Ból emocjonalny. Strategie i ćwiczenia, dzięki którym przezwyciężysz cierpienie psychiczne ebook

Wpro­wa­dze­nie

Z tej książki do­wiesz się, jak ule­czyć ból emo­cjo­nalny – przy­gnę­bie­nie, lęk, wstyd, strach, złość i inne bo­le­sne uczu­cia, które spra­wiają, że wy­co­fu­jesz się z ży­cia i nie mo­żesz od­czu­wać szczę­ścia. W du­chu po­dej­ścia okre­śla­nego jako te­ra­pia po­znaw­czo-be­ha­wio­ralna oparta na pro­ce­sach po­ka­żemy ci, jak:

1. Zi­den­ty­fi­ko­wać i zro­zu­mieć swój uni­kalny styl ra­dze­nia so­bie z emo­cjami – me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie, które po­wo­dują trwały ból emo­cjo­nalny. 

2. Wy­ko­rzy­stać pro­cesy zmiany, aby (a) zmniej­szyć in­ten­syw­ność i czę­stość bo­le­snych uczuć; (b) prze­zwy­cię­żyć skutki ne­ga­tyw­nego my­śle­nia; (c) do­ko­ny­wać wy­bo­rów zgod­nych z wła­snymi war­to­ściami, a nie dyk­to­wa­nych emo­cjami; (d) prze­stać uni­kać ży­cia i za­cząć żyć w pełni.

Ne­ga­tywne me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie

Każdy z nas uczy się na różne spo­soby ra­dzić so­bie ze stre­sem i bó­lem emo­cjo­nal­nym. Nie­które z tych spo­so­bów są po­mocne, a inne w dłuż­szej per­spek­ty­wie po­tę­gują na­sze cier­pie­nie. Są to tak zwane trans­dia­gno­styczne me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie. Przy­czy­niają się one do trwa­łego bólu emo­cjo­nal­nego, któ­rego do­świad­czasz jako upo­rczy­wej zło­ści, wstydu lub roz­re­gu­lo­wa­nia emo­cjo­nal­nego albo który dia­gno­zuje się jako kon­kretne za­bu­rze­nie, na przy­kład za­bu­rze­nie lę­kowe, de­pre­syjne czy stre­sowe po­ura­zowe (PTSD).

Na­ukowcy przez nie­mal dwie de­kady ba­dali trans­dia­gno­styczne me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie jako przy­czynę prze­wle­kłego bólu emo­cjo­nal­nego (Bar­low, Al­len i Cho­ate, 2004; Frank i Da­vid­son, 2014; Ha­rvey, Wat­kins i Man­sell, 2004; McKay, Zu­rita Ona i Fan­ning, 2012; No­len-Ho­ek­sema i Wat­kins, 2011). W efek­cie wy­róż­nili je­de­na­ście me­cha­ni­zmów w naj­więk­szym stop­niu przy­czy­nia­ją­cych się do po­wsta­nia za­bu­rzeń emo­cjo­nal­nych. Do ne­ga­tyw­nych me­cha­ni­zmów ra­dze­nia so­bie za­li­czyli:

• uni­ka­nie be­ha­wio­ralne;

• po­szu­ki­wa­nie bez­pie­czeń­stwa;

• dzia­ła­nie pod wpły­wem emo­cji;

• nie­to­le­ran­cję na dys­kom­fort;

• uni­ka­nie emo­cjo­nalne;

• uni­ka­nie po­znaw­cze;

• błędną ocenę po­znaw­czą;

• ob­wi­nia­nie sie­bie (in­ter­na­li­za­cja);

• ob­wi­nia­nie in­nych (eks­ter­na­li­za­cja);

• za­mar­twia­nie się;

• ru­mi­no­wa­nie (tj. roz­pa­mię­ty­wa­nie).

