Książka o Niczym ebook

Przedmowa

Ustalenie pierwszych słów książki jest równie skomplikowane, co ustalenie, skąd się wziął Wszechświat.

Robert McCrum

Sformułowanie „ponieważ nie istnieje” mogłoby być wystarczającym powodem do napisania książki o Niczym, zwłaszcza jeśli napisało się już książkę o Wszystkim. Na szczęście istnieją też lepsze powody. Jeśli przyjrzeć się konkretnym problemom, które od dawien dawna stanowiły motor rozwoju ludzkiej wiedzy, zawsze natrafi się na Nic starannie przebrane za Coś – jednak nigdy na tyle skutecznie, by pozostając nierozpoznanym, znaleźć się poza nurtem głównych wydarzeń.

Nic, w swoich licznych odmianach, stanowi od tysiącleci przedmiot nieustającej fascynacji. Filozofowie trudzili się, by je uchwycić; mistycy marzyli, by je sobie unaocznić; naukowcy starali się je wytworzyć; astronomowie poszukiwali go na próżno; logików Nic odpychało; a teologowie pragnęli wyczarować z niego wszystko – udało się to ostatecznie matematykom. W tym samym czasie pisarze i błaźni z radością robili wokół Niczego tyle zamieszania, ile tylko się dało. Pośród tych wszystkich ścieżek wiodących ku prawdzie Nic okazało się być niespodziewanie ważnym Czymś, wokół którego skupia się wiele istotnych pytań dręczących ludzkość od wieków.

W niniejszej książce omówione zostaną te sposoby postrzegania Niczego, które wpłynęły na rozwój naszej wiedzy. Przekonamy się, że pradawne uzależnienie ludzi Zachodu od logiki i myślenia analitycznego uniemożliwiło owocne wykorzystanie Niczego do wyjaśnienia obserwowanych przez nas zjawisk. Dla odmiany, filozofowie Wschodu dostarczyli nam sposobów myślenia, w ramach których idea Niczego-jako-czegoś była łatwa do uchwycenia i nie miała wyłącznie negatywnych konotacji. Pozwoliło to ludzkości zrobić pierwszy wielki krok w rozwoju naszej cywilizacji – powstał uniwersalny system liczenia, który następnie bujnie ewoluował, aż ku ezoterycznym strukturom matematyki współczesnej.

Po stronie nauki będziemy śledzić swego rodzaju wyścig, którego celem było wytworzenie prawdziwej próżni. Towarzyszyły mu tysiące lat żmudnych dyskusji na temat możliwości jej istnienia oraz roli, jaką pełni w Kosmosie. Idee te ukierunkowały rozwój wielu gałęzi fizyki i technologii, wpływając jednocześnie na debaty filozoficzne i teologiczne na temat znaczenia tego fizycznego Nic. Dla teologów debaty te stanowiły po części kontynuację ważnego sporu dotyczącego stworzenia Wszechświata z fizycznej i duchowej Nicości. Dla nastawionych krytycznie filozofów były to jednak wyłącznie dyskusje oparte na źle postawionych pytaniach, skupiające się na ostatecznej naturze rzeczy, których roztrząsanie z czasem przestało cieszyć się szacunkiem.

Początkowo, tego typu pytania o znaczenie Niczego wydawały się być trudne, później zdawało się, że nie da się na nie odpowiedzieć, w końcu uznano, że są bezsensowne, bo podejmując kwestię Niczego, nie pytały tak naprawdę o nic. Dla naukowców wytworzenie próżni wydawało się być jednak fizycznie wykonalne. Dało się nie tylko eksperymentować z próżnią, ale nawet wykorzystać ją przy budowie różnych urządzeń – co było niepodważalnym potwierdzeniem jej realności. Już wkrótce istnienie próżni zostało powszechnie uznane i wyłonił się obraz Wszechświata wypełnionego wszechobecnym eterycznym tworzywem. Pusta przestrzeń nie istniała. Wszystko poruszało się w eterze, wszystko odczuwało jego obecność – był on morzem, w którym wszystko zostało zanurzone, dzięki czemu żaden zakątek Wszechświata nie mógł już nigdy być tak naprawdę pusty.

Ów upiorny eter nie dał się łatwo przegonić i trzeba było dopiero Einsteina, by usunąć go z Wszechświata. Nawet Einstein nie mógł jednak przewidzieć, co pozostanie, jeśli usunie się wszystko, co da się usunąć. Teoria względności i fizyka kwantowa dały ludzkości nowe, fascynujące możliwości, a te doprowadziły do powstania najważniejszych nierozwiązanych problemów współczesnej astronomii. Stopniowo, w przeciągu ostatnich dwudziestu lat, próżnia okazywała się być jeszcze bardziej niezwykła i płynna oraz jeszcze mniej pusta i zrozumiała, niż mógł to sobie wyobrazić Einstein. Jej obecność jest odczuwalna w całej Przyrodzie. Dopiero po odkryciu subtelnych kwantowych procesów dziejących się w próżni możliwe było zrozumienie, jak rozmaite siły Przyrody jednoczą się w tętniącym życiem mikroświecie zaludnionym przez najbardziej elementarne cząstki materii.

Świat obiektów astronomicznych podlega próżni w nie mniejszym stopniu. Wizja przeszłości, teraźniejszości i przyszłości Wszechświata proponowana przez współczesną kosmologię opiera się na niezwykłych właściwościach próżni. Dopiero z perspektywy czasu będziemy mogli ocenić, czy konstrukcja ta nie jest tylko mirażem. Możliwe, że nie będziemy musieli jednak czekać zbyt długo. Nowe odkrycia kosmologii pokazują wpływ próżni na rozszerzanie się Wszechświata. Kolejne eksperymenty mają wyjaśnić, czy – jak się tego spodziewamy – niecałe piętnaście miliardów lat temu próżnia wykonała serię energetycznych ćwiczeń gimnastycznych umieszczających Wszechświat na kursie, którym podąża do dziś i który determinuje jego przyszłość.

