Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) u nastolatków. Przewodnik dla rodziców ebook

Wstęp

De­ner­wu­jące zwyżki i spadki na­stroju

Kiedy wy­cho­wuje się dziecko z cho­robą afek­tywną dwu­bie­gu­nową, jedną z nie­licz­nych prze­wi­dy­wal­nych rze­czy jest nie­ustanne za­sko­cze­nie. Jed­nego dnia twoje dziecko – syn lub córka – może spra­wiać wra­że­nie peł­nego we­rwy i ener­gii. Na­stęp­nego dnia wy­daje się czymś po­chło­nięte i z de­ter­mi­na­cją dą­żące do zre­ali­zo­wa­nia wy­ty­czo­nego celu. Pew­nego ranka sta­nie się odro­binę draż­liwe. Po trzech go­dzi­nach za­cznie już wpa­dać w fu­rię. Mogą zda­rzać się chwile, kiedy trudno ci bę­dzie roz­po­znać dziecko, o któ­rym my­śla­łeś[1], że je znasz.

„«Czuję się tak, jak­bym cią­gle była w po­dróży i nie miała do­kąd wró­cić» – po­wie­działa w chwili przy­tom­no­ści, pę­dząc ku ja­kie­muś miej­scu, któ­rego na­wet nie po­tra­fi­łem so­bie wy­obra­zić”, pi­sze dzien­ni­karz Mi­chael Gre­en­berg w swoim pa­mięt­niku Kro­nika sza­leń­stwa, re­la­cjo­nu­jąc, jak ści­gał na no­wo­jor­skiej ulicy swoją pięt­na­sto­let­nią córkę, która po­pa­dła w stan ma­nia­kalny. „Na­gle wszel­kie punkty stycz­no­ści mię­dzy nami znik­nęły, a prze­cież wy­da­wało się to nie­moż­liwe. Mó­wić na­uczyła się ode mnie, ja jej opo­wia­da­łem pierw­sze bajki. (...) Jed­nak z dnia na dzień sta­li­śmy się so­bie obcy”[2].

Ta cho­roba, nie­gdyś na­zy­wana de­pre­sją ma­nia­kalną, jest za­bu­rze­niem na­stroju: po­ten­cjal­nie szko­dliwą od­mianą zwy­czaj­nego prze­biegu zmian po­staw i za­cho­wa­nia. Naj­czę­ściej mie­ści w so­bie pe­wien sto­pień ma­nii – przy­pra­wia­ją­cego o za­wrót głowy i na­ce­cho­wa­nego zbyt­nią pew­no­ścią sie­bie lub draż­li­wo­ścią „haju” – na prze­mian z cy­klami de­pre­sji, czyli wszech­ogar­nia­ją­cego smutku.

Jesz­cze za­le­d­wie kilka de­kad temu więk­szość le­ka­rzy uwa­żała, że dzieci są na to od­porne. Jed­nak dzi­siaj „wcze­sny po­czą­tek cho­roby afek­tyw­nej dwu­bie­gu­no­wej” roz­po­znaje się na­wet u sze­ścio­let­nich dzieci, a średni wiek jej po­ja­wie­nia się przy­pada na okres mię­dzy 15. a 19. ro­kiem ży­cia. Ten okres to apo­geum wieku do­ra­sta­nia, który Świa­towa Or­ga­ni­za­cja Zdro­wia de­fi­niuje jako czas mię­dzy 10. a 19. ro­kiem ży­cia.

Ob­jawy cho­roby afek­tyw­nej dwu­bie­gu­no­wej u dzieci czę­sto są inne niż u do­ro­słych, co utrud­nia dia­gno­zo­wa­nie. Sza­cuje się, że scho­rze­nie do­tyka w przy­bli­że­niu 3 pro­cent ame­ry­kań­skich na­sto­lat­ków, czyli około 1 na 33 osoby, co od­po­wiada po­dob­nemu wskaź­ni­kowi w po­pu­la­cji do­ro­słych. Ta cho­roba wy­stę­puje za­tem znacz­nie rza­dziej niż de­pre­sja, do­ty­cząca dzi­siaj pra­wie 1 na 8 osób w mło­dym wieku. To jed­nak su­ge­ruje, że z po­wodu efek­tów ubocz­nych tego po­waż­nego, czę­sto nie­bez­piecz­nego, a pra­wie za­wsze trwa­ją­cego całe ży­cie pro­blemu cierpi mniej wię­cej 1,3 mi­liona na­sto­lat­ków, a co za tym idzie, także ich ro­dzin. Wła­śnie dla was na­pi­sa­li­śmy tę książkę. Na­szym ce­lem jest do­star­cze­nie wam nie­zbęd­nych in­for­ma­cji i pew­no­ści sie­bie, aby­ście mo­gli jak naj­le­piej wspie­rać swoje dziecko. Wielu ro­dzi­ców po­wie wam, że nie ma zbyt wcze­snej pory na to, by za­cząć.

