Dominika198
Urocza powieść, napisana plastycznym językiem. Porusza temat kobiety upadłej, jednak robi to w sposób naiwny, dostosowany do konwencji romansu. Przyjemna lektura, ale na pewno nie jest książka wybitna czy wyjątkowo udana
Uzyskaj dostęp do ponad 250000 książek od 14,99 zł miesięcznie
Ebook dostępny jest w abonamencie za dodatkową opłatą ze względów licencyjnych. Uzyskujesz dostęp do książki wyłącznie na czas opłacania subskrypcji.
Zbieraj punkty w Klubie Mola Książkowego i kupuj ebooki, audiobooki oraz książki papierowe do 50% taniej.
Dowiedz się więcej.
Zbieraj punkty w Klubie Mola Książkowego i kupuj ebooki, audiobooki oraz książki papierowe do 50% taniej.
Dowiedz się więcej.
- Wydawca: Bellona
- Kategoria: Literatura obyczajowa i piękna•Literatura piękna
- Język: polski
Małgorzata Gautier, paryska kurtyzana, ma licznych wielbicieli. Jej klientami są panowie z wyższych sfer. Pewnego dnia poznaje młodego i przystojnego Armanda Duvala. Oboje zakochują się w sobie. Jednak związek z kobietą lekkich obyczajów może zaszkodzić mężczyźnie w karierze. Małgorzata na prośbę ojca Duvala porzuca ukochanego, kłamiąc, że już go nie kocha. Życie jest okrutne dla młodej dziewczyny. Zapada ona na gruźlicę, a jej dni są policzone. Zrozpaczony Armand w dniu śmierci ukochanej dowiaduje się, co było przyczyną ich rozstania.
Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:
Liczba stron: 218
4,5 (20 ocen)
Oceny przyznawane są przez użytkowników Legimi, systemów bibliotecznych i innych serwisów partnerskich. Przyznawanie ocen premiowane jest punktami Klubu Mola Książkowego.
Legimi nie weryfikuje, czy opinie pochodzą od konsumentów, którzy nabyli lub czytali/słuchali daną pozycję, ale usuwa fałszywe opinie, jeśli je wykryje.
Sortuj według:
Popularność
Podobne
Od autora
Od autora
Tak jak nie można posługiwać się nieznanym sobie językiem, nie znając go, tak i nie znając człowieka – jego charakteru, osobowości, okoliczności życia – nie sposób o nim mówić.
Ponieważ jako osoba młoda przeżyłem zbyt mało, aby podjąć tak trudny i poważny temat – w książce tej ograniczę się jedynie do nakreślenia relacji ze zdarzeń, jakie miały miejsce w Paryżu w I poł. XIX w. Pragnę jednak podkreślić, że wszystko, o czym tu napiszę, jest prawdą i spośród osób tu przedstawionych żyje jeszcze wiele – oczywiście oprócz głównej bohaterki – które mogłyby tę prawdę potwierdzić. Jednocześnie jednak nikt poza mną nie mógłby zdarzeń tych przedstawić tak rzetelnie i szczegółowo, bowiem dziwnym zrządzeniem losu to właśnie ja stałem się powiernikiem wszystkich tych szczegółów, bez których relacja ta byłaby niepełna i kaleka.
A zatem przystąpmy do opowieści…
Rozdział 1.
1.
W dniu 12 marca 1847 roku na ścianie domu w Paryżu przy ulicy Laffitte pojawił się ogromny żółty afisz, informujący o sprzedaży mebli i innych przedmiotów, należących do pewnej zmarłej kobiety. Wprawdzie afisz ten nie wymieniał jej nazwiska, ale podawał miejsce i termin wyprzedaży: miała ona nastąpić w dniu 16 marca między południem a godz. 17.00 przy ulicy d’Antin nr 9. Ponadto z ogłoszenia wynikało, że istnieje możliwość oglądania rzeczy będących przedmiotem licytacji w dniach 13–14 marca.
Ponieważ zawsze interesowały mnie antyki i ładne przedmioty, postanowiłem odwiedzić miejsce wyprzedaży – jeśli nie dla kupna czegokolwiek, to przynajmniej dla zobaczenia, co sprzedający mają do zaoferowania. Z takim nastawieniem udałem się w oznaczonym terminie pod wskazany adres.
Mimo że pora dnia była jeszcze dość wczesna, w mieszkaniu znajdowało się już wiele ludzi obojga płci; przeważały jednak kobiety z bogatych domów, na które na ulicy czekały eleganckie pojazdy. Jednakże zbytek, jaki roztoczył się przed ich, a także moimi oczami, przeszedł najśmielsze oczekiwania.
