Dzieje Gostynia w średnich wiekach ebook

DZIEJE GOSTYNIA

W ŚREDNICH WIEKACH

SKREŚLIŁ

X. STANISŁAW KOZ1EROWSKI,

PROBOSZCZ ZE SKÓRZEWA.

ODCZYT WYGŁOSZONY NA POSIEDZENIU KOŁA OBYWATELSKIEGONA GOSTYŃ I OKOLICĘ DNIA 16 KWIETNIA 1913 R.

ODBITKA Z „MIESIĘCZNIKA KOŚCIELNEGO“

Z 4 ILUSTRACYAMI.

POZNAŃ

NAKŁADEM X. JACKOWSKIEGO Z GOSTYNIA.

CZCIONKAMI DRUKARNI NAKŁADOWEJ „PRACA“ S. Z. O. P.  1913

Wydawcy:

Muzeum w Gostyniu

Towarzystwo Miłośników Gostyńskiej Fary

Urząd Miejski w Gostyniu

Redakcja: Robert Czub

Redakcja techniczna: Ryszard Kaczmarek

Skład i druk:

Drukarnia „Nowej Gazety Gostyńskiej”, ul. Sądowa 7

tel. 065 5725444

ISBN 978-83-905685-9-1

OD WYDAWCÓW

Niniejsza publikacja jest reprintem wydania z roku 1913, a właściwie wystąpienia ks. Stanisława Kozierowskiego, wygłoszonego w dniu 16 kwietnia 1913 roku na posiedzeniu gostyńskiego Koła Obywatelskiego pt. Dzieje Gostynia w średnich wiekach. Zachowano zatem ówczesną pisownię, styl i nazewnictwo. Pozostawiono też wstęp proboszcza farnego, ks. Emila Jackowskiego.

Choć od ukazania się pracy minęło niemal 100 lat, to jednak nadal stanowi ona cenne źródło poznania najdawniejszych dziejów Gostynia. Korzystał z niej w dużym stopniu Paweł Teodor Schulz przy pisaniu Dziejów miasta Gostynia w zarysie, książki wydanej w 1939 roku, i Jacek Leśny autor rozdziału Najdawniejsza przeszłość (do poł. XV wieku), w monografii Dzieje ziemi gostyńskiej, opublikowanej w roku 1979, pod redakcją prof. Stanisława Sierpowskiego.

Dzieje Gostynia w średnich wiekach pióra ks. Stanisława Kozierowskiego nadal cieszą się sporym zainteresowaniem historyków, regionalistów i tych wszystkich, którzy chcą przybliżyć sobie historię grodu nada Kanią. Niestety, poza prywatnymi zbiorami, dostępny jest wyłącznie jeden egzemplarz tej pracy przechowywany w zbiorach Muzeum w Gostyniu. Chcąc wyjść naprzeciw zapotrzebowaniu, w 1996 przedrukowano ją w odcinkach na łamach „Gazety Gostyńskiej”. Jednak i to okazało się dalece niewystarczające.

Postanowiliśmy zatem wydrukować ponownie pracę ks. Stanisława Kozierowskiego. Tym razem w wersji książkowej. Aby wydanie było zaś pełniejsze, zamieściliśmy krótką notkę autora i jego fotografię.

Ksiądz Stanisław Kozierowski(1874-1949)

Stanisław Kozierowski (Dołęga z Kozieroga Lasczka Kozierowski, Kozierowski ze Skórzewa) urodził się w Trzemesznie 28 września 1874 roku jako syn Floriana Apolinarego i Antoniny z Buszkiewiczów. Miał trzech braci i trzy siostry. Ukończył progimnazjum w Trzemesznie w 1893 roku oraz Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie 9 marca 1896 roku uzyskał świadectwo dojrzałości z wyróżnieniem. Studia teologiczne i filozoficzne odbywał w Poznaniu i Gnieźnie. Święcenia kapłańskie otrzymał 12 listopada 1899 roku. W następnych latach pracował jako kapłan wśród polskich emigrantów w Westfalii. Podróżował do Szwecji, Holandii, Francji, Włoch, Czech, a także do krajów bałkańskich i do Syrii.

Po powrocie z wojaży powołany został na wikariat do Wronek. Dnia 1 kwietnia 1901 roku otrzymał wikariat w Gostyniu. Tutaj spędził równe dwa lata. Z dniem 1 kwietnia 1903 roku przeniesiono go do Ostrzeszowa. Tu także przebywał dwa lata. W 1905 roku otrzymał pierwszą samodzielną parafię w Siemianicach, skąd w roku 1910 przeszedł do Skórzewa pod Poznaniem, a w roku 1929 do Winnej Góry w powiecie średzkim. W kwietniu 1931 roku został honorowym kanonikiem metropolitalnej kapituły w Gnieźnie. Godność tę nadał mu kardynał August Hlond, późniejszy prymas Polski. W Winnej Górze pracował aż do śmierci. Zmarł 1 lutego 1949 roku. Pochowano go w rodzinnym grobowcu w Trzemesznie.

