Gotfryd z Bouillon. Książę Dolnej Lotaryngii, władca łacińskiej Jerozolimy, ok. 1060-1100 ebook

zakupiono w sklepie:

Sklep Testowy

identyfikator transakcji:

1645557326540445

e-mail nabywcy:

[email protected]

znak wodny:

Tytuł oryginału

Godfrey of Bouillon

Duke of Lower Lotharingia, Ruler of Latin Jerusalem, c.1060–1100

© Copyright 2018 Simon John

© All Rights Reserved

Authorized translation from English language edition published by Routledge, a member of the Taylor & Francis Group

© Copyright for Polish Edition

Wydawnictwo NapoleonV

Oświęcim 2018

Wszelkie Prawa Zastrzeżone

Tłumaczenie:

Grzegorz Smółka

Redakcja:

Rafał Mazur

Redakcja techniczna:

Mateusz Bartel

Strona internetowa wydawnictwa:

www.napoleonv.pl

Kontakt:[email protected]

Numer ISBN: 978-83-7889-943-3

Skład wersji elektronicznej:

Kamil Raczyński

konwersja.virtualo.pl

ILUSTRACJE

Mapy

1.1. Lotaryngia i Cesarstwo Zachodnie

2.1. Bouillon i okolice

4.1. Szlak Gotfryda do Konstantynopola

4.2. Szlak pierwszej krucjaty przez Azję Mniejszą

4.3. Antiochia

4.4. Antiochia i jej rejon

4.5. Szlak krzyżowców z Arki do Jerozolimy

4.6. Jerozolima

5.1. Pierwsze łacińskie osady w Ziemi Świętej

Ilustracje

0.1. Genealogia rodu Ardennes-Bouillon (uproszczona)

0.2. Książęta Lotaryngii w XI w.

0.3. Konny posąg Gotfryda z Bouillon na Placu Królewskim w Brukseli (zaprojektowany przez Eugène’a Simonisa, odsłonięty w 1848 roku)

2.1. Pieczęć Gotfryda z Bouillon (z: Pierre de Ram, „Notice sur un sceau inédit de Godefroi de Bouillon”, Bulletin de l’académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, 13 (1846), s. 355-600, annexe, plate 1)

SKRÓTY

AA

Albert z Akwizgranu, Historia Ierosolimitana: History of the Journey to Jerusalem, ed. i tłum. Susan B. Edgington, Oxford 2007.

AAM

Annales Altahenses Maiores, MGH SS, rer. Germ., t. 4.

Anna

Anna Komnena, The Alexiad, tłum. E. R. A. Sewter, popr. Peter Frankopan, London 2009 [wyd. polskie: Anna Komnena, Aleksjada, t. I-II, tłum. O. Jurewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1969-1972].

ANS

Anglo-Norman Studies

Anzelm, Opera

Sancti Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi, Opera Omnia, ed. F. S. Schmitt, 6 tomów, Edinburgh 1946-1963, z przetłumaczonymi listami w The Letters of Saint Anselm of Canterbury, tłum. Walter Frölich, 3 tomy, Kalamazoo 1990.

Bartolf

„Bartolf z Nangis”, Gesta Francorum Iherusalem Expugnantium, RHC Occ., t. 3, s. 487-543.

BB

Balderyk z Bourgueil, Historia Ierosolimitana, ed. Steven Biddlecombe, Woodbridge 2014.

Benzo

Benzo z Alby, Ad Heinricum IV, imperatorem libri VII, MGH SS rer. Germ., t. 65.

Bernold

Bernold z St. Blasien, Chronicle, [w:]Bertholds und Bernolds Chroniken, ed. I. S. Robinson, Darmstadt 2002, s. 383-540, tłum. w: Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 245-337.

Bertold I

Bertold z Reichenau, Chronicle(pierwsza wersja), [w:] Bertholds und Bernolds Chroniken, ed. I. S. Robinson, Darmstadt 2002, s. 161-203, tłum. w: Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 99-107.

Bertold II

Bertold z Reichenau, Chronicle(druga wersja), [w:] Bertholds und Bernolds Chroniken, ed. I. S. Robinson, Darmstadt 2002, s. 204-381, tłum. w: Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 108-244.

Bonizo

Bonizo z Sutri, Liber ad amicum, MGH Libelli, t. 1, s. 568-620, tłum. w:The Papal Reform of the Eleventh Century: Lives of Pope Leo IX and Pope Gregory VII, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2004, s. 158-261.

Bruno

Brunonis Saxonicum Bellum, Q H IV, s. 191-405.

Cantatorium

La Chronique de Saint Hubert dite Cantatorium, ed. Karl Hanquet, Bruxelles 1906.

Carmen

Carmen de Bello Saxonico, Q H IV, s. 143-189.

Cartulaire Gorze

Cartulaire de l’abbaye de Gorze, ed. Armand d’Herbomez, Paris 1898.

CCSSJ

Le Cartulaire du Chapitre du Saint-Sépulcre de Jérusalem, ed. Geneviève Bresc-Bautier, Paris 1984.

ChAnt

La Chanson d’Antioche, ed. Suzanne Duparc-Quioc, 2 tomy, Paris 1977-1978, tłum. w: The Chanson d’Antioche: An Old French Account of the First Crusade, tłum. Susan B. Edgington i Carol Sweetenham, Farnham 2011.

Chartes Saint-Hubert

Chartes de l’abbaye de Saint-Hubert en Ardenne, ed. Godefroid Kurth, 2 tomy, Bruxelles 1903.

ChJér

The Chanson des Chétifs and Chanson de Jérusalem: Completing the Central Trilogy of the Old French Crusade Cycle, tłum. Carol Sweetenham, Farnham 2016.

CMC

Leo Marsicanus, Chronica monasterii Casinensis, MGH SS, t. 34.

CPC

Heinrich Hagenmeyer, Chronologie de la Premiére Croisade, 1094-1100, Paris 1902.

CW

Chronicon Wirziburgense, MGH SS, t. 6, s. 17-31.

DK

Epistulae et Chartae ad Historiam Primi Belli Sacri Spectantes Quae Supersunt Aevo Aequales ac Genuinae: Die Kreuzzugsbriefe aus des Jahren 1088-1100, ed. Heinrich Hagenmeyer, Innsbruck 1901.

DULKJ

Die Urkunden der lateinischen Könige von Jerusalem, ed. Hans E. Mayer, 4 tomy, p.c., Hannover 2010.

EC1

Marcus Bull i Norman Housley (eds.), The Experience of Crusading, Volume 1: Western Approaches, Cambridge 2003.

EC2

Peter Edbury i Jonathan Phillips (eds.), The Experience of Crusading, Volume 2: Defining the Crusader Kingdom, Cambridge 2003.

EHR

English Historical Review

Ep. H IV

Die Briefe Heinrichs IV., Q H IV, s. 5-20, 51-141, 469-483.

FC

Fulcher z Chartres, Historia Hierosolymitana, ed. Heinrich Hagenmeyer, Heidelberg 1913, tłum. w: Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem, 1095-1127, tłum. Frances R. Ryan, Knoxville 1969.

FCOI

Jonathan Phillips (ed.), The First Crusade: Origins and Impact, Manchester 1997.

FCTJ

Alan V. Murray (ed.), From Clermont to Jerusalem: The Crusades and Crusader Societies, 1095-1500, Turnhout 1998.

Frutolf

Frutolfi et Ekkehardi Chronica necnon Anonymi Chronica Imperatorum, ed. Franz-Josef Schmale i Irene Schmale-Ott, Darmstadt 1972, s. 47-121, tłum. w: Chronicles of the Investiture Contest: Frutolf of Michelsberg and his Continuators, tłum. T. J. H. McCarthy, Manchester 2014, s. 84-137.

Frutolf 1106

Frutolfi et Ekkehardi Chronica necnon Anonymi Chronica Imperatorum, ed. Franz-Josef Schmale i Irene Schmale Ott, Darmstadt 1972, s. 123-205, tłum. w: Chronicles of the Investiture Contest: Frutolf of Michelsberg and his Continuators, tłum. T. J. H. McCarthy, Manchester 2014, s. 138-186.

GF

Gesta Francorum et aliorum Iherosolimitanorum, ed. i tłum. Rosalind Hill, Oxford 1962.

Gilo

Gilo z Paryża i drugi anonimowy autor, The Historia vie Hierosolimitane, ed. i tłum. C. W. Grocock i Elizabeth Siberry, Oxford 1997.

GN

Guibert z Nogent, Dei Gesta per Francos, ed. R. B. C. Huygens, Turnhout 1996, tłum. w: Guibert of Nogent, The Deeds of God through the Franks, tłum. Robert Levine, Woodbridge 1997.

Grzegorz VII

Register Das Register Gregors VII., ed. Erich Caspar, MGH Ep. sel., 2 tomy, Berlin 1920-1923, tłum. w: The Register of Pope Gregory VII 1073-1085: An English Translation, tłum. H. E. J. Cowdrey, Oxford 2002.

Herman

Herman z Reichenau, Chronicle, MGH SS, t. 5, s. 67-133, tłum. w:Eleventh-Century Germany: The Swabian Chronicles, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2008, s. 58-98.

JG

Susan B. Edgington i Luis García-Guijarro (eds.), Jerusalem the Golden: The Origins and Impact of the First Crusade, Turnhout 2014.

JL

Regesta Pontificum Romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVII, ed. Philippe Jaffé, S. Loewenfeld et al., 2 tomy, wydanie 2, Leipzig 1885-1888.

JMH

Journal of Medieval History

Lampert

Lampert z Hersfeldu, Annales, ed. Oswald Holder-Egger, popr. Adolf Schmidt i Wolfgang D. Fritz, Darmstadt 1962, tłum. w: The Annals of Lampert of Hersfeld, tłum. I. S. Robinson, Manchester 2015.

LE

Letters from the East: Crusaders, Pilgrims and Settlers in the 12th-13th Centuries, tłum. Malcolm Barber i Keith Bate, Farnham 2010.

MGH

Monumenta Germaniae Historica.

Const.

Constitutiones et acta publica imperatorum et regum.

DD

Diplomata Regum et Imperatorum Germaniae.

DD H III

Diplomata Heinrici III.

DD H IV

Diplomata Heinrici IV.

Epistolae: Briefe

Epistolae: Die Briefe der deutschen Kaiserzeit.

Ep. sel.

Epistulae selectae.

Libelli

Libelli de lite imperatorum et pontificum.

SS

Scriptores (w formacie folio).

SS rer. Germ.

Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi.

SS rer. Germ. N.S.

Scriptores rerum Germanicarum. Nova series.

Mommsen

Imperial Lives and Letters of the Eleventh Century, tłum. Theodor M. Mommsen i Karl F. Morrison, New York 1962.

MvK

Gerold Meyer von Knonau, Jahrbücher des Deutschen Reiches unter Heinrich IV. und Heinrich V., 7 tomów, Leipzig 1890-1909.

NCMH

The New Cambridge Medieval History, 8 tomów, Cambridge 1995-2005.