Przechadzając się pomiędzy rzeczonymi kobietami i mimo woli słuchając ich rozmów, zorientowałem się, że mieszkanie należało do zmarłej kurtyzany. Majestat śmierci, a zapewne także ciekawość – spowodowały, że przybyłe tu damy odrzuciły na chwilę swe purytańskie zasady i przybyły do tego gorszącego miejsca – zapewne nie dla kupna czegokolwiek, ale w nadziei usłyszenia pikantnych szczegółów z życia tej zalotnicy, która była na ustach całego Paryża. Niestety jednak, tajemnice życia tej zmarłej bogini umarły wraz z nią i zawiedzione damy znalazły tu tylko to, co znaleźć mogły – a więc wystawione do sprzedaży przedmioty, a nie to, co ich właścicielka oferowała za życia.
Ale także te przedmioty mogły przyprawić o zawrót głowy swą wspaniałością. Meble z różanego drzewa, wazy z serwskiej i chińskiej porcelany, statuetki z saskiej, jedwabie, zasłony, adamaszki – to tylko niektóre z rzeczy tu wystawionych.
Oglądając te wszystkie przedmioty zbytku, mimo woli przyglądałem się także spacerującym tu damom. Właśnie dwie takie panie weszły do obitego perską makatą buduaru i prawie natychmiast stamtąd wyszły ze wstydliwie spuszczonymi oczyma. Zaciekawiony, wszedłem również do tego pokoju, wypełnionego przedmiotami nierozerwalnie kojarzącymi się ze śmiercią. Na stojącym pod ścianą wielkim stole świeciły rozpustnym blaskiem przepyszne kolekcje precjozów od Aucoca i Odiota, wykonane ze złota i srebra. Po ich charakterze widać było, że zbiór ten był systematycznie powiększany, zapewne za sprawą niejednej płatnej miłości. Mimo woli nasunęła mi się myśl, że Bóg był jednak bardzo łaskawy wobec ich właścicielki, pozwalając jej umrzeć wśród tych wszystkich misternie cyzelowanych drobiazgów i nie dopuszczając do nadejścia starości – tej pierwszej zalotnicy śmierci. Bo cóż jest smutniejszego i bardziej upokarzającego od widoku występku odartego z wdzięku i powabu młodości? Mimo woli budzi on wiekuisty wyrzut – nie tego, że dopuszczająca się go kobieta szła złą drogą, ale że dała się omamić magii pieniądza.
Pozwól, drogi Czytelniku, że ten swój sąd poprę następującym przykładem.
Znałem kiedyś pewną starą kobietę, która za młodu była prostytutką. Z przeszłości pozostała jej na starość jedynie córka – dziewczyna równie ładna, co jej matka w młodości, jeśli wierzyć osobom to pamiętającym. Do tej dziewczyny matka nigdy nie powiedziała „moja córko”, za to za rzecz naturalną uważała, że ta powinna ją utrzymywać. Dziewczyna, która miała na imię Ludwika, posłuszna była zaleceniom matki, uprawiając wynikający z tradycji rodzinnej najstarszy zawód świata. Czyniła to tak, jakby wykonywała nieunikniony wyrok losu – spokojnie, bez przyjemności, bez nadziei…
Ale pewnego dnia nieprzenikniona dotąd twarz Ludwiki rozjaśniła się pełnym szczęścia uśmiechem – oto powzięła pewność, że zostanie matką, i wszystko, co w niej było czystego, zadrżało z radości. Ludwika pobiegła do matki, by poinformować ją o swym szczęściu – aliści ta powiedziała córce, że dla nich obu nie wystarcza na utrzymanie, a cóż dopiero dla trojga… Nazajutrz przyszła do Ludwiki lekarka, przyjaciółka matki. Po tej wizycie dziewczyna przeleżała kilka dni w łóżku, a gdy z niego wstała, była blada i słaniała się na nogach. Z każdym dniem jej wygląd pogarszał się, aż wreszcie po trzech miesiącach zaczęto ją leczyć. Było już jednak za późno i wkrótce potem Ludwika zmarła. Jej matka zaś ciągle jeszcze żyje. Jak? Bóg jeden wie!
W zamyśleniu podszedłem do człowieka, który w imieniu spadkobierców zmarłej prowadził wyprzedaż.
– Czy mógłby mi pan zdradzić nazwisko kobiety, która tu mieszkała? – zapytałem.
– Osoba ta nazywała się Małgorzata Gautier.
– Jak to? – zawołałem, bo nazwisko to nie było mi obce. – Więc pani Gautier nie żyje?
– W rzeczy samej, proszę pana.
– A kiedy zmarła?
– Około trzech tygodni temu.
– A dlaczego pozwala się oglądać jej mieszkanie?
– Pod presją wierzycieli, którzy w ten sposób spodziewają się podnieść cenę sprzedawanych rzeczy. Oglądanie zachęca do kupna, pan rozumie…
– Pani Gautier miała długi?
– Oho, jeszcze jakie!
– Ale mam nadzieję, że licytacja jej majątku w pełni je zaspokoi?
– Ba, nawet je przewyższy!
– A kto weźmie nadwyżkę?
– Zapewne jej rodzina.
– Miała rodzinę?
– Zdaje się, że tak.