„Szkoda, że nie wie­dzia­łam o cho­ro­bie afek­tyw­nej dwu­bie­gu­no­wej na­wet po­łowy tego, co wiem dzi­siaj, wtedy gdy An­drew za­czął zdra­dzać jej pierw­sze ob­jawy – mówi Nancy. – Pa­trząc z per­spek­tywy czasu, czuję, że o wiele za długo za­jęło nam zro­zu­mie­nie, a na­stęp­nie za­ak­cep­to­wa­nie faktu, że jest to tym, czym jest”.

Twoi to­wa­rzy­sze

Jako ro­dzic dziecka z cho­robą umy­słową praw­do­po­dob­nie już so­bie uświa­do­mi­łeś, że nie je­steś sam. W ostat­nich la­tach współ­czyn­niki czę­sto­ści lęku i de­pre­sji wśród mło­dzieży ostro po­szły w górę – na­wet w okre­sie, za­nim pan­de­mia CO­VID-19 przy­nio­sła ze sobą swoje traumy, fru­stra­cje oraz izo­la­cję spo­łeczną. W la­tach 2019–2021 czę­stość ob­ja­wów lęku i de­pre­sji wśród mło­dzieży w Sta­nach Zjed­no­czo­nych po­dwo­iła się. Na po­czątku 2021 roku liczba wi­zyt do­ra­sta­ją­cych dziew­cząt w szpi­tal­nych am­bu­la­to­riach z po­wodu prób sa­mo­bój­czych wzro­sła o 51 pro­cent w sto­sunku do tego sa­mego okresu w 2019 roku. W przy­padku chłop­ców ten wzrost wy­niósł 4 pro­cent. W ba­da­niu an­kie­to­wym prze­pro­wa­dzo­nym pod­czas pan­de­mii 46 pro­cent ame­ry­kań­skich ro­dzi­ców od­po­wie­działo, że zdro­wie psy­chiczne ich dzieci ule­gło po­gor­sze­niu.

Do końca dru­giego roku pan­de­mii pra­cow­nicy lecz­nic­twa psy­chia­trycz­nego, zaj­mu­jący się le­cze­niem mło­dych pa­cjen­tów, zgła­szali ogromny wzrost po­pytu na swoje usługi. Pe­wien psy­chia­tra opi­sał to jako „la­winę” mło­dzieży z ciężką de­pre­sją i lę­kiem. Cho­ciaż nowe stresy nie stwo­rzyły więk­szej liczby przy­pad­ków cho­roby afek­tyw­nej dwu­bie­gu­no­wej, to z pew­no­ścią u wielu mło­dych osób za­ostrzyły prze­bieg cho­roby.

CO­VID-19 wy­wró­cił ży­cie na­sto­let­niego syna Pauli do góry no­gami. Przed pan­de­mią Andy był pły­wa­kiem spor­to­wym rangi sta­no­wej i człon­kiem dru­żyny skau­tów. Jed­nak po od­wo­ła­niu im­prez pły­wac­kich i skau­tow­skich jego na­strój gwał­tow­nie się po­gor­szył. Chło­pak spę­dzał całe go­dziny sa­mot­nie w swoim po­koju. Za­czął ka­le­czyć i przy­pa­lać so­bie ra­miona. Po czym pew­nego po­po­łu­dnia po­je­chał do sklepu od­da­lo­nego o po­nad go­dzinę jazdy i ukradł tam parę skó­rza­nych spodni o war­to­ści 1000 do­la­rów. Zo­stał oskar­żony o cięż­kie prze­stęp­stwo i aresz­to­wany, ale kiedy Paula sta­rała się za­pew­nić mu po­moc le­kar­ską, sta­nęła w ob­li­czu pię­cio­ty­go­dnio­wego ocze­ki­wa­nia na le­cze­nie.

W 2021 roku kilka czo­ło­wych ame­ry­kań­skich grup pra­cow­ni­ków opieki zdro­wot­nej ude­rzyło na alarm. Ame­ri­can Aca­demy of Pe­dia­trics, Ame­ri­can Aca­demy of Child and Ado­le­scent Psy­chia­try oraz Chil­dren’s Ho­spi­tal As­so­cia­tion wspól­nie ogło­siły de­kla­ra­cję o „na­ro­do­wym sta­nie nad­zwy­czaj­nym” w dzie­dzi­nie zdro­wia psy­chicz­nego mło­dzieży.

