Ewolucja i stworzenie ebook

Wstęp

Jak kręgi od rzuconego

do wody kamienia

1. Nowy nastrój umysłu

W 1909 r., z okazji setnej rocznicy urodzin Karola Darwina i pięćdziesiątej rocznicy ukazania się jego dzieła O pochodzeniu gatunków, Wydawnictwo Uniwersytetu w Cambridge opublikowało tom pt. Darwin and Modern Science[1]. Tom liczył 595 stron i zawierał zbiór studiów, pióra wielu autorów, zarówno analizujących wpływ teorii Darwina na różne dziedziny życia intelektualnego, jak i podejmujących rozmaite wątki naukowe, mające swoje źródło w darwinowskich inspiracjach. Już w rok potem, nakładem Henryka Lindenfelda we Lwowie, ukazał się polski przekład wybranych prac z angielskiego tomu pod wspólnym tytułem Darwinizm a wiedza współczesna[2]. Przekład poszczególnych artykułów został wykonany przez znanych polskich autorów: Ludwika Silbersteina, Ludwika Krzywickiego i Konrada Drzewieckiego. Całość wstępem opatrzył Ludwik Krzywicki. Przyjrzyjmy się nieco bliżej temu tomowi. Warto to zrobić, gdyż z jednej strony jest to dzieło o ambicjach naukowych, stara się więc unikać taniej propagandy i tak częstego w sporach o darwinizm emocjonalnego zacietrzewienia (choć nie brak w nim, jak zobaczymy, wzniosłości i napuszenia); z drugiej strony jest to dzieło o charakterze przeglądowym, a zatem można żywić nadzieję, że odzwierciedla ono tendencje i myślowe niepokoje tamtej epoki.

Do polskiego wydania – jak zaznacza autor przedmowy – zostały wybrane tylko te rozprawy, „które zajęły się rozbiorem i uwydatnieniem wpływów w teorii darwinowskiej na poglądy kosmologiczne i filozoficzne, na nauki społeczne i historyczne” (s. VIII). Rozprawy te „z całą mocą uwydatniają i podkreślają doniosłość teorii Darwina jako podniety, co w rozpatrywanej dziedzinie poszukiwań sprawiła przełom zupełny i pchnęła ją na nowe a wydatniejsze tory” (s. VIII). Mimo że styl i pisownia dzielą nas od tamtej epoki, trzeba pamiętać, że nasze własne problemy korzeniami tkwią w tamtych czasach.

Najostrzejsze nawet polemiki z czasem łagodnieją, jeśli nawet nie przez ustępstwa ze strony oponentów, to dzięki przyzwyczajeniu i tępieniu ostrza nowości.

Oto jak Krzywicki, przeszło osiemdziesiąt lat temu, oceniał znaczenie darwinowskiego przełomu: „Wiemy, jaki wpływ ta doktryna wywarła nie tylko na wszystkie działy biologii, ale i na nauki, zajmujące się studiami nad człowiekiem. Ale teoria Darwina dokonała jeszcze czegoś więcej: stała się swego rodzaju nowym objawieniem dla tej prostaczej, manowcami idącej, a zwolna [sic!] ogarniającej tłumy filozofii codziennej. Doniosłość jej w kształtowaniu myśli naukowej była wielką, ale bodaj nie mniejszym było jej znaczenie społeczne. Ukazała się w okresie, gdy rozpoczynała się wielka praca krzewienia wyników nauki pomiędzy tłumami, i dlatego odrazu [sic!] oddaną została na pastwę tej nienasyconej żądzy oświaty, którą wiek dziewiętnasty, a przynajmniej druga jego połowa, wyróżnia się od stuleci poprzednich” (s. X).

Te słowa Krzywickiego nie są tylko programową deklaracją. Wyrażają one – w uproszczonej formie, którą można usprawiedliwić charakterem przedmowy – stan zbliżony do tego, co zaczynało się już dziać przynajmniej w niektórych warstwach polskiego społeczeństwa na przełomie stuleci.

Sam Krzywicki był znanym działaczem i pisarzem--publicystą w Polsce porozbiorowej po upadku powstania styczniowego. Pochodził z podupadłej rodziny szlacheckiej, studiował matematykę na Uniwersytecie Warszawskim. Po usunięciu z uniwersytetu za działalność w organizacji socjalistycznej kontynuował studia socjologiczne i antropologiczne w Szwajcarii i Paryżu. Potem poświęcił się działalności naukowo-dydaktycznej na Uniwersytecie Latającym, ucząc socjologii, antropologii i ekonomii politycznej. Uprawiał publicystykę społeczną. Był niewątpliwie typem myśliciela scjentystycznego, ale w połączeniu z silną fascynacją marksizmem[3]. W sumie postać reprezentatywna dla polskiego środowiska intelektualnego tamtej epoki. Ale powróćmy do omawianej książki.

Krzywicki trafnie – i nie bez pewnej poetyckiej nuty – ujął ideologiczne przesłanie rewolucji Darwina: „Człowiek jest jednym z ogniw rozwoju nieustającego, który począł się w nieskończoności czasu wśród mgławicy pierwotnej, doprowadził do wyłonienia się układu słonecznego, a w nim globu ziemskiego, powołał na ziemi do istnienia organizmy najprostsze, jednokomórkowe, ażeby kiedyś wytworzyć obecną złożoność i różnorodność życia” (s. X).

Mamy tu prawie wszystkie intelektualne emocje tamtych czasów: wieczność świata (rozwój poczyna się w nieskończoności czasu), teorię Kanta-Laplace`a (o mgławicowym pochodzeniu układu planetarnego), teorie abiogenezy (o powstaniu życia z materii martwej) i wreszcie właściwą biologiczną teorię ewolucji. Cały ten kosmiczny kontekst staje się dobrym tłem dla wielkiego mitu epoki. Krzywickiemu wyrywa się okrzyk: „I wiara w postęp nie jest więc marzeniem czczem i jałowem! Człowiek, który wyszedł z kształtów niższych, otrząsnął się z zwyczajów brutalnych, ten człowiek nie stanie w doskonaleniu swojem” (s. XI).

Krzywicki jest świadom tego, że wielkim naukowym i filozoficznym zasługom teorii Darwina towarzyszyła atmosfera bynajmniej nie naukowej propagandy i nadużywania racjonalnych argumentów: „Dzieła Darwina nie przeniewierzały się zasadom naukowości: podawały fakty, oceniały ich znaczenie, wyciągały wnioski. Ale ci, którzy do nich sięgnęli po argumenty dla celów społecznych, czynili to, objęci żądzą walki, i nadawali piętno wojujące teorii przerództwa. Nawet nagłówki książeczek powiadają o tym stosowaniu teoryi nowej: Darwin a Mojżesz, Objawienie a teorya przerództwa. Świat naukowy ważył jeszcze dowody i argumenty Darwina, jeszcze żywił wątpliwości, co do znaczenia tego lub innego faktu. Oddziały lotne popularyzatorów, zwłaszcza między społecznikami, nie zaznały takiej powściągliwości. W ich ręku teorya Darwina przybierała niekiedy kształty, od których odżegnałby się przyrodnik, wnioski swoją śmiałością i zastosowaniami zadziwiłyby go może” (s. XI).

Nadużywanie teorii Darwina „musiało przyczynić się do wywołania oporu namiętnego” (s. XII). Nową teorię określano epitetami: „opaczna, skandaliczna, plugawa teorya – impia, falsa, scandalosa” (s. XII). Namiętne spory nie zdołały jednak ani zapobiec wpływom darwinizmu, ani osłabić samej teorii. Przeciwnie, jej „przeciwnicy zdziałali bodaj tyleż dla rozkrzewienia teoryi Darwina, co i jej rzecznicy. Tłum prostaków umysłowych dowiadywał się i o przerództwie gatunków i o tej »filozofii brutalnej, co Adama poszukiwała w małpie« i słuchał wykładów wrogich, co rzecz samą wykoszlawiały, ale bądź co bądź krzewiły wiadomość o nowym pojmowaniu świata” (s. XII).

W tych słowach łatwo można wyczuć napięcie wewnętrzne towarzyszące tamtym sporom. Krzywicki stara się zachować bezstronność obiektywnego obserwatora, ale nawet powierzchnia jego pozornie spokojnych słów wzdyma się i faluje pod ciśnieniem głębokich przemian. Na czym te przemiany polegały? O co tu szło? O „stworzenie nowej filozofii – nie! Obawiamy się tego wyrazu i wolimy powiedzieć: nowego usposobienia umysłowego wśród tłumów niedokształconych, poszukujących odpowiedzi na różne wątpliwości” (s. XI). Ale sprawa toczyła się nie tylko o odbiór społeczny doktryn inspirowanych teorią Darwina; ten proces był raczej następstwem innego procesu, dokonującego się ściśle w filozoficznych i naukowych warstwach epoki. Chodzi o pewien „kąt widzenia na przyrodę martwą, żyjącą i społeczną, nadewszystko [sic!] jako nastrój umysłu” (s. XIV). „Wśród kół, zajmujących się systematyczną pracą naukową i wolnych od wpływu dogmatów, pierwiastki te przybierały wyraz modły naukowej, według której spoglądać poczęto na przyrodę” (s. XIV). Za około pół wieku, Kuhn tego rodzaju „modłę naukową” nazwie paradygmatem. Dziś paradygmat ewolucyjny jest ogólnie przyjętym sposobem myślenia, wtedy dopiero tworzył się wśród sporów i niekiedy psychicznych załamań. Każda modna doktryna bywa traktowana jako herezja, zanim przez nowych postępowców zacznie być uważana za przejaw skostnienia.