Podziękowałem mojemu rozmówcy, który grzecznie mi się skłonił, ja zaś wkrótce potem wyszedłem, myśląc o tym, że Małgorzata Gautier zapewne zmarła w samotności, jako że przyjaciół mamy zawsze tylko wtedy, gdy towarzyszy nam powodzenie, nie zaś w chwilach nieszczęścia czy choroby.
Nie wiem dlaczego, ale żal mi było zmarłej. Pamiętam, jak pewnego razu widziałem na ulicy następującą scenę. Oto dwóch żandarmów prowadziło dziewczynę, niosącą na rękach dziecko. Nie wiem, jakie ona popełniła przestępstwo, ale do dziś dźwięczy mi w uszach jej przeraźliwy płacz, gdy żandarm wydzierał jej maleństwo. Od tej chwili nie potrafię gardzić żadną kobietą – nawet tą najgorzej się prowadzącą…
Rozdział 2.
2.
Tak już wspomniałem uprzednio, licytację wyznaczono na 16 marca. Między oglądaniem mieszkania a licytacją zrobiono dzień przerwy – a to dla zdjęcia firanek, zasłon itp. – czynności przygotowujących lokal do licytacji.
Nie miałem pretensji do rodziny Małgorzaty, że nie powiadomiła mnie o jej zgonie. Cóż, nawet najbardziej głośne życie kończy się cichą śmiercią. Są słońca, które zachodzą podobnie jak wschodzą – bez blasku. Jedynie kochankowie takich kobiet – jako że wszyscy ich kochankowie się znają i żyją w przyjaźni – wymienią pomiędzy sobą kilka wspomnień, po czym życie płynie dalej, a po zmarłej nie padnie ani jedna łza. Dzisiaj, szczególnie w młodym wieku, nie płacze się nad byle czym – chyba że czynią to krewni, którzy płacą za łzy.
Przypomniałem sobie, że w przeszłości często spotykałem Małgorzatę na Polach Elizejskich, gdzie prawie co dzień jeździła swym niebieskim coupé zaprzężonym w parę przepysznych koni. Przeważnie była w towarzystwie, ale że żaden mężczyzna nie lubi afiszować się publicznie ze swą kochanką, stąd też zawsze towarzyszyła jej jakaś kobieta – z tych nieposiadających własnego powozu lub należących do starych elegantek, które zawsze chętnie udzielą informacji o towarzyszącej im kobiecie. Małgorzata również nie afiszowała się – w zimie otulona kaszmirowym szalem, a w lecie ubrana w letnią sukienkę – przemykała swym powozem przez Pola Elizejskie, zmierzając do Lasku Bulońskiego, gdzie spędzała zwykle około godziny na spacerze. Potem, wsiadłszy ponownie do swojego coupé, wracała szybko do domu.
Dobrze pamiętam jej postać – drobną, ale wysoką, ubraną w ogoniastą, jedwabną suknię, z elegancką mufką, której frędzle ułożone były z wyszukanym smakiem. Na kształtnej głowie hebanowoczarne włosy ułożone były w dwa kształtne zwoje. W uszach tkwiły kolczyki z brylantami, każdym po pięć tysięcy franków. Czarne oczy przykryte były powiekami tak czystego rysunku, że zdawały się być dziełem artysty. Długie rzęsy ocieniały policzki. Nos prosty, o szlachetnych, nieco rozwartych nozdrzach stwarzał wyobrażenie o gorącym, zmysłowym życiu jego posiadaczki. Całość uzupełniały usta, których wargi lekko odsłaniały białe jak mleko zęby. Ta śliczna twarz sprawiała wrażenie dziewiczości, a nawet dziecinności.
Wszystkie te cechy jej wyglądu odtwarzam tak dokładnie również dlatego, że po śmierci Małgorzaty przez kilka dni dysponowałem jej portretem, wykonanym przez Vidala – jedynego człowieka, który był w stanie odtworzyć wszystkie szczegóły tej niesamowitej urody.
Małgorzata bywała na wszystkich balach i przedstawieniach teatralnych. Gdy na deski teatru wchodziła nowa sztuka, można było być pewnym, że w loży ujrzy się Małgorzatę wraz z zawsze towarzyszącymi jej rekwizytami – lornetką teatralną, pudełkiem cukierków i bukietem kamelii. Przez pierwsze dwadzieścia pięć dni miesiąca kamelie te były białe, a przez pięć ostatnich – czerwone. Przyczyny tej niezmiennej stałości barw nikt nie znał, ale wszyscy ją dostrzegali.
Nie widziano u Małgorzaty innych kwiatów niż kamelie. Kupowała je niezmiennie wciąż u tej samej kwiaciarki – pani Barion. Zarówno kwiaciarka, jak też jej klienci nazywali Małgorzatę Damą Kameliową.