ODEH

Opera diplomatica et historica, ed. Aubert Miraeus i Jean-François Foppens, 4 tomy, Bruxelles 1723-1748.

OFCC

The Old French Crusade Cycle, ed. Emmanuel J. Mickel i Jan A. Nelson, 10 tomów w 11, Tucsaloosa 1977-2003.

1

La Naissance du Chevalier au Cygne, ed. Emmanuel J. Mickel i Jan A. Nelson.

2

Le Chevalier au Cygne and La Fin d’Elias, ed. Jan A. Nelson.

3

Les Enfances Godefroi and Le Retour de Cornumarant, ed. Emmanuel J. Mickel.

4

La Chanson d’Antioche, ed. Jan A. Nelson.

5

Les Chétifs, ed. Geoffrey M. Myers.

6

La Chanson de Jérusalem, ed. Nigel R. Thorp.

7.i

The Jérusalem Continuations, Part I: La Chrétienté Corbaran, ed. Peter R. Grillo.

7.ii

The Jérusalem Continuations, Part II: La Prise d’Acre, La Mort Godefroi, and La Chanson des Rois Baudoin, ed. Peter R. Grillo.

8

The Jérusalem Continuations: The London-Turin Version, ed. Peter R. Grillo.

9

La Geste du Chevalier au Cygne, ed. Edmond A. Emplaincourt.

10

Godefroi de Buillon, ed. Jan B. Roberts.

OV

Orderyk Vitalis, The Ecclesiastical History of Orderic Vitalis, ed. i tłum. Marjorie Chibnall, 6 tomów, Oxford 1969-1980.

Overmann

Alfred Overmann, Gräfin Mathilde von Tuscien. Ihre Besitzungen, Innsbruck 1895.

Overmann, Reg. Mat.

Matylda z Toskanii, Register[w:] Overmann, s. 123-190.

PL

Patrologia Latina, ed. Jacques-Paul Migne, 217 tomów.

PSHIGL

Publications de la section historique de l’institut grand ducal de France

PT

Piotr Tudebode, Historia de Hierosolymitano itinere, ed. John H. Hill i Laurita L. Hill, Paris 1977, tłum. w: Peter Tudebode, Historia de Hierosolymitano itinere, tłum. John H. Hill i Laurita L Hill, Philadelphia 1974.

Q H IV

Quellen zur Geschichte Kaiser Heinrichs IV., ed. Franz-Josef Schmale i Irene Schmale-Ott, Darmstadt 1968.

RA

Rajmund z Aguilers, Liber, ed. John H. Hill i Laurita L. Hill, Paris 1969, tłum. w: Raymond of Aguilers, Historia Francorum qui ceperunt Iherusalem, tłum. John H. Hill i Laurita L Hill, Philadelphia 1968.

RBPH

Revue belge de philologie et d’histoire

RC

Radulf z Caen, Tancredus, ed. Edoardo D’Angelo, Turnhout 2011, tłum. w: Ralph of Caen, Gesta Tancredi, tłum. Bernard S. Bachrach i David S. Bachrach, Aldershot 2005.

RHC

Recueil des Historiens des Croisades.

Arm.

Documents Arméniens, 2 tomy.

Occ.

Historiens Occidentaux, 5 tomów.

RHGF

Recueil des Historiens des Gaules et de la France, ed. Martin Bouquet, et al., 24 tomy.

RM

Robert Mnich, Historia Iherosolimitana, ed. Damien Kempf i Marcus Bull, Woodbridge 2013, tłum. w: Robert the Monk’s History of the First Crusade: Historia Iherosolimitana, tłum. Carol Sweetenham, Aldershot 2005.

RRR

Revised Regesta Regni Hierosolymitani Database [http://crusades-regesta.com/].

SCH

Studies in Church History

Sigebert

Sigebert z Gembloux, Chronicon, MGH SS, t. 6, s. 300-374.

Table chronologique

Table chronologique des chartes et diplômes imprimés concernant l’histoire de la Belgique, ed. Alphonse Wauters, et al., 12 tomów, Bruxelles 1866-1919.

WEC

Marcus Bull i Damien Kempf (eds.), Writing the Early Crusades: Text, Transmission and Memory, Woodbridge 2014.

WM

Wilhelm z Malmesbury, Gesta Regum Anglorum, ed. i tłum. R. A. B. Mynors, dokończone przez Rodneya M. Thomsona i Michaela Winterbottoma, 2 tomy, Oxford 1998-1999.

WT

Wilhelm z Tyru, Chronique, ed. R. B. C. Huygens, 2 tomy, p.c., Turnhout 1986, tłum. w: Wilhelm z Tyru, A History of Deeds Done Beyond the Sea, tłum. Ernest A. Babcock i August C. Krey, 2 tomy, New York 1943.

PODZIĘKOWANIA

Rozpocząłem badania, na których opiera się niniejsza książka, w ramach mojego przewodu doktorskiego w 2008 roku. Od tego czasu otrzymałem bardzo wiele wsparcia i pomocy. Ze szczerą przyjemnością składam w tym miejscu podziękowania za tę pomoc. W 2008 roku otrzymałem stypendium badawcze Uniwersytetu Swansea, bez którego nie byłbym w stanie rozpocząć badań w ramach przewodu doktorskiego. Pomogło mi również stypendium Fundacji im. Irene Scouloudi dla młodych badaczy przyznane w 2011 roku przez Instytut Badań Historycznych, za co pragnę podziękować Fundacji im. Irene Scouloudi i Milesowi Taylorowi, który w tym czasie był dyrektorem Instytutu Badań Historycznych. Wydział Sztuki i Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Swansea, Wydział Historii Uniwersytetu w Oksfordzie oraz Królewskie Towarzystwo Historyczne hojnie zapewniły fundusze, dzięki którym mogłem odwiedzić biblioteki lub wziąć udział w konferencjach. Na przestrzeni lat wielu przyjaciół i kolegów czytało wersję roboczą niniejszej książki i dzieliło się pouczającymi uwagami, zapewniało mi dostęp do specjalistycznych materiałów lub manuskryptu, który nie został jeszcze opublikowany, podsuwało pomysły i generalnie wspierało mnie i moją pracę. Zaliczają się do nich Johanna Dale, Peter Edbury, Susan Edgington, Leonie Exarchos, M. Cecilia Gaposchkin, Richard Haines, Tom Horler-Underwood, John Law, Jill Lewis, Simon Parsons, Charlie Rozier, Jay Rubenstein, Iris Shagrir, Tom Smith, Matthew Stevens, Carol Sweetenham, Mark Whelan i Deborah Youngs. W latach 2013-2016 nauczałem w Oksfordzie i w tym czasie miałem szczęście pracować wspólnie z historykami z Balliol College (Lesley Abrams, Martin Conway, John-Paul Ghobrial i Simon Skinner) oraz z pomocnymi kolegami z Wydziału Historii, w tym z Catherine Holmes i Matthew Kempshallem. Przyjaźń z Antonią Fitzpatrick, Ingrid Rembold, Alex Paulin-Booth i Robinem Whelanem bardzo wzbogaciła czas, który spędziłem w Oksfordzie. Jako doktorant na Uniwersytecie Swansea miałem przywilej pracować pod nadzorem Johna France’a i Daniela Powera. Jestem im bardzo wdzięczny; ich rady, słowa zachęty i wsparcie odegrały zasadniczą rolę podczas moich studiów doktoranckich i nadal ją odgrywają. Wróciłem na Uniwersytet Swansea, aby objąć stanowisko wykładowcy jesienią 2016 roku i od tego czasu wprowadzałem do książki ostatnie poprawki. Ukończenie tego projektu w tym samym miejscu, w którym go zacząłem, sprawiło mi wielką przyjemność. Pragnę również podziękować całemu personelowi Routledge, który mi pomógł, oraz Nicholasowi Mortonowi i Jonathanowi Phillipsowi, redaktorom serii Rulers of the Latin East, za ich pomoc w kierowaniu moimi wysiłkami mającymi na celu przekształcenie pracy doktorskiej w książkę, którą trzymacie w rękach. Praca ta była poświęcona życiu i pośmiertnej reputacji Gotfryda z Bouillon. To pierwsze jest głównym tematem niniejszej publikacji; w przyszłości zamierzam wrócić do tej drugiej. Na koniec pragnę z głębi duszy podziękować mojej rodzinie, a przede wszystkim rodzicom, którzy zawsze wspierali mnie na wszelkie możliwe sposoby. Dedykuję im niniejszą książkę i ofiarowuję ją z wyrazami miłości i dozgonnej wdzięczności.

SAJ

Swansea

Maj 2017

Ilustracja 0.1 Genealogia rodu Ardennes-Bouillon (uproszczona)

Książęta Dolnej Lotaryngii, lata 1012-1100

Gotfryd I Odważny (1012-1023)

Gozelo I (1023-1044)

Gozelo II (1044-1045 lub 1046)

Fryderyk z Luksemburga (1046-1065)

Gotfryd II Brodaty (1065-1069)

Gotfryd III Garbaty (1069-1076)

Konrad, syn Henryka IV (1076-1087)

Gotfryd IV z Bouillon (1087-1100)

Książęta Górnej Lotaryngii, lata 1033-1115

Teodoryk I (978-1026 lub 1027)

Fryderyk II (1019-1026 lub 1027, wspólnie z Teodorykiem I)

Fryderyk III (1027-1033)

Gozelo I (1033-1044)

Gotfryd Brodaty (1044-1046)

Adalbert (1047-1048)

Gerard (1048-1070)

Teodoryk II (1070-1115)

0.2 Książęta Lotaryngii w XI w.

WSTĘP

Wysoko nad brukiem i torami tramwajowymi na Placu Królewskim w Brukseli stoi wielki posąg z brązu. Przedstawia wojownika, który siedzi na muskularnym wierzchowcu uchwyconym w galopie. Wojownik trzyma wysoko sztandar bojowy w prawej ręce i tarczę w lewej. Nosi przypiętą do pasa pochwę z mieczem i koronę na głowie. Patrzy przed siebie, w dół, na zdobione siedziby cechów i kościoły w centrum Brukseli. Poniższa inskrypcja znajdująca się na przedniej części piedestału posągu ujawnia tożsamość wojownika:

GODEFROID DE BOUILLON

PREMIER ROI DE JERUSALEM

NE A BAISY EN BRABANT

MORT EN PALESTINE LE 17 JUILLET 1100

DECRETE LE 2 NOVEMBRE 1843

INAUGURE LE 24 AOUT 1848

SOUS LE REGNE DE LEOPOLD I1

Wojownikiem, którego posąg góruje nad Placem Królewskim, jest zatem Gotfryd z Bouillon. Jakkolwiek by go nie oceniać, Gotfryd był ważną postacią historyczną. Urodził się około 1060 roku jako drugi syn hrabiego Boulogne, który był ważną figurą w północnej Francji i okolicznych regionach. Gotfryd wywodził się po kądzieli z prominentnej dynastii z Lotaryngii, wysuniętego najdalej na zachód rejonu Cesarstwa Zachodniego. W trakcie swojej kariery uzyskał godność księcia Dolnej Lotaryngii i w tym charakterze brał czynny udział w lokalnej polityce. W 1096 roku na czele dużej armii wyruszył na pierwszą krucjatę, a po zdobyciu Jerozolimy przez jej siły w lipcu 1099 roku został wybrany na władcę rodzącego się państwa łacińskiego, którego centrum stanowiło Święte Miasto. Gotfryd rządził nim przez rok, po czym zmarł po krótkiej chorobie 18 lipca 1100 roku.