Mam nadzieję, że ten krótki wstęp pokazał, że za Niczym kryje się wiele pozornie nic nieznaczących tajemnic. Jeśli chcemy zrozumieć, skąd się tu wzięliśmy, niezbędne będzie właściwe zrozumienie istoty i właściwości Niczego oraz jego skłonności do zmiany – zarówno tej błyskawicznej, jak i niezauważalnej.

Symbole towarzyszące numerom rozdziałów, od zera do dziewięciu, to reprodukcje pięknych, przypominających głowy glifów stosowanych przez Majów do oznaczania liczb. Przedstawiają one wielkich bogów oraz boginie Majów i były powszechnie używane ponad tysiąc pięćset lat temu do odnotowywania dat i przedziałów czasowych.

Następujące osoby przy różnych okazjach zaoferowały mi swoją pomoc i należą im się podziękowania: Rachel Bean, Malcolm Boshier, Mariusz Dąbrowski, Owen Gingerich, Jörg Hensgen, Ed Hinds, Subhash Kak, Andrei Linde, Robert Logan, João Magueijo, Martin Rees, Paul Samet, Paul Shellard, Will Sulkin, Max Tegmark i Alex Vilenkin.

Książkę tę poświęcam pamięci Dennisa Sciamy, który był moim mentorem i bez którego nie powstałaby ani ta, ani żadna inna moja książka.

W trakcie pisania nastąpiła jedna przeprowadzka do nowego domu i trzy zmiany biura. W obliczu tych fluktuacji stanu próżniowego chciałbym podziękować mojej żonie Elisabeth, dzięki której Coś niezmiennie przeważało nad Niczym, oraz moim dzieciom – Davidowi, Rogerowi i Louise – za ich niepodważalny sceptycyzm wobec tego projektu.

J.D.B. 

Cambridge, maj 2000

Rozdział 0

Nicologia – lot donikąd

Wchodziłem po schodach, gdy to się zdarzyło:

Spotkałem człowieka, którego nie było.

Dziś znów nie widziałem owego człowieka.

Tak bardzo bym chciał, by się trzymał z daleka.

Hughes Mearns

Tajemnice nieistnienia

Nie widziałeś jeszcze niczego[1].

Al Jolson

Nic to idea zapierająca dech w piersiach, ale w zasadzie nieprzemyślana, wysoce ceniona przez autorów o tendencjach mistycznych i egzystencjalnych, ale u większości pozostałych wywołująca niepokój, mdłości i panikę”[2]. Nikt nie wie, jak sobie z Nic poradzić[3]. Istnieją zdumiewająco różne poglądy na jego temat wyrażane w ramach różnych dziedzin wiedzy. Wystarczy zerknąć na hasło „nic” w dowolnym słowniku, aby odnaleźć rzeszę intrygujących synonimów: „nic”, „nicość”, „nieistnienie”, „niebyt”... W języku angielskim istnieją ponadto słowa niemające swoich bezpośrednich odpowiedników w języku polskim: nowt[4], nulliform[5] czy nullity – znajdzie się jakieś Nic na każdą okazję. Są też najróżniejszego typu zera – od zerówki po godzinę zero, zabytki klasy zero i „zeroświaty” (nulliverse[6]. Także pojęcia puste i opuszczone miejsca, ponadto wszelkiego typu i rozmiaru próżnie i pustki. W świecie ludzi mamy zaś nihilistów[7], nihilian[8], nihilarian[9], nihilagentów[10] nicarian[11], nullifidystów[12], nullibistów[13], a także nic-nie-robów oraz tych, których mamy za nic lub za zero. W każdej dziedzinie życia wydaje się występować jakieś uosobienie Nicości. Nawet dział finansowy w mojej gazecie informuje mnie, że „zerówki”[14] stają się coraz bardziej atrakcyjnym źródłem dochodu.

Niektóre zera wydają się być całkowicie niejasne, wręcz pozbawione treści. W angielskim slangu tenisowym do wyrażenia braku punktów nie służy tak pospolite słowo jako nil, nothing czy zero. Stosowane jest natomiast stare słowo love, na pozór oznaczające „miłość”, które dotarło jednak do Anglii w mało romantycznej postaci – jako zniekształcenie francuskiego l’oeuf oznaczającego „jajko” i reprezentującego symbol zera ze względu na swój kształt[15]. Echa tej gry słownej są do dziś obecne w języku angielskim na przykład w zwrocie playing for love, czyli „granie dla przyjemności a nie dla pieniędzy”, co ma odróżniać amatora od profesjonalisty, lub w stwierdzeniu, że nie zrobilibyśmy czegoś for love or money, czyli „nie do końca bezinteresownie”. W innych sportach również występują odrębne pseudonimy dla zera – amerykańscy kręglarze określają układ kręgli, z których żaden nie został zbity, jako goose egg, czyli „gęsie jajo”. W Anglii występuje silna tradycja stosowania swoistych określeń na wynik zerowy w poszczególnych sportach – nil w piłce nożnej, nought w krykiecie, ale ow przy podawaniu czasu w lekkiej atletyce, podobnie jak przy dyktowaniu numerów, czego jednym ze świadectw jest tradycyjne odczytywanie numeru seryjnego Jamesa Bonda 007 jako double-o-seven, czyli „podwójne zero siedem”. Wystarczy jednak popatrzeć na klawiaturę komputera, aby dostrzec różnicę pomiędzy 0 i O.