2. Darwinowskie rocznice

Zasięg oddziaływania teorii Darwina na inne obszary nauki był rzeczywiście ogromny. Jak ogromny – trudno to nam dziś ocenić. Niech świadczą o tym tytuły prac zamieszczonych w lwowskim wydaniu Darwin and Modern Science. Znajdujemy tu prace o następujących tytułach: Ewolucja materii (W.C.D. Whetham), Geneza gwiazd podwójnych (George Darwin), Darwinizm a socjologia (J.B. Bury), Ewolucja a językoznawstwo (P. Giles), Wpływ darwinizmu na badania w zakresie religii (J.E. Harrison). Jedynie Whetham w artykule, stanowiącym przegląd ówczesnego stanu wiedzy na temat budowy materii, pisze, iż idea ewolucji Darwina „niewiele ma wspólnego z naszymi poglądami na zmianę pewnych rodzajów materii”. Znamienny jest komentarz Krzywickiego do tej wypowiedzi, zamieszczony we Wstępie: „Nie dostrzegł w zakresie swoim wpływu Darwina, bo szukał Darwina imiennego! Nie wziął pod rachubę owego nastroju, który jak kręgi od rzuconego do wody kamienia rozchodzą się jeszcze, gdy kamień już znikł z oczu, tak samo począł się w teorii, przerództwa – począł się, acz nazwisko autora nie wypływało” (s. XIV–XV). Temperament publicystyczny tym razem jednak zaprowadził Krzywickiego zbyt daleko: fizyka tamtych czasów nie ulegała wpływom darwinizmu. George Darwin w swoim artykule przedstawia ówczesne podwaliny pod dzisiejszą teorię ewolucji gwiazd, co również ma niewielki (raczej tylko czysto zewnętrzny) związek z biologiczną teorią ewolucji. Ale autorzy wszystkich pozostałych prac zgodnym chórem podkreślają zależność postępu w swoich dyscyplinach od darwinowskich idei. W przypadku językoznawstwa i religiologii jest to zapewne dużo więcej niż zwykła zależność: obie te dziedziny wiedzy ze stanu larwalnego przeobraziły się w początkujące (choć w okresie pierwotnego entuzjazmu robiące jeszcze sporo błędów) nauki właśnie pod działaniem ewolucyjnych idei niewątpliwie zapożyczonych od biologii.

Protest Whethama, by teorii budowy materii nie wiązać z ideami pochodzącymi od Darwina, ma swoje głębsze podstawy. Fizyka drugiej połowy XIX w. nie była jeszcze gotowa do zasymilowania ewolucyjnych koncepcji. W mechanice klasycznej czas był zewnętrznym parametrem numerującym bieg zdarzeń. Po raz pierwszy kategorię „dynamicznego czasu” wprowadziła termodynamika, bujnie rozwijająca się w drugiej połowie XIX stulecia. Ale czas ten działał antyewolucyjnie: rozpraszanie energii, mierzone wzrostem entropii, prowadziło fizyczne układy ku stanom „coraz mniej doskonałym” i ostatecznie do stanu całkowitej śmierci termicznej (wyrównania temperatur).

„Czy Carnot i Darwin mogą mieć równocześnie rację?” – pytają za Rogerem Caillois autorzy książki Z chaosu ku porządkowi[4]. W XIX wieku Carnot (jeden z twórców termodynamiki) i Darwin byli nie do pogodzenia. Spośród wszystkich termodynamików tamtego stulecia najbardziej do idei ewolucyjnych zbliżył się Boltzmann. „Wiemy, że Boltzmann żywił ogromny podziw dla Darwina. Punktem wyjścia teorii Darwina jest założenie o samoistnej zmienności gatunków; dobór naturalny prowadzi następnie do nieodwracalnej ewolucji biologicznej. A zatem, jak u Boltzmanna, przypadkowość prowadzi do nieodwracalności. Sam wynik wszakże jest bardzo odmienny. Boltzmannowska interpretacja implikuje zapominanie warunków początkowych, zniszczenie struktur pierwotnych, podczas gdy ewolucji Darwinowskiej towarzyszy samoorganizowanie się, wiecznie wzrastająca złożoność. Dynamika klasyczna, nauka o wiecznych, odwracalnych trajektoriach, była głucha na problemy, wobec których stanął wiek dziewiętnasty, wiek zdominowany przez pojęcie ewolucji. W tych okolicznościach dochodzi do głosu termodynamika równowagowa, skutecznie przeciwstawiająca swój pogląd na problem czasu poglądom reprezentowanym przez inne nauki – dla termodynamiki czas oznacza degradację i śmierć”[5].

Mamy tu do czynienia z ciekawym przypadkiem w historii nauki: dwa niezgodne ze sobą paradygmaty – termodynamika klasyczna w fizyce i teoria ewolucji Darwina w biologii; oba zdobywające coraz szersze uznanie i rozwijające się niezależnie od siebie. Dwie społeczności uczonych, fizycy i biologowie, albo mało wiedziały wzajemnie o sobie, albo przymykały oczy na niedające się wyjaśnić niezgodności.

Tymczasem teoria Darwina święciła dalsze triumfy. W r. 1909 obchodzono 100-lecie urodzin Darwina. Przez świat przeszła fala uroczystości i okolicznościowych wydań (jednym z nich był tom omawiany powyżej). Ale specjaliści tamtego okresu dobrze zdawali sobie z tego sprawę, że teoria Darwina napotyka również na poważne trudności w dziedzinie samej biologii. W międzyczasie narodziła się genetyka i zaczęła już odnosić pierwsze sukcesy. Postawiło to problem genetycznych mechanizmów ewolucji. Przede wszystkim padły ważne pytania: Czy cechy nabyte dziedziczą się? Jeżeli tak, to jak? Jeżeli nie, to, co z ewolucją?

Znany popularyzator ewolucjonizmu, S.J. Gould[6], zwraca uwagę na znaczenie rocznic darwinowskich jako pewnego rodzaju okazji do podsumowań osiągnięć i problemów teorii ewolucji. W 1959 r. świat obchodził setną rocznicę opublikowania O pochodzeniu gatunków. Niezgodność pomiędzy termodynamiką i biologiczną teorią ewolucji nie tylko nie została usunięta, ale jeszcze bardziej nabrzmiała; obie dziedziny poczyniły wielkie postępy, ale ani na cal nie zbliżyły się do siebie. Inny jednak problem dojrzał do rozwiązania. Teza o dziedziczności cech nabytych nie została potwierdzona. Dość dokładnie poznano genetyczne mechanizmy zmienności, ale nie ma wśród nich takiej strategii, która by pozwalała na włączenie do łańcucha genetycznych zmian cech nabytych w ciągu osobniczego życia. Najogólniej mówiąc, ewolucyjna zmienność dokonuje się przez akumulację statystycznie przypadkowych mutacji, spośród których mechanizmy darwinowskie (naturalna selekcja) eliminują mutacje niekorzystne. Teoria Darwina sama uległa daleko idącej ewolucji.

W 1982 r. przypadła setna rocznica śmierci Darwina, a więc pojawiła się nowa okazja do podsumowań. S.J. Gould wyraził ogólną opinię specjalistów, gdy pisał, iż w tym okresie „teoria Darwina znajdowała się w tętniącym zdrowiem stanie”[7]. Na stan ten niewątpliwie wpłynęły nowe osiągnięcia w dziedzinie biologii molekularnej, genetyki, biochemii i wiele innych nauk, rzucających wiele nowego światła na fenomen życia i jego rozwój na planecie Ziemi. Triumfy święci tzw. syntetyczna teoria ewolucji, która genetyczne czynniki ewolucji, działające w poszczególnych osobnikach, łączy ze statystycznymi badaniami populacji zamieszkujących dane nisze ekologiczne.

I wreszcie sprzeczność pomiędzy Darwinem i Carnotem dojrzała do rozwiązania. W latach bezpośrednio poprzedzających darwinowską rocznicę obchodzoną w 1982 roku poczyniono wielkie postępy w opracowywaniu tzw. termodynamiki nieliniowej, czyli termodynamiki procesów odbywających się daleko od stanu równowagi, którymi rządzą równania (niekiedy silnie) nieliniowe. Cechą tego rodzaju układów termodynamicznych (z zasady nieizolowanych od bodźców pochodzących z otoczenia) jest to, że mogą one tworzyć „porządek z chaosu”. Porządek taki może prowadzić do powstawania samoorganizujących się struktur, podlegających ewolucji.

Ilya Prigogine jest jednym z tych uczonych, którzy najwydajniej przyczynili się do postępu w dziedzinie termodynamiki nieliniowej (w r. 1977 otrzymał on Nagrodę Nobla za prace nad powstawaniem i ewolucją tzw. struktur dyssypatywnych). W kilkakrotnie już cytowanej książce, napisanej razem z Isabelle Stengers, wyraził on pogląd, że życie zaczyna nam się wydawać w świecie fizyki fenomenem „tak naturalnym, jak spadające ciało”[8]. Chciał on przez to powiedzieć, iż zjawisko życia, według dzisiejszych poglądów, jest tak samo niesprzeczne z prawami fizyki jak proces spadania kamienia. Co więcej, analiza prostych procesów, w rodzaju swobodnego spadku kamienia, doprowadziła kiedyś do powstania mechaniki klasycznej. Podobnie współczesne badania prostych modeli procesów nierównowagowych – choć stopniem skomplikowania są one jeszcze ciągle bardzo odległe od niezmiernie złożonych procesów życiowych – doprowadzą zapewne do nowej dziedziny nauki, badającej fizyczne podstawy życia. „W kontekście fizyki procesów nieodwracalnych – piszą Prigogine i Stengers – narzuca się inne spojrzenie na wyniki biologii, na ich znaczenie i implikacje. Dziś wiemy już, że zarówno biosfera jako całość, jak i jej składniki żywe czy nieożywione egzystują w warunkach dalekich od równowagi. W takiej perspektywie życie nie tylko nie jest wyrzucone poza margines ładu naturalnego, lecz jawi się jako najwyższy wyraz istniejących procesów samoorganizacji”[9].