Wi­taj w no­wej pracy

Rola ro­dzica dziecka z cho­robą afek­tywną dwu­bie­gu­nową wy­maga po­sze­rze­nia stan­dar­do­wych gra­nic od­po­wie­dzial­no­ści ro­dzi­ciel­skiej. Obec­nie twoje za­da­nie obej­muje próby zro­zu­mie­nia tego, z czym masz do czy­nie­nia, śle­dze­nie me­tod sku­tecz­nego le­cze­nia – i znaj­do­wa­nie spo­so­bów spro­sta­nia ich kosz­tom – oraz wy­stę­po­wa­nie w roli ad­wo­kata two­jego dziecka poza do­mem. Co naj­waż­niej­sze, bę­dziesz mu­siał za­rzą­dzać wła­snymi roz­pa­lo­nymi z uza­sad­nio­nych przy­czyn emo­cjami pod­czas sta­rań o za­pew­nie­nie two­jemu dziecku i po­zo­sta­łym człon­kom ro­dziny ochrony przed skut­kami ubocz­nymi cho­roby.

„Za­czy­nam się już przy­zwy­cza­jać do przy­gnia­ta­ją­cej, wszech­ogar­nia­ją­cej mie­sza­niny gniewu i nie­po­koju”[3] – pi­sze w swo­jej książce Mój piękny syn Da­vid Sheff, u któ­rego syna Nica roz­po­znano cho­robę afek­tywną dwu­bie­gu­nową.

To wszystko może wy­ma­gać znacz­nie wię­cej ener­gii i czasu, niż się spo­dzie­wa­łeś lub na­wet wy­obra­ża­łeś so­bie, że zdo­łasz z sie­bie wy­krze­sać. Ale jest wiele spo­so­bów zmniej­sze­nia tego ob­cią­że­nia. Na­pi­sa­li­śmy tę książkę, żeby cię z nimi za­zna­jo­mić, że­byś miał z kim otwar­cie po­roz­ma­wiać i zy­skać prak­tyczne wska­zówki. Ro­zu­miemy, jak bar­dzo mo­żesz po­trze­bo­wać obiek­tyw­nego przy­ja­ciela.

Jed­nak tym­cza­sem zde­cy­do­wa­nie cię za­chę­camy, że­byś rów­nież w praw­dzi­wym ży­ciu po­szu­kał so­bie przy­ja­ciół wśród in­nych ro­dzi­ców. Nie ma to jak po­czu­cie ko­le­żeń­stwa z in­nymi do­ro­słymi, któ­rzy ro­zu­mieją, jak to jest ra­dzić so­bie z tymi wy­zwa­niami.

„Wszy­scy znamy ten tu­nel – pi­sze Do­ro­thy O’Don­nell, u któ­rej córki roz­po­znano cho­robę afek­tywną dwu­bie­gu­nową w wieku 5 lat. – Wie­dzie­li­śmy, jak na­pię­cie zwią­zane z wy­cho­wy­wa­niem dziecka z cho­robą psy­chiczną może pod­ko­pać naj­so­lid­niej­sze mał­żeń­stwo. Wi­dzie­li­śmy, jak na­sze dziew­częta z tru­dem ra­dzą so­bie w szkole i tracą przy­ja­ciół. Wi­dzie­li­śmy scep­tyczny wy­raz twa­rzy u na­szych przy­ja­ciół i krew­nych, kiedy pró­bo­wa­li­śmy wy­ja­śnić «pe­dia­tryczną cho­robę afek­tywną dwu­bie­gu­nową»”.

Ży­cie po­mię­dzy skraj­no­ściami

Cho­roba umy­słowa – po­dob­nie jak fi­zyczna – two­rzy con­ti­nuum. Na jed­nym jego krańcu leży opty­malny stan zdro­wia psy­chicz­nego, umoż­li­wia­jący lu­dziom prze­twa­rza­nie my­śli i uczuć w spo­sób, który po­maga im od­no­sić suk­cesy w szkole lub w pracy, osią­gać speł­nie­nie w związ­kach mię­dzy­ludz­kich i ra­dzić so­bie ze zmia­nami i prze­ciw­no­ściami. Bie­gun prze­ciwny ozna­cza ciężką cho­robę umy­słową, za­kłó­ca­jącą te za­cho­wa­nia. Więk­szość z nas żyje gdzieś po­mię­dzy tymi skraj­no­ściami, prze­ży­wa­jąc do­bre i złe dni, bez wy­raź­nej li­nii roz­gra­ni­cze­nia mię­dzy zdro­wiem a cho­robą. Twoim ce­lem jest po­ma­ga­nie dziecku w przy­bli­ża­niu się do po­zy­cji jak naj­lep­szego zdro­wia ze znacz­nie licz­niej­szymi do­brymi dniami niż tymi złymi.