Ilustracja 1.3

Konny posąg Gotfryda z Bouillon na Placu Królewskim w Brukseli (zaprojektowany przez Eugène’a Simonisa, odsłonięty w 1848 roku).

Zdjęcie autora

Po śmierci Gotfryd stał się bardzo sławny. W średniowieczu otaczano go czcią jako bohatera pierwszej krucjaty, a jego imię stało się skrótem używanym w odniesieniu do całego „ruchu” krucjatowego. Zaczęto go również uważać za ikonę rycerstwa i często przedstawiano jako uosobienie arystokratycznych wartości i cnót wojennych. Jego reputacja rosła w pierwszych i późniejszych latach nowożytności2. Co jednak kluczowe, różne portrety Gotfryda nakreślone pomiędzy jego śmiercią a dniem dzisiejszym na ogół ukazują bardziej kontekst społeczny, kulturowy i polityczny, w którym powstały, niż jego karierę i epokę. Na przykład wspomniany posąg w Brukseli rzuca więcej światła na zainteresowania Belgii w połowie XIX wieku niż na życie postaci historycznej, którą ma przedstawiać. „Historyczny” Gotfryd jest tak ściśle związany z późniejszymi tradycjami, które go otaczają, że ich oddzielenie jest niełatwym zadaniem. Nawet najbardziej rygorystyczni i wpływowi spośród współczesnych historyków czasami omawiali życie Gotfryda przez pryzmat jego późniejszego statusu bohatera pierwszej krucjaty i ideału rycerskości. W rezultacie kilka ostatnich pokoleń badaczy niewłaściwie interpretowało wiele aspektów jego życia.

Istnieje obszerny zbiór współczesnych prac naukowych na temat krucjat, którego niemała część dotyczy rodziny i kariery Gotfryda3. Istniejące studia biograficzne poświęcone Gotfrydowi są jednak niezadowalające. Ukaże to kilka przykładów. Współcześni angielskojęzyczni badacze na ogół nadal cytują biografię Andressohna z 1947 roku jako standard4. Jednakże w ciągu siedemdziesięciu lat, jakie minęły od jej wydania, w badaniach naukowych dokonał się duży postęp. Ponadto Andressohn interesował się głównie wyczynami Gotfryda w trakcie pierwszej krucjaty, więc poświęcał raczej mniejszą uwagę jego karierze w Lotaryngii. Niniejsza książka kwestionuje niektóre ustalenia tego badacza, zwłaszcza te, które dotyczą kariery Gotfryda na Zachodzie. Biografia Aubé’go z 1985 roku przedstawia życie Gotfryda bardziej wyczerpująco5. Brak aparatu krytycznego obniża jednak wartość studium Aubé’go jako pracy naukowej. Jego analiza obejmuje długie cytaty ze źródeł oraz tezy sformułowane przez inne współczesne autorytety, jednakże żaden z nich nie został w pełni zacytowany. W rezultacie nieobeznany z tematem czytelnik musi się często domyślać pochodzenia informacji Aubé’go z dzieł podanych w jego bibliografii. Dorchy i Mayer prowadzili przydatne badania nad karierą Gotfryda przed pierwszą krucjatą6. Dzięki skupieniu się na jedynym konkretnym okresie jego życia mogli oni z korzyścią przeprowadzić krytyczne badania nad odnośnymi źródłami. Podejście to uniemożliwiło jednak ukazanie związków pomiędzy różnymi fazami życia Gotfryda i karierami jego przodków. Bogate pokłady współczesnych tekstów na temat pierwszej krucjaty pomogą rzucić światło na przygotowania i udział Gotfryda w wyprawie. Zaliczają się do nich opisy wyprawy autorstwa badaczy takich jak France, Asbridge i Rubenstein oraz wpływowe prace Riley-Smitha, Bulla i innych na temat jej kontekstu ideologicznego i religijnego7. Chociaż współcześni badacze pierwszej krucjaty rzucają światło na udział Gotfryda w wyprawie, na ogół opierają się na pracy innych badaczy – przede wszystkim Andressohna – przy dokonywaniu oceny jego życia na Zachodzie, wskutek czego doszli do problematycznych wniosków.

Niniejsza książka opiera się na badaniach naukowych, które przedstawiają szczegóły pochodzenia i kariery Gotfryda na Zachodzie. Jeśli chodzi o rodowód, to Parisse wyczerpująco opracował jego genealogię ze strony matki (rodu Ardennes-Bouillon), podczas gdy Tanner szczegółowo zbadała rodowód ze strony ojca, historię hrabiów Boulogne8. Murray przeprowadził szczegółowe i wnikliwe badania prozopograficzne nad przodkami Gotfryda, jego rodziną i towarzyszami z okresu krucjaty. Jego praca będzie nieoceniona w trakcie poniższych rozważań9. W niniejszej książce wykorzystano również prace na temat polityki i władzy w królestwie Niemiec i Cesarstwie Zachodnim w XI wieku, w tym biografię papieża Grzegorza VII autorstwa Cowdreya, biografię władcy Niemiec Henryka IV autorstwa Robinsona, studium Weinfurtera poświęcone dynastii salickiej oraz szereg współczesnych badań nad „sporem o inwestyturę”10.

Jako biografia średniowiecznej postaci, niniejsza książka wpisuje się w niedawną falę pisarstwa biograficznego badaczy średniowiecza. Typowym przykładem tego trendu jest być może ukazanie się w 2016 roku nowej biografii Wilhelma Zdobywcy autorstwa Batesa11. Jego studium, jedna z pozycji w serii Yale English Monarchs, zastąpiło zarówno wcześniejszą biografię Douglasa, która ukazała się w tej serii, jak i popularną biografię tej samej postaci wydaną wcześniej przez samego Batesa12. Seria Rulers of the Latin East, w której ukazała się niniejsza książka, ma wzbogacić badania biograficzne nad uczestnikami wypraw krzyżowych i tymi, którzy zajmowali ważne stanowiska na łacińskim Wschodzie.

Podejścia przyjęte w innych współczesnych biografiach średniowiecznych postaci będą metodologicznymi wzorcami dla niniejszej książki. Wiele napisano na temat wymogów, jakie musi spełnić biografia13. Jak pokazały te dyskusje, rzadko kiedy jest to proste zadanie. Niedobór materiałów źródłowych często utrudnia takie przedsięwzięcia. Ponadto, chociaż czasami można ustalić, jakie działania podejmowała dana osoba w średniowieczu, często bardzo trudno zrozumieć myśli, motywacje i uczucia, od których owe działania zależały. Materiał z epoki, w którym opisano życie Gotfryda – a zwłaszcza jego udział w pierwszej krucjacie – momentami umożliwia omówienie jego rozumowania i światopoglądu w związku z pewnymi kluczowymi wydarzeniami i kwestiami. Jednakże zasadniczo nadrzędnym celem niniejszej książki nie jest odtworzenie „wnętrza” Gotfryda z Bouillon. Została raczej pomyślana jako biografia kulturowa, czyli studium, w którym Gotfryd służy za pryzmat w badaniach nad dynamiką, która ukształtowała jego życie, wydarzeniami, w których brał udział, oraz kulturami, których był członkiem. Naśladując podejście Gillinghama do struktury jego nowatorskiej biografii Ryszarda I, w niniejszej książce „nie jest ważne, co sądzę na temat tego, jaki był «naprawdę»; bardziej istotne jest to, jak postrzegali go współcześni mu ludzie”14. Kluczowym celem książki będzie zatem ustalenie, jak opinie współczesnych Gotfryda na jego temat mogą inter alia [między innymi – przyp. tłum.] rzucić światło na charakter lotaryńskiej polityki w dobie „sporu o inwestyturę”, rekrutację uczestników pierwszej krucjaty w królestwie Niemiec, późniejszy przebieg wyprawy i początki osadnictwa łacińskiego w Ziemi Świętej. Niniejsza książka jest kontynuacją szeregu niedawno wydanych biografii osób, które piastowały ważne urzędy na Zachodzie przed (a w niektórych przypadkach po) tym, jak wzięły udział w wyprawach krzyżowych. Wspomniane studium Gillinghama poświęcone Ryszardowi I jest szczególnie pouczającym przykładem, ponieważ zgodnie z kluczową tezą jego książki doświadczenia, które ukształtowały Ryszarda na Zachodzie, determinowały jego postępowanie w trakcie trzeciej krucjaty. Do innych niedawno wydanych prac naukowych w tym stylu zaliczają się: praca Freeda na temat Fryderyka Barbarossy, studium poświęcone Henrykowi Szczodremu, hrabiemu Szampanii, autorstwa Evergatesa oraz ocena Jana z Brienne Perry’ego15.

Niniejsza książka bada rodowód i karierę Gotfryda na Zachodzie, a następnie jego doświadczenia w trakcie pierwszej krucjaty i w Jerozolimie po zakończeniu wyprawy. Sugeruje, że można najlepiej zrozumieć udział Gotfryda w krucjacie przez pryzmat jego doświadczeń w Lotaryngii i tradycji rodowych, które przyczyniły się do ukształtowania jego światopoglądu. Krótko mówiąc, w niniejszej książce Gotfryd jako książę Dolnej Lotaryngii jest tak samo ważny, jak Gotfryd jako władca Jerozolimy.

W pierwszym rozdziale zbadano charakter władzy w królestwie Niemiec i Cesarstwie Zachodnim w XI wieku, a następnie miejsce przodków Gotfryda z Bouillon ze strony matki w polityce Lotaryngii i cesarstwa. Poświęcono szczególną uwagę karierom Gotfryda Brodatego (jego dziadka) i Gotfryda Garbatego (jego wuja), poprzednich książąt Dolnej Lotaryngii. W rozdziale wskazano świadectwa, które sugerują, że od połowy lat 50. do początku lat 70. XI wieku przodkowie Gotfryda ze strony matki utrzymywali bliskie kontakty z reformatorskim papiestwem. W rozdziale tym zbadano również stosunki jego przodków z władzami kościelnymi w Lotaryngii, przede wszystkim z biskupem Liège i klasztorem św. Huberta. Na koniec w rozdziale zbadano życie jego rodziców, Eustachego II i Idy z Boulogne, w celu ustalenia okoliczności narodzin Gotfryda oraz jego braci, Eustachego (III) i Baldwina.