Od blisko trzech lat panną Gautier opiekował się pewien cudzoziemski książę, nadzwyczaj bogaty. Znajomość ta datowała się od czasu wyjazdu Małgorzaty do uzdrowiska w Bagneres, gdzie lekarze zalecili jej pobyt z przyczyn zdrowotnych. Wśród pensjonariuszy tego uzdrowiska znajdowała się ciężko chora na gruźlicę córka księcia, tak niesamowicie podobna do Małgorzaty, że brano ją za jej siostrę. Niestety, młoda księżniczka była tak bardzo chora, że wkrótce potem umarła. Jej zrozpaczony ojciec pozostał w uzdrowisku, błądząc po jego alejkach śladami zmarłej. Pewnego razu na jednej z alej spotkał Małgorzatę. Zdawało mu się, że oto jego córka zmartwychwstała. Jak zaczarowany podszedł do spotkanej kobiety, wziął ją za rękę i nie pytając, kim jest, ze łzami w oczach zapytał, czy pozwoli się kochać i być traktowaną jak córka. Wzruszona Małgorzata zgodziła się i tak rozpoczął się ten dziwny związek.
W Bagneres znajdowali się ludzie, którzy znali Małgorzatę i wiedzieli o jej dotychczasowej profesji. Ci ostrzegli księcia, dla którego był to prawdziwy cios, bowiem w tym miejscu kończyło się podobieństwo pomiędzy jego córką a nowo poznaną dziewczyną. Było już jednak za późno, bowiem młoda kobieta zdążyła podbić serce starca – zresztą nie tylko jako zastępczyni córki – i stała się dla niego jedynym sensem życia. Nie czynił jej żadnych wyrzutów, bo nie miał do tego prawa, ale zapytał ją, czy byłaby skłonna odmienić swe życie, gdyby zapewnił jej utrzymanie. Małgorzata przyrzekła nawrócenie, wierząc w jego głęboki sens. Wydawało jej się, że główną przyczyną jej choroby jest właśnie naganna przeszłość, za którą karze ją Bóg. Pewien rodzaj przesądu i młodzieńcza ufność kazały jej sądzić, że z chwilą nawrócenia Bóg w zamian za nie i za pokutę przywróci jej zdrowie i zapewni urodę przez długie lata.
Bieg rzeczy jakby potwierdzał jej mniemanie – oto pod wpływem klimatu, odpoczynku, snu zdrowie zdawało się powracać. Po zakończeniu pobytu w sanatorium książę odwiózł Małgorzatę do Paryża, gdzie odwiedzał ją niemal codziennie, podobnie jak czynił to w Bagneres. Jego znajomi ze zdumieniem stwierdzili, że stary arystokrata zrobił się nagle niesłychanie rozrzutny i przyczyny tego stanu rzeczy upatrywali, zresztą nie bez racji, w znajomości z Małgorzatą. Nie znając prawdziwych przyczyn tego związku, upatrywali ich początkowo w rozpuście, jakże częstej wśród starych ludzi. A przecież uczucia tego nowego ojca Małgorzaty były tak czyste, że wszelki związek niebędący ojcowskim wydawałby mu się zbrodnią i nigdy nawet nie wyrzekł słowa, którego nie mogłaby słyszeć jego prawdziwa córka.
Nie jest moim celem przemilczanie czegokolwiek ani idealizowanie bohaterki książki. Dlatego powiem, że póki Małgorzata była w Bagneres, dotrzymywanie danej księciu obietnicy przychodziło jej stosunkowo łatwo. Jednakże teraz, w Paryżu, tej dziewczynie, przywykłej do intensywnego, gorączkowego życia, do balów, wizyt, przedstawień – samotność, przerywana tylko wizytami starego księcia, zaczęła coraz bardziej doskwierać, a palący oddech dawnego życia ciążył na jej głowie i piersi coraz bardziej. Dodajmy, że Małgorzata, wypoczęta i znacznie zdrowsza, wróciła ze swego wyjazdu jeszcze piękniejsza niż była, że miała dopiero 20 lat, a uśpiona, bo przecież nie zwyciężona choroba płuc sprzyjała – co jest rzeczą powszechnie znaną wśród lekarzy i znawców przedmiotu – wyzwoleniu się nowych żądz. Tak więc książę po pewnym czasie dowiedział się od swych przyjaciół, szpiegujących postępowanie kobiety, że przyjmuje ona wizyty mężczyzn i że wizyty te niejednokrotnie przeciągają się aż do rana. Zapytana, Małgorzata przyznała się do wszystkiego i powiedziała księciu, że nie czuje się na siłach dłużej dotrzymywać przyrzeczenia, a nie chce oszukiwać człowieka, od którego doznała tylu dobrodziejstw.
Był to dla księcia drugi cios po śmierci córki. Przez osiem dni nie pokazał się u Małgorzaty – ale to było wszystko, co mógł zrobić. Po ośmiu dniach powrócił, błagając, by Małgorzata przyjęła go na powrót, i przysiągł, że odtąd nie będzie czynił jej żadnych wyrzutów.
Tak oto miały się rzeczy w trzy miesiące po powrocie Małgorzaty z uzdrowiska, to jest w listopadzie czy grudniu 1842 roku.
Rozdział 3.
3.