„Włą­czy­li­śmy w to psy­chia­trę, psy­cho­loga i psy­cho­loga szkol­nego – mówi Ste­pha­nie, wy­cho­waw­czyni i matka z Utah. – Zna­leź­li­śmy wła­ściwy lek. Te­raz Gary już się nie oka­le­cza i nie mówi tak po­nuro. Nie­kiedy od­czuwa de­pre­sję, ale od­szedł już od braku ja­kie­go­kol­wiek za­in­te­re­so­wa­nia ży­ciem do stanu, w któ­rym lubi klocki Lego, skła­da­nie pi­sto­le­tów Nerf, upra­wia­nie cross­fitu i za­bawę z przy­ja­ciółmi. Cza­sami nam po­wie, kiedy nie czuje w so­bie zbyt wiele na­dziei i ma wra­że­nie, że wszystko idzie źle. A po­tem są dni, kiedy wy­daje się na­prawdę szczę­śliwy”.

Nie ma cza­ro­dziej­skiego leku

Żadna książka nie za­stąpi in­dy­wi­du­al­nej, pro­fe­sjo­nal­nej dia­gnozy i le­cze­nia. Je­śli są­dzisz, że twoje dziecko może cier­pieć na cho­robę afek­tywną dwu­bie­gu­nową, za­le­camy, żeby jak naj­szyb­ciej zba­dał go wy­kwa­li­fi­ko­wany pra­cow­nik pla­cówki ochrony zdro­wia psy­chicz­nego. Jed­no­cze­śnie wiedz, że nie ma cza­ro­dziej­skiego leku – nie­za­wod­nej pi­gułki lub tech­niki te­ra­pii – na za­bu­rze­nie na­stroju. Nie ma też, nie­stety, zbyt wiel­kiego praw­do­po­do­bień­stwa, że trafi ci się dok­tor Do­bra Rada, który szybko wy­pro­wa­dzi cie­bie oraz twoje dziecko z kra­iny cier­pie­nia. Osta­tecz­nie może być tak, że za­nim wa­sze ży­cie za­cznie się po­pra­wiać, mo­żesz za­się­gać po­rady licz­nych te­ra­peu­tów i wy­pró­bo­wać wiele stra­te­gii le­cze­nia.

Wielu ro­dzi­ców, któ­rzy prze­szli tę drogę przed tobą – w tym liczne osoby dys­po­nu­jące za­wo­do­wymi umie­jęt­no­ściami ba­daw­czymi i cie­szące się re­nomą – roz­pa­cza nad sys­te­mem, który we­dług wielu re­la­cji jest zruj­no­wany. Po­wszech­nie sły­szy się prze­ra­ża­jące opo­wie­ści. A jed­nak wielu ro­dzi­ców zna­la­zło rów­nież pełną współ­czu­cia, sku­teczną po­moc, udzie­laną przez po­szcze­gól­nych pra­cow­ni­ków pla­có­wek ochrony zdro­wia psy­chicz­nego, któ­rzy wy­kra­czają poza pod­sta­wowe ocze­ki­wa­nia za­wo­dowe, a na­wet po­dają nu­mer swo­jego te­le­fonu ko­mór­ko­wego, żeby po­ma­gać w sy­tu­acjach kry­zy­so­wych poza go­dzi­nami przy­jęć. Nie­któ­rzy zna­leźli rów­nież do­rad­ców ubez­pie­cze­nio­wych, któ­rzy nie szczę­dzili pracy, żeby za­pew­nić klien­tom po­trzebną po­moc.

W mię­dzy­cza­sie mo­żesz po­czuć się sfru­stro­wany wiel­kimi róż­ni­cami w spo­so­bie trak­to­wa­nia cho­rób psy­chicz­nych w po­rów­na­niu z pro­ble­mami ta­kimi jak zła­ma­nie ko­ści lub nad­ci­śnie­nie. Na­wet je­śli cho­roby umy­słowe mogą wy­wo­ły­wać ob­jawy fi­zyczne, to po­dej­ście do ich le­cze­nia ce­chuje więk­sza zmien­ność, su­biek­tyw­ność i liczba kon­tro­wer­sji. Wła­śnie dla­tego mu­sisz jak naj­bar­dziej za­dbać o swoją edu­ka­cję. Pod­sta­wowa wie­dza na te­mat dia­gnoz i me­tod le­cze­nia może ci do­po­móc w pew­niej­szym wy­bie­ra­niu kli­ni­cy­sty, po­zna­niu wła­ści­wych py­tań, które po­wi­nie­neś za­dać, i lep­szym ro­zu­mie­niu otrzy­my­wa­nych za­le­ceń. Nie chcie­li­by­śmy cię stre­so­wać, ale chcemy pod­kre­ślić, o ja­kie stawki to­czy się tu gra.