W drugim rozdziale zbadano karierę Gotfryda w okresie pomiędzy jego narodzinami ok. 1060 roku a ogłoszeniem pierwszej krucjaty w 1095. Oceniono w nim fragmentaryczne świadectwa dotyczące jego najmłodszych lat, zanim wkroczył na lotaryńską scenę polityczną w 1076 roku, a następnie przedstawiono jego starania o uzyskanie godności księcia Dolnej Lotaryngii i przyznanie jej w 1087 roku. Zasugerowano, że w tym okresie Gotfryd nie był połączony ścisłym sojuszem z Henrykiem IV z Niemiec i nie wziął udziału w jego wielkich kampaniach wojennych w Saksonii i Włoszech w latach 70. i 80. XI wieku. Stwierdzono również, że tak jak jego wuj i dziadek, Gotfryd utrzymywał kontakty z biskupem Liège (który ok. 1082 roku ogłosił pokój Boży w swojej diecezji na zgromadzeniu, na którym był obecny Gotfryd) i mnichami z klasztoru św. Huberta (od których Gotfryd otrzymał pouczenie na temat grzechu i skruchy).

Trzeci rozdział zawiera rozważania nad tym, jak wezwanie Urbana II do pierwszej krucjaty mogło dotrzeć do uszu Gotfryda i omówienie jego odpowiedzi na ten apel. Sugeruje, że w latach 1095-1096 miał on dostęp do szeregu kanałów komunikacyjnych, zarówno kościelnych, jak i arystokratycznych, a każdy z nich mógł być przekaźnikiem, przez który dotarła do niego oficjalna wiadomość papieża w sprawie krucjaty. Zidentyfikowano w nim również więzi dynastyczne pomiędzy Gotfrydem i arystokracją z północnej Francji, podkreślając płynny charakter granicy pomiędzy tym regionem a Lotaryngią. W rozdziale tym przedstawiono argumenty przemawiające za tym, że można najlepiej zrozumieć odpowiedź Gotfryda na wystosowane przez Urbana wezwanie do pierwszej krucjaty poprzez pryzmat wysiłków podejmowanych przez jego przodków ze strony matki w celu wsparcia reformatorskiego papiestwa, jego własnego udziału w pokojowym zgromadzeniu biskupim w Liège oraz wpływu mnichów z klasztoru św. Huberta na jego religijny światopogląd. W trzecim rozdziale zbadano również przygotowania Gotfryda do pierwszej krucjaty w latach 1095-1096 i omówiono skład armii, na czele której opuścił Lotaryngię w sierpniu 1096 roku.

Czwarty rozdział, najdłuższy w całej książce, jest poświęcony karierze księcia w trakcie pierwszej krucjaty. Przedstawiono w nim jego wyczyny od momentu wyruszenia na wyprawę, do zdobycia Jerozolimy przez armie krzyżowców 15 lipca 1099 roku. Zbadano w nim wpływ Gotfryda na krucjatę w porównaniu z innymi czołowymi uczestnikami, sugerując, że podczas gdy okazał się on dzielnym i sprawnym wojownikiem, był tylko jedną z szeregu ważnych postaci, które ukształtowały przebieg pierwszej krucjaty. W rozdziale tym zasugerowano, że aż do kilku ostatnich miesięcy wyprawy Gotfryd w dużej mierze pozostawał w cieniu Boemunda, groźnego wodza, który posiadał duże doświadczenie wojenne i miał największy wpływ na przebieg krucjaty spośród jej wszystkich uczestników, oraz Rajmunda z Tuluzy, najbogatszego i najznamienitszego spośród przywódców. Postawiono tezę, że dopiero w pierwszych miesiącach 1099 roku, pod sam koniec wyprawy, książę wysunął się na pierwszy plan i zaczął przewyższać innych wodzów pod względem wpływu i autorytetu.

W piątym rozdziale zbadano okres, w którym Gotfryd władał Jerozolimą. Zaczyna się od rozważań nad okolicznościami, w jakich został wybrany jej władcą w lipcu 1099 roku. Stwierdzono, że nie przyjął tytułu króla, a następnie zbadano szereg możliwych wyjaśnień, dlaczego tak postąpił. W dalszej części rozdziału przedstawiono jego roczne rządy w Świętym Mieście i prześledzono jego wysiłki podejmowane w celu ustanowienia instytucji rządowych w nowym łacińskim państwie. Na końcu rozdziału zbadano okoliczności jego śmierci 18 lipca 1100 roku i wydarzenia, których punktem kulminacyjnym było objęcie po nim sukcesji przez jego młodszego brata Baldwina, który został koronowany na króla Jerozolimy w Betlejem w Boże Narodzenie 1100 roku.

Na końcu książki znajduje się epilog, w którym zbadano, jak postrzegano Gotfryda na przestrzeni XII i XIII wieku. Stwierdzono, że opisy Gotfryda w tym okresie zostały ukształtowane przez szereg wzajemnie na siebie oddziałujących impulsów historycznych, społeczno-kulturowych, politycznych i literackich, a najważniejszym z nich była historia ruchu krucjatowego w latach 1100-1300. Losy wypraw krzyżowych i stan państw łacińskich założonych przez pierwszych krzyżowców w Ziemi Świętej wywarły największy wpływ na sposób, w jaki postrzegano go w tym czasie. W epilogu przedstawiono rozwój reputacji Gotfryda jako jeden z odblasków szerszego procesu, w wyniku którego doniosłe wydarzenia pierwszej krucjaty stały się częścią świadomości kulturowej chrześcijaństwa łacińskiego16. Sukces pierwszej krucjaty podziałał na wyobraźnię łacińskiego świata chrześcijańskiego, co przyczyniło się do wzrostu zainteresowania Gotfrydem i jego karierą.

Pięć rozdziałów stanowiących rdzeń książki jest opartych na źródłach pochodzących z XI wieku lub mniej więcej pięciu lat po śmierci Gotfryda w 1100 roku. Większość tych świadectw to teksty, które dla wygody będą określane w książce mianem kronik i przywilejów17. Przywileje zawierają ważne informacje na temat karier Gotfryda i jego przodków. Członkowie rodu wydawali swoje własne przywileje i zostali wymienieni w dokumentach wydanych przez inne strony18. Dyplomy królów/cesarzy niemieckich są szczególnie przydatne, ponieważ zawierają listy świadków, które rzucają światło na polityczne związki Korony w danym momencie. Tekstami, które zawierają najwięcej informacji na temat pochodzenia i pierwszych lat życia Gotfryda są jednak kroniki, przede wszystkim te pochodzące z Lotaryngii. Najważniejszą z nich jest kronika znana jako Cantatorium, pisana etapami w klasztorze św. Huberta do 1106 roku19. Wydarzenia przedstawione w drugiej części Cantatorium miały miejsce podczas wielkiego sporu pomiędzy Grzegorzem VII i Henrykiem IV. Opisując je, kronikarz opowiedział się zdecydowanie po stronie papiestwa. Klasztor św. Huberta znajdował się w pobliżu Bouillon w diecezji Liège, a tamtejsi mnisi utrzymywali bliskie kontakty z członkami rodziny Gotfryda. Tekst ten zawiera zatem wiele informacji na temat ich karier. Gotfryd i jego poprzednicy pełnili funkcję rzeczników opactwa, co niewątpliwie miało wpływ na to, jak przedstawiono ich w Cantatorium. Należy zaznaczyć, że głównym celem tego tekstu nie było podawanie informacji na temat członków rodu Ardennes-Bouillon, a spisanie różnych ziem i posiadłości, które klasztor św. Huberta uzyskał w XI oraz na początku XII wieku. Dlatego informacje na temat Gotfryda i jego przodków podawano tylko wtedy, gdy służyło to tej funkcji. Do innych przydatnych źródeł z Lotaryngii zaliczają się opis spraw kościelnych w diecezji Anzelma z Liège z połowy XI wieku, zestaw roczników skompilowanych w klasztorze św. Jakuba w Liège oraz relacja Sigeberta z Gembloux, która kończy się na 1111 roku, lecz do tego momentu była pisana etapami i zawiera bardzo mało informacji na temat okresu po 1099 roku20.

W książce wykorzystano również źródła z XI wieku, które powstały dalej, w królestwie Niemiec. Jednym z nich jest zestaw roczników napisanych w bawarskim opactwie w Niederaltaich (Annales Altahenses Maiores lub Roczniki z Niederaltaich), tekst przedstawiający szczegółowo wydarzenia w Niemczech na początku XI wieku21. Monumentalny opis wydarzeń w cesarstwie pod koniec XI wieku autorstwa Lamperta z Hersfeldu zawiera szereg ważnych spostrzeżeń na temat działań przodków i krewnych Gotfryda22. W swoim opisie Lampert skupił się na zmaganiach pomiędzy królami Niemiec z dynastii salickiej (których ostro krytykował) a tymi, którzy zbuntowali się przeciwko nim, zwłaszcza Sasami (których popierał). Podobnie jak Lampert, Bruno z Merseburga sporządził ważny opis wojen Korony niemieckiej w Saksonii23. W niniejszej książce wykorzystano również dzieła Bertolda z Reichenau i Bernolda z St. Blasien, którzy pisali w księstwie Szwabii. Obaj autorzy byli zagorzałymi zwolennikami Grzegorza VII24. Przydatna jest również kronika Frutolfa z Michelsbergu25. Szczególnie użyteczne jest dzieło autora, który ok. 1106 roku napisał kontynuację opisu Frutolfa. Owa kontynuacja jest cennym źródłem, przedstawiającym pierwszą krucjatę i początki osadnictwa łacińskiego w Ziemi Świętej z niemieckiego punktu widzenia26. Do tego dochodzą źródła z Włoch, które rzucają światło na konflikt pomiędzy Henrykiem IV i Grzegorzem VII. Rejestr korespondencji samego papieża jest szczególnie cenną skarbnicą świadectw27. Przydatne są również pisma zwolennika Grzegorza, Bonizona z Sutri, sprzyjającego Henrykowi Benzona z Alby oraz opis sporządzony w opactwie na Monte Cassino przez Leona Marsicanusa i jego kontynuatora28.

Poznaniu kariery Gotfryda w trakcie pierwszej krucjaty służy długi szereg świadectw. Cenne informacje zawiera opis panowania cesarza bizantyjskiego Aleksego Komnena autorstwa jego córki Anny29. Chociaż pisała ona w późniejszych latach XII wieku, jej dzieło wykracza poza tradycje historiograficzne chrześcijaństwa łacińskiego, więc zostanie tutaj wykorzystane do przedstawienia wyprawy z bizantyjskiego punktu widzenia. Niniejsza książka jest oparta przede wszystkim na długim szeregu łacińskich źródeł dotyczących pierwszej krucjaty. Szczególnie wiele ujawniają listy napisane przez przywódców krucjaty podczas wyprawy, ponieważ rzucają ważne światło na ich pomysły w jej określonych momentach30. W niniejszej książce obficie korzystano z różnych łacińskich kronik krucjaty31. Najbardziej wpływową z nich są Gesta Francorum, które zostały napisane prawdopodobnie tuż po zakończeniu pierwszej krucjaty w sierpniu 1099 roku przez osobę związaną z Boemundem i jego kontyngentem Normanów z południowych Włoch32. Chociaż historycy czasami uznają Gesta Francorum za opis wydarzeń, których świadkiem był autor, badania wykazały, że są bardziej skomplikowane niż się to może z początku wydawać. Na przykład argumentowano, że autor tej relacji sztucznie zniekształcił narrację na korzyść Boemunda i że zastosował szereg technik w celu oczernienia Aleksego i Bizantyjczyków, z którymi Boemund poróżnił się pod koniec krucjaty33.