Po ni­niej­szym Wpro­wa­dze­niu znaj­dziesz kwe­stio­na­riusz, który po­zwoli ci roz­po­znać ty­powe dla cie­bie me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie, a także za­cząć ba­dać ich emo­cjo­nalne od­dzia­ły­wa­nie. Pra­wie nikt nie używa wszyst­kich je­de­na­stu me­cha­ni­zmów; więk­szość lu­dzi zwy­kle ucieka się do kilku, a z po­zo­sta­łych ko­rzy­sta rzadko. Kiedy zro­zu­miesz, ja­kimi spo­so­bami ra­dzisz so­bie ze stre­sem i z bó­lem emo­cjo­nal­nym, bę­dzie ci ła­twiej okre­ślić, co warto zmie­nić i jak za­cząć le­czyć ów ból.

Za­tem twoim pierw­szym kro­kiem bę­dzie roz­po­zna­nie, co ta­kiego ro­bisz, że od­czu­wane przez cie­bie emo­cje stają się bar­dziej in­ten­sywne i dłu­go­trwałe. Drugi krok wiąże się z po­zna­niem pro­ce­sów zmiany, które uwol­nią cię od zma­gań z sil­nymi emo­cjami i po­zwolą w pełni się za­an­ga­żo­wać w ży­cie.

Pro­cesy zmiany

Przed­sta­wi­ciele te­ra­pii po­znaw­czo-be­ha­wio­ral­nej od pięć­dzie­się­ciu lat roz­wi­jają pro­cesy zmiany, czyli spo­soby wspie­ra­nia zmiany (Ma­ho­ney, 1974). Pro­cesy opi­sane w tej książce, które kon­cen­trują się na re­duk­cji ne­ga­tyw­nych me­cha­ni­zmów ra­dze­nia so­bie, zo­stały do­kład­nie prze­ba­dane i zwe­ry­fi­ko­wane em­pi­rycz­nie (Frank i Da­vid­son, 2014; Hayes i Hof­mann, 2020). So­lidne do­wody po­twier­dzają, że są one sku­teczne i po­mogą ci ule­czyć ból emo­cjo­nalny. Dla przy­kładu przyj­rzyjmy się dwóm z wielu pro­ce­sów zmiany, które po­znasz z tym po­rad­ni­kiem: ak­ty­wi­za­cji be­ha­wio­ral­nej i eks­po­zy­cji sy­tu­acyj­nej.

Ak­ty­wi­za­cja be­ha­wio­ralna

De­pre­sja pro­wa­dzi do za­my­ka­nia się i wy­co­fy­wa­nia z re­la­cji, z bie­żą­cych za­dań, z po­dej­mo­wa­nia wy­zwań, a na­wet z przy­jem­nych za­jęć. Ba­da­nia po­ka­zują, że w re­zul­ta­cie ży­cie staje się co­raz mniej sa­tys­fak­cjo­nu­jące, a czło­wiek po­grąża się w co­raz głęb­szym smutku i po­pada w co­raz więk­szą apa­tię. Pro­ces zmiany okre­ślany jako ak­ty­wi­za­cja be­ha­wio­ralna od­wraca ten me­cha­nizm, po­ma­ga­jąc za­pla­no­wać co­dzienne za­ję­cia, które są przy­jemne, oparte na war­to­ściach i po­mocne w do­sko­na­łym opa­no­wa­niu sztuki ży­cia. W re­zul­ta­cie osoba z de­pre­sją co­raz bar­dziej an­ga­żuje się w ży­cie. Ba­da­nia po­ka­zują, że ak­ty­wi­za­cja be­ha­wio­ralna znacz­nie ła­go­dzi de­pre­sję u więk­szo­ści lu­dzi.

Eks­po­zy­cja sy­tu­acyjna

Lęk skła­nia lu­dzi do wy­co­fy­wa­nia się z róż­nych sy­tu­acji, które ich prze­ra­żają. Ba­da­nia po­ka­zują jed­nak, że re­zul­ta­tem wy­co­fa­nia się jest wzrost lęku, pro­wa­dzący do zmniej­sze­nia po­czu­cia bez­pie­czeń­stwa i po­czu­cia sku­tecz­no­ści w ob­li­czu trud­nych sy­tu­acji. Pro­ces zmiany w po­staci eks­po­zy­cji sy­tu­acyj­nej od­wraca do­świad­cze­nie lęku, ucząc nas, że sta­wie­nie czoła sy­tu­acjom, które go wy­wo­łują, jest osta­tecz­nie mniej bo­le­sne niż próba unik­nię­cia ta­kich sy­tu­acji. Setki ba­dań po­ka­zują, że eks­po­zy­cja sy­tu­acyjna zmniej­sza lęk i po­zwala żyć peł­nią ży­cia.