Za­gro­że­nia, któ­rych nie można igno­ro­wać

Cho­roba afek­tywna dwu­bie­gu­nowa to po­ważne scho­rze­nie psy­chiczne, które może po­cią­gnąć za sobą rów­nie po­ważne na­stęp­stwa. Je­śli po­zo­sta­nie nie­zdia­gno­zo­wane i nie­le­czone, jego prze­bieg prze­waż­nie ulega po­gor­sze­niu. Epi­zody cho­ro­bowe mogą sta­wać się częst­sze i cięż­sze. Dzieci mogą tra­cić czas cenny dla roz­woju edu­ka­cyj­nego i spo­łecz­nego.

Nie­bez­pie­czeń­stwa obej­mują rów­nież kosz­mar każ­dego ro­dzica: ode­bra­nie so­bie przez dziecko ży­cia. Osoby cier­piące na cho­robę afek­tywną dwu­bie­gu­nową od­zna­czają się nie­zwy­kle wy­so­kim ry­zy­kiem próby sa­mo­bój­czej – prze­szło 10 razy więk­szym niż w po­pu­la­cji ogól­nej. Aż po­łowa wszyst­kich osób z tą cho­robą w ca­łym okre­sie ży­cia po­dej­mie próbę sa­mo­bój­czą. Wię­cej niż 1 osoba na 12 umrze w ten spo­sób.

W roz­dziale 9 po­in­for­mu­jemy cię, co mo­żesz zro­bić, je­śli twoje dziecko pod­jęło próbę sa­mo­bój­czą albo nią gro­ziło – to nie­bez­pie­czeń­stwo, nie­stety, staje się wśród ame­ry­kań­skiej mło­dzieży co­raz więk­sze. W ostat­nich la­tach sa­mo­bój­stwo stało się drugą spo­śród czo­ło­wych przy­czyn śmierci mło­dych lu­dzi w wieku od 10 do 24 lat. Współ­czyn­nik sa­mo­bój­czej śmierci w tej gru­pie wie­ko­wej wzrósł w la­tach 2007–2018 o po­nad 57 pro­cent – do nie­mal 11 mło­dych osób na 100 000.

Cho­roba afek­tywna dwu­bie­gu­nowa zwięk­sza rów­nież praw­do­po­do­bień­stwo, że dzieci będą szko­dzić swo­jemu zdro­wiu bez po­su­wa­nia się do gra­nic sa­mo­bój­stwa, ra­niąc się lub przy­pa­la­jąc so­bie skórę albo uza­leż­nia­jąc się od pa­pie­ro­sów, al­ko­holu czy nie­le­gal­nych nar­ko­ty­ków. W sta­nie ma­nia­kal­nym lu­dzie prze­waż­nie po­zwa­lają so­bie na ry­zy­kowne, czę­sto szko­dliwe za­cho­wa­nia, od ha­zardu do sko­ków z wy­so­ko­ści. Bę­dziesz mu­siał za­cho­wy­wać czuj­ność co do za­jęć two­jego dziecka oraz to­wa­rzy­stwa, w ja­kim się ob­raca.

Spo­sób ko­rzy­sta­nia z tej książki

Na na­stęp­nych stro­nach książki za­mie­ścimy po­rady na te­mat tego, jak roz­po­znać cho­robę afek­tywną dwu­bie­gu­nową, ja­kie są do­stępne me­tody le­cze­nia, jak zna­leźć te­ra­peu­tów i kli­ni­cy­stów, co zro­bić w na­głej sy­tu­acji. Po­damy ak­tu­alne wska­zówki, jak mą­drze ko­rzy­stać z sys­temu opieki zdro­wot­nej, w tym rów­nież in­for­ma­cje na te­mat bez­pie­czeń­stwa i dzia­łań nie­po­żą­da­nych czę­sto sto­so­wa­nych le­ków, znaj­do­wa­nia od­po­wied­niego ro­dzaju po­lisy ubez­pie­cze­nia zdro­wot­nego, a także wspar­cia fi­nan­so­wego, je­śli nie stać cię na ubez­pie­cze­nie. Wy­ja­śnimy kwe­stię zwięk­szo­nego ry­zyka nad­uży­wa­nia al­ko­holu i re­kre­acyj­nie sto­so­wa­nych nar­ko­ty­ków, a także nad­mier­nego ko­rzy­sta­nia z me­diów spo­łecz­no­ścio­wych. Za­su­ge­ru­jemy spo­soby re­du­ko­wa­nia stresu w domu, wy­ja­śnimy, jak za­wie­rać kom­pro­misy w szkole, i do­ra­dzimy, jak naj­le­piej przy­go­to­wać dziecko do do­ro­słego ży­cia. Wresz­cie na­uczymy cię, ja­kim ję­zy­kiem roz­ma­wiać otwar­cie o cho­ro­bie umy­sło­wej i zdro­wiu psy­chicz­nym z twoim dziec­kiem oraz każdą inną osobą na świe­cie, która musi się do­wie­dzieć, co się dzieje.