W pierwszych latach XII wieku trzech weteranów pierwszej krucjaty napisało swoje własne jej kroniki na podstawie Gesta Francorum. W rezultacie powstała wpływowa tradycja pisarstwa historycznego na temat wyprawy w oparciu o ten tekst. Ksiądz z Poitou, Piotr Tudebode, skopiował Gesta Francorum niemal dosłownie, lecz zmienił niektóre fragmenty i dodał kilka fragmentarycznych informacji na podstawie własnych doświadczeń34. Prawdopodobnie przed 1102 rokiem Rajmund z Aguilers wykorzystał Gesta Francorum do sporządzenia w dużej mierze nowego opisu pierwszej krucjaty35. Był kanonikiem kościoła katedralnego św. Marii w Le Puy, a w trakcie wyprawy został kapelanem Rajmunda z Tuluzy. Autor ten dostarcza wielu oryginalnych informacji, zwłaszcza na temat stosunków pomiędzy Rajmundem z Tuluzy i innymi czołowymi postaciami krucjaty.

Fulcher z Chartres był kolejnym autorem, który na początku XII wieku wykorzystał Gesta Francorum do sporządzenia swojego własnego opisu pierwszej krucjaty36. Fulcher wyruszył na nią w towarzystwie Roberta z Normandii i Stefana z Blois, lecz w jej trakcie dołączył do kontyngentu Baldwina (młodszego brata Gotfryda) i został jego kapelanem. Po zakończeniu wyprawy Fulcher pozostał w Ziemi Świętej i zaczął pisać podczas pobytu na łacińskim Wschodzie. W 1106 roku ukończył pierwszą wersję swojego opisu krucjaty, który wkrótce zaczął krążyć w tej formie. Z tej pierwszej wersji korzystał autor, który prawdopodobnie niedługo potem na Zachodzie pracował nad odrębnym opisem tej wyprawy. W XVII wieku przypisano ten opis, Gesta Francorum Iherusalem Expugnantium, nieznanemu skądinąd autorowi, Bartolfowi z Nangis. Chociaż nie ma żadnych dowodów przemawiających za jego autorstwem, wygodnie będzie skrótowo określać to źródło mianem tekstu „Bartolfa”37. Co istotne, Fulcher poszerzył później swój opis o historię łacińskiego Wschodu do 1127 roku. Do swojego opisu pierwszej krucjaty (księga I) dodał omówienie panowania Baldwina I (księga II) i Baldwina II (księga III). Zachowane wersje opisu pierwszej krucjaty autorstwa Fulchera prawdopodobnie odzwierciedlają jego późniejsze przeróbki, co sprawia, że przyjęte w niniejszej książce podejście diachroniczne staje się trudniejsze. Należy się zatem zastanowić nad tym, jak Fulcher pierwotnie traktował pierwszą krucjatę, poprzez skonfrontowanie jego dzieła z tekstem „Bartolfa” na tyle, na ile to możliwe.

Zdecydowanie najważniejszym źródłem, na podstawie którego można przedstawić działania Gotfryda w trakcie pierwszej krucjaty oraz później w Jerozolimie, jest obszerny opis autorstwa Alberta z Akwizgranu38. Albert, który pracował w Dolnej Lotaryngii – nieopodal najważniejszych posiadłości Gotfryda – przedstawił krucjatę z cesarskiego punktu widzenia. Co istotne, jego opis nie ma nic wspólnego z pochodzącą niemal z tego samego okresu tradycją historiograficzną dotyczącą pierwszej krucjaty, opartą na Gesta Francorum. Lektura tekstu Alberta pozwala stwierdzić, że traktował on wiele aspektów wyprawy w sposób, który różni się od światopoglądu wyrażonego w źródłach reprezentujących tradycję Gesta Francorum39. Ponadto jego opis jest o wiele dłuższy i bardziej szczegółowy niż jakiekolwiek źródło reprezentujące tę tradycję. Składa się z dwunastu ksiąg, których pierwsza połowa dotyczy pierwszej krucjaty. Edgington twierdzi, że Albert ukończył te księgi niedługo po opisanych w nich wydarzeniach40. Do tych ksiąg dodał kolejne sześć (księgi 7-12), które dotyczą historii łacińskiego Wschodu do 1119 roku. Albert nie wziął udziału w pierwszej krucjacie ani nie wyruszył do Ziemi Świętej i wydaje się, że czerpał informacje z ustnych raportów krzyżowców, którzy wrócili do Lotaryngii. Zdołał zgromadzić obszerny, unikalny materiał na temat wyczynów Gotfryda w trakcie wyprawy i w Jerozolimie.

Gesta Francorum oraz pisma Piotra Tudebode i Rajmunda z Aguilers kończą się zaraz po ostatnim akcie pierwszej krucjaty (bitwie pod Askalonem w sierpniu 1099 roku). Zbiór źródeł przedstawiających szczegóły rządów Gotfryda w Jerozolimie jest zatem mniejszy. Jeśli chodzi o opisy kronikarskie, to istotne informacje znajdują się w tekście „Bartolfa”, opisie Fulchera z Chartres, a przede wszystkim w dziele Alberta z Akwizgranu. Jeśli chodzi o rządy Gotfryda, przydatnych jest również kilka współczesnych i prawie współczesnych listów dotyczących wydarzeń w Ziemi Świętej oraz szereg przywilejów, w których opisano działania podjęte przez niego lub z jego udziałem41.

ROZDZIAŁ I RODOWÓD I POCHODZENIE

LOTARYNGIA I JEJ MIEJSCE W CESARSTWIE ZACHODNIM

W okresie rządów dynastii salickiej (1027-1125), a zwłaszcza za burzliwego panowania Henryka III (1039-1056) i jego syna Henryka IV (1056-1105/1106) przodkowie Gotfryda z Bouillon ze strony matki odgrywali prominentną rolę w Cesarstwie Zachodnim42. W XI wieku w skład cesarstwa wchodziły królestwa Niemiec, Włoch i od 1034 roku Burgundii. Chociaż wszystkie trzy teoretycznie miały jednego władcę, nie spajała ich żadna wspólna struktura rządowa lub instytucjonalna. Król Niemców był tradycyjnie wybierany przez książąt niemieckich, zazwyczaj za życia ojca. Jednak na cesarza mógł go koronować tylko papież w Rzymie. Długość czasu pomiędzy koronacją na króla Niemiec a koronacją na cesarza zależała zatem od jego stosunków z papieżem. Za panowania Henryka IV i jego syna Henryka V (1105-1125) monarchia salicka toczyła zażarty spór z papiestwem, który współcześni historycy często opisują jako „spór o inwestyturę”43. Starcie pomiędzy Henrykiem IV i Grzegorzem VII (1073-1085) miało reperkusje w całym łacińskim świecie chrześcijańskim44.

Najważniejszymi godnościami świeckimi w królestwie Niemiec były wówczas godności księcia, hrabiego i margrabiego. W XI wieku królestwo składało się z sześciu księstw: Szwabii, Bawarii, Karyntii i Saksonii, a na zachodzie z Górnej i Dolnej Lotaryngii (zob. mapę 1.1). W okresie rządów dynastii salickiej godność księcia (dux) była w zasadzie stopniem wojskowym. Król oczekiwał, że książęta będą zbierać siły zbrojne swoich księstw i prowadzić je na jego kampanie. Byli oni też odpowiedzialni za utrzymywanie pokoju i regularne zwoływanie zgromadzeń hrabiów oraz innych możnych księstwa. Biograf Henryka II (zm. 1024), ostatniego króla Niemiec z dynastii ottońskiej, napisał, że jako książę Czech „stał [on] ponad wszystkimi hrabiami [księstwa]”45. Chociaż książę, aby piastować swą godność nie musiał być rdzennym mieszkańcem swojego księstwa ani posiadać rozległych ziem na jego terenie, w praktyce jego władza zależała od rozmiaru i bogactwa jego osobistych włości46. Królowie z dynastii salickiej uznawali książąt za urzędników królewskich, których mogli do woli powoływać i dymisjonować. Według Weinfurtera, w XI wieku połączenie kilku czynników doprowadziło do stopniowego osłabienia władzy książęcej. Chociaż królowie z dynastii salickiej czasami rozważali utworzenie księstw dziedzicznych, kiedy mianowali nowego księcia i przyznawali tytuł synowi jego poprzedniego posiadacza, jeśli nie wykluczały go względy polityczne, często troszczyli się bardziej o związanie tej godności z Koroną47. Jak uświadomił sobie biograf Henryka II, hrabiowie w królestwie Niemiec mieli działać pod zwierzchnictwem książąt. Na przestrzeni X i XI wieku charakter władzy hrabiowskiej w Niemczech drastycznie się zmienił. W epoce Karolingów hrabia był urzędnikiem publicznym mianowanym przez Koronę. Jednakże w okresie rządów dynastii salickiej ten tytuł w zasadzie oznaczał arystokratę, który miał monopol na władzę w swoim rejonie. Hrabstwa nie stanowiły określonych obszarów, lecz raczej były związane ze sprawowaniem władzy nad ludźmi i miejscami48. Godność margrabiego oznaczała zwierzchnictwo nad marchią, czyli sprawowanie władzy na pograniczu królestwa Niemiec49.

Współcześni historycy poświęcają wiele uwagi charakterowi stosunków pomiędzy monarchią salicką a Kościołem zarówno w Niemczech, jak i szerzej w cesarstwie. Królowie saliccy usiłowali sprawować ścisłą kontrolę nad biskupami z kilku powodów. Biskupi udzielali władcom gościny i wsparcia finansowego i ułatwiali im podróże po cesarstwie. Król usiłował ściśle kontrolować nominacje na najwyższe godności kościelne w cesarstwie; często były one źródłem wielkiego bogactwa, więc sprzedanie ich temu, kto oferował najwięcej, mogło być dochodowe. Co być może najistotniejsze, biskupi często posiadali duże wpływy polityczne w swoich diecezjach. Królowie mieli zatem skłonność do wykorzystywania ich w charakterze agentów centralnych władz królewskich. Tradycja współpracy pomiędzy królami z dynastii salickiej a cesarskim episkopatem została opisana we współczesnej historiografii jako „cesarski system kościelny” (Reichskirchensystem). Wydaje się, że coraz większa zależność Korony od episkopatu była jednym z czynników, które osłabiały władzę urzędów świeckich w cesarstwie w XI wieku50. Kiedy Henryk III interweniował w Rzymie w grudniu 1046 roku, aby osadzić na tronie papieża Klemensa II, wydawało się, że włączył do tego systemu nawet biskupa Rzymu51. Ważną rolę w Niemczech i cesarstwie odgrywali wówczas również świeccy rzecznicy. Byli to świeccy panowie, którym domy zakonne powierzały dbanie o swe interesy doczesne52.

