownictwem mgr inż. Marii Tokarzewskiej i jej zastępcy mgra inż. Kazimierza Bika. Było ono największym Laboratorium technologicznym Zakładu Naukowo-Badawczego.

Zespół badawczy, oprócz przedstawionego wyżej kierownictwa Laboratorium, stanowili:

mgr inż.

Aleksandra

Berak,

mgr inż.

Roman

Biliński,

mgr inż.

Ryszard

Heropolitański,

mgr inż.

Krystyna

Jakubowska-Bruzda,

mgr

Jadwiga

Jabłońska,

mgr

Tadeusz

Lach,

mgr inż.

Kazimierz

Miłoń,

mgr inż.

Maria

Niezgoda,

mgr

Anna

Noworytko,

inż.

Bronisław

Sikora,

Bogdan

Czechowicz,

i grupa pracowników pomocniczych:

Anatol

Gabryszak,

Leon

Gondek,

Edward

Szpak,

Józefa

Brania,

Irena

Cieszanowska,

Emilia

Gregorczyk,

Antonina

Fołtyn,

Aniela

Stachura,

Anna

Madeja.

Laboratorium podzielone było na kilka pracowni, gdzie prowadzone były badania dotyczące technologii polimerów winylowych związane z planami rozwojowymi Zakładów Chemicznych „Oświęcim”. Najważniejsze zadania badawcze dotyczyły:

Wyniki tych prac były podstawą do przygotowania projektów technologicznych a następnie uruchomienia w ZCh Oświęcim nowych produkcji takich jak: polichlorek winylu) i polimetakrylan metylu). W okresie uruchamiania tych instalacji produkcyjnych część osób z zaplecza badawczego odchodzi na produkcję, część przechodzi do innych placówek, a pozostała kadra zostaje wzmocniona nową potężną grupą pracowników inżynieryjnych i technicznych. Laboratorium zostaje dodatkowo wyposażone w aparaturę do wielkolaboratoryjnych badań technologicznych i badań dotyczących przetwórstwa opracowywanych polimerów. Kierownik Laboratorium mgr inż. Maria Tokarzewska (wkrótce dr inż.) dbała o właściwy dobór kadry inżynieryjno-technicznej oraz o zaplecze techniczne laboratorium konieczne do prowadzenia prac badawczych. Równolegle z tymi działaniami poszerza się tematyka badawcza Laboratorium Tworzyw o syntezę kopolimerów akrylowych jako środków pomocniczych dla przemysłu skórzanego, włókienniczego i papierniczego. Badawcze Laboratorium stanowi zespół:

dr inż.

Maria

Tokarzewska

- kierownik,

mgr inż.

Kazimierz

Bik

- z-ca kierownika,

mgr inż.

Jadwiga

Golusińska,

mgr inż.

Halina

Pietkiewicz,

mgr inż.

Józef

Warczewski,

inż.

Bronisław

Sikora,

mgr inż.

Grażyna

Wdowin,

mgr inż.

Elżbieta

Piwowarczyk

(potem po mężu Ehrenfeld)

mgr inż.

Wanda

Sroka

(potem po mężu Sporysz),

techn.

Bogdan

Czechowicz

oraz duża grupa pracowników pomocniczych:

Józefa

Brania,

Irena

Cieszanowska,

Antonina

Fołtyn,

Emilia

Gregorczyk,

Leon

Gondek,

Anatol

Gabryszak,

Teresa

Kołodziej (potem po mężu Michałek),

Jan

Knapik,

Marek

Kotlarczyk,

Józef

Kryszyn,

Anna

Madeja,

Anatol

Nalborczyk,

Wiesława

Sereś (potem po mężu Bieniek),

Anna

Walus,

Anna

Wolniewicz,

Bazyli

Waniowski,

Czesława

Wróblewska (potem po mężu Baca),

Stanisława

Zemła.