Jak już wspomniałem na wstępie, dnia 16 marca, około trzeciej po południu, wybrałem się do domu przy ulicy d’Antin nr 9. Już w bramie usłyszałem głos woźnego, a w mieszkaniu zastałem mnóstwo ludzi. Były tutaj wszystkie znakomitości Paryża, które przybyły pod pretekstem zainteresowania kupnem, a w rzeczywistości po to, aby z bliska zobaczyć kobiety wytwornego występku, z którymi nigdy na co dzień się nie spotykały i którym w duchu być może zazdrościły łatwych przyjemnostek.
Tak więc spotkać tu można było samą księżnę de F., nieomal ocierającą się o pannę A. – najsmutniejszy okaz nowoczesnej kurtyzany; pani markiza de E. wahała się, czy ma kupić jakiś mebel, który licytowała pani D. – kurtyzana najnowocześniejsza i najbardziej znana w naszej epoce, natomiast książę o’Y. – który jeździ do Madrytu, by się zrujnować w Paryżu, i do Paryża, by się zrujnować w Madrycie – rozmawiał z panną M., jedną z naszych najzdolniejszych pisarek, która od czasu do czasu pisywała o tym, o czym zwykle mówiła – a teraz patrzyła znacząco na pannę N., tę piękną kobietę, która… Była tu jeszcze panna R., która dzięki swojemu talentowi zyskała pięć razy tyle, ile kobiety mają ze swych posagów, i prawie tyle, ile mają ze swej miłości.
Mógłbym tutaj przytoczyć jeszcze wiele szczegółów z życia ludzi zgromadzonych w tym salonie, gdyby nie obawa zanudzenia mych Czytelników.
W salonie głośno rozmawiano, tu i ówdzie słychać było śmiech, a woźni na przemian z kupcami nawoływali do spokoju, w którym łatwiej jest prowadzić dobre interesy. Wcisnąłem się pokornie w sam środek tej wrzawy – smutny, bo pamiętający o tym, że znajduję się tuż obok pokoju, w którym wyzionęła ducha ta biedna istota, której meble sprzedawano teraz dla pokrycia jej długów. Przyszedłszy bardziej dla obserwowania niż dla kupna, spoglądałem teraz na kupca, którego twarz przybierała radosny wyraz, gdy cena jakiegoś przedmiotu szybowała wyżej niż się spodziewał. Uczciwi ludzie, spekulujący na prostytucji tej kobiety, zyskiwali na niej wielokrotnie, a ścigali ją ostemplowanym papierem aż do ostatniego momentu jej życia; teraz zaś przyszli tu po jej śmierci, aby zbierać zasłużone owoce tej spekulacji. Mieli słuszność starożytni, że ustanowili tego samego boga dla kupców i złodziei!1
Suknie, kaszmiry i klejnoty sprzedawały się niezwykle szybko, ale mnie nic z tych rzeczy nie interesowało. Nagle usłyszałem: „Książka przepysznie oprawna, złocona na brzegach, zatytułowana Manon Lescaut, z odręcznym napisem na pierwszej stronie – dziesięć franków!”.
– Dwanaście – odezwał się ktoś po chwili milczenia.
– Piętnaście – zaryzykowałem. Dlaczego? – sam nie wiem; prawdopodobnie chciałem zobaczyć, co tam było napisane na pierwszej stronie.
– Piętnaście – powtórzył jak echo woźny.
– Trzydzieści – zawołał pierwszy licytant pewnym siebie głosem, z którego biło niezłomne przekonanie, że jest to cena ostateczna.
– Trzydzieści pięć – wykrzyknąłem tym samym tonem.
– Czterdzieści!
– Pięćdziesiąt!
– Sześćdziesiąt!
– Sto!
Przyznaję, że tą ostatnią ceną chciałem wywołać efekt i osiągnąłem go, ponieważ po jej wywołaniu zapanowała cisza i wszyscy spojrzeli na mnie z ciekawością, zapewne zastanawiając się, kim jest ten ktoś, kto płaci tak niedorzecznie wysoką cenę za książkę wartą najwyżej dziesięć franków. Zdaje się, że efekt ten ostatecznie przekonał mego konkurenta, bowiem ten grzecznie się kłaniając, powiedział: „Ustępuję panu”. Tak więc książka stała się moją własnością.
Nie ufając sobie i lękając się napadu nowego szaleństwa, jakże szkodliwego dla mojej kieszeni, kazałem zapisać moje nazwisko i pozostawiwszy książkę, wyszedłem. W godzinę później wysłałem po nią posłańca.
Pierwszą czynnością, jaką wykonałem po uzyskaniu książki, było zobaczenie, co znajduje się na jej pierwszej stronie. Widniała tam ozdobnie napisana dedykacja:
Manon dla Małgorzaty
„Pokora”
Podpisano: Armand Duval
Co mogło oznaczać tu słowo „pokora”? Czy miało sens negatywny, czy pozytywny? Inaczej mówiąc: czy wypomniało występek i zalecało w związku z tym pokorę i ekspiację, czy odwrotnie – było śladem miłości i przywiązania? Po dłuższym zastanowieniu doszedłem do wniosku, że chyba to drugie, bowiem wypominanie osobie obdarowanej występku byłoby jawną impertynencją, której Małgorzata niewątpliwie by nie zniosła. Z taką konkluzją odłożyłem całą sprawę do wieczora, kiedy to, leżąc już w łóżku, ponownie zacząłem nad nią rozmyślać.