Czym jest te­ra­pia po­znaw­czo-be­ha­wio­ralna oparta na pro­ce­sach

Tra­dy­cyjna te­ra­pia po­znaw­czo-be­ha­wio­ralna roz­po­czyna się od dia­gnozy „za­bu­rze­nia”, ta­kiego jak lęk spo­łeczny lub de­pre­sja. Na­stęp­nie te­ra­peuta pro­po­nuje oparty na do­wo­dach na­uko­wych pro­to­kół le­cze­nia te­goż za­bu­rze­nia. Kło­pot z le­cze­niem za­bu­rzeń w kla­sycz­nej te­ra­pii po­znaw­czo-be­ha­wio­ral­nej po­lega na braku od­nie­sie­nia do pier­wot­nej przy­czyny pro­ble­mów emo­cjo­nal­nych, czyli do ne­ga­tyw­nych me­cha­ni­zmów ra­dze­nia so­bie. Samo le­cze­nie ob­ja­wów ta­kich jak lęk czy przy­gnę­bie­nie jest ni­czym za­ży­wa­nie aspi­ryny w celu zmniej­sze­nia bólu spo­wo­do­wa­nego in­fek­cją. Aby uzy­skać trwałą po­prawę, na­leży le­czyć źró­dło pro­blemu. Ta książka po­może ci roz­po­znać i ule­czyć pier­wotną przy­czynę prze­wle­kłego bólu emo­cjo­nal­nego.

Fakt jest taki, że w 60% przy­pad­ków de­pre­sja współ­wy­stę­puje z lę­kiem. Je­śli zma­gasz się z lę­kiem, praw­do­po­do­bień­stwo za­cho­ro­wa­nia przez cie­bie także na de­pre­sję jest wy­so­kie. Dla­czego tak różne pro­blemy emo­cjo­nalne wy­stę­pują ze sobą? Po­nie­waż wiele ne­ga­tyw­nych me­cha­ni­zmów ra­dze­nia so­bie, które wy­wo­łują lęk (za­mar­twia­nie się, ru­mi­no­wa­nie, uni­ka­nie be­ha­wio­ralne i emo­cjo­nalne, po­szu­ki­wa­nie bez­pie­czeń­stwa, dzia­ła­nie pod wpły­wem emo­cji), pro­wa­dzi rów­nież do de­pre­sji. Aby wy­le­czyć współ­wy­stę­pu­jące de­pre­sję i lęk, na­leży ule­czyć me­cha­ni­zmy, które po­wo­dują jedno i dru­gie. Z tej książki do­wiesz się, jak to zro­bić.

W te­ra­pii po­znaw­czo-be­ha­wio­ral­nej opar­tej na pro­ce­sach, za­miast sku­piać się na le­cze­niu za­bu­rzeń, bie­rzemy na cel ne­ga­tywne me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie, aby je ogra­ni­czyć z wy­ko­rzy­sta­niem po­zy­tyw­nych pro­ce­sów zmiany (Hayes i Hof­mann, 2020), a za­ra­zem roz­wi­jamy mocne strony po­zwa­la­jące w pełni się an­ga­żo­wać w ży­cie (Clo­nin­ger, 1999; Se­lig­man i Csík­szent­mi­hályi, 2000). Pro­cesy zmiany oparte na moc­nych stro­nach osoby są głę­boko za­ko­rze­nione w tra­dy­cji bud­dyj­skiej oraz w in­nych tra­dy­cjach kon­tem­pla­cyj­nych, a so­lidne do­wody em­pi­ryczne po­twier­dzają ich sku­tecz­ność (McKay i Wood, 2019). Samo ogra­ni­cze­nie ne­ga­tyw­nych me­cha­ni­zmów czę­sto nie wy­star­czy – ważne jest rów­nież roz­wi­ja­nie moc­nych stron, które po­ma­gają zwró­cić się w stronę ży­cia, w kie­runku za­an­ga­żo­wa­nia w to, co Jon Ka­bat-Zinn (1995) na­zwał „piękną ka­ta­strofą”. Wła­śnie taki cel przy­świeca nam w ni­niej­szej książce.