Wiodącymi tematami badawczymi są:

Celem tych badań było uruchomienie w ZCh Oświęcim produkcji w/w polimerów. Prowadzono je przy współpracy z kadrą kierowniczą ZChO a szczególnie kierownictwem ówczesnego Z-IV, Z-VI oraz Zakładem Projektowym, a głównie generalnymi projektantami ciągu PCW i kopolimerów. Badania te zaowocowały pomyślnymi rozwiązaniami i uruchomieniem wg własnych opracowań technologii produkcji polioctanu winylu) – Dyspersji typu Winacet DP i DPC oraz polialkoholu winylu) nazwa handlowa – Winakol, jak również kopolimerów CW/OW – typu Winicet 50/15. Wprowadzono również do produkcji asortyment dyspersji kopolimerów akrylowych o nazwach handlowych: Oktamid i Osolan SB.

Z uwagi na szeroką tematykę badawczą wyodrębniono z Laboratorium Tworzyw Półtechniki. Kierownictwo tego Laboratorium objął inż. B. Sikora. W związku z tym do prac w instalacjach ułamkowo-technicznych przeszła również znaczna grupa pracowników, w tym głównie pracowników pomocniczych. W 1968 roku następuje kolejna reorganizacja Laboratorium Tworzyw związana głównie z odejściem kierownika Laboratorium dr inż. Marii Tokarzewskiej do pracy w OBR Przetwórstwa Tworzyw w Mikołowie. Laboratorium zostaje częściowo połączone z Laboratorium Kauczuków. Szefem Laboratorium zostaje dr Karol Mitoraj. Tematyka badawcza Laboratorium Tworzyw zostaje poszerzona o syntezę tworzyw styrenowych tj. poli(styren) i kopolimery styrenowe typu ABS, MBS i SAN. Grono pracowników badawczych powiększają: mgr inż. Maksymilian Durak, mgr Barbara Motysia (dawniej Świerz) i mgr inż. Krystyna Świtała. W tym okresie prowadzone są prace dotyczące optymalizacji uruchamianych produkcji dyspersji poli-octanowinylowych i kopolimerów chlorku winylu tzw. Winicetów.

Okres OBR KiTW

Kolejna reorganizacja Laboratorium Tworzyw związana była z przekształceniem w 1973 roku Zakładu Naukowo-Badawczego W Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Kauczuków i Tworzyw Winylowych i przemianowanie Laboratorium Tworzyw w Zakład Tworzyw. Po odejściu kilku osób i w wyniku reorganizacji Ośrodka przeprowadzonej przez Dyrekcję, zespół badawczy Zakładu Tworzyw tworzyli:

dr

Karol

Mitoraj

kierownik Zakładu

mgr inż.

Kazimierz

Bik

z-ca kierownika

dr inż.

Jadwiga

Golusińska

mgr inż.

Halina

Pietkiewicz

mgr inż.

Jerzy

Socha

mgr inż.

Maksymilian

Durak

mgr

Barbara

Motysia

mgr inż.

Elżbieta

Ehrenfeld

mgr inż.

Wanda

Sporysz

mgr inż.

Teresa

Machina

mgr inż.

Krystyna

Świtała

Bogdan

Czechowicz

i pracownicy pomocniczy:

Józefa

Brania

Antonina

Fołtyn

Wanda

Brandys (po mężu Król)

Krystyna

Czarkowska

Krystyna

Brania (po mężu Łąka)

Emilia

Gregorczyk

Anna

Walus

Anna

Madeja

Anna

Wolniewicz

Jan

Knapik

Bronisława

Steczek

Stanisława

Zemła,

Rozalia

Mazur (po mężu Nikliborc)

Marla

Lach,

Krystyna

Stuglik,

Rozalia

Kobiałka (potem po mężu Bibrzycka),

Elżbieta

Pędziwiatr (po mężu Juda)

Halina

Prusak,

Rozalia

Nidecka (potem po mężu Żurek).

