Ignacy Loyola i mistyka codzienności ebook

Przedmowa

Każda biografia św. Ignacego Loyoli opisuje i komentuje jego mistyczne doświadczenia. Wydarzeń tych nie można pominąć, są integralną częścią jego historii i pokazują, kim jest. Biografowie Ignacego zajmują się jego rodziną i młodzieńczą karierą rycerską, nawróceniem i edukacją oraz założeniem wraz z przyjaciółmi w Panu Towarzystwa Jezusowego, ale do stworzenia pełnego obrazu przyczynia się także mistycyzm. Biografia musi być wszechstronna, stąd owe przeżycia są tylko jednym z wielu punktów odniesienia.

Ta książka nie jest biografią. Zajmuje się mistycyzmem Ignacego, nie może jednak osiągnąć swojego celu bez osadzenia tych doświadczeń w kontekście całego życia. Zostaną w niej omówione niektóre materiały biograficzne, jednak tylko w takim zakresie, w jakim służyć to może przyjętym założeniom.

Konieczne będzie również regularne odwoływanie się do Ćwiczeń duchowych[1]. Niektórzy czytelnicy zapewne są zaznajomieni z tą niewielką książeczką. Ignacy przedstawia w niej serię medytacji i rozważań (ćwiczeń) ułatwiających podjęcie ważnych życiowych decyzji. Jednocześnie pogłębiają one modlitwę i pomagają zbliżyć się do Boga.

Zaskakiwać może, że opracowania tego typu nie pojawiały się dotąd zbyt często. Przychodzi mi na myśl – nie licząc monografii tłumaczonych z innych języków – tylko jedna praca anglojęzyczna. W 1987 roku północnoamerykański teolog Harvey Egan SJ opublikował książkę pt. Ignatius Loyola the Mystic (Mistyk Ignacy Loyola) jako piąty tom serii The Way of the Christian Mystics (Droga Chrześcijańskich Mistyków)[2]. Praca Egana nadal ma wielką wartość, nie tylko ze względu na nawiązania do myśli jego mentora Karla Rahnera SJ (1904–1984). Moje opracowanie zostało napisane w innym stylu i jest przeznaczone dla większego grona czytelników.

Zapewne niektórzy uznają – słusznie lub nie – że za mało wiedzą o życiu Ignacego i Ćwiczeniach duchowych, by zajmować się jego mistycyzmem. Pamiętam o wszystkich zdezorientowanych czytelnikach i w wielu miejscach nakreślam tło mistycznych przeżyć. A kiedy piszę o kimś po raz pierwszy, w przypisie podaję krótką informację biograficzną. Objaśniam też zwięźle ignacjańską terminologię, która może być niejasna lub myląca. Jeśli to nie wystarczy, mogę polecić – jako tekst równoległy lub uzupełniający – The Pilgrim’s Story (Opowieść Pielgrzyma) Brendana Comerforda SJ[3]. Ta stosunkowo niewielka książka została podzielona na dwie części: pierwsza dotyczy życia Ignacego, druga – Ćwiczeń duchowych. To połączenie w jasnej i przystępnej formie podaje wszystkie potrzebne informacje.

W pracy nad książką nieustannie odwoływałem się do badaczy duchowości ignacjańskiej, od których wszystkiego się nauczyłem. Dwóch spotkanych na wczesnym etapie interesowania się życiem i dziełem św. Ignacego chciałbym wspomnieć z nazwiska. To Gervais Dumeige SJ, który nadzorował moje studia doktoranckie w Rzymie (1970–1973), oraz John J. English SJ, instruktor mojej trzeciej probacji w Guelph w Ontario (1975). Wciąż odczuwam ich budujący wpływ. Składam hołd obu moim jezuickim współbraciom.

Spośród współczesnych przyjaciół i znajomych chciałbym podziękować Aileen Murphy RLR, Brendanowi Comerfordowi SJ, Brendanowi McManusowi SJ i Bruce’owi Bradleyowi SJ – za przeczytanie poszczególnych rozdziałów tej książki i konstruktywną krytykę. Ich zainteresowanie i wsparcie podtrzymywały mnie w chwilach zwątpienia, a wysiłki przyczyniły się do polepszenia tekstu tej książki. Nie są oni odpowiedzialni za jakiekolwiek niedociągnięcia.

Brian O’Leary SJ

Wprowadzenie

Dla wielu osób słowa „mistyka” i „mistycyzm” są zarówno pociągające, jak i przerażające, stanowią zaproszenie, a równocześnie budzą zastrzeżenia. To ujawnia dwuznaczność tych określeń, ale także ich moc. Prawie wszyscy autorzy piszący dziś o mistycyzmie – zwłaszcza o mistycyzmie chrześcijańskim – zaczynają od wyjaśnienia, czym on nie jest. Albo przynajmniej wskazują interpretacje, które całkowicie odrzucają lub którymi nie będą się zajmować. Wszyscy też niemal zgadzają się co do tego, że należy wyeliminować – albo chociaż wziąć w nawias – zjawiska nadnaturalne związane z mistycyzmem: wizje, głosy, ekstazę, stygmaty, lewitację, bilokację i tym podobne.