Ko­lejne roz­działy po­rad­nika są po­świę­cone je­de­na­stu naj­bar­dziej pro­ble­ma­tycz­nym me­cha­ni­zmom ra­dze­nia so­bie, które przy­czy­niają się do bólu emo­cjo­nal­nego. Każdy roz­dział roz­po­czyna się od opisu pro­ce­sów słu­żą­cych ogra­ni­cze­niu ko­rzy­sta­nia z da­nego me­cha­ni­zmu. Na­stęp­nie oma­wiamy po­zy­tywne pro­cesy zmiany, które mają za­chę­cić cię do no­wych za­cho­wań, prze­ciw­nych wo­bec sta­rych wzor­ców.

Na czym po­lega te­ra­pia po­znaw­czo-be­ha­wio­ralna oparta na pro­ce­sach

Za­bu­rze­nia emo­cjo­nalne mają swoje źró­dło w chwi­lach bólu emo­cjo­nal­nego. Emi­lia sta­nowi do­bry tego przy­kład. Ko­bieta nie­na­wi­dziła uczu­cia nie­po­koju, ale jej wy­ma­ga­jący prze­ło­żony, draż­liwy part­ner i kry­tyczna ro­dzina zda­wali się spi­sko­wać, by utrzy­my­wać ją w sta­nie chro­nicz­nego lęku. Prawda jest taka, że to nie te re­la­cje spra­wiały, iż Emi­lia od­czu­wała lęk. Były to ra­czej jej ne­ga­tywne me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie, ta­kie jak:

• za­mar­twia­nie się – Emi­lia mar­twiła się, że prze­ło­żony jest nie­za­do­wo­lony z jej pracy, part­ner ją zo­stawi, a ro­dzina od­rzuci, po­nie­waż nie jest wy­star­cza­jąco wspie­ra­jąca. Mar­twie­nie się od­rzu­ce­niem i dez­apro­batą tylko na­si­lało lęk;

• uni­ka­nie emo­cjo­nalne – za każ­dym ra­zem, gdy Emi­lia od­czu­wała lęk w ciele, pró­bo­wała się go po­zbyć. Ale wszyst­kie wy­siłki ma­jące na celu stłu­mie­nie i kon­tro­lo­wa­nie uczuć zda­wały się je­dy­nie wzmac­niać te ostat­nie;

• po­szu­ki­wa­nie bez­pie­czeń­stwa – Emi­lia od­kła­dała na póź­niej wy­ko­ny­wa­nie swo­ich za­dań w pracy i uni­kała szefa. Uni­kała też roz­mów z matką, która za­wsze wy­da­wała się jej kry­tyczna. Wciąż albo od­su­wała się od part­nera, albo szu­kała za­pew­nień, że ten na­dal ją ko­cha. Im bar­dziej an­ga­żo­wała się w po­szu­ki­wa­nie bez­pie­czeń­stwa i uni­ka­nie, tym sil­niej­szy lęk od­czu­wała;

• ne­ga­tywne my­śle­nie – Emi­lia sku­piała się na ne­ga­tyw­nych aspek­tach nie­mal wszyst­kich swo­ich do­świad­czeń, ta­kich jak po­peł­nie­nie drob­nego błędu w ra­por­cie, po­ważny wy­raz twa­rzy part­nera pod­czas ko­la­cji, nie­po­wie­dze­nie przez matkę „ko­cham cię” na ko­niec roz­mowy. Ta­kie dro­bia­zgi skła­dały się na po­czu­cie, że za­wo­dzi, więc jej lęk się­gał ze­nitu.