Bez wątpienia Manon Lescaut jest powieścią rzewną i ckliwą, ale jednocześnie budzi moją sympatię, gdy ją otwieram i wraz z wybranką księdza Prevosta oddaję się marzeniom. Jednocześnie bohaterka książki ma w sobie tyle cech psychologicznej prawdy, że wydaje mi się, jakbym ją znał za życia. Dodatkowo dodaje jej uroku widoczny związek z Małgorzatą, wzmagający moją litość i prawie miłość do biednej (oczywiście nie materialnie) dziewczyny, której winien byłem tę książkę. Wprawdzie Manon umarła w gorszych okolicznościach, bo na pustyni, ale za to w objęciach kochającego ją mężczyzny, który własnymi rękami ją pochował, zlał mogiłę łzami i złożył w niej wraz ze zmarłą swoje serce – podczas gdy Małgorzata, także grzesznica, ale być może także nawrócona, umarła wprawdzie we własnym łóżku, ale przez wszystkich opuszczona, w pustyni serca bardziej suchej i bardziej bezlitosnej niż pustynia Manon.
Moja myśl pobiegła w kierunku wszystkich dziewcząt pokroju Manon i Małgorzaty. Biedne istoty! Jeżeli miłość do nich jest czymś niestosownym, miejmy przynajmniej dla nich litość! Litujemy się nad ślepym, który nie widzi słońca, nad głuchym, o którego ucho nie obił się nigdy dźwięk życia, nad niemym, który nigdy nie wyda głosu swojej duszy – a okrutnie milczymy nad ślepotą, głuchotą i ciszą serca, które nigdy nie pozwala dojrzeć dobra, nigdy nie dopuści do siebie głosu Boga i języka miłości i wiary.
Wiktor Hugo napisał Marion Delorme, Albert Musset – Frederica i Bernerette, a Aleksander Dumas, mój ojciec – Fernandę; ci oraz inni pisarze i poeci nieśli tym biednym istotom iskry miłosierdzia i nieraz zdarzało się, że jakiś wielki człowiek rehabilitował je swoją miłością, a nawet imieniem. Podkreślam ten fakt z obawy, że wielu czytelników może odrzucić moją książkę, traktując ją jako apologię występku i grzechu, co najwyżej usprawiedliwioną młodym wiekiem jej autora. Jednakże jestem przekonany, że tym, których życie nie nauczyło wiele dobrego, Bóg otwiera swoje ścieżki poprzez boleść i miłość. Kobiety te po drodze do Niego krwawią swe stopy, ranią ręce, lecz pozostawiają na niej przepych zbytku i przybywają do celu ubrane tylko w swą nagość, której nikt się nie wstydzi w obliczu Pana. Ci, którzy spotykają na drodze życia te wędrujące istoty, winni je wesprzeć i powiedzieć wszystkim, że je tam spotkali – bo dobro nie polega na tym, aby przy bramie życia postawić dwa naczynia z napisami: „droga dobra” i „droga zła” i mówić do przechodzących: „wybierajcie” – ale trzeba, podobnie jak Chrystus, wskazywać ścieżki wiodące od zła do dobra, a nade wszystko na ścieżkach tych nie ustawiać niemożliwych do przebycia przeszkód.
W swej cudownej przypowieści o synu marnotrawnym chrystianizm zaleca nam wyrozumiałość i przebaczanie. Jezus gorąco kochał dusze zranione namiętnościami, gdy mówił do Magdaleny: „Będzie ci wiele przebaczone, boś wiele miłowała”. Dlaczego mielibyśmy być surowszymi od Niego? Dlaczego mielibyśmy odrzucać pokrwawione, poranione dusze, z których wypływa – podobnie jak u chorego zła krew – zło ich przeszłości i które czekają na przyjazną rękę, mogącą pomóc w wyleczeniu ich serc?
Mówię to do ludzi mego pokolenia – do tych wszystkich, którzy na szczęście uwolnili się już od cynizmu Voltaire’a, bowiem mniej więcej od piętnastu lat ludzkość weszła, na szczęście, w epokę wiary. Wiedza na temat dobra i zła staje się powszechną własnością, odradza się wiara, przywraca się poszanowanie rzeczy świętych – i świat, jeśli nie jest jeszcze zupełnie dobrym, to przynajmniej staje się lepszym. Zło jest tylko próżnością; miejmy dumę dobrego, a przede wszystkim nie rozpaczajmy! Nie gardźmy kobietą, która nie jest matką ani żoną; nie ograniczajmy swego szacunku tylko do tradycyjnej rodziny, wyrozumiałości tylko do egoizmu, ponieważ wiara naucza nas, że Niebo bardziej się cieszy z nawrócenia jednego grzesznika niż ze stu sprawiedliwych. Zostawiajmy na naszej drodze ofiarę przebaczenia dla tych wszystkich, których zgubiły ziemskie żądze, lecz być może wybawi Boża nadzieja, i – jak mówią stare, mądre kobiety, radzące zażycia jakiegoś domowego lekarstwa – jeśli nawet ono nie pomoże, to na pewno nie zaszkodzi.