Mapa 1.1. Lotaryngia i Cesarstwo Zachodnie

Przodkowie Gotfryda z Bouillon ze strony matki byli arystokratami w niespokojnym politycznie regionie, jakim była Lotaryngia, a sam Gotfryd spędził tam większość swojej kariery. Należy zatem umieścić Lotaryngię w pewnym kontekście historycznym. Powstała ona w 843 roku na mocy traktatu w Verdun, w którym wnukowie Karola Wielkiego, tzn. synowie Ludwika Pobożnego (zm. 840), podzielili jego cesarstwo na trzy królestwa: zachodniofrankijskie, wschodniofrankijskie i środkowofrankijskie53. Trzecie z nich zostało przyznane najstarszemu synowi, Lotarowi I. Po śmierci Lotara I w 855 roku jego syn Lotar II (zm. 869) odziedziczył królestwo, które stało się później znane jako regnum Lotharii: Lotaryngia54. W 925 roku kontrolę nad nią przejął pierwszy władca z dynastii ottońskiej, Henryk I, król Niemców (zm. 936). Wcielił ją do swojego królestwa jako księstwo, chociaż jej władcy zachowali autonomię. Syn Henryka I, Otton I (zm. 973), wzmocnił kontrolę Korony nad tym regionem. W 959 roku podzielił go na księstwa Górnej i Dolnej Lotaryngii55, powierzając pierwsze hrabiemu Fryderykowi z Baru. Był on bratem Adalberona, biskupa Metzu (zm. 962), i Gozelona (zm. 943), który dzierżył Verdun. Syn Gozelona, Gotfryd „Jeniec” (zm. 1002), hrabia Verdun, był założycielem rodu Ardennes-Bouillon, dynastii, do której należał Gotfryd z Bouillon (zob. ilustrację 0.1)56. Co kluczowe, sposób, w jaki rozpadło się cesarstwo Karolingów w IX i X wieku, stworzył warunki, które umożliwiły kilku rodom szlacheckim osiągnięcie wysokiej pozycji w Lotaryngii57. Ród Ardennes-Bouillon był jednym z głównych beneficjentów takiego rozwoju wypadków58.

W XI wieku Lotaryngia graniczyła z Fryzją i Morzem Północnym na północy oraz z królestwem Burgundii na południu. Na zachodzie, gdzie stykała się z królestwem Francji i hrabstwem Flandrii, oraz na wschodzie, gdzie po obu jej stronach znajdowały się inne księstwa królestwa Niemiec, jej przybliżone granice wyznaczały rzeki Moza i Ren (zob. mapę 1.1)59. W tym czasie hrabia Flandrii był jednym z najważniejszych wasali króla Francji, lecz był również zobowiązany do złożenia hołdu cesarzowi z tytułu części terytorium hrabstwa (tzw. Flandrii cesarskiej)60. Księstwo Górnej Lotaryngii mniej więcej pokrywało się z arcybiskupstwem Trewiru, które składało się z biskupstw Trewiru, Verdun, Metzu i Toul. Księstwo Dolnej Lotaryngii odpowiadało z grubsza arcybiskupstwu Kolonii, w skład którego wchodziły diecezje Kolonii, Utrechtu, Liège i od 1093 roku Cambrai. Bouillon i inne najważniejsze posiadłości rodu Ardennes-Bouillon znajdowały się w diecezji Liège, a jego członkowie utrzymywali bliskie kontakty z miejscowym biskupem przez cały XI wiek61. Na terenie diecezji znajdowało się kilka bogatych klasztorów, w tym te pod wezwaniem św. Huberta i św. Wawrzyńca. Diecezja zajmowała również ważne miejsce w „cesarskim systemie kościelnym”. Co kluczowe, leżała na obrzeżach terenów znajdujących się pod władzą króla Niemiec; chociaż diecezja nominalnie podlegała arcybiskupowi Kolonii, czasami znajdowała się również w strefie wpływów arcybiskupa Reims (który zazwyczaj był sojusznikiem króla Francji i papieża)62. Jak się przekonamy, diecezja Liège okazała się ważnym polem bitwy podczas „sporu o inwestyturę”.

Należy zaznaczyć, że granice Lotaryngii miały bardziej charakter polityczny niż etniczny lub kulturowy. Chociaż pod względem politycznym lotaryńskie księstwa stanowiły część Cesarstwa, region ten był zamieszkany przez szereg różnych ludów, między innymi Fryzów, Franków, Alemanów i Walonów, którzy posługiwali się różnymi językami63. Mieszkańcy diecezji Liège, która była bastionem rodu Ardennes-Bouillon, używali raczej języka romańskiego niż niemieckiego64. W rezultacie granica pomiędzy Lotaryngią a królestwem Francji była bardzo płynna65. Oprócz wymieszania języków i kultur, były też inne siły łączące Lotaryngię ze wschodem i zachodem. Z ekonomicznego punktu widzenia przecinały ją doliny Mozeli i Mozy oraz szlaki lądowe łączące wschód z zachodem66. Ponadto rządy dynastii salickiej zbiegły się w czasie z rewolucją w dziejach komunikacji i powstaniem nowych sieci instytucjonalnych i osobistych, dzięki którym otwarto kanały komunikacyjne kształtujące historię Cesarstwa i całej Europy67.

PRZODKOWIE GOTFRYDA ZE STRONY MATKI: RÓD ARDENNES-BOUILLON

Jak zauważono wyżej, ród Ardennes-Bouillon był jedną z najpotężniejszych rodzin, jakie pojawiły się w Lotaryngii w okresie rozpadu cesarstwa Karolingów. Ród uzyskał włości w Górnej i Dolnej Lotaryngii, co oznaczało, że w jego interesie leżało posiadanie obu godności książęcych. Gotfryd Jeniec, założyciel rodu był hrabią Verdun od 963 aż do swej śmierci w 1002 roku. Był również margrabią Antwerpii. Jego syn i następca na stanowisku hrabiego Verdun, Gotfryd I „Odważny”, uzyskał godność księcia jako pierwszy członek rodu Ardennes-Bouillon; pod koniec 1012 roku Henryk II, król Niemiec, mianował go księciem Dolnej Lotaryngii, uznawszy go za człowieka, który najlepiej poradzi sobie z obroną północnej granicy księstwa. Uzyskanie przez niego tytułu książęcego przyniosło rodowi wielki prestiż i władzę68. Kiedy Gotfryd I zmarł nie pozostawiwszy męskiego dziedzica w 1023 roku, księciem został jego brat Gozelo I (pradziadek Gotfryda z Bouillon). Gozelo I objął również sukcesję po Gotfrydzie Jeńcu jako margrabia Antwerpii. Jako książę Dolnej Lotaryngii od 1023 roku był lojalnym sługą Korony. Służba ta została nagrodzona w 1033 roku, kiedy Konrad II mianował go księciem Górnej Lotaryngii69. Od 1033 do swojej śmierci w 1044 roku Gozelo I posiadał oba tytuły książęce. Na początku XI wieku jego córka, Regelinda, poślubiła Alberta II, hrabiego Namur. Małżeństwo to wywarło duży wpływ na losy rodu Ardennes-Bouillon w późniejszych latach tego stulecia70.

Przed śmiercią Gozelo I zaangażował swojego najstarszego syna Gotfryda (tzn. Gotfryda II „Brodatego”) do pomocy w sprawowaniu rządów nad dwoma księstwami. W dyplomach wydanych przez Henryka III w latach 1040-1041 jest mowa o „księciu Gozelonie i Gotfrydzie”, co świadczy o tym, że obaj byli kilka razy obecni na dworze królewskim. Ponadto w Rocznikach z Niederaltaich dwukrotnie stwierdzono, że Gotfryd Brodaty władał Górną Lotaryngią za życia Gozelona I, podczas gdy Herman z Reichenau odnotował, że w momencie śmierci ojca „od dawna był księciem”71. Chociaż Lampert z Hersfeldu nie podał wyraźnie, że Gotfryd sprawował rządy wspólnie z ojcem, to jednak napisał, iż miał „duże doświadczenie w sprawach wojskowych”72. Po śmierci Gozelona I 19 kwietnia 1044 roku Henryk III postanowił ponownie oddzielić godności książęce. Nie chciał, żeby jeden człowiek zmonopolizował władzę w Lotaryngii poprzez posiadanie ich obu73. Nadał zatem tytuły dwóm jego synom, mianując Gotfryda Brodatego księciem Górnej Lotaryngii, a Gozelona Dolnej.

KARIERA GOTFRYDA BRODATEGO

Kariera Gotfryda Brodatego wywarła wielki wpływ na losy rodu Ardennes-Bouillon i miała reperkusje, które dało się odczuć w królestwie Niemiec i innych rejonach cesarstwa74. Późniejsze lata panowania Henryka III charakteryzowały się wrogością pomiędzy Koroną a księciem, który w tym okresie okazał się najgroźniejszym buntownikiem w cesarstwie75. Gotfryd poczuł się urażony, kiedy król przyznał Dolną Lotaryngię jego młodszemu bratu w 1044 roku. Za życia ojca wypełniał obowiązki księcia Górnej Lotaryngii i spodziewał się, że odziedziczy oba tytuły. Jednak on i król najwyraźniej mieli różne koncepcje dziedziczności tytułu książęcego; idąc w ślad za swoim ojcem Konradem II, Henryk III postrzegał go jako godność, którą mógł przyznawać wedle własnego uznania, podczas gdy Gotfryd uważał, że jest jego prawowitym dziedzictwem76. Gotfryd uznał również podział lotaryńskich księstw za zagrożenie dla zaplecza władzy swojego rodu77. W drugiej połowie 1044 roku dyskutował z Henrykiem o przyznaniu tytułów książęcych. Obiecał królowi, że jeśli otrzyma oba księstwa, pozostanie lojalny. Henryk zinterpretował tę obietnicę jako sugestię, że Gotfryd przestanie być lojalny, jeśli jego prośba nie zostanie spełniona. Poinformował go zatem, że jeśli będzie obstawał przy swoim żądaniu, przeciwstawi mu się ze wszystkimi siłami Korony78. W Rocznikach z Niederaltaich odnotowano, że na zgromadzeniu książąt królestwa pod koniec tego roku odebrano Gotfrydowi wszystkie prawa, jakie otrzymał od króla, i pozbawiono go godności księcia Górnej Lotaryngii79. Weinfurter sugeruje, że w tej sytuacji mógł się on jedynie zbuntować przeciwko królowi, ponieważ jego obowiązkiem było utrzymanie rodowych włości i praw, aby móc je przekazać swoim potomkom80.