Nie możemy jednak ulegać euforii. Życie nie zostało zredukowane do procesów czysto fizycznych. Nie potrafimy skonstruować adekwatnego modelu choćby jednej żywej komórki. Ale zarówno sam fenomen życia, jak i jego ewolucja nie są już czymś wbrew prawom fizyki. Przeciwnie, prawa fizyki stwarzają możliwości dla życia i ewolucji.

Od czasów Karola Darwina teoria ewolucji przebyła długą drogę: sama uległa ewolucji, ale okrzepła i otworzyła nowe horyzonty – horyzonty radykalnie zmieniające wizję świata.

3. Horyzonty doktryny

Wydawca O pochodzeniu gatunków został zaskoczony faktem, że cały nakład tego dzieła, przecież wcale nie popularnego i pełnego „technicznych” szczegółów, został rozsprzedany w ciągu kilku godzin. Popyt księgarskiego rynku nieomylnie wyczuł posmak sensacji. Doktryna ewolucji od samego początku niosła zapowiedź filozoficznych emocji. Być może przede wszystkim dlatego, że rzucała wyzwanie ustalonym od wieków metafizycznym dogmatom. Przekonanie o niezmienności gatunków było podówczas doktryną biologiczną, ale doktryna ta miała głębokie korzenie w filozofii. Samo pojęcie gatunku wywodzi się z filozofii Arystotelesa, w której oznacza ono klasę bytów posiadających taką samą formę substancjalną, czyli tę „zasadę metafizyczną”, która określa naturę rzeczy. Niedorozwój naukowy biologii XVIII i XIX wieku (w porównaniu z czyniącą ogromne postępy fizyką klasyczną), powodował, że przedstawiciele tej nauki, z braku... teorii o podstawach empirycznych, chętnie odwoływali się do filozoficznej doktryny o gatunkach, ale raczej w wydaniu platońskim niż arystotelesowskim, w którym formy zamieszkujące bardziej świat idei niż świat substancji, stawały się jeszcze mniej podatne na zmianę i działanie czasu[10].

Ale statyzm zadomowił się nie tylko w biologii. Przypuszczenie, że świat jako całość mógłby ulegać jakimś wielkoskalowym przemianom, w potocznych poglądach XVIII stulecia uchodziłoby za przejaw skrajnej ekstrawagancji. Wprawdzie kosmologia Kartezjusza, a potem Newtona, wprowadziła do świata ruch, ale był to ruch czysto mechaniczny, niezdolny do wyprodukowania niczego, co nie mieściło się już w warunkach początkowych[11]. Wprawdzie niezmienne dotychczas niebo astronomów zaczęło już ujawniać gorszące arystotelików zmiany w położeniach „gwiazd stałych”[12], ale były to początkowo drobne korektury do obrazu świata i zbyt techniczne, by mogły zaniepokoić opinię publiczną. Świat tamtej epoki był ciągle jeszcze statyczny i każdą myśl, że coś może w nim ulegać ukierunkowanym przemianom, traktowano jak przypuszczenie, iż bezpieczny dach nad głową wkrótce zacznie się poruszać.

I oto pojawiła się idea ewolucji. Zagrożenie, wstrząśnięcie bezpiecznymi podstawami, ale również prowokacja i wyzwanie. Bo mimo wszystkich zadawnionych przyzwyczajeń, coś z tej idei wisiało już w powietrzu. Mechaniczny świat Galileusza i Newtona nie chciał się otworzyć dla fenomenu życia. Próby Kartezjusza czy La Mettrie’ego[13], by mechanicznie wyjaśnić ten fenomen, prowadziły do pomysłów, które nie mogły zbyt długo ukrywać swojego groteskowego oblicza, a pomysły Hegla i innych idealistów niemieckich o panewolucji ducha i wszechrozwoju przyrody, wprawdzie zupełnie obce duchowi ówczesnych nauk, przynajmniej przygotowywały grunt dla przyrodniczej wizji zmieniającego się świata.

Nieco uprzedzając pojawienie się dzieła Darwina, Herbert Spencer zgorszył opinię publiczną purytańskiej Anglii twierdzeniem, że ewolucja jest naczelnym prawem przyrody, i to zarówno ożywionej, jak i nieożywionej, a także ludzkich społeczeństw, instytucji i moralności. Spencer powitał teorię Darwina jako wsparcie swoich pomysłów, tym bardziej, że w dziedzinie fizyki musiał używać sprytnej retoryki, by przekonać siebie i swoich czytelników, iż prawdziwa zmienność (wraz z wytwarzaniem istotnych nowości) jest nie tylko możliwa, ale i nieunikniona.

Wkrótce idea ewolucji rozsadziła zbyt jeszcze ciasne okładki O pochodzeniu gatunków, wręcz zmuszając samego Darwina do rozciągnięcia jej również na człowieka. Tym samym dla kontynuatorów Darwina otworzyła się droga do roztaczania coraz szerszych wizji. Huxley i Haeckel uzupełnili te wizje rodzajem świeckiej religii, którą atrakcyjnie nazwali „ewolucyjnym humanizmem”. Konflikt z tradycyjnymi postawami stał się nieunikniony.

Pozostańmy jednak przy filozoficznej otoczce teorii ewolucji. Teoria ta niewątpliwie wyzwoliła intelektualną modę na dwa pojęcia, które do dziś urzekają swoją filozoficzną pojemnością. Są nimi: czas i historia. Pojęcia te stanowią bardziej dwa aspekty czy dwa rozwinięcia idei ewolucji niż jej logiczne konsekwencje. W ewolucji czas przestaje być zewnętrzną miarą ciągu zdarzeń; staje się częścią gry, w której jeden etap, rodząc drugi etap, powoduje wyłanianie się nowego i przemijanie. W ten sposób przeszłość wpisuje się w przyszłość – historia narasta.

Wielkie metafizyki XX wieku wchłonęły już w siebie ideę ewolucji-czasu-historii. Kategorie uczasowienia, dynamicznego rozwoju i siły życiowej stały się osnową dla metafizyki Bergsona, najbardziej bodaj wpływowego filozofa pierwszej połowy dwudziestego stulecia, obecnie spychanego w cień przez swojego angielsko-amerykańskiego odpowiednika, Alfreda Northa Whiteheada. Myśl tego ostatniego, mniej znana za jego życia, dopiero teraz przeżywa prawdziwy renesans. Whitehead widzi świat jako proces, którego najbardziej charakterystyczną cechą jest twórcze działanie czasu. Process theology, teologiczna kontynuacja myśli Whiteheada, coraz odważniej kategorię uczasowienia rozciąga na Boga, włączając go w proces stawania się świata.

Podobnie jak Whitehead, również Bergson doczekał się teologicznego rozwinięcia swoich poglądów. Inny Francuz, Teilhard de Chardin, niewątpliwie pełnymi garściami czerpiąc z Bergsonowskich idei, ale silnie zabarwiając je wątkami pochodzącymi z biologii, zdołał utworzyć atrakcyjną konkurencję w stosunku do doktryny swojego poprzednika. Idea ewolucji, ogarniająca już nie tylko naszą planetę, ale cały wszechświat, poprzez kolejne etapy coraz to wyższych stopni złożoności prowadząca do Punktu Omega, kosmicznego zwornika rozwoju, zaraziła wielu religijnych (zwłaszcza katolickich) myślicieli, tęskniących za syntezą nauki i teologii, lecz mylnie biorących Teilhardowskie wizje za ostatnie słowo współczesnej nauki.

Dziś już nie potrafimy myśleć statycznie. Widzimy świat nie tylko przestrzennie, ale i czasowo. Czas zawsze był dla nas wyzwaniem, a jego najbardziej prowokujący argument stanowiła krótkość ludzkiego życia. Dziś pozwoliliśmy się ogarnąć pasji czasu; jego działanie widzimy wszędzie, zrobiliśmy z tego naukę, metafizykę i teologię. Być może chcemy po prostu zwyciężyć czas...

4. Ewolucja czasu

W ostatnich latach zawrotną karierę zarówno kasową, jak i czytelniczą zrobiła niewielkich rozmiarów książka zatytułowana Krótka historia czasu[14]. Swój rozgłos zawdzięcza ona nie tylko osobie autora, Stephena Hawkinga, niezwykle uzdolnionego fizyka, ale też na stałe przywiązanego do wózka inwalidy. Również i tytuł działa elektryzująco: dlaczego historia czasu? Jeżeli czas ma historię, to znaczy, że jego historia dzieje się w jakimś innym czasie? Czy to w ogóle ma jakikolwiek sens?