W czasie drugiej wojny światowej, za pośrednictwem amerykańskiego personelu militarnego stacjonującego w Anglii, do powszechnego użytku weszło słowo zilch, które funkcjonowało w języku angielskim jako określenie dla zera. Oryginalnie w slangu amerykańskim odnosiło się ono do osoby o nieznanym imieniu. Podobną funkcję spełniało też słowo zip. W pewnym rysunku satyrycznym z tego okresu pojawia się sowa ucząca aligatora i królika nowego typu matematyki o nazwie aftermath[1*], w której jedyną dozwoloną liczbą jest zero. Wszystkie zadania mają to samo rozwiązanie – zero, a cała nauka polega teraz na znajdywaniu nowych zadań z tym samym nieuniknionym wynikiem działań[16].

Kolejną ciekawostką języka angielskiego jest słowo cipher, które oznacza przede wszystkim „cyfrę” lub „szyfr”, a wykorzystywane jest czasem na określenie kogoś niewidocznego, „nie-osobę” (stąd zwrot a cipher in his own household na określenie nieporadnego, nieobecnego w domu męża i ojca). Choć słowa cipher używa się głównie w odniesieniu do szyfru opartego na symbolach, to początkowo określało ono arytmetyczny symbol zera. W języku angielskim istnieje zabawny[2*] wierszyk oparty na tym podwójnym znaczeniu słowa cipher:

U 0 a 0, but I 0 thee

O 0 no 0, but O 0 me.

O let not my 0 a mere 0 go,

But 0 my 0 I 0 thee so.

Co po odszyfrowaniu odczytuje się jako:

You sigh for a cipher, but I sigh for thee

O sigh for no cipher, but O sigh for me.

O let not my sigh for a mere cipher go,

But sigh for my sigh, for I sigh for thee so.

To szczególne zastosowanie słowa cipher jest zrozumiałe – arytmetyczny symbol zera to taki, który nie przynosi żadnego efektu, jeśli się go doda lub odejmie od dowolnej liczby. Jedno z tego typu określeń jest jeszcze bardziej obrazowe, a wywodzi się ze współczesnego żargonu technicznego. „Instrukcja pusta” to techniczne określenie na działanie bez konsekwencji. Każdy komputer wykonuje miliony takich instrukcji w oczekiwaniu na to, aż użytkownik naciśnie jakiś klawisz. Jest to neutralna operacja, kiedy komputer nie wykonuje żadnego obliczenia i nie manipuluje żadnymi danymi. Jest też chyba całkowicie jasne, co myślimy o kimś, kogo określimy mianem „zera” albo „pustaka”. Kiedy weźmiemy pod uwagę liczby ujemne, otwiera się pole dla nowych dowcipów, jak ten o człowieku tak negatywnie nastawionym do życia, że gdy wchodzi na przyjęcie, goście rozglądają się i zastanawiają, kto wyszedł; albo ten o naukowcu, którego powrót do kraju przyczynił się do drenażu mózgów. Angielskie słowo napoo, używane w znaczeniu „koniec” albo „pusty”, powstało przez zniekształcenie francuskiego zwrotu il n’y a plus, czyli „nic już nie zostało”.

Nie wszystkie skojarzenia z Niczym są negatywne. Czasem mają one ściśle określony cel. Gdy francuscy hugenoci uciekali do Szkocji, by uniknąć prześladowania ze strony Ludwika XIV, utrzymywali swoją tożsamość w tajemnicy, używając nazwiska Nimmo wywodzącego się z łacińskiego zwrotu ne mot, czyli „nikt” lub „bez imienia”.

Nasz system zapisywania liczb pozwala na konstruowanie wyrażeń oznaczających dowolnie dużą liczbę po prostu poprzez dodawanie po prawej stronie liczby kolejnych zer – 11230000000000... W okresie hiperinflacji w latach 20. XX wieku niemiecka waluta straciła na wartości tak dramatycznie, że wysłanie listu kosztowało miliardy marek. Ekonomista John K. Galbraith opisywał szok psychologiczny wywołany przez te olbrzymie liczby zakończone długim ciągiem zer:

„Szok zerowy” to określenie zaproponowane przez niemieckich lekarzy na powszechne zaburzenie psychiczne wywołane przez występujące współcześnie ogromne sumy pieniędzy. Przypadki „szoku” odnotowuje się u mężczyzn i kobiet wywodzących się z wszelkich klas społecznych, którzy polegli, próbując liczyć pieniądze w skali tysięcy milionów marek. Wiele z tych osób zachowuje się na pozór normalnie za wyjątkiem przemożnej ochoty zapisywania niekończących się ciągów zer[17].

Wciąż zdarzają się na świecie przypadki hiperinflacji – wręcz wydaje się, że istnieje dziś więcej zer niż kiedykolwiek w historii ludzkości. Zastosowanie arytmetyki binarnej w obliczeniach komputerowych i skomputeryzowanie niemal każdej dziedziny życia doprowadziło do tego, że każda maszyna funkcjonuje dzięki ciągom zer i jedynek. Kiedyś szansa, że trafi się na zero, wynosiła jeden do dziesięciu – dzisiaj zdarza się to w co drugim przypadku. Istnieją potężne liczby, które stały się naszym chlebem powszednim. Każdy wie, że istnieją miliardy i miliardy gwiazd, nawet długi narodowe wyraża się dziś przy użyciu równie astronomicznych liczb. Odkryliśmy jednak sposób na ukrycie tych zer – 109 nie wygląda tak źle, jak 1000000000.