W ca­łej tre­ści tej książki na­po­tkasz wy­po­wie­dzi wy­kwa­li­fi­ko­wa­nych spe­cja­li­stów oraz wielu zwy­czaj­nych ro­dzi­ców ze wszyst­kich stron Ame­ryki, któ­rzy prze­byli tę drogę przed tobą i uczyli się z wła­snych do­świad­czeń. Znaj­do­wa­li­śmy człon­ków tego ze­społu eks­per­tów roz­ma­itymi spo­so­bami. Nie­któ­rzy ak­tyw­nie dzia­łali w me­diach spo­łecz­no­ścio­wych, z in­nymi łą­czyła nas oso­bi­sta zna­jo­mość. Jesz­cze inni za­li­czali się do au­to­rów, któ­rzy pi­sali o swo­ich zma­ga­niach w dzie­ciń­stwie. Nie­któ­rzy wy­po­wia­dali się jesz­cze w trak­cie roz­dzie­ra­ją­cej serce ge­henny. Inni, już z do­ro­słymi dziećmi, mo­gli spo­koj­niej spoj­rzeć wstecz na de­cy­zje, które po­mo­gły im prze­trwać, i za­ofe­ro­wać wy­pra­co­wane w cięż­kich do­świad­cze­niach po­rady prak­tyczne. W książce śle­dzimy hi­sto­rie kilku ta­kich osób.

We wszyst­kich przy­pad­kach z wy­jąt­kiem nie­licz­nych zmie­ni­li­śmy imiona opi­sy­wa­nych osób. Jed­nak wszyst­kie cy­taty po­da­li­śmy w do­słow­nym brzmie­niu. Jedno py­ta­nie, które za­da­wa­li­śmy wszyst­kim, brzmiało: „Czego cię to na­uczyło?”.

„Ja­son «ujaw­nił się» przed bli­skimi przy­ja­ciółmi i krew­nymi, a to spra­wia wra­że­nie cudu – po­wie­działa Meg; u niej oraz u jej dwu­dzie­sto­sied­mio­let­niego syna roz­po­znano cho­robę afek­tywną dwu­bie­gu­nową. – W tym mo­men­cie, o ile mi wia­domo, je­dyni lu­dzie, któ­rzy «się ujaw­nili» na sze­ro­kim fo­rum pu­blicz­nym, to ak­to­rzy, pi­sa­rze i mu­zycy. Więc ow­szem, pro­szę użyć pseu­do­nimu. Styg­ma­ty­za­cja, strach i nie­zro­zu­mie­nie wo­kół cho­roby afek­tyw­nej dwu­bie­gu­no­wej na­dal są zbyt silne”.

Nie trać na­dziei

Do tej chwili praw­do­po­dob­nie doj­rza­łeś już do tego, by usły­szeć ja­kieś do­bre wie­ści.

Weź pod uwagę, co na­stę­puje: dzi­siaj wiemy o cho­ro­bach psy­chicz­nych o niebo wię­cej niż kie­dy­kol­wiek przed­tem. Czasy, kiedy osoby z cho­robą afek­tywną dwu­bie­gu­nową uwa­żano za opę­tane przez złe du­chy i „le­czono” eg­zor­cy­zmami lub upusz­cza­niem krwi, już dawno za nami. Ode­szło rów­nież w prze­szłość dawne zgodne sta­no­wi­sko psy­chia­trów, że za cho­roby psy­chiczne dzieci winę po­no­szą wy­łącz­nie ro­dzice. Więk­szość Ame­ry­ka­nów nie wy­biera już cier­pie­nia w mil­cze­niu za­miast po­szu­ki­wa­nia moż­li­wo­ści le­cze­nia za­bu­rze­nia na­stroju u sie­bie lub swo­ich dzieci.