Byłoby z mojej strony zuchwalstwem mniemać, że wszystkie pożądane rezultaty będą owocem tej skromnej powieści – lecz należę do tych, którzy wierzą, że wszystko, co wielkie, znajduje swój początek w małym. Dziecko jest małe, a przecież niesie w sobie nadzieję wielkości; mózg jest ciasny, a przecież zawiera wielkie myśli; oko jest tylko punkcikiem, a ogarnia przestrzenie…
Rozdział 4.
4.
Dwa dni później licytacja zakończyła się całkowicie. Przyniosła dochód 150 tys. franków – z czego wierzyciele zabrali dwie trzecie, a rodzinie, złożonej z siostry zmarłej i jej małego syna, przypadła reszta. Siostra była zachwycona tak wielką fortuną, bowiem od sześciu czy siedmiu lat nic nie wiedziała o Małgorzacie, która pewnego dnia zniknęła jej z oczu. Tak więc dziedziczka 50 tys. franków, która okazała się być zdrową, wiejską kobieta, przybyła pospiesznie do Paryża, aby odebrać spadek. Odziedziczony majątek zabezpieczał całkowicie przyszłość jej i syna. Odebrawszy odziedziczone pieniądze, kobieta ta wróciła na swoją wieś, unosząc ze sobą wielki smutek po zmarłej.
Te wszystkie plotki powtarzano w Paryżu, mieście skandalów, wkrótce jednak zaczęto o nich zapominać. Zapewne zapomniałbym i ja, gdyby pewien wypadek nie pozwolił mi poznać nowych szczegółów z życia Małgorzaty, które spowodowały ostatecznie podjęcie decyzji o napisaniu tej powieści.
Pewnego poranka ktoś zadzwonił do moich drzwi. Służący, a raczej pełniący obowiązki służącego stróż, poszedł otworzyć i wrócił z biletem wizytowym i informacją, że właściciel biletu prosi mnie o rozmowę. Gdy rzuciłem wzrokiem na bilet, zobaczyłem nazwisko znane mi z dedykacji na książce: Armand Duval. Czego chce ode mnie ten człowiek? Kazałem go niezwłocznie poprosić.
Ujrzałem młodego, wysokiego blondyna w stroju podróżnym, którego najwyraźniej nie zmieniał od kilku dni, a nawet nie czyścił, bo cały pokryty był kurzem. Najwidoczniej jednak jego właściciel nie był w stanie tego zrobić, o czym świadczył jego stan emocjonalny – mężczyzna ten cały drżał z podniecenia i nawet nie próbował ukryć swego stanu.
– Proszę mi wybaczyć to najście – powiedział. – Przybywam prosto z podróży, bowiem chciałem się z panem niezwłocznie zobaczyć, w związku z czym nawet jeszcze nie poszedłem do hotelu, dokąd wysłałem swoje rzeczy. Przybywam z samego rana z obawy, że później mógłbym pana nie zastać.
– Proszę mówić, jestem na pana rozkazy – odpowiedziałem grzecznie.
– Pan brał udział w licytacji rzeczy pozostałych po zmarłej pani Małgorzacie Gautier – bardziej stwierdził, niż zapytał przybyły.
– Tak, rzeczywiście – odpowiedziałem.
– Pewnie wydam się panu śmieszny, ale jestem panu bardzo wdzięczny za sposób, w jaki mnie pan przyjmuje.
– Proszę pana – powiedziałem – jeśli moja przysługa, której pan najwyraźniej ode mnie oczekuje, mogłaby w jakiś sposób usunąć przyczynę zmartwienia, jakie pan niewątpliwie przeżywa, to proszę mi ją natychmiast wyjawić, a ja z przyjemnością panu pomogę, jeśli tylko będę mógł.
– Pan coś kupił na licytacji?
– Tak, kupiłem książkę.
– Ta książka to Manon Lescaut?
– Tak, rzeczywiście.
– Czy pan ją jeszcze ma?
– Jest w mojej sypialni.
Pytający odetchnął z widoczną ulgą; najwyraźniej sama ta informacja była dla niego bardzo pomyślna. Podziękował mi, jak gdybym już wyrządził mu przysługę, o którą przyszedł poprosić. Wstałem więc z miejsca, poszedłem do sypialni i przyniosłem książkę, którą podałem Armandowi. Ten wziął ją do ręki, otworzył na pierwszej stronie i ze wzruszeniem popatrzył na dedykację.
– Ta sama – powiedział cicho, a dwie łzy z jego oczu spadły na papier. – Proszę pana – zapytał – czy panu bardzo zależy na tej książce?