Współcześni tym wydarzeniom kronikarze odnotowali, że Gotfryd Brodaty wszczął bunt przeciwko Henrykowi III w 1044 roku. Sigebert z Gembloux stwierdza, że po śmierci ojca odziedziczył on tytuł księcia Górnej Lotaryngii, lecz odmówiono mu godności księcia Dolnej Lotaryngii, więc zbuntował się przeciwko królowi81. Lampert z Hersfeldu odnotował, że Gotfryd „chwycił za broń przeciw państwu”, ponieważ nie został księciem Dolnej Lotaryngii82. Herman z Reichenau skarcił Gotfryda za jego postępowanie, twierdząc że usiłował bezprawnie zdobyć godność książęcą, która zgodnie z prawem należała się jego bratu, a kiedy mu się nie udało, „ośmielił się zbuntować przeciwko pobożnemu królowi [Henrykowi]”83. W Rocznikach z Niederaltaich stwierdzono, że w trakcie swojej rebelii Gotfryd nawiązał kontakt z Henrykiem I, królem Francji, i obaj sprzymierzyli się przeciwko Henrykowi III84. Królowie Francji i Niemiec od dawna byli wrogami i Henryk I rzeczywiście mógł zawrzeć pakt z Gotfrydem, aby podjąć próbę zwiększenia swojej władzy w Lotaryngii85.

Pod koniec 1044 roku Gotfryd zajął miasta i ufortyfikowane miejsca w Lotaryngii, które były lojalne wobec Korony86. W Spirze, gdzie dwór spędzał Boże Narodzenie, doradcy Henryka przekonali go do zgromadzenia armii do walki z „tyranią” Gotfryda i obrony swoich poddanych w Lotaryngii przed skutkami rebelii87. Pod koniec roku król zdobył i zniszczył jedną z twierdz buntownika88. W Rocznikach z Niederaltaich odnotowano, że niedługo po wielkanocnym pobycie dworu Henryka w Goslarze w 1045 roku nadał on synowi Baldwina V, hrabiego Flandrii, przygraniczną marchię w regionie, w którym Gotfryd Brodaty prowadził wojnę. Prawdopodobnie była to marchia Antwerpii, którą poprzednio dzierżył ojciec Gotfryda, Gozelo I89. Rebelia wkrótce dobiegła końca; w lipcu 1045 roku Gotfryd poddał się Henrykowi III. Herman z Reichenau donosi, że zdał on sobie sprawę, iż jego bunt zakończył się fiaskiem, więc stawił się przed obliczem króla, aby mu się podporządkować90. Został uwięziony w Giebichenstein w pobliżu Halle w Saksonii i spędził tam kolejne dziesięć miesięcy91. Lampert z Hersfeldu napisał, że po jego uwięzieniu „w królestwie przez krótki czas panował spokój i pokój”92.

W maju 1046 roku Gotfryd Brodaty „rozsądnie zadośćuczynił” królowi, więc wypuszczono go z więzienia w Giebichenstein93. Sigebert z Gembloux stwierdził, że został uwolniony po tym, jak przysłał Henrykowi III swojego syna jako zakładnika94. Niedługo po odzyskaniu wolności Gotfryd przybył na dwór Henryka, który spędzał Zielone Świątki w Akwizgranie (18 maja 1046 roku), i podobno położył się plackiem na ziemi przed królem, który „ulitował się nad nim i przywrócił mu godność książęcą”95. Gotfryd, który z pozoru się uspokoił, został zatem przywrócony do łask przez króla. W 1045 lub 1046 roku, prawdopodobnie gdy przebywał w niewoli, zmarł jego brat Gozelo II96. Nie pozostawił on męskiego dziedzica, więc ród Ardennes-Bouillon utracił tytuł księcia Dolnej Lotaryngii: Henryk III nadał go Fryderykowi z Luksemburga (zob. ilustrację 0.2)97. Pod koniec 1046 roku król opuścił Niemcy i wyruszył do Rzymu, aby zażegnać konflikty, które trapiły papiestwo. Usiłował uniemożliwić rzymskiej arystokracji ingerencję w sprawy kurii. Rozstrzygnął również spór pomiędzy trzema pretendentami do tronu papieskiego, składając z urzędu całą trójkę. W Boże Narodzenie Henryk doprowadził do wyboru Suidgera, biskupa Bambergu, który przyjął imię Klemensa II (1046-1047). Tego samego dnia nowy papież ukoronował go na cesarza. W wyniku interwencji Henryka w kurii papieskiej znalazła się również grupa reformatorów i rozpoczął się okres ścisłej współpracy pomiędzy niemieckim dworem królewskim i papiestwem98.

Chociaż Gotfryd Brodaty odzyskał tytuł księcia Górnej Lotaryngii w maju 1046 roku, najwyraźniej żywił pewną urazę. Niedługo potem wszczął drugą rebelię przeciwko Henrykowi III. Możliwe, że popchnęło go do niej nadanie tytułu księcia Dolnej Lotaryngii Fryderykowi z Luksemburga i jego utrata przez ród Ardennes-Bouillon. Pod rokiem 1047 Lampert z Hersfeldu napisał, że:

„kiedy [Gotfryd] ujrzał (…), że ani wstawiennictwo książąt, ani akt kapitulacji, którego dobrowolnie dokonał, nie przyniosły mu żadnego pożytku, oburzenie z tego powodu i obrzydzenie swym własnym ubóstwem popchnęły go do wznowienia wojny”99.

Sigebert z Gembloux zasugerował, że książę wszczął nowy bunt po śmierci syna, którego przysłał Henrykowi III jako zakładnika100. W trakcie swojej drugiej rebelii Gotfryd sprzymierzył się z szeregiem potentatów, w tym z Baldwinem V, hrabią Flandrii, i Teodorykiem IV, hrabią Holandii. Kolejnym jego sojusznikiem w tym czasie był Eustachy II, hrabia Boulogne (1049-ok. 1087), wasal króla Francji101. Tak jak w latach 1044-1045, konsekwencje polityczne buntu wykraczały poza Lotaryngię. Henryk III, którego uwagę w maju i czerwcu 1047 roku odwróciły przygotowania do wyprawy na Węgry, nieprędko dostrzegł zagrożenie ze strony Gotfryda. Kiedy cesarz w końcu zdał sobie sprawę z niebezpieczeństwa, zrezygnował z planowanej kampanii i wyruszył do Lotaryngii. Przybył tam na początku września i od tego momentu walczył z Gotfrydem i jego sojusznikami102.

Drugi bunt Gotfryda Brodatego wywarł na ówczesnych autorach większe wrażenie niż ten z lat 1044-1045, niewątpliwie dlatego, że miał bardziej dalekosiężne konsekwencje. Podobno w trakcie swojej drugiej rebelii on i jego sojusznicy szerzyli śmierć i zniszczenie aż do Renu103. Kronikarze poświadczają, że Gotfryd zniszczył pałac królewski w Nijmegen104. Odnotowano również, że w październiku 1047 roku zdobył miasto Verdun i spalił tamtejszą katedrę105. Lampert twierdzi, że Gotfryd żałował później tego czynu. Według tego kronikarza został publicznie wychłostany, osobiście przeznaczył fundusze na odbudowę katedry i „bardzo często osobiście uczestniczył w pracach budowlanych, wypełniając obowiązki ubogiego poddanego”106. Kolejny autor współczesny tym wydarzeniom sugeruje, że Gotfryd i jego sojusznicy prowadzili skoordynowaną kampanię przeciwko Wazonowi, biskupowi Liège107. W odpowiedzi na wznowienie działań wojennych przez Gotfryda Henryk III pozbawił go tytułu księcia Górnej Lotaryngii i nadał tę godność hrabiemu Adalbertowi z Châtenois (zob. ilustrację 0.2)108. W późniejszym czasie Gotfryd zaatakował i zabił Adalberta, który sprowokował go jeszcze bardziej poprzez splądrowanie jego ziem. W 1048 roku cesarz mianował księciem Górnej Lotaryngii brata Adalberta, Gerarda, który posiadał tę godność aż do swej śmierci w 1070109.

Kres drugiemu buntowi Gotfryda położyła interwencja papieża Leona IX (1048/1049-1054)110. Po wyświęceniu w Rzymie w lutym 1049 roku wyruszył on do Lotaryngii. Herman z Reichenau twierdzi, że papież ekskomunikował Gotfryda Brodatego i jego sojusznika Baldwina, hrabiego Flandrii, a wyrok ten skłonił Gotfryda do pojednania się z Henrykiem III w Akwizgranie w lipcu 1049 roku111. Następnie został oddany pod kuratelę Eberharda, arcybiskupa Trewiru, jako więzień112. Leon świętował Boże Narodzenie 1050 roku w Niemczech z Henrykiem III i wrócił do Włoch na początku 1051. Towarzyszyła mu tam grupa prałatów, którzy dołączyli do niego w Niemczech. Jednym z nich był Fryderyk z Lotaryngii, archidiakon katedry św. Lamberta w Liège i młodszy brat Gotfryda Brodatego113.

W połowie 1051 roku Gotfryd został wypuszczony z niewoli i oddany pod opiekę Hermana, arcybiskupa Kolonii, od którego otrzymał skromne lenno114. Ta utrata statusu społecznego, w połączeniu ze śmiercią jego pierwszej żony Dody ok. 1053 roku, skłoniła go do szukania nowych okazji poza Lotaryngią. Doda urodziła mu szereg dzieci, w tym córkę Idę (ur. ok. 1040 r.) oraz syna, który również miał na imię Gotfryd (Gotfryd III „Garbaty”, ur. ok. 1045 r.)115. Niedługo po jej śmierci Gotfryd wyruszył do Włoch i pod koniec kwietnia 1054 roku ożenił się z Beatrycze, wdową po margrabim Toskanii, Bonifacym III (zm. 1052)116. Objął również kuratelę nad córką Beatrycze i Bonifacego, Matyldą. Beatrycze była córką Fryderyka II, księcia Górnej Lotaryngii (1019-1026 lub 1027), a zatem sama była Lotarynką. Po zawarciu z nią małżeństwa Gotfryd uzyskał tytuł margrabiego Toskanii i przejął kontrolę nad rozległymi włościami rodowymi w północnych Włoszech. Dzięki temu stał się najpotężniejszym człowiekiem świeckim w regionie117. Małżeństwo dało również początek nowej transalpejskiej dynastii z Canossy-Lotaryngii.