Już sama ilość synonimów słowa „nic” pokazuje, jak subtelna jest ta idea, którą próbujemy wyrazić słowami. W tradycji greckiej, judeochrześcijańskiej i wschodniej można dostrzec odmienne reakcje na konfrontację z tą samą ideą. Można zauważyć, jak rozmaite pojęcia Nicości, rozwinięte niezależnie od siebie wyłącznie w celu wypełnienia pewnego typu luki w rozumowaniu, usamodzielniły się i zaczęły opisywać coś o wielkim znaczeniu. Najbardziej istotnym przykładem jest fizyczna interpretacja Niczego – próżnia. Próżnia rozpoczęła swoją karierę jako pusta przestrzeń – pustka. Następnie przetrwała werdykt świętego Augustyna, który określił ją jako „prawie nic”[18], przemieniła się w nieruchomy eter, względem którego dokonywał się wszelki ruch we Wszechświecie, następnie zniknęła za sprawą Einsteina, aby w końcu triumfalnie wyłonić się w dwudziestowiecznym kwantowym opisie funkcjonowania świata przyrody. Z tej nowej perspektywy okazuje się, że próżnia to złożona struktura podlegająca zmianom – błyskawicznym lub stopniowym. Zmiany te mogą mieć zaś skutki globalne i prawdopodobnie są one odpowiedzialne za wiele charakterystycznych cech naszego Wszechświata. Niewykluczone, że umożliwiły powstanie życia we Wszechświecie – i mogą kiedyś przyczynić się do jego zniknięcia.

Trudno jest nam dziś wyobrazić sobie trudności, przed którymi stali starożytni myśliciele próbujący pojąć ideę Niczego oraz zera. Dziś pojęcia te wydają się być niemal banalne. Włączenie ich do naszej rzeczywistości wymagało jednak od matematyków i filozofów niebywałej ekwilibrystyki umysłowej. Artystom przyswojenie i zbadanie nowego rozumienia Niczego zajęło jeszcze więcej czasu. Dzisiaj to jednak oni przodują w odkrywaniu związanych z Niczym paradoksów – szokując, bawiąc i zaskakując swoją publiczność.

Nie ryzykujesz...

A w tej całej sztuce to chodzi raczej o rysowanie konturów czy o kolorowanie środka?

Ali G

Nic nie ilustruje lepiej pospolitości naszej pospolitej epoki niż nasze zaabsorbowanie Niczym... W gruncie rzeczy Nic bardzo źle wygląda w bogatych zdobieniach[19].

Robert M. Adams

W latach 50. XX wieku artyści zaczęli się zastanawiać, dokąd zaprowadzi ich ścieżka biegnąca od wielobarwności przez jednobarwność aż po bezbarwność. Amerykański malarz abstrakcyjny Ad Reinhardt wystawiał początkowo płótna pomalowane w całości na czerwono lub niebiesko, jednak ostatecznie stworzył serię całkowicie czarnych kwadratowych obrazów o boku długości półtora metra, które w 1963 roku wystawiano w prestiżowych galeriach w USA, Londynie i Paryżu. Niektórzy krytycy uznali go rzecz jasna za szarlatana[20], jednak inni docenili jego art noir, „ostateczny wyraz estetycznej czystości”, jak stwierdził amerykański krytyk sztuki Hilton Kramer[21]. Reinhardt wystawiał później swoje czerwone, niebieskie i czarne obrazy osobno, opisując przy tym szeroko, jaki był ich raison d’être[22]. Pozostawiam już purystom ustalenie, które płótna lepiej uchwyciły istotę Niczego – czy całkowicie czarne obrazy Reinhardta, czy też całkowicie białe Roberta Rauschenberga. Ja osobiście wolę spektakularną eksplozję koloru w Numerze Zero Jaspera Johnsa[23].

Wizualne „nic” nie musi być bezpośrednio przedstawione za pomocą farby czy nawet pośrednio sygnalizowane przez jej brak. Artyści renesansowi odkryli swoje własne wizualne „nic” w XV wieku i stało się ono zalążkiem nowego sposobu reprezentacji świata w sztuce, który pozwolił na tworzenie nieskończonej liczby przedstawień. „Znikający punkt” to technika pozwalająca na realistyczne przedstawienie trójwymiarowej sceny na płaskiej powierzchni. Malarz wyobraża sobie linie biegnące od obiektów, które mają zostać odwzorowane na płótnie, do oka widza. Płótno staje się jakby ekranem, który pośredniczy między rzeczywistą sceną a okiem. Artysta następnie nanosi farbę w miejscach, w których linie przecinają się z owym ekranem. Linie przebiegające równolegle do ekranu przedstawiane są jako proste równoległe, z których każda kolejna leży coraz bliżej linii horyzontu. Linie prostopadłe do ekranu tworzą stożek prostych zbiegających się w jednym punkcie – zwanym punktem znikającym – który tworzy złudzenie perspektywy.

Muzycy również ścigali echa wielkiej pustki. Utwór Johna Cage’a 4’33” – który doczekał się wielu bisów w salach koncertowych świata – składa się z 4 minut i 33 sekund niczym niezakłóconej ciszy i jest wykonywany przez zawodowego pianistę w smokingu, siedzącego bez ruchu na stołku fortepianowym przed w pełni sprawnym steinwayem. Cage twierdził, że jego zamiarem było stworzenie muzycznego odpowiednika zera absolutnego[24] – temperatury, w której ustają wszelkie ruchy termiczne. Ciekawy pomysł, ale czy warto płacić za „wysłuchanie” tego utworu jakąkolwiek sumę pieniędzy większą od zera? Martin Gardner powiedział kiedyś: „Nigdy nie słyszałem 4’33”, ale przyjaciele mówili, że to najlepszy utwór Cage’a”[25].