Zwolennicy „ewolucyjnego humanizmu” z przełomu dziewiętnastego i dwudziestego stulecia podnieśli ewolucjonizm do rangi absolutu, który miał rozwiązywać wszystkie metafizyczne problemy. Człowiek powstał, bo stworzyła go ewolucja, życie powstało, bo stworzyła je ewolucja, wszechświat zaistniał, bo tak chciała ewolucja. A oto teraz dowiadujemy się, że i ewolucja wymaga wyjaśnienia. Ewolucja to rozwój w czasie, a czas również ma swoją historię...

Widzieliśmy w poprzednich rozdziałach, że problem czasu pojawił się w termodynamice XIX w. Czas działał destrukcyjnie, a więc antyewolucyjnie. Dopiero nieliniowa termodynamika naszego stulecia poradziła sobie z tym zagadnieniem. Teraz wypada dopowiedzieć całą historię do końca, postawić kropkę nad „i”. Perspektywy ewolucji, jakie przed nami roztacza termodynamika, nie są nieograniczone. Także trzeba za nie płacić ogromną cenę. Prawa termodynamiki są nieubłagane; pozwalają one ewoluować strukturom dyssypacyjnym, ale tylko kosztem ogromnego rozpraszania energii. Każdy wzrost porządku musi być okupiony gigantycznym wzrostem bałaganu. Z tego punktu widzenia wszechświat okazuje się ogromnym ściekiem dla „bezużytecznej energii”; ściekiem, dzięki któremu na naszej planecie ewolucja mogła rozpocząć swój triumfalny pochód.

Co więcej, cena za samą możliwość ewolucji skazuje ją na ostateczny pesymizm. Termodynamika nieliniowa ukazuje mechanizmy rozwoju, ale – zupełnie tak samo jak czyniła to termodynamika ubiegłego stulecia – finał widzi w zagładzie ostatecznych struktur: fluktuacje muszą ostatecznie pochłonąć każdy porządek, globalny wzrost entropii przeważyć jego lokalne ubytki.

Współczesna kosmologia uzupełnia ten obraz dwoma obrazami finału: albo wszechświat rozproszy się w pustce i zamarznie w absolutnym zerze, albo wszystko zostanie zgniecione w nieskończonych gęstościach końcowej osobliwości.

Czy nie ma ucieczki od tej tragicznej historii ewolucji? Przede wszystkim trzeba uświadomić sobie, że jest to tylko historia tego, co dzieje się na powierzchni. Termodynamika ze swej natury zajmuje się wielkimi zbiorowiskami cząstek. By rozwinąć dynamiczną strategię budowania struktur dyssypacyjnych, przyroda musi dysponować wielkimi zasobami materiałowymi. Historia takich struktur musi być historią makroskopową. Ale jak wygląda historia „od wnętrza”, u samych fundamentów, tam gdzie przebiegają najbardziej elementarne procesy przyrody?

Status czasu i przestrzeni w fizyce kwantowej i w kwantowych teoriach pola nie jest jasny. Paradoksy typu Einsteina – Podolskiego – Rosena, łamanie nierówności Bella i związane z tymi problemami wyniki eksperymentalne zdają się świadczyć o tym, że procesy kwantowe jakby lekceważą więzy narzucane zwykle przez odległości przestrzenne. Nasuwa się nieodparte wrażenie, że proces kwantowy jest „pozaprzestrzenny”; fizycy nazywają to „nielokalnością”.

Współczesne próby stworzenia kwantowej teorii grawitacji pozwalają te zagadnienia zaatakować z nieco innej strony i w pewnym sensie na jeszcze głębszym poziomie. Jak uczy ogólna teoria względności, już na etapie makroskopowym grawitacja przejawia się jako zakrzywienie czasoprzestrzeni. Czas i przestrzeń nie są bierną areną – jak to miało miejsce w fizyce Newtona – na której rozgrywa się dramat świata, lecz stają się jednymi z głównych aktorów tego dramatu. Już na tym etapie rozważań historia nie okazuje się czymś, co a priori każdy byt czy układ fizyczny musi posiadać, lecz czymś, co istotnie zależy od wewnętrznej struktury dramatu. Fakt, że nasz świat jako całość ma dobrze określoną historię, którą w tak wielu szczegółach udało się nam już zrekonstruować, jest sam w sobie czymś zaskakującym i wymagającym teoretycznego uzasadnienia[15].

Wszyscy fizycy są zgodni co do tego, że na najbardziej fundamentalnym poziomie (w najwcześniejszych momentach, kosmicznej ewolucji i w najmniejszych „elementarnych rozmiarach”) pole grawitacyjne wymaga skwantowania. Wprawdzie nie istnieje dziś ogólnie przyjęta, zadowalająca teoria kwantowej grawitacji, ale prowadzi się intensywne badania teoretyczne w celu jej utworzenia: skonstruowano już wiele roboczych modeli, które coraz wyraźniej ukazują naturę napotykanych trudności i szkicują – mniej lub bardziej zadowalająco – obrazy sytuacji, jakiej należy oczekiwać. Coraz częściej uderza jedna cecha tych obrazów: są one „bezczasowe”, i to na różne sposoby. W obrazie proponowanym przez Hawkinga[16] czas nabiera cech przestrzennych i zdaje się tracić tak charakterystyczną dotychczas dla siebie cechę przemijania. W innych (bardziej przekonywających) obrazach zmiana jest jeszcze bardziej radykalna: zarówno czas, jak i przestrzeń rozmywają się i przekształcają w korelacje pomiędzy kwantowymi własnościami, charakteryzującymi funkcję stanu świata. Stan taki nie jest zamarciem i bezruchem; jest nawet czymś bogatszym niż znane nam z naszej niekwantowej codzienności przechodzenie z jednego stanu do drugiego przez wszystkie stany pośrednie. W funkcji stanu wszechświata jest w jakimś sensie zawarte „wszystko na raz”, w całym bogactwie i skomplikowaniu, ale pytać, co jest „przed”, a co jest „po” w takiej sytuacji tak samo nie ma sensu, jak pytać, która strona świata jest „na północ”, gdy stoi się na Biegunie Północnym.

Teologowie od dawna mówili, że Bóg istnieje w wieczności, to znaczy poza czasem i poza przestrzenią, a świat nie został stworzony w czasie i przestrzeni, lecz razem z czasem i razem z przestrzenią. Brzmi to prawie jak przeczucie naszych dzisiejszych spekulacji z dziedziny kosmologii kwantowej, ale wielu współczesnych teologów – zwłaszcza z tzw. nurtu teologii procesu – usiłuje traktować czas „na serio” i w konsekwencji czasowość rozciągać także na Boga. Czy konflikt z naukami ma na zawsze pozostać cechą teologii?

Ewolucja: w biologii (przez teorię Darwina), w naukach społecznych (przez historie ludzi i narodów), w fizyce (przez obecność czasu w najbardziej elementarnych procesach) – stała się kluczowym pojęciem naszego rozumienia świata. Walka z tym pojęciem jest z góry skazana na przegraną, zbyt dużo ono wyjaśnia, jest zwornikiem dla zbyt wielu faktów i jest zbyt płodne filozoficznie. Ale, jak każde ludzkie pojęcie, ma ono swoje granice. Zrozumienie tych granic jest częścią zrozumienia świata.

Michał Heller

Pasierbiec, 9.08.1991

Przypisy

[1] Pełny tytuł dzieła brzmiał: Darwin and Modern Science: Essays in Commemoration of the Centenary of the Birth of Charles Darwin and of the Fiftieth Anniversary of the Publication of the Origins of Species, red. A.C. Seward, Cambridge University Press, Cambridge 1909.

[2]Darwinizm a wiedza współczesna, nakładem Henryka Lindenfelda, G. Centnerszwer i Ska – H. Altenberg, Warszawa – Lwów 1910.

[3] Zob. B. Cywiński, Rodowody niepokornych, wyd. III rozszerzone, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 61–62 i w wielu innych miejscach.

[4] I. Prigogine, I. Stengers, Z chaosu ku porządkowi, przeł. K. Akst-Lipszyc, PIW, Warszawa 1990.

[5] Tamże, s. 142.

[6] W książce Hen’s Teeth and Horse’s Toes: Further Reflections in Natural History, Penguin Books, Harmondsworth 1987, s. 11–14.

[7] „Darwinian theory is in a vibrantly healthy State” (tamże, s. 13).

[8] I. Prigogine, I. Stengers, Z chaosu ku porządkowi, dz. cyt., s. 225.

[9] Tamże, s. 190–191.

[10] Zob. art. J. Durant, A Critical-Historical Perspective on the Argument about Evolution and Creation, [w:] Evolution and Creation, red. S. Andersen, A. Peacocke, Aarhus University Press, Aarhus 1987, s. 12–26.

[11] Zob. np.: M. Heller, J. Życiński, Wszechświat – maszyna czy myśl?, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków 1988; w 2014 r. nakładem Copernicus Center Press ukazało się nowe, znacznie poszerzone wydanie tej książki.

[12] Na temat astronomii gwiazdowej tamtych czasów zob.: M. Hoskin, Stellar Astronomy, Science History Publications, Canton, Mass 1982.

[13] Zob. M. Heller, J. Życiński, Wszechświat – maszyna czy myśl?, dz. cyt., s. 125–141.

[14] S.W. Hawking, Krótka historia czasu, przeł. P. Amsterdamski, Alfa, Warszawa 1990.

[15] Obszerniej na ten temat – zob. mój art.: Time and history: The humanistic significance of science, „European Journal of Physics” 1990, no. 11, s. 203–207.