Przez całe życie prowadził ks. Stanisław Kozierowski uporczywe poszukiwania archiwalne. Systematyczne badania rozpoczął jednakże po przeniesieniu do Winnej Góry. W 1903 roku związał się z Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk, które patronowało wydawaniu jego prac historycznych i toponomastycznych. W tym samym roku przedstawił na łamach Roczników Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk pierwszą rozprawę Wojewody poznańskiego Przedpełka h. Łodzia potomkowie, pierwotni dziedzice Gostynia (1275-1337). Do tematyki dawnych dziejów miasta Gostynia powrócił dziesięć lat później. 16 kwietnia 1913 roku wygłosił na posiedzeniu tutejszego Koła Obywatelskiego odczyt pt. „Dzieje Gostynia w średnich wiekach”. Tekst tego referatu ukazał się drukiem jeszcze tego samego roku.

Interesowały go zagadnienia heraldyczne, którym poświęcił m.in. prace: Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XIII-XVI w. (1929), Studia nad pierwotnym rozsiedleniem rycerstwa wielkopolskiego XI-XII w. (1913-1933). W tych badaniach okazywał pewną ostrożność i starał się unikać zbytniego operowania hipotezami. Są tą jednak nie tyle monografie historyczno-genealogiczne, ile obficie nagromadzony materiał. Podobnie można powiedzieć o jego pracach edytorskich: Nieznane zapiski heraldyczne... z ksiąg ziemskich i grodzkich w Poznańskiem Archiwum Państwowym złożonych (1915 I) i Nieznane zapiski heraldyczne (1921II). Od roku 1914 zaczęły wychodzić kolejne tomy wydawnictwa, które rozsławiły jego imię: Badania nazw topograficznych archidiecezji gnieźnieńskiej (1914), Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidiecezji poznańskiej (1916 I-II), Badania nazw topograficznych dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski (1921-1922 I-II), Badania nazw topograficznych wschodniej Wielkopolski (1926-1928 I-II). Później autor ogarnął wszystko wspólnym tytułem Badania nazw topograficznych starej Wielkopolski, wydając jako ich tom VIII Nie istniejące miejscowości Wielkopolski oraz Uzupełnienie poprzednich tomów (1939). Zarejestrował najstarsze przekazy nazw osad ludzkich i wszelkich obiektów fizjograficznych, stworzył więc bezcenne źródło dla historyka osadnictwa i językoznawcy. Korzystając z tych materiałów Kozierowski ogłosił kilka prac rekonstruujących dawny stan osadniczy lub fizjograficzny: Pierwotne osiedlenie pojezierza Gopła, Pierwotne osiedlenie ziemi gnieźnieńskiej wraz z Pałukami, Nazwy rzeczne w Lechii przybałtyckiej... i inne („Slavia Occidentalis ”T. 2:1922T. 10:1931).

Na początku lat trzydziestych ks. Stanisław Kozierowski nawiązał współpracę z redagowaną przez Władysława Stachowskiego „Kroniką Gostyńską”. Dla tego czasopisma regionalnego nadesłał rozprawkę Ziemia Gostyńska w świetle nazw geograficznych i najdawniejszych źródeł średniowiecza („Kronika Gostyńska” 1930, t. 2, nr 4, s. 93-108; nr 5, s. 109-124; nr 6, s. 125-136) oraz dwa artykuły: Szkice z dziejów Gostynia części: Skoczylasowie w Gostyniu, Skrobiszewscy z Brzezia, Szkoły, Ciężkie czasy, Archiwum, Nieco liczb („Kronika Gostyńska” 1932, t. 4, nr 3, s. 40-44; nr 5, s. 65-68; nr 6, s. 91-93; nr 7, s. 97-99) i Nazwa polna „Folęgi” w Gostyniu i „obszar” („Kronika Gostyńska” 1933, t. 5, nr 10, s. 148-149).

W połowie lat trzydziestych, na wniosek prof. S. Pawłowskiego, zaczął opracowywać i wydawać Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny zachodniej, którego zdołał ogłosić: z. 1 (Pomorze Zachodnie, 1934), z. 2 A (Pomorze Zaodrzańskie, 1937) i z. 2 B (Rugia, 1935). Mocną stroną prac ks. Kozierowskiego było bogactwo udostępnionych materiałów, słabą zaś ich objaśnienie, zwłaszcza rekonstrukcja dawnego brzmienia nazw. Niedostatek wykształcenia lingwistycznego widoczny jest w pożytecznej pracy Nazwiska, przezwiska, przydomki, imiona polskie niektórych typów słowotwórczych. Księga rodzaju ludu polskiego (Cz. 1.1938, Cz. 2. 1948). Kozierowski ogłosił ponadto Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych archidiecezji gnieźnieńskiej (1934) i Szematyzm historyczny parafii archidiecezji poznańskiej (1935). Te prace naukowe miały również znaczenie polityczne. Służyły one poznaniu słowiańskiej przeszłości ziem zgermanizowanych, propagandzie za ich rewindykacją, a także dostarczyły argumentów do dyskusji z szowinistycznymi tezami uczonych niemieckich.