Również pisarze podjęli ten temat z niekłamanym entuzjazmem. Elegancko wydany Esej o ciszy Elberta Hubbarda zawiera wyłącznie puste strony, podobnie jak rozdział autobiografii angielskiego piłkarza Lena Shackletona zatytułowany Co przecięty dyrektor wie o piłce nożnej. W 1974 roku wydano pustą książkę zatytułowaną Książka Nic, która doczekała się kilku wydań i przetrwała nawet pozew o naruszenie praw autorskich wystosowany przez autora innej książki składającej się z niezadrukowanych stron.

Istnieje technika pisarska, w której Nic stanowi oś wydarzeń. Wokół niej rozmieszczane są znoszące się przeciwieństwa. Martwe dusze Gogola rozpoczynają się od opisu pewnego dżentelmena, nieposiadającego żadnych cech charakterystycznych, który przyjeżdża do miasta N.:

W bryczce siedział pan niezbyt przystojny, ale i niebrzydki, ani nazbyt tłusty, ani nazbyt chudy; nie można powiedzieć, żeby stary, jednak niezbyt młody [tł. W. Broniewski].

Klasyczny przykład takiego wewnętrznie sprzecznego stylu opisywania, w którym cechy i ich przeciwieństwa całkowicie się znoszą, znajduje się na nagrobku pewnej kobiety z hrabstwa Northumberland. Rodzina zmarłej kazała wyryć w nagrobku następujące słowa:

Była skromna, cnotliwa i miłosierna, lecz również dumna, zapalczywa i drażliwa. Była czułą żoną i troskliwą matką, a jednak jej mąż i dziecko rzadko widywali jej oblicze, gdy nie było wykrzywione grymasem niechęci...[26]

Nie można w końcu zapomnieć o tych geniuszach marketingu, którzy potrafią uzyskać z niczego więcej niż zarabia większość z nas, cokolwiek byśmy nie robili. „Polo, miętówka z dziurą” (Polo, the mint with the hole) to jedno z bardziej znanych brytyjskich haseł reklamowych, dotyczy zaś dropsów z charakterystyczną okrągłą dziurką, znanych w USA pod nazwą Lifesaver. Ponad czterdzieści lat skutecznego marketingu opierało się na dziurze w cukierku a nie na nim samym. Nikt nie zwraca przy tym uwagi, że kupowany toroidalny cukierek zawiera solidną porcję pustej przestrzeni.

...nie wygrywasz

Nothing is real[3*].

The Beatles, Strawberry Fields Forever

Wystarczy już tych skrawków Nicości. Jeśli o czymś nam mówią, to tylko o tym, że kontemplacja Niczego prowadzi nas na manowce ludzkiej wyobraźni. Część przedstawionych tu zagadnień zostanie omówiona w następnych rozdziałach. Okaże się wtedy, że Nic nie jest ledwie dziwacznym dodatkiem do historii idei, lecz zawsze znajduje się niemal w centrum wydarzeń. W każdym zaprezentowanym w tej książce obszarze tematycznym występuje pewna główna kwestia, której zrozumienie wymaga dogłębnego pojęcia oraz odpowiedniej reprezentacji Niczego. Filozoficzne przeglądy kluczowych idei z historii myśli ludzkiej zawsze skupiały się na pojęciach takich jak nieskończoność[27], lecz niewiele miały do powiedzenia na temat Nicości. Teolodzy poważnie zaangażowali się w dyskusję na temat wielorakich przejawów Niczego, aby rozstrzygnąć, czy się z niego wywodzimy i czy grozi nam powrót do jego bezbożnej otchłani. Praktyki religijne często wiążą się z rzeczywistością Niczego, głównie ze względu na poruszaną problematykę śmierci. Śmierć jako całkowita anihilacja jest od wieków rozumiana jako jedna z najbliższych nam odmian Niczego i pełni tradycyjną funkcję w przedstawieniach artystycznych. Śmierć jest stacją końcową i dostarcza nam najszerszej skali porównawczej, sugerując przy tym istnienie pewnej ostatecznej perspektywy czy wręcz sądu ostatecznego – jej brutalna realność może zostać wykorzystana do wypędzenia nas ze stanu błogiego zanurzenia w tu-i-teraz.

Jednym z naszych celów jest naprawienie tego zaniedbania i pokazanie, w jaki sposób Nic, w swoich rozmaitych przejawach, okazuje się być kluczowym pojęciem w wielu dziedzinach nauki. Właściwe zrozumienie Niczego prowadzi często do wyłonienia się nowych sposobów myślenia o świecie. Naszą „nicofilię” rozpoczniemy od zbadania historii tego pojęcia oraz matematycznego symbolu zera. W tym kontekście nic nie jest takie, jak mogłoby się nam wydawać. Logika Greków uniemożliwiła im wyrażenie idei zera i dopiero w kulturze indyjskiej znajdziemy myślicieli, którzy nie mieli problemu z uznaniem, że Nic może być Czymś. Następnie przyjrzymy się, co zaszło, gdy również Grecy podjęli ten temat. Ich zmagania skoncentrowały się na Nic fizycznym – zerze pustej przestrzeni, próżni i pustki. Zmaganie, aby sensownie wyrazić te pojęcia i wcielić je w schemat kosmologiczny, porządkujący codzienne doświadczenia z obiektami świata fizycznego, wyznacza początek nieustającej i coraz bardziej zawiłej dyskusji trwającej niemal dwa tysiące lat. Nauka i teologia średniowiecza zmagały się nieustannie z ideą próżni, próbując rozstrzygnąć kwestię jej realności fizycznej, logicznej możliwości i tego, czy jest pożądana z teologicznego punktu widzenia.