W miej­scu tych nie­po­ro­zu­mień i styg­ma­ty­za­cji za­szła dia­me­tralna prze­miana kul­tu­rowa, obej­mu­jąca prze­pro­wa­dzone nie­dawno ogól­no­kra­jowe kam­pa­nie pod ha­słami ta­kimi jak „Na­praw to”, „Zmień swój umysł” i „Po­rzuć styg­ma­ty­za­cję” (ta ostat­nia od­była się we współ­pracy z dru­żyną fut­bo­lową In­dia­na­po­lis Colts).

Wielu po­pu­lar­nych ar­ty­stów z cho­robą afek­tywną dwu­bie­gu­nową wy­ko­rzy­stało swoją sławę, by spró­bo­wać po­móc in­nym cier­pią­cym. Wśród nich zna­leźli się mię­dzy in­nymi: pio­sen­karka Ma­riah Ca­rey, ak­tor ko­me­diowy Rus­sell Brand oraz ak­torki Ca­the­rine Zeta-Jo­nes i Car­rie Fi­sher. Ta ostat­nia, naj­le­piej znana z roli księż­niczki Lei w Gwiezd­nych woj­nach, po­de­szła do tego w he­ro­iczny spo­sób, za­kła­da­jąc cza­so­pi­smo „bphope” i otwar­cie wy­po­wia­da­jąc się o swoim uza­leż­nie­niu od nar­ko­ty­ków i al­ko­holu – zja­wi­skach czę­sto to­wa­rzy­szą­cych temu scho­rze­niu.

„Ży­cie z dwu­bie­gu­nówką może być nie­okieł­zna­nym wy­zwa­niem, wy­ma­ga­ją­cym mnó­stwa od­por­no­ści i jesz­cze wię­cej od­wagi – po­wie­działa Fi­sher. – Więc je­śli się z tą cho­robą żyje i w ogóle funk­cjo­nuje, jest to po­wód do dumy, a nie do wstydu. Ra­zem z cią­głym stru­mie­niem le­ków po­winni wrę­czać me­dale”.

Wy­zna­nia sław­nych osób mają otrzeź­wia­jący aspekt. Fi­sher zmarła w 2016 roku w wieku 60 lat z po­wodu za­trzy­ma­nia krą­że­nia, a po jej śmierci sek­cja zwłok wy­ka­zała obec­ność w jej krwi śla­dów he­ro­iny, ko­ka­iny i MDMA („ec­stasy”). Li­der roc­ko­wej grupy Ni­rvana, Kurt Co­bain, au­tor pio­senki Li­thium, po­peł­nił sa­mo­bój­stwo w wieku 27 lat.

Nie spo­sób jed­nak zi­gno­ro­wać opty­mi­stycz­nych wie­ści o jakże licz­nych oso­bach, które nie tylko prze­trwały mimo cho­roby, lecz także zdo­łały wieść pełne suk­ce­sów ży­cie.

„Nie trzeba cier­pieć w mil­cze­niu i nie ma nic wsty­dli­wego w po­szu­ki­wa­niu po­mocy” – po­wie­działa Zeta-Jo­nes na ła­mach cza­so­pi­sma „Pe­ople”.

Wie­dza to siła

Im le­piej zro­zu­miesz cho­robę swo­jego dziecka, tym więk­sze będą jego szanse otrzy­ma­nia – i peł­nego wy­ko­rzy­sta­nia – sku­tecz­nego le­cze­nia oraz wła­ści­wej edu­ka­cji, a także ży­cia zdrow­szym i szczę­śliw­szym ży­ciem. To ty mo­żesz spo­wo­do­wać tę klu­czową róż­nicę. Cho­ciaż od czasu do czasu mo­żesz czuć się sfru­stro­wany, zdez­o­rien­to­wany lub na­wet przy­tło­czony, czerp otu­chę z wie­dzy o tym, jak da­leko za­szli­śmy. Na­sza świa­do­mość, zro­zu­mie­nie i współ­czu­cie dla osób cier­pią­cych na wszel­kiego ro­dzaju cho­roby psy­chiczne ro­sną z każ­dym dniem.

Au­to­rzy

Ten po­rad­nik ma troje współ­au­to­rów.

Nie­stety, je­den z nich, dok­tor Dwi­ght L. Evans, zmarł w okre­sie przy­go­to­wy­wa­nia książki do druku. Był pro­fe­so­rem psy­chia­trii ka­te­dry Jo­se­pha i Ma­donny Di­Gia­como oraz pro­fe­so­rem psy­chia­trii, me­dy­cyny i neu­ro­nauki Pe­rel­man School of Me­di­cine w Uni­ver­sity of Pen­n­sy­lva­nia. Pia­sto­wał funk­cję prze­wod­ni­czą­cego De­pres­sion and Bi­po­lar Com­mis­sion w An­nen­berg Ado­le­scent Men­tal He­alth In­i­tia­tive oraz by­łego pre­zesa Ame­ri­can Fo­un­da­tion for Su­icide Pre­ven­tion i Ame­ri­can Col­lege of Psy­chia­tri­sts.