Problemu nie stanowią wysiłki mające udowodnić autentyczność tych doświadczeń – to jednak kwestia otwarta – ale próby uznawania ich za sam rdzeń mistycyzmu. Z pewnością nim nie są. Zachowując ostrożność, należy zarazem przyznać, że owe zjawiska często stają się punktem wyjścia do zagłębiania się w doświadczenie mistyczne. Przyciągają uwagę jako pierwsze, sugerują, że mamy do czynienia z czymś dziwnym i zagadkowym, a zatem wartym zbadania. Nie możemy ich całkowicie wykluczyć, musimy tylko pamiętać, że nie są istotą mistycyzmu, i ze względów metodologicznych ograniczyć ich znaczenie. Powinniśmy się zastanowić, czy nie służą wskazaniu czyjejś obecności lub boskiego wpływu.

Mistycyzm obecny jest we wszystkich tradycjach religijnych, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. W wiekach XIX i XX uważano nawet, że w każdej kulturze jest zasadniczo taki sam. Był rozumiany jako wspólny element, złota nić łącząca religie, i jest w tym trochę prawdy. Teologie i filozofie, mity i symbole, święte teksty i rytuały różnią się jednak w zależności od miejsca i czasu. Dlatego też nieuchronnie pojawiają się różnice w postrzeganiu doświadczeń mistycznych. Jeszcze więcej różnic występuje w sposobie wyrażenia i przekazania owych przeżyć przez mistyków. Mimo to istota mistycyzmu pozostaje stała i niezmienna, a przez to możliwa do zidentyfikowania. Wykracza poza różnice etniczne, historyczne czy kulturowe.

W ostatnich dziesięcioleciach dominuje jednak inne podejście. Naukowcy mają tendencję do podkreślania odrębności, a nawet wyjątkowości mistycyzmu występującego w danej tradycji. Nie zaprzeczają jego uniwersalności – to fenomen wspólny dla całej ludzkości – wskazują jednak, że mistyczne doświadczenia takich postaci, jak chrześcijanka Teresa z Ávili (1515–1582), żyd Abraham ben Szlomo Abulafia (1240–1291) i muzułmanin Abu Hamid al-Ghazali (1058–1111), różnią się od siebie jakościowo. Każde doświadczenie jest wyjątkowe, przede wszystkim dla danej osoby, ale także dla tradycji religijnej, do której osoba ta należy.

A zatem doznania mistyczne w różnych wyznaniach nie są wymienne i nie powtarzają się. Nie są to modyfikacje tej samej melodii, raczej różne melodie. Niemniej mogą się uzupełniać. Mają ze sobą wystarczająco dużo wspólnego, aby się wzajemnie analizować, oświetlać, a nawet interpretować. Najnowsza historia dialogu międzywyznaniowego – w którym owocne okazało się dzielenie się tradycjami modlitewnymi i mistycznymi – dowodzi prawdziwości tych twierdzeń. Niniejsza książka nie będzie zajmować się wieloma z tych skomplikowanych kwestii. Jej cel jest skromniejszy: przedstawia doświadczenia mistyczne jednej osoby – XVI-wiecznego baskijskiego księdza znanego jako św. Ignacy Loyola (1491–1556). Zbadamy, jak opisuje te przeżycia, jak na niego wpłynęły i jak go prowadziły na życiowej drodze. To da nam możliwość snucia teologicznej refleksji i pomoże zobaczyć je w świetle wiary chrześcijańskiej. Mamy nadzieję, że czytelnik uzna również, że mistyka Ignacego jest ważna i dla niego samego, i dla naszej epoki.

Popularny obraz mistyka przedstawia osobę, która została w jakiś sposób wyjęta z własnego ciała lub wyniesiona ponad świat. Takie podejście oddaje słowo „ekstaza” (gr. ekstasis). W przypadku Ignacego chodzi jednak o silniejsze osadzenie w ciele i świecie, o wyrwaniu nie może być mowy. To jeden z jego znaków rozpoznawczych.

Nie twierdzimy, że jego mistyczne dary nie miały duchowej, a nawet nadprzyrodzonej, natury. Równie ważne jest jednak – nawet jeśli wydaje się to paradoksem – że można je nazwać doczesnymi. Warto się tym paradoksem delektować. Innymi słowy, jest to mistycyzm inkarnacyjny, w którym duch przybiera ciało – ciało Ignacego. Odzwierciedla to tajemnicę Słowa, które stało się ciałem (J 1,14). Zachęcamy czytelnika, aby cały czas pamiętał o tym intrygującym paradoksie.

Rozdział 1

Mistycyzm chrześcijański: odkrywanie tradycji

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji

Spis treści:

© Brian O’Leary SJ

This edition of Ignatius Loyola: Christian Mystic is published by arrangement with Messenger Publications, Dublin, Ireland.

© Wydawnictwo WAM, 2025

Tłumaczenie i opieka redakcyjna: Katarzyna Stokłosa

Redakcja: Krzysztof Bernaś

Korekta: Dariusz Godoś

Projekt okładki: Dominik Wicher

NIHIL OBSTAT

Przełożony Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego, ks. Jarosław Paszyński SJ, prowincjał, Kraków, dn. 18 października 2024 r., l.dz. 47/2024

ISBN 978-83-277-4273-5

WYDAWNICTWO WAM

ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków

tel. 12 62 93 200

e-mail: [email protected]

DZIAŁ HANDLOWY

tel. 12 62 93 254-255

e-mail: [email protected]

KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA

tel. 12 62 93 260 • fax 12 629 34 96

www.wydawnictwowam.pl

Opracowanie ebooka: Katarzyna Rek