[16] Popularnie przedstawionym w jego Krótkiej historii czasu.

KATALOGwiosna – lato 2014

COPERNICUS CENTER PRESS działa pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, ufundowanego przez światowej sławy filozofa, kosmologa i teologa, laureata Nagrody Templetona Michała Hellera.

Nasze publikacje obejmują szerokie spektrum światowej myśli naukowej i filozoficznej: filozofię (w szczególności filozofię nauki i filozofię prawa), teologię, kosmologię, matematykę, logikę i neurobiologię. Wydajemy książki w języku polskim i angielskim, według najwyższych standardów akademickich, merytorycznych i edytorskich.

Aby na bieżąco otrzymywać informacje o naszej ofercie (w tym o tytułach anglojęzycznych) i organizowanych przez nas wydarzeniach, zapraszamy na stronę internetową:

www.ccpress.pl

tel.:+48 12 430 63 00

Copernicus Center Press Sp. z o.o.

pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków

e-mail: [email protected]

NOWOŚCI

MAJ 2014

GRANICE NAUKI

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-049-5

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 344

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-102-7Cena: 44,90 zł

Czego uczy nas historia nauki? Jak rozumieć czas i jak o nim rozmawiać? Jaką rolę w nauce odgrywają takie wartości, jak dobro i piękno? W swojej najnowszej książce Michał Heller zastanawia się nad trzema zasadniczymi zagadnieniami: czym jest nauka i czemu zawdzięcza ona swoje sukcesy? Jak teorie naukowe mają się do rzeczywistości? Jakie miejsce w naukowym obrazie świata zajmuje człowiek: twórca nauki i odkrywca praw przyrody? Przedmiotem refleksji i analiz wybitnego filozofa i kosmologa są procesy, dotyczące zarówno Wszechświata – rozumianego jako całość – oraz pewnych jego aspektów i zjawisk zachodzących w samej nauce.

MAJ 2014

NEGOCJACJE

Jerzy Stelmach, Bartosz Brożek

ISBN 978-83-7886-097-6

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 216

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-099-0Cena: 39,90 zł

Czy istnieje niezawodna metoda negocjowania? Jakie są teoretyczne podstawy negocjacji? Jakie negocjacyjne mity utrudniają nam rozstrzyganie sporów? Jak negocjować w sposób słuszny, skuteczny, czy ekonomicznie efektywny? W książce Autorzy przedstawiają trzy modele negocjowania – argumentacyjny, topiczno-retoryczny i ekonomiczny – pokazując tym samym, jakimi narzędziami dysponować możemy w procesie rozwiązywania sporów. Prezentowane modele odwołują się do różnych kryteriów negocjowania – słuszności, skuteczności i efektywności ekonomicznej – a Autorzy przekonują, że każdy z nich może być zarówno stosowany samodzielnie, jak i wspólnie. W książce odnaleźć też można krytyczną analizę najpopularniejszych dziś metod negocjowania, zarys logiki negocjacji, obronę erystyki negocjacyjnej i uwagi na temat psychologii negocjacji. Autorzy rozprawiają się także z dwoma negocjacyjnymi mitami: idealnego negocjatora i idealnej metody negocjacyjnej.

MAJ 2014

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-098-3

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 272

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 34,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem Wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens Wszechświata są ze sobą ściśle związane. Właściwie stanowią one jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z Wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii Wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury Wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym Wszechświecie? Polecamy wznowienie klasycznej książki słynnego filozofa i kosmologa, poprawione i poprzedzone nowym wstępem Autora.

KWIECIEŃ 2014

PRZEKRÓJ PRZEZ WSZECHŚWIAT

Łukasz Lamża

ISBN 978-83-7886-087-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 232

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-088-4Cena: 39,90 zł

Jak wygląda świat z perspektywy mrówki, pojedynczego atomu albo galaktyki? Czy życie mgławicy przypomina życie kontynentu, to zaś życie cząsteczki białka? A może obserwowalny Wszechświat jest tylko maleńkim pyłkiem, a w każdym atomie kryją się nieskończone kosmosy tętniące życiem? Bogato ilustrowana książka prowadzi Czytelnika krok po kroku poprzez skale przestrzenne Wszechświata: od najpotężniejszych struktur kosmicznych, przez świat galaktyk, gwiazd, planet, skał, roślin, mrówek, bakterii, struktur komórkowych, związków chemicznych i atomów, aż po pojedyncze cząstki elementarne. Kolejne rozdziały opisują fascynujący świat śpiewów ziemskiej magnetosfery, wielkich kosmicznych eksplozji i mikroskopijnych soczewek mrówczego oka, a towarzyszący tym opisom komentarz dotyka takich kwestii, jak miejsce człowieka we Wszechświecie, istota nauki i granice naszego poznania oraz piękno, jedność i harmonia Natury we wszystkich jej skalach.

KWIECIEŃ 2014

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin Dunbar

ISBN 978-83-7886-091-4

Tłum. Bartłomiej Kucharzyk

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 39,90 zł

Dlaczego spośród kilkunastu żyjących niegdyś gatunków hominidów przetrwał właśnie homo sapiens? Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych istot z którymi dzielimy planetę? Kiedy i jak doszło do tego odróżnienia? „Kim więc jesteśmy my, gatunek malarzy i poetów? Dlaczego, spośród wszystkich gatunków w historii, tylko że ci bezimienni artyści wpadli na to, by zostawić po sobie te subtelne ślady? I, to być może najciekawsze pytanie, dlaczego je zostawili?” Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Jak, biorąc pod uwagę, że nasze początki nie różnią się niczym od początków wszystkich innych żywych istot, dochodzi w trakcie ludzkiego życia do pojawienia się tych różnic? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń?

KWIECIEŃ 2014

PRZECIW ROZPACZY

Wojciech Załuski

ISBN 978-83-7886-093-8

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 280

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-094-5Cena: 44,90 zł

Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do wniosku, że jej najbardziej charakterystycznym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było szczególnie intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu ponadczasowy wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest ono osobiste, by nie powiedzieć intymne – z rodzaju tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznej refleksji nad tym zagadnieniem.

KWIECIEŃ 2014

WYZWANIA REALIZMU

Łukasz Mścisławski

ISBN 978-83-7886-095-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 292

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-096-9Cena: 49,90 zł

Czy trudności interpretacyjne nierelatywistycznej mechaniki kwantowej są zagadnieniami, które już dawno przestały być aktualne, czy zawierają jednak pewien twórczy potencjał? Czy istnieje związek między nimi a stanowiskami filozoficznymi, przyjmowanymi przez naukowców? A może konfrontacja trudności z tradycyjnymi pytaniami filozoficznymi da szansę na wypracowanie zupełnie nowych teoretycznych narzędzi badawczych, tak potrzebnych współczesnej fizyce? Książka prezentuje genezę zupełnie nowego spojrzenia na teorie fizyczne, zaproponowane przez brytyjskiego fizyka, Chrisa J. Ishama. Czytelnik zapozna się zarówno z najbardziej znanymi problemami interpretacyjnymi mechaniki kwantowej, jak również z nieco mniej popularnymi, które jednak okazują się mieć doniosłe konsekwencje. Całość prezentacji wskazuje na niezwykłe sprzężenie, które zachodzi między poszukiwaniem coraz ogólniejszych teorii fizycznych, ich formalizmem matematycznym a pewnymi wątkami filozoficznymi.

KWIECIEŃ 2014

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 54

ISSN 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 326

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book

Pierwszy artykuł kolejnego, 54. numeru ZFN dotyczy problemu brakującej masy – problemu, który wymusza rewizję nie tylko obowiązujących teorii fizycznych lecz także naszego obrazu świata. Druga, większa część tomu poświęcona jest naukowej i filozoficznej refleksji nad religią i myślą teologiczną. Pierwszy tekst tej części przedstawia problemy i oczekiwania związane z ewolucyjnym podejściem do badań nad religią. Dwa kolejne artykuły mają bardziej filozoficzny charakter. Jeden z nich stanowi dyskusję z pewnymi interpretacjami arystotelesowskiego rozumu czynnego, celem drugiego jest przedstawienie i próba odrzucenia pewnych argumentów przeciwko tzw. teologii naturalnej. Ostatni artykuł numeru poświęcony jest koncepcji emergencji w ujęciu Philipa Claytona i jej możliwym implikacjom na gruncie teologii. Clayton ponownie pojawia się w kolejnym tekście – wywiadzie, jaki przeprowadził z fizykiem, Siergiejem Gribem.

MARZEC 2014

CZY FIZYKA I MATEMATYKA TO NAUKI HUMANISTYCZNE?

Michał Heller, Stanisław Krajewski

ISBN: 978-83-7886-078-5

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 480

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-079-2Cena: 49,90 zł

Czy jest prawdziwe powiedzenie, że wszystkie nauki dzielą się na fizykę i zbieranie znaczków? W takim razie co z matematyką? Czy nauki ścisłe i humanistyka to organiczne części tej samej, ogólnoludzkiej kultury? Wśród ludzi dominuje przeciwstawianie nauk ścisłych, czyli przede wszystkim matematyki i fizyki, naukom humanistycznym. Czasem czyni się to wywyższając ścisłość nauk ścisłych, czasem wskazując na ich ograniczenia, niemożność uchwycenia prawdziwej, żywej złożoności, której nie mogą uchwycić struktury formalne. Tymczasem to przeciwstawienie nie jest absolutne: u źródeł podstawowych pojęć matematyki i fizyki są doświadczenia potoczne, odniesienia do człowieczej perspektywy postrzegania świata, próby jego spontanicznego modelowania, sądy wartościujące.