Zakład Tworzyw podzielony jest na kilka zespołów tematycznych obejmujących:

Prowadzone są w tym okresie badania postlicencyjne dotyczące polistyrenu w tym polistyrenu udarowego – szczepionego oraz są rozpoczynane badania dotyczące syntezy dyspersji wodnych kopolimerów winylowych jako podstawowych środków wiążących dla potrzeb budownictwa i przemysły farb i lakierów. Po odejściu z zespołu badawczego dr J. Golusińskiej, mgr B. Motysi, mgr inż. K. Świtały (zmarła), mgr inż. J. Warczewskiego i dra inż. J. Sochy zespół badawczy uzupełniają mgr Ludwika Michałkiewicz (potem po mężu Własińska), mgr inż. Alicja Szajna (potem po mężu Wanat), inż. Maria Knypl (przedtem Nawrocka), mgr inż. Michalina Górkiewicz, mgr Ludwik Szczeszek, mgr inż. Alina Mikołajewicz i mgr inż. Barbara Pawłowska wraz z technikami Zofią Kramarczyk i Janiną Noworytą.

Tematyka badawcza Zakładu zostaje poszerzona o syntezę polimerów akrylowych dla medycyny. Działalność badawcza Zakładu wymaga pozyskiwania środków finansowych na realizację podejmowanych zamierzeń. Uczestniczymy w realizacji programów rozwojowych finansowanych przez Ministerstwo Przemysłu Chemicznego i Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego jak również wychodzimy z ofertą badawczą do zewnętrznych kontrahentów przy rozwijającej się jednocześnie współpracy z Zakładami Chemicznymi Oświęcim. Korzystne ustawowo zasady działalności badawczej OBR-u przyspieszają realizację wielu opracowań badawczych. W tym okresie zostają wdrożone do produkcji przemysłowej takie opracowania jak:

W dalszym ciągu rozszerzają się badania dotyczące rozszerzenia asortymentu dyspersji kopolimerów winylowych, polimerów akrylowych do medycyny, żywic akrylowych i technologii otrzymywania PCW suspensyjnego we współpracy z Zakładami Azotowymi we Włocławku.

Zostają kolejno uruchomione nowe technologie tj:

Równocześnie zostają wprowadzone do produkcji w instalacji doświadczalno-produkcyjnej OBR-u małotonażowe produkcje tj:

W 1981 roku w wyniku przejścia na emeryturę dra Karola Mitoraja kierownikiem Zakładu zostaje dr Ludwika Własińska. Zespół badawczy tworzą

dr

Ludwika

Własińska – kierownik Zakładu,

mgr inż.

Wanda

Sporysz – z-ca kierownika,

dr inż.

Maksymilian,

Durak

mgr inż.

Elżbieta

Ehrenfeld,

mgr inż.

Alina

Mikołajewicz,

mgr inż.

Halina

Pietkiewicz,

mgr inż.

Barbara

Pawłowska,

dr inż.

Ludomir

Нехеі,

mgr inż.

Larysa

Zajas;

technicy:

Jan

Knapik,

Zofia

Kramarczyk,

Maria

Lach,

Halina

Prusak,

Krystyna

Łąka,

Genowefa

Malicka,

Janina

Nowoiyta

i laboranci:

Stanisława

Żemła,

Anna

Walus

Krystyna

Czarkowska,

Magdalena

Krzemyk,

Beata

Sojka,

Rozalia

Żurek,

Katarzyna

Szczerbowska.

Tematyka badawcza poszerza się o badania dotyczące dyspersji kopolimerów styrenowych i akrylowych dla potrzeb budownictwa i przemysłu włókienniczego oraz skórzanego Powstają nowe technologie, które w pierwszej fazie są wdrażane do produkcji pilotowej realizowanej w rozbudowanej instalacji doświadczalnoprodukcyjnej OBR-u.

W tym okresie podjęto współpracę z dużymi fabrykami farb i lakierów opracowywując dla ich potrzeb technologie wytwarzania podstawowych spoiw polimerowych tzw. środków powłokotwórczych. Rozszerzono badania dotyczące polimerów dla medycyny o polimery do sporządzania cementów kostnych, materiałów do ubytków zębowych oraz materiałów do protez twardych i miękkich. We współpracy z „Elektrometern” Rzeszów i ZCh Oświęcim uruchomiono w ZChO technologię otrzymywania odpowiedniego polimeru akrylowego a w Elektromecie na jego bazie proszku – Plastakrylu do sporządzania miękkich dentystycznych materiałów wyścielających.