– Dlaczego pan pyta?
– Bo chciałbym pana bardzo prosić, by mi pan ją odstąpił. Bardzo mi na niej zależy.
– Proszę mi wybaczyć – powiedziałem. – To pan ofiarował ją Małgorzacie Gautier?
– Tak, to ja.
– A więc książka należy do pana – powiedziałem. – Jestem szczęśliwy, że mogę ją panu zwrócić.
Na jego twarzy odbiło się zakłopotanie.
– Ale przecież pan za nią zapłacił… i to, o ile wiem, aż sto franków.
– Skąd pan o tym wie? Bardzo chciałem przybyć do Paryża na czas licytacji, aby zdobyć tam przynajmniej jakąś rzecz po Małgorzacie, która by mi ją przypominała. Pobiegłem więc do komornika i poprosiłem, aby udostępnił mi listę rzeczy będących przedmiotem licytacji, a także nazwiska osób, które je kupiły. W ten sposób dowiedziałem się, że książkę tę kupił właśnie pan i przyszedłem prosić, aby pan mi ją odstąpił.
– Znałem panią Gautier tylko z widzenia – powiedziałem, pragnąc go pocieszyć – ale jej śmierć zrobiła na mnie duże wrażenie, jakie zwykle śmierć pięknej, młodej kobiety robi na młodym mężczyźnie. Chciałem cokolwiek kupić na licytacji i zapędziłem się bardzo wysoko, licytując przeciwko pewnemu panu, który pewnie miał podobne zamiary. Powtarzam więc: książka należy do pana i proszę ją przyjąć nie tak, jak przyjmuje się od komornika, ale jako prezent od przyjaciela, którym mam nadzieje się stać.
– Dziękuję – powiedział wzruszony Armad. – Będę panu wdzięczny do końca życia.
Miałem wielką ochotę zapytać go o jego związek z Małgorzatą, który najwyraźniej istniał, o czym świadczyła zarówno dedykacja, jak i wzruszenie Armanda, ale obawiałem się, że potraktuje on mój prezent jako pretekst do wtrącania się w jego osobiste sprawy. Tak więc powstrzymałem swą ciekawość, ale mój rozmówca ją odgadł.
– Czy pan czytał tę książkę? – zapytał.
– Owszem.
– Co pan sądzi o mojej dedykacji?
– Przypuszczam, że ta biedna dziewczyna, której pan tę książkę dedykował, była dla pana kimś bardzo ważnym.
– Ma pan słuszność. Ta dziewczyna była aniołem. Proszę przeczytać ten list – to mówiąc, podał mi złożony w czworo arkusik papieru. Otworzyłem go i czytałem:
Mój drogi Armandzie,
otrzymałam Twój list; jesteś dla mnie dobry i dziękuję ci za to. Tak, mój drogi przyjacielu, jestem chora i to chora nie na żarty, lecz twoje zajęcie się mną, jakie okazujesz, znacznie zmniejsza moje cierpienia. Ja bez wątpienia nie będę żyła tak długo, bym miała szczęście uściśnięcia ręki, która napisała ten list. Bez wątpienia człowiek byłby mnie na pewno wyleczył, gdyby to w ogóle było możliwe. Nie zobaczę Cię już, bo dzielą nas setki mil, a ja jestem bardzo bliska śmierci. Mój biedny przyjacielu! Twoja dawna Małgorzata już nie istnieje, a obecna wygląda tak, że lepiej jest, iż jej teraz nie oglądasz. Pytasz mnie, czy ci przebaczam? O tak, przebaczam Ci z całego serca, mój drogi, gdyż zło, jakie mi wyrządziłeś, wynikało z miłości. Już miesiąc mija, jak leżę w łóżku, i tak bardzo zależy mi na Twoim szacunku, że mimo trudności spisuję ciągle dziennik mojego życia, abyś mógł dokładnie je zrozumieć. Będę go pisała, dopóki tylko starczy mi sił. Jeżeli, Armandzie, istotnie Cię ono interesuje, to pójdź, proszę, do Julii Duprat, która ci odda ten zapis. Znajdziesz tu wytłumaczenie tego wszystkiego, co zaszło między nami. Julia jest dla mnie bardzo dobra i często z nią rozmawiam o Tobie. Była przy mnie wtedy, gdy nadszedł ten list; płacząc, czytałyśmy go obie. Gdybyś jednak z jakichś powodów nie mógł o sobie dać znać, zobowiązałam ją do oddania Ci tych papierów po Twoim powrocie do Francji. Nie bądź mi wdzięczny – to jedyny sposób przywołania tych czasów, gdy oboje byliśmy tacy szczęśliwi i jest dla mnie prawdziwą rozkoszą – tym bardziej, że ciągle myślę, iż Ty w czytaniu tego dziennika znajdziesz uzasadnienie mojego postępku i to sprawia mi wielką ulgę.
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
1. W mitologii rzymskiej bogiem kupców i złodziei jest Merkury [przyp. red.]. [wróć]