Część problemów z zerem oraz ze związanym z nim pojęciem nieskończoności wynikała z faktu, że zdawało się ono prowadzić do paradoksów i wprowadzających zamieszanie sprzeczności. To dlatego wielu wybitnych myślicieli poświęciło mu tak wiele uwagi. To jednak, co logik uważa za herezję, dla pisarza jest darem niebios. Niezliczeni autorzy uniknęli kłopotów z Niczym, potęgując na coraz to nowe sposoby związane z nim paradoksy, bawiąc i zaskakując w ten sposób odbiorców swojej sztuki. Podczas gdy filozof może boleśnie odczuć krytykę ze strony teologów obwiniających go o poważne podejmowanie tak bluźnierczych zagadnień, humoryście próbującemu przekazać swoim czytelnikom, jak wielkie jest znaczenie Niczego, może ujść to płazem równie łatwo, co Freddiemu Mercury, gdy śpiewał „Nothing really matters”. Gdy inni protestowali przeciwko Niczemu, żarty językowe i paradoksy eksploatowane przez pisarzy dostarczały dodatkowej amunicji w walce o podważenie przekonania, że Nic może stać się rozsądnym pojęciem. Gdy jednak wracało ono do łask poważnych myślicieli, to czyż gry słowne nie stanowiły doskonałej ilustracji tego, jak bezdenne głębie filozoficzne kryje w sobie ta idea?

Równolegle do średniowiecznych poszukiwań sensu Niczego i pustki narodziła się poważna eksperymentalna filozofia próżni. Same zabawy słowne mające pomóc w ustaleniu, czy próżnia może istnieć, przestały wystarczać. Pojawiła się nowa droga ku wiedzy – zobacz sam, czy umiesz wytworzyć próżnię. Dotychczasowe dysputy teologiczne na temat realności próżni zostały z czasem wzbogacone o szereg prostych eksperymentów mających pokazać, czy jest możliwe całkowite opróżnienie pewnego fragmentu przestrzeni. Ten tok rozumowania doprowadził ostatecznie naukowców takich jak Torricelli, Galileusz, Pascal czy Boyle do usunięcia powietrza ze szklanych pojemników przy użyciu pomp i wykazania istnienia rzeczywistego ciśnienia i ciężaru powietrza unoszącego się nad naszymi głowami. Próżnia stała się częścią nauki eksperymentalnej. Okazała się być przy tym bardzo przydatna.

Fizycy wątpili jednak, czy możliwe jest wytworzenie prawdziwej próżni. Uważano, że Wszechświat wypełniony jest przez ocean eterycznej substancji, w której poruszamy się, nie wywierając nań żadnego mierzalnego wpływu. Naukowcy w XVIII i XIX wieku zmagali się z tym ulotnym płynem i z próbami wyjaśnienia przy jego udziale na nowo odkrytych sił elektrycznych i magnetycznych. Został on ostatecznie wygnany z gmachu fizyki dopiero za sprawą ostrego jak brzytwa umysłu Einsteina i talentu eksperymentatorskiego Michelsona. Pokazali oni, że kosmiczny eter nie jest konieczny, a dowody na jego istnienie są nieprzekonujące. W 1905 roku kosmiczna próżnia znów stała się możliwa.

Sytuacja jednak ponownie uległa zmianie. Nowa, spektakularna teoria grawitacji Einsteina pozwalała na precyzyjne matematyczne opisanie przestrzeni całkowicie pozbawionej masy i energii. Mogły więc istnieć puste wszechświaty.

Czegoś jednak brakowało w opisie najmniejszych składników świata. Rewolucja kwantowa pokazała nam, że dawny obraz próżni jako pustego pudełka jest nie do utrzymania. Próżnię należy raczej rozumieć jako stan pudełka po usunięciu z niego wszystkiego tego, co da się usunąć. Nie oznacza to jednak, że pudełko jest puste. Tym, co pozostaje, jest raczej najniższy dostępny stan energetyczny – taki, że wszelkiego typu zakłócenia lub wpływy z zewnątrz powodują podwyższenie jego energii.

Z biegiem lat ta nowa egzotyczna wizja kwantowej Nicości zaczęła poddawać się badaniom eksperymentalnym. Niestrudzone wytwarzanie sztucznej próżni przez naukowców pod koniec XIX wieku doprowadziło do powstania wielu użytecznych i powszechnie dziś znanych urządzeń, jak lampy próżniowe, żarówki czy lampy rentgenowskie. Rozpoczął się podbój „pustej” przestrzeni. Fizycy odkryli, że ich asekuracyjna definicja próżni jako tego, co pozostaje po usunięciu wszystkiego, co da się usunąć, nie była tak niemądra, jak by się mogło wydawać. Rzeczywiście zawsze coś zostaje – energia próżni przenikająca każdy zakątek Wszechświata. Ta wszechobecna, niedająca się usunąć energia próżni została w końcu wykryta i pokazano, że jej obecność jest fizycznie namacalna. Jej prawdziwe znaczenie dla struktury Wszechświata zostało jednak odkryte dopiero względnie niedawno. Jak się okazuje, świat może posiadać wiele różnych stanów próżniowych. W określonych warunkach może nastąpić przejście między dwoma takimi stanami – ze spektakularnymi konsekwencjami tego procesu. Co ciekawe, wydaje się, że tego typu przejścia trudno jest uniknąć przy opisie pierwszych chwil rozszerzania się Wszechświata. Jeszcze ciekawszy jest fakt, że owo przejście może prowadzić do szeregu interesujących skutków, co pozwala ostatecznie na wyjaśnienie wielu niezwykłych właściwości Wszechświata, które wydawały się być wcześniej owiane całkowitą tajemnicą.