W 1989 roku odchodzi z OBR-u, a tym samym z Zakładu Tworzyw dr Ludwika Własińska i kierownikiem zostaje mgr inż. Wanda Sporysz. Zespół badawczy wówczas tworzą:

mgr inż.

Wanda

Sporysz,

mgr inż.

Elżbieta

Ehrenfeld,

dr inż.

Maksymilian

Durak

mgr inż.

Alina

Mikołajewicz,

mgr inż.

Barbara

Pawłowska,

mgr inż.

Halina

Pietkiewicz,

mgr inż.

Larysa

Zajas

oraz grupa pracowników pomocniczych:

Jan

Knapik,

Zofia

Kramarczyk,

Kazimiera

Grodnicka,

Maria

Lach,

Stanisława

Żemła,

Anna

Madeja,

Stanisława

Kosowska,

Magdalena

Krzemyk,

Beata

Sojka,

Janina

Noworyta,

Halina

Prusak,

Genowefa

Malicka,

Rozalia

Żurek.

Tematyka badawcza Zakładu Tworzyw poszerza się o badanie dotyczące syntezy kopolimerów akrylowych Jako modyfikatorów do przetwórstwa PCW oraz żywic rozpuszczalnikowych kopolimerów winylowych dla potrzeb włókiennictwa Jak również wodorozpuszczalnych amidowych kopolimerów octanu winylu jako środków dla potrzeb energetyki (tzw. stabilizatorów zamkniętych obiegów wodnych). W tym okresie zostaje uruchomiona produkcja dyspersji kopolimeru styrenowego i winylowo-maleinowego w Zakładach Farb i Lakierów w Gdyni. Z uwagi na zaistniałe w tym czasie zmiany systemowe nastąpiła duża koncentracja badań prowadzących do podejmowania produkcji własnej w stale rozbudowywującym się Zakładzie 1/2-techn. i produkcji doświadczalnej. W latach 1990-1994 uruchomiono wg opracowań Zakładu Tworzyw 13 nowych technologii, które przyniosły bardzo wymierne liczące się efekty ekonomiczne. Szczególnie liczące się w tym okresie produkcje to:

W tym okresie realizowano również badania nad technologią otrzymywania ABS-u techniką emulsyjno-suspensyjną prowadzącą do ograniczenia ścieków w stosunku do technologii opracowanej w latach siedemdziesiątych. Badania potwierdzono w instalacji produkcyjnej ZCh Oświęcim. Uzyskano zadawalające wyniki, jednakże ze względu na brak większego zainteresowania podjęciem krajowej produkcji badania te zostały na pewnym etapie wstrzymane.

Podjęto również badania finansowane przez Komitet Badań Naukowych nad syntezą wodorozpuszczalnych polimerów jako środków stabilizujących i tłokujących. Kontynuujemy nadania nad modyfikacją technologii otrzymywania PCW-E pastotwórczego o polepszonych parametrach jakościowych. W tym zakresie ściśle współpracujemy z ZChO-SA i odbiorcami tego typu produktu. W dalszym ciągu kontynuujemy badania w zakresie nowych typów dyspersji kopolimerów winylowych w tym szczególnie akrylowych dla różnych zastosowań w zależności od wymagań naszych kontrahentów.

W tym okresie, a szczególnie od 1993 roku znacznie zmniejszyła się kadra badawcza Zakładu Tworzyw.

Aktualnie zespół badawczy tworzą:

mgr inż.

Wanda

Sporysz – kierownik Zakładu,

mgr inż.

Elżbieta

Ehrenfeld,

mgr

Paweł

Lizis,

mgr

Piotr

Mikołajewicz (stażysta),

Technicy:

Maria

Lach,

Maria

Wierteł,

Stanisława

Żemła,

Laboranci:

Stanisława

Kosowska,

Krystyna

Łąka,

Rozalia

Żurek.

Osiągnięcia naukowo-techniczne Zakładu Tworzyw można określić:trzema nagrodami Ministerstwa Przemysłu Chemicznego

a ponadto licznym uczestnictwem w krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych.