MARZEC 2014

TRANSCENDENCJA I NATURALIZM

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-073-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 140

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-077-8Cena: 29,90 zł

Jakie jest miejsce człowieka we wszechświecie w odniesieniu do Boga? Jakie są możliwości i potrzeby poznawcze człowieka? Czy istnieje konflikt między badaniami teologii i nauk przyrodniczych? Choć człowiek od zawsze szuka odpowiedzi na pytania o początki, sens i cel swojego istnienia, nabywając wiedzę i doskonaląc narzędzia, poszukiwania te nadal są fascynujące. Właściwa każdemu z nas natura badacza każe nam przeszukiwać dostępną rzeczywistość w nadziei na zrozumienie Bożych zamysłów. Książka jest przewodnikiem po tej wędrówce, pokazującym poprzez dokonania filozofów i przyrodników jak silna i intelektualnie owocna jest ludzka potrzeba sensu, ładu i piękna. To pochwała rozumu jako narzędzia zdolnego odczytywać Bożą obecność w świecie i świadectwo przekonania, że wiara i rozum wspólnie służą człowiekowi w odnalezieniu swojego miejsca we wszechświecie i że nie ma między nimi konfliktu.

LUTY 2014

ELEMENTY FILOZOFII PRZYRODY

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-065-5

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 272

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 39,90 zł

Dlaczego Księga Przyrody zapisana jest językiem matematyki? Co teorie fizyczne mówią na temat przestrzeni? Skąd wzięły się wszechświat, życie i umysł? Nauka wyrosła z filozofii przyrody i nigdy nie zdołała podciąć swoich filozoficznych korzeni. Autorzy przeprowadzają czytelnika przez historię ludzkiego postrzegania przyrody ożywionej i nieożywionej i coraz bardziej udane próby ujęcia zjawisk w karby matematycznych równań – to znakomita lektura i kompendium wiedzy dla każdego, kto interesuje się osiągnięciami nauki lub kogo pociągają filozoficzne koncepcje. To książka, która w zwięzły i klarowny sposób pomaga zrozumieć czym jest nauka, jak rodziły się najważniejsze teorie i jakie wizje czasu, przestrzeni, materii, przyczynowości, a nawet życia i całego wszechświata owe teorie implikują.

LUTY 2014

ELEMENTY MECHANIKI KWANTOWEJ DLA FILOZOFÓW

Michal Heller

ISBN: 978-83-7886-066-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 192

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-074-7Cena: 34,90 zł

Jak wygląda prawdziwa struktura materii? Czy najbardziej fundamentalnymi prawami natury rządzi prawdopodobieństwo, a nie konieczność? Dlaczego świat kwantów rządzi się prawami sprzecznymi ze zdrowym rozsądkiem? Mechanika kwantowa narodziła się w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia, gdy panowało powszechne przekonanie, że natura skrywa już niewiele tajemnic. Sformułowanie teorii kwantów obaliło ten optymistyczny pogląd – stało się jasne, że przyroda w najmniejszej skali funkcjonuje całkowicie inaczej niż w skali, w której działają nasze zmysły. Świat cząstek elementarnych, zjawiska nielokalne, indeterminizm i wiele paradoksów pociąga zwłaszcza filozofów, bo sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem obraz mikroświata wywołuje doniosłe filozoficzne konsekwencje.

LUTY 2014

GRANICE INTERPRETACJI

Bartosz Brożek

ISBN: 978-83-7886-068-6

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-081-5Cena: 34,90 zł

Czy rozumienie przypomina rozmowę, widzenie, czy taniec? Czy istnieje język doskonały? Czym jest interpretacja? Czy poza jej granicami leży tylko nonsens? Autor odpowiada na pytanie, dlaczego w świecie komunikacji jesteśmy skazani na interpretację; posiłkując się ustaleniami współczesnych nauk kognitywnych i teorii ewolucji, a także czerpiąc z tradycji filozofii analitycznej dowodzi, że nie może istnieć język doskonały niepodatny na interpretację. Zastanawia się również nad strukturą rozumienia i pokazuje, że zbyt pochopne próby interpretacji mogą nas prowadzić w krainę bełkotu. To pierwsza w literaturze polskiej próba zmierzenia się ze zjawiskiem interpretacji, oparta w znacznej mierze na tym, co biologia mówi o ludzkiej zdolności rozumienia.

LUTY 2014

NIEDOMKNIĘTY BILANS WSZECHŚWIATA

Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-067-9

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 240

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-076-1Cena: 34,90 zł

Czym jest ciemna energia? Jakie obiekty lub cząstki tworzą ciemną materię? Skąd wiadomo, że wszechświat składa się głównie z ciemnej materii i jest wypełniony ciemną energią? Z czego składa się wszechświat? Jeszcze nie tak dawno fizycy sądzili, że dobrze znają odpowiedź na to pytanie, i że potrafią dokładnie zidentyfikować wszystkie obiekty, które dają swój wkład do całkowitej masy wszechświata. Problem pojawił się wtedy, gdy obserwacje astronomiczne dostarczyły dowodów na obecność znacznych ilości dodatkowej, niewidocznej materii i na przyspieszenie ekspansji wszechświata rozpychanego tajemniczą energią, która jest równoważna masie. Po przeprowadzeniu wstępnych oszacowań okazało się, że wszystkie znane do tej pory postaci materii to tylko wierzchołek gigantycznej góry lodowej. Co znajduje się pod powierzchnią wody?

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych. Mateusz Hohol w swojej książce stawia te pytania i formułuje na nie trafne odpowiedzi.

BESTSELLERY

BÓG I NAUKA. Moje dwie drogi do jednego celu

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-018-1

Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Dlaczego nie należy zapychać Bogiem dziur w nauce? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Jak pogodzić wiarę w stworzenie świata przez Boga z wiedzą naukową? Jak się ma biblijny opis stworzenia do około czternastu miliardów lat historii wszechświata i ewolucyjnego pochodzenia ciała i umysłu człowieka? Czy nowoczesny, naukowy światopogląd wyklucza religijność i czyni z niej zabobon? To pytania, jakie przed sobą muszą postawić nie tylko naukowcy, filozofowie i teologowie. Stawia je każdy, kto racjonalnie podchodzi do swojej wiary. Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji Została napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii uczniów wszystkich klas szkół podstawowych, gimnazjów i pogimnazjalnych.

LISTOPAD 2013

KOSMICZNY PROJEKT

Paul Davies

ISBN 978-83-7886-019-8

Tłum. Aleksandra Bielaczyc

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Skąd wzięła się matematyka? Jaką drogę przyjęła ewolucja zdolności matematycznych? Co ma wspólnego matematyka z metaforami? Czy obiekty matematyczne istnieją poza czasem i przestrzenią? Czy nauka potrafi wyjaśnić niepojętą skuteczność matematyki w odkrywaniu praw przyrody? Autorzy przedstawiają najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Pokazują, że ewolucję zdolności matematycznych wyjaśnić można odwołując się nie tylko do wrodzonych umiejętności protomatematycznych, ale także do roli ewolucji kulturowej. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia Churchland

ISBN: 978-83-7886-031-0

Tłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

Skąd bierze się moralność? Czy jej źródeł można poszukiwać w biologii? Jaką rolę odgrywa mózg w kształtowaniu naszych postaw moralnych? Czy moralność jest czymś specyficznie ludzkim? W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi,zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

KATALOG ALFABETYCZNY

„BYŁEM PANA PRZECIWNIKIEM [PROFESORZE EINSTEIN]...”

Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-32-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 462

Cena: 129,90 zł

„To nie tylko niezwykle interesujące dzieje pewnej polemiki, lecz również portret naukowego środowiska Lwowa na przestrzeni kilku pierwszych dekad XX stulecia” (prof. M. Heller). „Drobiazgowe odtworzenie niepowtarzalnej atmosfery tego specyficznego centrum dyskusyjnego, przejrzysty język i logiczny układ książki sprawiają, że jej lektura staje się swoistym zaproszeniem do fascynującej podróży po miejscach, epizodach, postaciach i strukturach naukowych” (dr hab. K. Maślanka).

BÓG I NAUKA

Michał Heller Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

ISBN: 978-83-7886-018-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

CZY NAUKA ZASTĄPI RELIGIĘ?

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-62259-14-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 238

Cena: 59,90 zł

Pytanie „Czy nauka zastąpi religię?” rozumieć można na różne sposoby. Może ono presuponować pogląd, że nauka przejmuje funkcje, które spełnia religia. Inni odczytają je jako pytanie retoryczne: nauka nie może zastąpić religii, bo ta odpowiada na inne potrzeby. Wreszcie, pytanie to, choć sugeruje pewną rozłączność nauki i religii, wskazuje zarazem na to, co łączy te dwa zjawiska – na racjonalność. To właśnie racjonalność umożliwia autentyczny dialog pomiędzy nauką a religią.

DOWODY ONTOLOGICZNE

red. Tadeusz Wszołek

ISBN: 978-83-62259-07-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 288

Cena: 59,90 zł

Święty Anzelm z Canterbury w stosunkowo krótkim tekście sformułował argument na istnienie Boga, który już ponad 900 lat rodzi skrajne reakcje: przyciąga i fascynuje, ale też odpycha i irytuje. Trudno wskazać inny filozoficzno-teologiczny tekst, który byłby tak płodny i inspirujący. Wszyscy za podziwu godne uznają to, że człowiek był w ogóle zdolny do wskazania takiej drogi poznania Boga. Książka zawiera nowe studia poświęcone ratio Anselmi, które powstały w związku z 900. rocznicą śmierci Biskupa z Canterbury.