Ślub Gotfryda Brodatego z Beatrycze z Toskanii bardzo zaniepokoił cesarza. Herman z Reichenau stwierdził, że Gotfryd wyruszył do Włoch w tajemnicy, bez zgody Henryka, i w ten sposób „ponownie zyskał tyrańską władzę” w opozycji do niego118. Pod rokiem 1053 Sigebert napisał, że „Gotfryd znowu wszczął bunt”, po czym odnotował, że poślubił Beatrycze119. Lampert z Hersfeldu dostrzegł konsekwencje polityczne tego związku. Stwierdził, że po zawarciu małżeństwa z wdową po Bonifacym, Gotfryd „przywłaszczył sobie jego marchię [Toskanii] i inne posiadłości”120. Dalej zauważył, że kiedy Henryk się o tym dowiedział, „zaczął odczuwać bolesny niepokój”121. Nie bez powodu cesarz uznał ten związek za poważne zagrożenie dla siebie. Interesy nowej dynastii po obu stronach Alp mogły zdestabilizować jego władzę we Włoszech, a być może nawet zachwiać delikatną równowagą polityczną w cesarstwie. Henryk po prostu nie mógł sobie pozwolić na bezczynne przyglądanie się, jak Gotfryd buduje nowe zaplecze władzy we Włoszech122. Dlatego między marcem a listopadem 1055 roku poprowadził wyprawę przeciw niemu i Beatrycze. Kiedy po raz pierwszy wkroczył do Włoch, Gotfryd stawił się przed nim osobiście w celu zapewnienia go o swojej niewinności, podobno twierdząc, że skoro został pozbawiony swoich włości rodowych w Lotaryngii, przybył do Włoch po prostu po to, aby utrzymywać się z zasobów żony123. Nie zdołał jednak udobruchać cesarza. Chociaż udało mu się wyrwać z jego szponów i uciec z Toskanii do Lotaryngii, gdzie sojusznicy, w tym Baldwin, hrabia Flandrii, chętnie udzielili mu wsparcia, w czerwcu Henryk pojmał Beatrycze i Matyldę we Florencji. Następnie cesarz wrócił z nimi do Niemiec124. Nie był to koniec jego wysiłków mających na celu osłabienie nowej dynastii; w Boże Narodzenie 1055 roku zaręczył swojego niepełnoletniego syna Henryka (przyszłego Henryka IV) z Bertą Sabaudzką, córką margrabiny Turynu. Celem tego związku było podkopanie władzy rodu z Canossy-Lotaryngii w północno-zachodnich Włoszech125. Choć cesarz osiągnął swój główny cel w postaci zahamowania budowy zaplecza władzy Gotfryda Brodatego we Włoszech, w dłuższej perspektywie konflikt miał poważne implikacje. Bunty Gotfryda i wysiłki militarne, jakie podejmował Henryk w celu ich stłumienia, osłabiły władzę książąt Lotaryngii. To z kolei zachwiało równowagę polityczną w regionie. Upadek władzy książęcej sprawił, że kontrolowanie potężnych rodów lotaryńskich stało się trudniejsze. Region stał się również bardziej podatny na ingerencje polityczne z zachodu, zwłaszcza ze strony króla Francji i hrabiego Flandrii126.

W 1056 roku Henryk wybaczył Gotfrydowi i Beatrycze. Podczas gdy Bertold z Reichenau twierdzi, że to Gotfryd przejął inicjatywę i przybył do cesarza, aby mu się podporządkować, według Bonizona Henryk czuł, że umiera i dążył do pojednania, a następnie usilnie prosił go o złożenie obietnicy, że będzie wspierał młodego Henryka IV127. Jeśli Gotfryd podporządkował się Henrykowi III w ten sposób, najprawdopodobniej zrobił to podczas jego pobytu w Trewirze w czerwcu128. Był to jeden z ostatnich czynów cesarza, który zmarł 5 października 1056 roku w wieku zaledwie 39 lat. Jego następcą został sześcioletni syn, Henryk IV. Koronowano go na króla Niemiec w 1053 roku, chociaż nie został jeszcze koronowany na cesarza przez papieża w Rzymie. Wdowa po Henryku III, Agnieszka z Poitou, pełniła funkcję regentki w pierwszych latach panowania jej syna. Zdając sobie sprawę, że wstąpienie dziecka na tron może zdestabilizować sytuację, Agnieszka i jej współpracownicy w rządzie regencyjnym pośpiesznie przywrócili niezadowolonych panów, takich jak Gotfryd Brodaty, do łask królewskich. Na zgromadzeniu szlachty niemieckiej w Kolonii 5-6 grudnia Gotfryd Brodaty i jego sojusznicy publicznie pojednali się z Koroną. Kluczowym uczestnikiem zgromadzenia był papież Wiktor II (1055-1057), który przybył do Niemiec, aby pomóc Henrykowi IV w bezproblemowym objęciu tronu. Sigebert z Gembloux napisał, że na zgromadzeniu „dzięki mediacji papieża Wiktora, Baldwin [z Flandrii] i Gotfryd odzyskali łaskę królewską i pokój, a cały zgiełk wojenny ucichł”129. Możliwe, że Agnieszka złożyła wówczas jakąś obietnicę Gotfrydowi Brodatemu. Obie lotaryńskie godności książęce były wówczas obsadzone, lecz mogła obiecać mu przywrócenie któregoś księstwa, jeśli w przyszłości będzie wakować130.

Pojednanie Gotfryda Brodatego z Koroną w grudniu 1056 roku skierowało jego karierę na nowe tory. Od tego momentu był lojalnym poplecznikiem młodego Henryka IV131. Jeden ze współczesnych uważał, że w tym czasie Gotfryd dbał o interesy nowego władcy we Włoszech. Według Cantatorium Gotfryd pełnił urząd prefekta Rzymu. Jeśli tak było, prawdopodobnie otrzymał go w Kolonii w grudniu 1056 roku132. Od 1056 do swej śmierci w 1069 roku Gotfryd dzielił swój czas pomiędzy Niemcy i Włochy. Kiedy przebywał w Niemczech, zarządzał ziemiami, które zatrzymał w Lotaryngii pomimo swoich rebelii, i generalnie wspierał Henryka IV i jego rząd133. W tym czasie jego żona Beatrycze zarządzała włościami rodowymi w północnych Włoszech. Kiedy Gotfryd przebywał we Włoszech, odgrywał dużą rolę w regionalnej polityce jako margrabia Toskanii. Co najistotniejsze, w tym czasie okazał się najpotężniejszym świeckim sojusznikiem reformatorskiego papiestwa we Włoszech134.

Kariera brata Gotfryda Brodatego, Fryderyka z Lotaryngii, przyczyniła się do związania się rodu z reformatorskim papiestwem. Jak wcześniej zauważono, Fryderyk wyruszył do Rzymu u boku papieża Leona IX w 1051 roku. Niedługo potem Leon mianował go arcykanclerzem Kościoła. Fryderyk aktywnie uczestniczył w najważniejszych inicjatywach dyplomatycznych papiestwa tego okresu. Na przykład był członkiem delegacji, która w 1054 roku wyruszyła do Konstantynopola pod przewodnictwem kardynała biskupa Humberta z Silva Candida135. Powrót Fryderyka do Włoch w następnym roku zbiegł się w czasie z kampanią wojenną Henryka III przeciwko Gotfrydowi Brodatemu i Beatrycze. Kiedy w tym czasie cesarz przebywał we Włoszech, podobno rozkazał papieżowi Wiktorowi II pojmać i wydać Fryderyka w ramach swojej kampanii przeciw Gotfrydowi. Fryderyk zbiegł do opactwa na Monte Cassino136. Lampert napisał, że służył tam „jako wojownik Chrystusa, złożywszy święte śluby”137. Fryderyk pozostał na Monte Cassino po pojednaniu Gotfryda Brodatego z Koroną w 1056 roku i w maju następnego roku został mianowany tamtejszym opatem. Trzy dni po śmierci Wiktora II 28 lipca wybrano go na następnego papieża. 2 sierpnia przyjął imię Stefana IX138. Jest niemal pewne, że członkowie kurii wybrali go w nadziei na otrzymanie politycznego i militarnego wsparcia ze strony Gotfryda Brodatego. Kuria wiedziała wówczas, że rząd regencyjny Henryka IV był zbyt słaby, aby wspierać papiestwo tak, jak czynił to Henryk III w latach 1046-1056139. Zwróciła się więc do Gotfryda. Za swojego pontyfikatu Stefan zabiegał o pomoc brata w walce z Normanami z południowych Włoch140. Chociaż Stefan zmarł 29 marca 1058, niespełna rok po wyborze na papieża, Gotfryd Brodaty nadal wspierał papiestwo w następnych latach. Po śmierci jego brata różni członkowie kurii zamieszkali we Florencji, na terytorium Gotfryda w północnych Włoszech141.

Po śmierci Stefana wybuchła schizma papieska. Kuria podzieliła się na opozycyjne frakcje: jedna grupa wybrała Jana II, biskupa Velletri, jako Benedykta X, a druga, złożona z reformatorów, którzy zdali sobie sprawę, że nie można liczyć na żadne wsparcie ze strony niemieckiego dworu królewskiego, wybrała Gerarda, biskupa Florencji, jako Mikołaja II. Mikołaj pochodził ze strefy wpływów Gotfryda na północy, a jego wybór miał zachęcić Gotfryda do udzielania dalszego wsparcia, tak jak za pontyfikatu jego brata. Na synodzie w Sutri w grudniu 1058 roku Mikołaj złożył Benedykta z urzędu. Bonizo twierdzi, że „wspaniały książę Gotfryd” był obecny w Sutri142. Po zakończeniu obrad synodu Henryk IV uznał Mikołaja II za prawowitego papieża. Skłoniło to Gotfryda do wyruszenia z północnych Włoch do Rzymu w celu osadzenia go tam i wygnania jego rywala Benedykta X. Lampert z Hersfeldu wyraźnie stwierdza, że Mikołaj został osadzony w Rzymie „za pośrednictwem margrabiego Gotfryda”143. Intronizowano go i wyświęcono 24 stycznia 1059 roku, a niedługo potem Gotfryd wycofał się z miasta i wrócił do północnych Włoch144.

Śmierć Mikołaja II w lipcu 1061 roku doprowadziła do kolejnej schizmy, którą pogorszył rozłam pomiędzy stronnictwem reformatorskim w kurii papieskiej a niemieckim dworem królewskim. Rząd Henryka IV – wspólnie z rzymianami – wysunął Cadalusa, biskupa Parmy, jako Honoriusza II, podczas gdy stronnictwo reformatorskie wybrało Anzelma, biskupa Lukki, który przyjął imię Aleksandra II. Reformatorzy ponownie postawili na kandydata związanego z Gotfrydem Brodatym145. Wybuchły walki pomiędzy opozycyjnymi frakcjami. W 1062 roku Honoriusz zaatakował Rzym i w maju Gotfryd poprowadził tam armię, aby stawić mu czoła. Następnie podjął się roli mediatora i przekonał konkurencyjnych papieży do powrotu do ich biskupstw i oczekiwania na wyrok niemieckiego dworu królewskiego146. Honoriusz wrócił do Parmy, podczas gdy Aleksander wyjechał do Lukki. Honoriusz zaatakował Rzym, lecz Gotfryd interweniował, aby go odeprzeć147. Henryk IV i jego doradcy opowiedzieli się po stronie Aleksandra, a Gotfryd wyegzekwował tę decyzję. Ponawiając swoje wcześniejsze wysiłki podjęte w celu osadzenia Mikołaja II na tronie w 1059 roku, w styczniu 1063 pomaszerował na Rzym, aby dopilnować wyboru Aleksandra II na papieża. 23 marca Aleksander rezydował już na Lateranie148