Dzięki te­ra­pii po­znaw­czo-be­ha­wio­ral­nej opar­tej na pro­ce­sach Emi­lia na­uczyła się pra­co­wać nad ogra­ni­cze­niem ne­ga­tyw­nych me­cha­ni­zmów ra­dze­nia so­bie z wy­ko­rzy­sta­niem kon­kret­nych pro­ce­sów zmiany.

Je­śli cho­dzi o za­mar­twia­nie się, na­uczyła się de­fu­zji (ob­ser­wo­wa­nia wła­snych my­śli bez wpa­da­nia w ich pu­łapkę), zrów­no­wa­żo­nego my­śle­nia (dzięki me­dy­ta­cji uważ­no­ści) oraz prze­łą­cza­nia uwagi (ze zmar­twień na to, co od­biera za po­mocą wszyst­kich swo­ich zmy­słów).

Je­śli cho­dzi o uni­ka­nie emo­cjo­nalne, na­uczyła się uważ­nie ob­ser­wo­wać swoje emo­cje (w tym do­zna­nia pły­nące z ciała, my­śli, od­czu­cia, im­pulsy) oraz ćwi­czyć pro­ces zmiany zwany eks­po­zy­cją na emo­cje (ob­ser­wo­wa­nie lęku i do­pusz­cza­nie go do sie­bie, do­póki nie straci siły ra­że­nia). Ćwi­czyła rów­nież me­dy­ta­cję ak­cep­ta­cji, aby uczyć się ak­cep­to­wać i to­le­ro­wać uczu­cia oraz do­zna­nia po­wią­zane z lę­kiem.

Je­śli cho­dzi o po­szu­ki­wa­nie bez­pie­czeń­stwa, na­uczyła się pro­cesu zmiany zwa­nego po­wstrzy­ma­niem re­ak­cji (stop­nio­wej re­duk­cji, a na­stęp­nie za­prze­sta­nia wszel­kich za­cho­wań uni­ko­wych).

Wresz­cie, je­śli cho­dzi o ne­ga­tywne my­śle­nie, na­uczyła się ko­rzy­stać z pro­cesu ela­stycz­nego my­śle­nia (ana­li­zo­wa­nia pro­blemu, ob­my­śla­nia moż­li­wych roz­wią­zań, oce­nia­nia i te­sto­wa­nia każ­dego roz­wią­za­nia, a osta­tecz­nie dzia­ła­nia zgod­nie z tym naj­lep­szym).

Dzięki tym po­zy­tyw­nym pro­ce­som zmiany Emi­lia znacz­nie zmniej­szyła od­czu­wany lęk, po­nie­waż na­uczyła się nie sto­so­wać sta­rych, pod­trzy­mu­ją­cych go me­cha­ni­zmów.

Jak ko­rzy­stać z tej książki

Wy­peł­nij kwe­stio­na­riusz, który znaj­dziesz po tym Wpro­wa­dze­niu. Po­może ci on roz­po­znać, z ja­kich ne­ga­tyw­nych me­cha­ni­zmów ra­dze­nia so­bie ko­rzy­stasz naj­czę­ściej – to wła­śnie one przy­czy­niają się do two­jego bólu emo­cjo­nal­nego. Wy­niki kwe­stio­na­riu­sza będą twoim dro­go­wska­zem w pracy z na­szą książką.

Wy­bierz dwa lub trzy me­cha­ni­zmy z naj­wyż­szym wy­ni­kiem i przejdź do po­świę­co­nych im roz­dzia­łów. Za­miesz­czone tam ćwi­cze­nia po­zwolą ci za­po­znać się z pro­ce­sami zdro­wej zmiany, które po­mogą ci prze­zwy­cię­żyć stare wzorce i wy­pra­co­wać nowe spo­soby ra­dze­nia so­bie z emo­cjami. Ćwicz umie­jęt­no­ści i stra­te­gie opi­sane w tych roz­dzia­łach przez kilka ty­go­dni, za­nim przej­dziesz do in­nych roz­dzia­łów, które cię za­in­te­re­sują. Przy czym pa­mię­taj, że nie mu­sisz czy­tać po­rad­nika od de­ski do de­ski.