EKSPERYMENTALNA METAFIZYKA

Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-62259-27-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 368

Cena: 79,90 zł

Mechanika kwantowa jest jedną z najważniejszych i najlepiej potwierdzonych empirycznie teorii współczesnej nauki. Odwołując się do argumentów irlandzkiego fizyka Johna Stewarta Bell, autor książki wykazuje, że doprecyzowanie wszystkich istotnych zagadnień o charakterze konceptualnym ma fundamentalne znaczenie dla poprawnej interpretacji formalizmu mechaniki kwantowej, formułuje również argumenty za zasadnością określania dyskutowanej przez siebie problematyki z pogranicza nauki i filozofii mianem eksperymentalnej metafizyki.

ELEMENTY

EuklidesTłum. i komentarz: Piotr Błaszczyk, Kazimierz Mrówka

ISBN: 978-83-7886-013-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 330

Cena: 69,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-057-0Cena: 69,90 zł

Elementy Euklidesa są arcydziełem literatury matematycznej i najważniejszą pracą naukową wszech czasów. „Wielkość”, „stosunek”, „proporcja”, „wielokrotność” to pojęcia, z których Euklides stworzył teorię spełniającą w matematyce greckiej taką funkcję, jaką we współczesnej matematyce pełnią liczby rzeczywiste. Teoria „wielkości” stanowi fundament teorii figur podobnych. Podobieństwo figur to kod, którym posługuje się ludzkość od ponad dwóch tysięcy lat. Tym dwóm księgom poświęcona jest niniejsza praca, zawierająca pierwszy polski przekład z języka greckiego wraz z komentarzem.

EPISTEMOLOGIA INFORMACJI

Marek Hetmański

ISBN: 978-83-7886-046-4

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 366

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-069-3Cena: 59,90 zł

Niniejsza monografia jest prezentacją podmiotowych i poznawczych aspektów kategorii informacji i jej znaczenia dla epistemologicznych analiz poznania i wiedzy. Zawiera historię i stan badań nad informacją - także tych rozwijanych w ramach filozofii informacji. Omówione są nie tylko naukowe, ale również kulturowe zmiany spowodowane przez technologie informatyczne, w szczególności takie zjawiska jak nadmiar i niedobór informacji, wieloznaczność i niewiarygodność komunikatów oraz dezinformujący charakter niektórych wytworów masowej kultury.

EWOLUCJA ŻYCIA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

red. Janusz Mączka, Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-15-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 212

Cena: 59,90 zł

Pojęciem ewolucji posługują się matematycy, astronomowie, socjolodzy, psycholodzy. Właściwie nie ma takiego obszaru badawczego, w którym pojęcie to by nie występowało, można zatem pokusić się o postawienie następującej tezy: pojęcie ewolucji wyrasta nie tyle z krytycznej refleksji nad zmiennością świata przyrody, ile raczej swoje źródło czerpie z głębokiej struktury świata. Badając ewolucję (w różnych jej wymiarach), przybliżamy się do prawdy o sposobie funkcjonowania całego wszechświata.

FENOMEN NORMATYWNOŚCI

Bartosz Brożek, Anna Brożek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-032-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 226

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-040-2Cena: 34,90 zł

Książka stanowi próbę zmierzenia się z zagadką normatywności. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jak należy rozumieć pojęcia normatywne, takie jak obowiązek, powinność czy poprawność. Fenomen normatywności to unikalna w polskiej literaturze filozoficznej próba spojrzenia na kwestie związane z normatywnością w całej ich złożoności, a przy tym poszukująca wspólnych podstaw dla rozmaitych wcieleń dyskursu normatywnego.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

FILOZOFIA KOSMOLOGII

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-020-4

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 178

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-037-2Cena: 29,90 zł

Co to znaczy, że wszechświat się rozszerza? Czy Wielki Wybuch rzeczywiście był jego początkiem? Dlaczego nocne niebo nie świeci jednostajnym blaskiem? Michał Heller we właściwym sobie klarownym i pasjonującym wywodzie oprowadza Czytelnika po gąszczu tematów filozoficznych, które towarzyszyły kosmologii od jej zarania, aż do momentu uformowania się jej jako dojrzałej nauki empirycznej. Książka jest pierwszym polskim dziełem, które mierzy się z problematyką rodzącą się na styku pozornie odległych dyscyplin, jakimi są filozofia i kosmologia.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-005-1

Oprawa: miękka

Format: 125x195 mm

Stron: 332

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

W biologicznej ewolucji przypadek odgrywa rolę nadrzędną – jest źródłem zmienności gatunków. Autor proponuje szersze spojrzenie. Odwołując się do historii pojęcia przypadku i jego ewolucji wskazuje miejsce, jakie przypadki zajmują w strukturze całego wszechświata. A miejsca te są... nieprzypadkowe. Dlatego Filozofię przypadku można zadedykować i polecić każdemu, kto potrafi dostrzec głębię samego pytania o istotę przypadku. I ciekaw jest odpowiedzi.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-016-7

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

stron: 332

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

KOSMICZNY PROJEKT

Paul DaviesTłum.: Aleksandra Bielaczyc

ISBN: 978-83-7886-019-8

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

MAŁPY I FILOZOFOWIE

Frans de WaalTłum.: Bartosz Brożek, Michał Furman

ISBN: 978-83-7886-030-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 252

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-059-4Cena: 49,90 zł

Prowokacyjna książka Fransa de Waala, światowej sławy prymatologa, podejmuje problem źródeł i ewolucji moralności. W oparciu o ustalenia badań nad zachowaniem naczelnych, de Waal przekonuje, że źródeł naszej moralności szukać należy w ewolucyjnej przeszłości człowieka i u naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych. Książka zawiera także polemiki z poglądami de Waala autorstwa Petera Singera, Christine M. Korsgaard, Philipa Kitchera oraz Roberta Wrighta.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia ChurchlandTłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

ISBN: 978-83-7886-031-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi, zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

NIEOBLICZALNA OBLICZALNOŚĆ

Maria Piesko

ISBN: 978-83-62259-03-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 216

Cena: 49,90 zł

Czy możliwa jest sztuczna inteligencja? Jedni powiadają „Już istnieje!”. „Nigdy jej nie stworzymy!” – odpowiadają inni. Od prawie wieku istnieje i rozwija się teoria wyznaczająca możliwości i ograniczenia komputerów. O jej kontekście historycznym, podstawowych twierdzeniach i granicach jej zastosowań w przystępny, lecz nie powierzchowny sposób traktuje Nieobliczalna obliczalność.

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin DunbarTłum.: Bartłomiej Kucharzyk

ISBN: 978-83-7886-029-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 49,90 zł

Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych gatunków z którymi dzielimy planetę? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń? I, pytanie które chyba najbardziej dręczy Autora, dlaczego to właśnie nasz rodowód okazał się tak znakomity?

OBLICZA RACJONALNOŚCI. WOKÓŁ MYŚLI MICHAŁA HELLERA

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka, Wojciech P. Grygiel, Mateusz L. Hohol

ISBN: 978-83-62259-23-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 264

Cena: 59,90 zł

Idee filozoficzne, by dojrzeć, potrzebują odpowiedniej gleby; dla filozofii glebą taką jest dyskusja. Michał Heller pisze, z aprobatą przywołując Poppera, że dyskutowalność uznać należy za warunek konieczny racjonalnej argumentacji filozoficznej. Idee Michała Hellera, kryjące się pod takimi hasłami, jak „filozofia w nauce”, „logika zapętleń”, „matematyczność świata” czy „teologia nauki”, niewątpliwie spełniają warunek dyskutowalności, a celem tego tomu jest sprawić, by były nie tylko dyskutowalne, ale i dyskutowane.

PREDYKACJA

Jacek Paśniczek

ISBN: 978-83-7886-045-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 350

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-080-8Cena: 59,90 zł

W prezentowanej monografii centralnym pojęciem, wokół którego ogniskują się rozważania ontologiczne jest pojęcie predykacji wyrażające przysługiwanie własności przedmiotom. Predykacja jest traktowana jako relacja między fundamentalnymi kategoriami ontologicznymi – kategoriami przedmiotów i własności. Logika analizuje różne możliwe pojęcia predykacji i tym samym stanowi podstawę teoretyczną przyjętej w niniejszej monografii ontologicznej perspektywy badawczej.

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-048-8

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 262

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-062-4Cena: 39,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens wszechświata stanowią jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym wszechświecie?

STRUKTURA REWOLUCJI METANAUKOWEJ

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-011-2

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 376

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-022-8Cena: 39,90 zł

W erudycyjnym i usystematyzowanym wywodzie Józef Życiński przedstawia summę swoich wieloletnich badań na gruncie filozofii nauki, pokazuje ukryte mechanizmy rządzące ewolucją nauki od jej początków aż po czasy nam współczesne. Autor skupił swoją uwagę na jednej rewolucji – metanaukowej. To, co się dzieje w nauce, ma oddźwięk – niekiedy bardzo daleko idący – w szeroko rozumianej przestrzeni kultury; szeroko rozumianej, bo obejmującej duże obszary życia współczesności.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji. Polecamy ją wszystkim osobom religijnym, borykającym się z problemami z pogodzeniem swojej wiary z naukowym obrazem świata, a także tym, którzy są przekonani, że w XXI wieku religia jest wyłącznie zabobonem. Być może argumentacja zawarta w tej książce przekona ich, że nie ma zasadniczej sprzeczności pomiędzy prawdami teologii, a prawdami nauk przyrodniczych. Została ona napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii.