Na koniec pozostaną nam dwie kosmologiczne tajemnice dotyczące Niczego. Pierwsza z nich ma starożytny rodowód – jest to problem stworzenia Czegoś z Niczego i pytanie o to, czy Wszechświat miał początek. Jeśli tak, to z czego się wyłonił? Jakie są religijne źródła takiego poglądu i jaki jest dzisiaj jego status naukowy? Druga tajemnica jest nam czasowo bliższa. Łączą się w niej wszystkie współczesne przejawy próżni, opis grawitacji i nieunikniona obecność energii w próżni kwantowej. Einstein pokazał nam, że Wszechświat może być wyposażony w tajemniczą postać energii próżni. Aż do niedawna obserwacje astronomiczne mówiły nam tylko tyle, że jeśli ta energia rzeczywiście istnieje i wywiera wpływ na cały Kosmos, to jej intensywność musi być nieprawdopodobnie mała, aby nie zdominowała reszty Wszechświata. Fizycy nie mają pojęcia, dlaczego jej wpływ na ewolucję Kosmosu pozostaje tak niewielki. Wydaje się, że taka energia po prostu nie istnieje. Musi istnieć jakieś proste prawo przyrody, wciąż czekające na odkrycie, które przywraca próżnię i ustala wartość energii próżni na poziomie zera. Musimy jednak porzucić nadzieję na tak proste rozwiązanie. W 1998 roku dwa zespoły astronomów połączyły moc najpotężniejszych ziemskich teleskopów z niemającą sobie równych mocą optyczną Kosmicznego Teleskopu Hubble’a i zgromadziły przekonujące dowody na realność kosmicznej energii próżni. Jej działanie jest spektakularne. Okazuje się ona przyspieszać rozszerzanie się Wszechświata. Jeśli energia ta jest naprawdę czymś realnym, to wyznaczy ona przyszłe losy Wszechświata i zdeterminuje jego koniec.

Czy istnieje lepszy moment, by zacząć opowieść o Niczym?

Przypisy

Rozdział 0. Nicologia – lot donikąd

[1] Pierwsze słowa wypowiedziane w filmie dźwiękowym, Śpiewak jazzbandu, 1927.

[2] P.L. Heath, Nothing, [w:] P. Edwards (red.), The Encyclopedia of Philosophy, t. 5 i 6, Macmillan, New York 1967, s. 524.

[3] Któż by to właściwie miał być?

[4] To słowo oznaczające „nic”, wciąż powszechnie spotykane w niektórych dialektach w północnej Anglii, ma źródła skandynawskie, pochodzi zaś z języka staronordyckiego. Miało ono wiele innych znaczeń – „wykastrowany byk”, czyli wół (tzw. nowt-geld oznaczał występujący na północy Anglii specjalny podatek płacony w sztukach bydła domowego), a także „osobę głupią” lub „powolną”.

[5] Oznaczające „coś pozbawionego określonej formy”.

[6] Światy pozbawione wszelkiego typy porządku, planu czy celu. Słowo to, skontrastowane z pojęciem „Wszechświat”, pojawia się w książce Mind Williama Jamesa, na s. 192, gdzie pisze on tak: „Świat [...] jest czystym nieporządkiem, chaosem, zeroświatem, przed którego pełną przypadkowości władzą [...] się nie ugnę”.

[7] Osoby, które odrzucają wszelkie poglądy religijne i nakazy moralne; czasem pogląd ten uważa się za skrajną postać sceptycyzmu, w której zaprzecza się wszelkiemu istnieniu.

[8] Osoby, który głosiły heretycką doktrynę, że w naturze Chrystusa nie był obecny żaden element ludzki, wyłącznie natura boska.

[9] Osoby, które zajmują się rzeczami bez znaczenia.

[10] Osoby, które nic nie robią (ang. nihilagent).

[11] Osoby nieposiadające poglądów religijnych lub politycznych.

[12] Osoby niewyznające żadnych poglądów religijnych.

[13] Osoby niewierzące w istnienie bytów duchowych.

[14] „Zerówki” to jednostki uczestnictwa w funduszu powierniczym (truście działającym według brytyjskiego prawa) uprzywilejowane co do udziału w majątku trustu, ale niedające prawa do dywidendy. Stanowią formę inwestycji obarczonej relatywnie niskim ryzykiem, które wynika z tego, że przy zamykaniu funduszu inwestycyjnego jego majątek w pierwszej kolejności przeznaczany jest na wykup „zerówek”. Nie dają one prawa do pobierania zysku (stąd „zero”), ale podlegają wykupowi w kolejnych latach, a przypisane do nich zyski są reinwestowane w kolejne „zerówki”.

[15] Zob. np. hasło Love, [w:] Oxford English Dictionary, źródło: http://www.oed.com/.

[16] Pogo, 20.03.1965, cyt. za: R.M. Adams, Nil. Episodes in the Literary Conquest of Void During the Nineteenth Century, Oxford University Press, New York 1966.

[17] J.K. Galbraith, Money. Whence it Came, Where it Went, Deutsch, London 1975, s. 157.

[18]Prope nihil. Istniał wówczas powszechny pogląd, że Nic to bardzo mała wielkość dodatnia – coś znacznie mniejszego, niż to można sobie wyobrazić, ale wciąż coś. Francuskie słowo rien („nic”) ma się wywodzić z łaciny, od słowa rem, biernika liczby pojedynczej słowa „rzecz”, a w starofrancuskim rzeczywiście słowo rien stosowane było w sensie pozytywnym – Justice amez so tôte rien („Kochaj miłość ponad wszystkie inne rzeczy”).

[19] R.M. Adams, op. cit., s. 3, 34.

[20] R.F. Colin, Fakes and frauds in the art world, „Art in America” 1963, nr 2.

[21] H. Kramer, [w:] „The Nation”, 22.06.1963.

[22] B. Rose (red.), Art-as-Art. The Selected Writings of Ad Reinhardt, Viking Press, New York 1975.

[23] J. Johns, The Number Zero, 1959, zbiory prywatne.