Pracownicy naukowi Zakładu Tworzyw uczestniczyli w pracach RWPG dotyczących tworzyw styrenowych i PCW.

Wanda SPORYSZ

Jerzy WÓJCIK

Zakład Monomerów i Środków Pomocniczych

Zakład syntezy Monomerów i Środków Pomocniczych został utworzony w lipcu 1973 roku jako jeden z zakładów technologicznych w powołanym w tym czasie OBR KiTW. Pracownicy Zakładu wywodzili się z Laboratorium Katalizy i Laboratorium Syntezy Organicznej działających w Zakładzie Naukowo-Badawczym ZChO. W chwili utworzenia Zakład liczył 10 pracowników z wyższym wykształceniem, w tym 2 docentów i 1 doktora, 18 techników i 5 aparatowych – razem 33 osoby. Kierownikiem Zakładu do 1974 roku był doc. dr hab. Zdzisław Czarny (później profesor) a od 1974 roku doc. dr Jerzy Wójcik. W latach 1974- 1995 z Zakładu odeszło 32 pracowników głównie w wyniku awansu na wyższe stanowiska, sytuacji rodzinnej, oraz osiągnięcia wieku emerytalnego. W tym czasie przyjęto tylko 4 osoby, w tym 3 z wyższym wykształceniem. Zasadniczą przyczyną systematycznego obniżania stanu zatrudnienia były zwiększające się trudności z zdobywaniem funduszy na prowadzenie prac badawczych oraz spadek budownictwa mieszkaniowego w Oświęcimiu. W okresie swojej działalności trzech pracowników zakładu uzyskało stopień doktora a jeden docenta.

Problematyka Zakładu była bardzo szeroka. Zajmowano się praktycznie każdym zagadnieniem, na które można było uzyskać zlecenie. Wykonywano opracowania badawcze dla wytwórni z całego kraju, w tym zlecenia ZChO stanowiły mniej niż 50%.

Opracowano katalizatory do otrzymywania styrenu, octanu winylu, chlorku winylu, anizolu, aniliny, katalizatory do oczyszczania gazów przemysłowych od związków siarki i acetylenu, usuwania tlenu, katalizatory do izomeryzacji wiązań nienasyconych w olejach roślinnych, uwodornienia antrachinonu, przenoszenia wodoru w kwasach żywicznych i związkach terpenowych. Opracowano syntezy maleinianu dwubutylu i monobutylu, chlorku winylidenu, dwuwinylobenzenu, syntezę bezciśnieniową estrów winylowych, syntezę estrów alkilowych kwasu fumarowego, styrokrezu, stabilizatora typu BHT.

Opracowano technologie otrzymywania: nadtlenku meta-pinanowe- go, aldehydu octowego metodą bezrtęciową, wysokoprocentowych chloroparafin, wapna sodowanego, koncentratu chłodziwa do obróbki metali, stabilizatora suspensji, dietylohydroksyloaminy, klejów papierniczych, technologię dysproporcjonowania kalafonii. Szczególnie szeroko prowadzono prace nad zagospodarowaniem produktów otrzymanych przez rozdział destylacyjny oleju talowego. Bazę tą wykorzystano do wytwarzania emulgatorów stosowanych do procesu polimeryzacji przy produkcji kauczuku syntetycznego, otrzymywania oleiny, koncentratu olejów chłodzących, środków do zaklejania i impregnacji stosowanych przy produkcji płyt pilśniowych.

Ponad to prowadzono wiele prac dotyczących usprawnienia istniejących technologii oraz wyjaśnienia pojawiających się nieprawidłowości. Większość prac kończyła się oryginalnym rozwiązaniem, na które uzyskiwano ochronę patentową. W tym znaczna część była wdrażana do przemysłu, przynosząc dodatkowe korzyści finansowe placówce i bezpośrednim twórcom.

Jerzy WÓJCIK

Zdzisław MAŃKOWSKI, Eulalia GRABOWSKA

Zakład Instalacji Doświadczalno-Produkcyjnych

1976 – 19841