Dok­tor Tami D. Ben­ton jest głów­nym psy­chia­trą, dy­rek­torką na­czelną oraz prze­wod­ni­czącą De­part­ment of Child and Ado­le­scent Psy­chia­try and Be­ha­vio­ral Scien­ces w Chil­dren’s Ho­spi­tal w Fi­la­del­fii. Jest pro­fe­sorką psy­chia­trii ka­te­dry Fre­de­ricka Al­lena oraz pro­fe­sorką psy­chia­trii i pe­dia­trii Pe­rel­man School of Me­di­cine w Uni­ver­sity of Pen­n­sy­lva­nia. Pełni funk­cję prze­wod­ni­czą­cej Bo­ard of the Ju­ve­nile Law Cen­ter, za­siada w za­rzą­dzie Friends Cen­tral School. W 2021 roku dok­tor Ben­ton zo­stała wy­brana na sta­no­wi­sko pre­ze­ski Ame­ri­can Aca­demy of Child and Ado­le­scent Psy­chia­try (AACAP).

Współ­au­torka Ka­the­rine El­li­son jest lau­re­atką Na­grody Pu­lit­zera, byłą ko­re­spon­dentką za­gra­niczną oraz au­torką i współ­au­torką 10 ksią­żek z dzie­dziny li­te­ra­tury faktu; przez ostat­nie dwie de­kady spe­cja­li­zo­wała się w re­la­cjach do­ty­czą­cych pro­ble­mów ze zdro­wiem psy­chicz­nym. Jej ar­ty­kuły po­świę­cone zdro­wiu psy­chicz­nemu (oraz in­nym za­gad­nie­niom) uka­zy­wały się na ła­mach czo­ło­wych ty­tu­łów pra­so­wych, w tym „New York Ti­mesa”, „Wa­shing­ton Post”, „Scien­ti­fic Ame­ri­can” i „Kno­wa­ble Ma­ga­zine”.

Je­ste­śmy wdzięczni wy­traw­nej pi­sarce na­uko­wej Lin­dzie Wa­smer An­drews za jej udział w po­wsta­niu pierw­szego wy­da­nia książki w 2005 roku. Ka­the­rine chcia­łaby do­dat­kowo po­dzię­ko­wać za ważny wkład psy­chia­trom: Mi­chelle Gu­che­reau, Kiki Chan­gowi, Je­anowi Mi­lo­fsky’emu i Ja­me­sowi El­li­so­nowi; psy­cho­lo­gowi Ste­phe­nowi Hin­sha­wowi; Je­anne Blake; a także spe­cja­li­stce w za­kre­sie edu­ka­cji Pa­tri­cii Ho­wey.

Wszy­scy je­ste­śmy szcze­gól­nie zo­bo­wią­zani licz­nym ro­dzi­com oraz dzie­ciom z cho­robą afek­tywną dwu­bie­gu­nową w ca­łym kraju, któ­rzy wnie­śli swój wkład w roz­mowy o ich do­świad­cze­niach. Szcze­gólne po­dzię­ko­wa­nia skła­damy pi­sa­rzom: Do­ro­thy O’Don­nell i Mi­cha­elowi Gre­en­ber­gowi, szcze­gól­nie szczo­drze da­rzą­cych nas swoim cza­sem i spo­strze­że­niami.

Pod­czas opra­co­wy­wa­nia i mar­ke­tingu tej książki nie ko­rzy­stano z fi­nan­so­wa­nia ze strony prze­my­słu far­ma­ceu­tycz­nego. Dok­tor Tami Ben­ton nie ma nic do ujaw­nie­nia. Ka­the­rine El­li­son nie ma nic do ujaw­nie­nia.

Na na­stęp­nych stro­nach przed­sta­wiono rów­nież wska­zówki dla ro­dzi­ców na te­mat naj­lep­szego po­stę­po­wa­nia oraz opisy le­cze­nia, które mogą być przy­datne rów­nież w przy­padku dziecka cier­pią­cego na de­pre­sję bez ma­nii. Do­kład­niej­sze in­for­ma­cje na te­mat de­pre­sji za­wiera druga z na­szych ksią­żek If Your Ado­le­scent Has De­pres­sion [Je­śli twój na­sto­la­tek cierpi na de­pre­sję].

Przy­pisy