ŚWIAT MATEMATYKI I JEJ MATERIALNYCH CIENI

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-012-9

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 248

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-023-5Cena: 34,90 zł

Czy obiekty matematyczne się tworzy, czy odkrywa? Czy istnieją one w Platońskim polu racjonalności, budując matrycę tego, co może się urzeczywistnić? W komputerze zmarłego przedwcześnie Arcybiskupa Józefa Życińskiego znaleziono niemal ukończony tekst książki, będący zapisem wykładów, które w roku akademickim 2006/2007 prowadził na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Prezentujemy Państwu jej ostateczną wersję, zredagowaną i opatrzoną wstępem Michała Hellera.

TEORIA IMPERATYWÓW

Anna Brożek

ISBN: 978-83-7886-004-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 344

Cena: 59,90 zł

Chociaż rola imperatywów i interrogatywów w komunikacji jest równie ważna jak deklaratywów, semiotyczna i logiczna refleksja nad pierwszymi dwiema kategoriami wyrażeń wydaje się nadal pozostawać daleko w tyle za refleksją nad trzecią kategorią. Niniejsza książka to filozoficzna monografia imperatywów, która w intencji ma przyczynić się do zmniejszenia tego dystansu. Jej ramy to z jednej strony filozoficzne tło teorii imperatywów, oraz z drugiej strony – prezentacja wybranych zastosowań tej teorii.

TWARDOWSKI. Myśl, mowa i czyn

Anna Brożek, Jacek Jadacki

ISBN: 978-83-7886-033-4

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 163x240 mm

Stron: 653

Cena: 99,90 zł

Niniejsza edycja zawiera pisma polskie Kazimierza Twardowskiego z zakresu logiki i gramatyki, epistemologii i psychologii, estetyki i etyki, metodologii i dydaktyki oraz historii filozofii, które zostały opublikowane, ale nie znalazły się dotąd w żadnym wydanym tomie zbiorowym jego prac, ani nie stanowią jego samodzielnych pozycji książkowych.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Książka przedstawia najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

W ŚWIECIE POWINNOŚCI

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol, Łukasz Kurek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-028-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 302

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-039-6Cena: 49,90 zł

Niniejszy zbiór esejów zapoznaje Czytelnika z badaniami dotyczącymi problemu normatywności podjętymi nie tylko z perspektywy filozoficznej, lecz również psychologicznej oraz kognitywistycznej. W tomie znaleźć można eseje dotyczące normatywności dyskursu epistemicznego, problemu naturalizacji normatywności, jak również analizujące podstawowe pojęcia normatywne. Ponadto Czytelnik będzie mógł zapoznać się z normatywnymi aspektami etyki, matematyki, języka, moralności oraz umysłu.

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 52

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 240

Cena: 29,90 zł

ZFN to czasopismo wydawane pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych i Ośrodka Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Specyfika tego pisma polega na tropieniu i analizowaniu problemów filozoficznych uwikłanych w nauki przyrodnicze. Takie teorie naukowe, jak ogólna teoria względności, mechanika kwantowa, teoria ewolucji czy koncepcje powstałe na gruncie nauk kognitywnych prowadzą do pytań o wyraźnym wydźwięku filozoficznym. W „Zagadnieniach” publikują nie tylko krakowscy uczeni, ale także autorzy z innych, także zagranicznych ośrodków naukowych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 53

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 280

Cena: 29,90 zł

Numer 53 ZFN jest tomem tematycznym. Autorzy zawartych w nim tekstów poruszają zagadnienia związane z jednym z najważniejszych okresów w historii matematyki, jakim był przełom XIX i XX wieku. Okres ten obfitował w wydarzenia kluczowe dla jej rozwoju i postacie, które najmocniej wpłynęły na jej obecny kształt. W niniejszym tomie poświęcono więcej uwagi takim twórcom nowych teorii matematyki, jak Gottlob Frege, David Hilbert czy Giuseppe Veronese. W tym samym czasie doszło do znacznego ożywienia także na gruncie matematyki polskiej. Prace zawarte w tomie dotyczą zwłaszcza warszawskiej szkoły logicznej, polskiej szkoły matematycznej oraz matematyków związanych PAU w Krakowie i Towarzystwem Nauk Ścisłych w Paryżu.

kontakt: tel.: +48 12 430 63 00

[email protected]

www.ccpress.pl

TYTUŁY OŚRODKA BADAŃ INTERDYSCYPLINARNYCH

BERNARD BOLZANO I IDEA LOGICYZMU

Jerzy Dadaczyński

ISBN: 978-83-733234-9-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 39,90 zł

Logicyzm, inspirowany myślą Leibnitza, wymieniany zwyczajowo obok intuicjonizmu i formalizmu, odegrał niezwykłą doniosłą rolę w nowoczesnych dziejach badań nad podstawami matematyki oraz w dziejach samej filozofii matematyki. Celem autora niniejszej rozprawy jest wykazanie, że już około 70 lat przed powstaniem prac klasyków logicyzmu w pracach praskiego matematyka, filozofa i teologa Bernarda Bolzano ujawniła się tendencja i próba realizacji programu redukcji matematyki do dyscypliny bardziej podstawowej – teorii, w którą, „w sposób naturalny”, uwikłany był aksjomat nieskończoności.

CZAS I DYNAMIKA

Antoni Pelczar

ISBN: 83-7332-151-9

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 118

Cena: 29,90 zł

Opracowanie stanowi znacznie rozszerzoną wersję referatu Czas w równaniach różniczkowych i układach dynamicznych. Temat określony tytułem jest pretekstem do sformułowania uwag wykraczających nieco poza dyskusję o interpretacji zmiennej niezależnej w równaniach różniczkowych i układach dynamicznych traktowanej jako czas, a dotyczących m.in. różnych problemów wiążących się z zastosowaniami matematyki. Autor starał się ograniczyć używanie pojęć i formuł matematycznych i przedstawiać możliwie proste interpretacje intuicyjne wprowadzanych pojęć i twierdzeń.

CZŁOWIEK: TWÓR WSZECHŚWIATA – TWÓRCA NAUKI

Michał Heller, Robert Janusz, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-733245-1-0

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 232

Cena: 34,90 zł

Materiały z konferencji „Człowiek – twór wszechświata i twórca nauki” zostały podzielone na pięć bloków: „Matematyka i filozofia”, „Kosmos i życie”, Umysł w kosmosie”, „Obraz świata i metodologia” i „Kultura i język”. Ta wieloaspektowość ujęcia przewodniego tematu konferencji odpowiada dzielonemu przez uczonych przekonaniu, że w człowieku ewolucja kosmiczna osiągnęła poziom samoświadomości i z chwilą, gdy to nastąpiło, człowiek stał się twórcą – twórcą długiego ciągu dokonań, zmierzających do zrozumienia wszechświata i siebie samego w nim.

DYNAMIKA NAUKI

Paweł Polak

ISBN: 83-7332-239-6

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 193

Cena: 34,90 zł

Wśród wielu istniejących modeli rozwoju nauki autora tej książki interesują modele dynamiczne, czyli modele konstruowane w oparciu o formalizm układów dynamicznych. Spotykamy je wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia ze zjawiskami zmiennymi, np. w fizyce, ekologii, ekonomii. Zdaniem autora analiza dynamicznych modeli rozwoju nauki może dostarczyć cennych informacji o rozwoju nauki, koniecznych do zbudowania bardziej adekwatnej filozofii nauki.

GALILEUSZ

Annibale Fantoli

ISBN: 83-7332-054-7

Oprawa: twarda

Format: 165x245 mm

Stron: 510

Cena: 59,90 zł

Obszerne studium Fantolego sytuuje się w tym nurcie badań dotyczących Galileusza, który zainicjowany w latach 40. przybrał na sile w ostatnim dziesięcioleciu dzięki licznym zachętom Jana Pawła II. (...) To właśnie papież mówił o tragicznym wzajemnym nieporozumieniu, jakie miało miejsce 350 lat temu pomiędzy „nową” nauką i Galileuszem a teologią. Monografia Fantolego nie jest jedynie biografią, lecz - jak pisze sam autor - jej celem jest „wydobycie na jaw tych wszystkich czynników: pojęciowych, ideologicznych i religijnych, które przejawiały się w różnych okresach życia Galileusza, i pokazanie ich subtelnej współzależności dialektycznej, która stopniowo prowadziła do konfliktu Galileusza z filozofami, teologami i w końcu z Kościołem.

INFORMACJA A ROZUMIENIE

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 83-7332-272-8

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 296

Cena: 34,90 zł

Materiały z 8. Krakowskiej Konferencji Metodologicznej w PAU na temat rozumienia informacji. składa się z części: I. „Z punktu widzenia matematyki”, II. „Z punktu widzenia biologii”, III. „Z punktu widzenia logiki i filozofii”, IV. „Z punktu widzenia komputerów i człowieka”, V. „Z punktu widzenia wolnego rynku”.

JEDNOŚĆ NAUKI – JEDNOŚĆ ŚWIATA?

Michał Heller, Janusz Mączka

ISBN: 83-7332-120-9

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 284