Kiedy praca z tą książką przy­nie­sie naj­wię­cej ko­rzy­ści

Na­sza książka ma po­móc ci zmie­nić spo­sób, w jaki od­no­sisz się do swo­ich emo­cji. Samo czy­ta­nie o pro­ce­sach zmiany oraz ich zro­zu­mie­nie to jed­nak za mało. Aby rze­czy­wi­ście ogra­ni­czyć ne­ga­tywne me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie i roz­wi­nąć swoje mocne strony, trzeba wy­ko­ny­wać opi­sane przez nas ćwi­cze­nia. W każ­dym roz­dziale po­ka­zu­jemy, jak za­stą­pić stare, ne­ga­tywne stra­te­gie no­wymi – zdro­wymi i sku­tecz­nymi. Aby praca z na­szą książką przy­nio­sła ci jak naj­wię­cej ko­rzy­ści, szcze­rze za­an­ga­żuj się w pro­cesy zmiany. Oceń, które z nich naj­le­piej się spraw­dzają w twoim przy­padku, i wła­śnie te włącz do swo­jego co­dzien­nego ży­cia.

Wszyst­kie for­mu­la­rze za­miesz­czone w książce są do­stępne do po­bra­nia na stro­nie: https://www.gwp.pl/strony/do­datki.html. Za­le­camy wy­dru­ko­wa­nie tych na­rzę­dzi w kilku ko­piach, aby ko­rzy­stać z nich w przy­szło­ści w celu pod­trzy­ma­nia wy­pra­co­wa­nych ko­rzy­ści.

Źró­dło pro­po­no­wa­nych przez nas roz­wią­zań

Po­my­sły, in­ter­wen­cje i pro­cesy opi­sane w tej książce wy­bra­li­śmy z bo­ga­tej spu­ści­zny wielu my­śli­cieli i ba­da­czy. Pro­cesy te nie są nowe, a nie­które z nich są głę­boko za­ko­rze­nione w tra­dy­cji bud­dyj­skiej i in­nych tra­dy­cjach uważ­no­ści z ca­łego świata. Więk­szość sta­nowi ad­ap­ta­cje i od­miany me­tod opi­sa­nych w li­te­ra­tu­rze psy­cho­lo­gicz­nej, zwłasz­cza z za­kresu te­ra­pii ak­cep­ta­cji i za­an­ga­żo­wa­nia, te­ra­pii dia­lek­tyczno-be­ha­wio­ral­nej i in­nych form te­ra­pii po­znaw­czo-be­ha­wio­ral­nej, czyli opar­tych na do­wo­dach na­uko­wych in­ter­wen­cji te­ra­peu­tycz­nych dla osób, które zma­gają się z za­bu­rze­niami emo­cjo­nal­nymi.

Książka jest na­pi­sana z per­spek­tywy czte­rech osób, które mają różne do­świad­cze­nia ży­ciowe i wy­kształ­ce­nie w dzie­dzi­nie psy­cho­lo­gii zdo­byte w Sta­nach Zjed­no­czo­nych. Ist­nieje mnó­stwo spo­so­bów po­dej­ścia do te­matu bólu, cier­pie­nia, zdro­wie­nia i ra­dze­nia so­bie, a na­sza per­spek­tywa nie jest je­dyną, która jest ważna i przy­datna. Je­śli są­dzisz, że te­ra­pia po­znaw­czo-be­ha­wio­ralna oparta na pro­ce­sach może być dla cie­bie po­mocna, to z na­szą książką masz szansę sko­rzy­stać z jej do­robku, by od­mie­nić swoje ży­cie.

Kiedy i gdzie szu­kać do­dat­ko­wej po­mocy

Zmiana sta­rych na­wy­ków jest trudna dla ludz­kiego umy­słu. Ne­ga­tywne me­cha­ni­zmy ra­dze­nia so­bie, któ­rych do­ty­czy wspo­mniany kwe­stio­na­riusz, są bar­dzo po­wszech­nymi, zro­zu­mia­łymi re­ak­cjami na stres, a ża­den czło­wiek ni­gdy nie bę­dzie do­sko­nale re­ago­wał na ból. Nad­rzędną po­stawą, jaka przy­świeca na­szej książce, jest po­stawa ak­cep­ta­cji: praw­dziwe za­ak­cep­to­wa­nie faktu, że trud­no­ści i zma­ga­nia są czę­ścią ży­cia oraz że dzięki otwar­ciu się na nie mo­żemy do­świad­czyć ca­łego bo­gac­twa ży­cia.