Ks. Stanisław Kozierowski działał również jako organizator życia naukowego. Od 1914 roku był redaktorem „Roczników Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”, zaś od 1917 roku przewodniczącym Wydziału Historyczno-Literackiego tegoż towarzystwa. W 1918 roku wszedł do komisji organizującej Uniwersytet Poznański. Należał do ścisłego grona jego założycieli.

Był członkiem Naczelnej Rady Ludowej i posłem na Sejm Dzielnicowy. Po odzyskaniu niepodległości sprawował funkcję kuratora Archiwum Państwowego w Poznaniu i członka komisji do spolszczenia nazewnictwa w oswobodzonej Wielkopolsce. W 1920 roku habilitował się na Uniwersytecie Poznańskim z zakresu nauk pomocniczych historii. W tymże roku został członkiem Komisji Językowej Polskiej Akademii Umiejętności, następnie Komisji Geograficznej (1925), a w 1936 roku wybrano go członkiem korespondentem Akademii. Był przez krótki czas wicedyrektorem Instytutu Zachodniosłowiańskiego, wicedyrektorem Instytutu Bałtyckiego w Toruniu w 1926, wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, w 1929 roku wszedł do Wojewódzkiej i Ministerialnej Komisji Toponomastycznej. W tymże roku został mianowany profesorem tytularnym na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego.

Lata 1939-1945 przeżył Kozierowski w Winnej Górze. Okupanci wymusili na nim pewne zobowiązania do współpracy naukowej. Wszystko to podkopało jego zdrowie. Jeszcze w latach 1945-1947 wziął udział w akcji polszczenia i ustalania nazw na ziemiach odzyskanych. Zmarł 1 lutego 1949 roku w Winnej Górze. Ogromną bibliotekę, zbiory naukowe zapisał Archiwum Państwowemu w Poznaniu. Jego prace naukowe znajdują się także w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu, w zbiorach PTPN oraz Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie.

Opracowano na podstawie: Stanisław Urbańczyk, Kozierowski Stanisław (1874-1949), [w:] Polski słownik biograficzny 1968-1969, t. 14, s. 628-629; Jacek Latzke, Kozierowski Stanisław (1874-1949), [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1981, s. 371, Józef Sprutta, Ksiądz Stanisław Kozierowski, „Przyjaciel Ludu” 1991, z. 4, s. 18-20; Bogdan Walczak, Ksiądz Stanisław Kozierowski jako onomasta, „Kronika Wielkopolski” 1995, nr 3, s. 36-44.

Czcigodny autor niniejszej broszury, którego trzyletnia działalność duszpasterska w serdecznej parafian gostyńskich zapisała się pamięci, przekazał czysty zysk nakładu jako fundusz na utrzymanie pomnika Mikołaja Przedpełka, założyciela miasta Gostynia. W imieniu parafian składam Mu za tę Jego pamięć szczere „Bóg zapłać.“ Oby dzieło badacza naszej przeszłości, szczytnie w świecie naukowym znanego, chętnego wszędzie doznało przyjęcia!

Kilka jeszcze słów o budowie fary gostyńskiej. Podaję to, o czem sama struktura i mury świadczą. Pierwotnym murowanym kościołem było obecne presbiteryum, tylko o jednę trzecią niższe. W zewnętrznym murze znajduje się cegła z wypaloną cyfrą 1320. Wnętrze przyozdobione było ścienną malaturą gotycką al tempera, przeprowadzoną naokoło ścian, nawet nad ówczesnym niskim ołtarzem, przedstawiającą sceny z męki Pana-Jezusa począwszy od wjazdu do Jerozolimy a skończywszy na zesłaniu Ducha św. Reprodukcye tych malowideł, które pod kilkakrotną warstwą późniejszych malatur przy renowacyi kościoła odkryłem, a które tak słabo ściany się trzymały, że zachowanie ich choć fragmentarne niestety nie prostopadłą ścianą, którą malatury dekoracyjne gotyckie pokrywały. Przy dobudowaniu kaplicy św. Anny w XVI wieku wybito w ścianach presbiteryum celem połączenia bardzo było możliwe, znajdują się w muzeum archidyecezyalnem w Poznaniu jako pamiątka może pierwszej figuralnej gotyckiej ornamentyki w Wielkopolsce.