Mo­żesz na­po­tkać pewne prze­szkody w sto­so­wa­niu na­rzę­dzi opi­sa­nych w tej książce, szcze­gól­nie je­śli do­świad­czasz sil­nego stresu po­wo­do­wa­nego przez czyn­niki po­zo­sta­jące poza twoją kon­trolą, ta­kie jak prze­wle­kła cho­roba, brak rów­no­wagi neu­ro­bio­lo­gicz­nej czy silna pre­sja spo­łeczna. W ta­kiej sy­tu­acji warto po­szu­kać do­dat­ko­wej po­mocy. Może ona przy­brać różne formy: od roz­mowy z ro­dziną i przy­ja­ciółmi po­przez ko­rzy­sta­nie z apli­ka­cji do jogi czy me­dy­ta­cji po zna­le­zie­nie grupy wspar­cia (lub in­nych za­so­bów spo­łecz­nych), spo­tka­nia z te­ra­peutą czy kon­sul­ta­cje z le­ka­rzem w spra­wie in­ter­wen­cji fi­zjo­lo­gicz­nych. Tylko ty wiesz, ja­kiej po­mocy po­trze­bu­jesz. To nor­malne, że w róż­nych okre­sach ży­cia po­trze­bu­jemy róż­nego ro­dzaju wspar­cia.

Książka ta nie sta­nowi sub­sty­tutu opieki psy­cho­lo­gicz­nej. Je­śli do­świad­czasz bólu emo­cjo­nal­nego o du­żej in­ten­syw­no­ści lub czę­sto­tli­wo­ści, który ne­ga­tyw­nie wpływa na twój sen, od­ży­wia­nie, re­la­cje z ludźmi czy dba­nie o sie­bie, mo­żesz po­trze­bo­wać znacz­nie więk­szego wspar­cia niż to, ja­kie za­pew­nia po­rad­nik taki jak nasz. W ta­kim przy­padku po­szu­kaj w in­ter­ne­cie od­po­wied­niego spe­cja­li­sty, na przy­kład psy­cho­loga, psy­chia­try lub na­uczy­ciela uważ­no­ści.

Je­śli masz my­śli o skrzyw­dze­niu sie­bie lub ko­goś in­nego, ko­niecz­nie po­szu­kaj po­mocy. Znaj­dziesz ją choćby w Cen­trum Wspar­cia dla Osób Do­ro­słych w Kry­zy­sie Psy­chicz­nym pod ca­ło­do­bo­wym nu­me­rem 800 70 2222 lub na stro­nie: https://li­niaw­spar­cia.pl.

Twoja re­ak­cja na ból emo­cjo­nalny

Ból emo­cjo­nalny jest nie­unik­niony. Po­ja­wia się w róż­nych mo­men­tach ży­cia. Dość czę­sto po­zo­staje po­cząt­kowo poza na­szą kon­trolą. Je­dyne, na co masz wpływ, to spo­sób, w jaki re­agu­jesz na bo­le­sne sy­tu­acje i uczu­cia. Mo­żesz ra­dzić so­bie z nimi w taki spo­sób, który je po­gar­sza, albo wy­ko­rzy­stać pro­cesy zmiany, by sta­wić czoła cier­pie­niu i osta­tecz­nie je ule­czyć. To od cie­bie za­leży, ile ener­gii po­świę­casz swo­jemu bó­lowi, jak bar­dzo twoje ży­cie kon­cen­truje się wo­kół ra­dze­nia so­bie z nim, a ile czasu po­świę­casz na wspie­ra­nie sie­bie w jego ob­li­czu. Ta książka trak­tuje o tym, jak chcesz re­ago­wać na to, co cię spo­tyka, i jak chcesz prze­ży­wać swoje ży­cie – także gdy jest w nim cier­pie­nie.