[24] –273,15 stopni Celsjusza.

[25] M. Gardner, Mathematical Magic Show, Penguin, London 1985, s. 24.

[26] Cyt. za: N. Annan, The Dons. Mentors, Eccentrics and Geniuses, HarperCollins, London 1999, s. 264.

[27] E. Maor, To Infinity and Beyond. A Cultural History of the Infinite, Princeton University Press, Princeton 1987.

[1*] Słowo aftermath oznacza „pozostałość” czy „pokłosie”, ale after-math, odczytywane dosłownie, oznaczałoby „postmatematykę”, czyli „matematykę po (czymś)” (wszystkie przypisy w tekście pochodzą od tłumacza).

[2*] Gra słów nieprzetłumaczalna na język polski.

[3*] W języku angielskim zdanie Nothing is real rozumie się zwykle jako „Nic nie jest prawdziwe”, ale odczytywane słowo po słowie oznacza „Nic jest prawdziwe”. Takie samo podwójne znaczenie ma nieco mniej elegancka polska konstrukcja: „Co jest prawdziwe? Nic!”.

KATALOGwiosna – lato 2014

COPERNICUS CENTER PRESS działa pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, ufundowanego przez światowej sławy filozofa, kosmologa i teologa, laureata Nagrody Templetona Michała Hellera.

Nasze publikacje obejmują szerokie spektrum światowej myśli naukowej i filozoficznej: filozofię (w szczególności filozofię nauki i filozofię prawa), teologię, kosmologię, matematykę, logikę i neurobiologię. Wydajemy książki w języku polskim i angielskim, według najwyższych standardów akademickich, merytorycznych i edytorskich.

Aby na bieżąco otrzymywać informacje o naszej ofercie (w tym o tytułach anglojęzycznych) i organizowanych przez nas wydarzeniach, zapraszamy na stronę internetową:

www.ccpress.pl

tel.:+48 12 430 63 00

Copernicus Center Press Sp. z o.o.

pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków

e-mail: [email protected]

NOWOŚCI

MAJ 2014

GRANICE NAUKI

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-049-5

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 344

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-102-7Cena: 44,90 zł

Czego uczy nas historia nauki? Jak rozumieć czas i jak o nim rozmawiać? Jaką rolę w nauce odgrywają takie wartości, jak dobro i piękno? W swojej najnowszej książce Michał Heller zastanawia się nad trzema zasadniczymi zagadnieniami: czym jest nauka i czemu zawdzięcza ona swoje sukcesy? Jak teorie naukowe mają się do rzeczywistości? Jakie miejsce w naukowym obrazie świata zajmuje człowiek: twórca nauki i odkrywca praw przyrody? Przedmiotem refleksji i analiz wybitnego filozofa i kosmologa są procesy, dotyczące zarówno Wszechświata – rozumianego jako całość – oraz pewnych jego aspektów i zjawisk zachodzących w samej nauce.

MAJ 2014

NEGOCJACJE

Jerzy Stelmach, Bartosz Brożek

ISBN 978-83-7886-097-6

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 216

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-099-0Cena: 39,90 zł

Czy istnieje niezawodna metoda negocjowania? Jakie są teoretyczne podstawy negocjacji? Jakie negocjacyjne mity utrudniają nam rozstrzyganie sporów? Jak negocjować w sposób słuszny, skuteczny, czy ekonomicznie efektywny? W książce Autorzy przedstawiają trzy modele negocjowania – argumentacyjny, topiczno-retoryczny i ekonomiczny – pokazując tym samym, jakimi narzędziami dysponować możemy w procesie rozwiązywania sporów. Prezentowane modele odwołują się do różnych kryteriów negocjowania – słuszności, skuteczności i efektywności ekonomicznej – a Autorzy przekonują, że każdy z nich może być zarówno stosowany samodzielnie, jak i wspólnie. W książce odnaleźć też można krytyczną analizę najpopularniejszych dziś metod negocjowania, zarys logiki negocjacji, obronę erystyki negocjacyjnej i uwagi na temat psychologii negocjacji. Autorzy rozprawiają się także z dwoma negocjacyjnymi mitami: idealnego negocjatora i idealnej metody negocjacyjnej.

MAJ 2014

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-098-3

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 272

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 34,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem Wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens Wszechświata są ze sobą ściśle związane. Właściwie stanowią one jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z Wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii Wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury Wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym Wszechświecie? Polecamy wznowienie klasycznej książki słynnego filozofa i kosmologa, poprawione i poprzedzone nowym wstępem Autora.

KWIECIEŃ 2014

PRZEKRÓJ PRZEZ WSZECHŚWIAT

Łukasz Lamża

ISBN 978-83-7886-087-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 232

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-088-4Cena: 39,90 zł

Jak wygląda świat z perspektywy mrówki, pojedynczego atomu albo galaktyki? Czy życie mgławicy przypomina życie kontynentu, to zaś życie cząsteczki białka? A może obserwowalny Wszechświat jest tylko maleńkim pyłkiem, a w każdym atomie kryją się nieskończone kosmosy tętniące życiem? Bogato ilustrowana książka prowadzi Czytelnika krok po kroku poprzez skale przestrzenne Wszechświata: od najpotężniejszych struktur kosmicznych, przez świat galaktyk, gwiazd, planet, skał, roślin, mrówek, bakterii, struktur komórkowych, związków chemicznych i atomów, aż po pojedyncze cząstki elementarne. Kolejne rozdziały opisują fascynujący świat śpiewów ziemskiej magnetosfery, wielkich kosmicznych eksplozji i mikroskopijnych soczewek mrówczego oka, a towarzyszący tym opisom komentarz dotyka takich kwestii, jak miejsce człowieka we Wszechświecie, istota nauki i granice naszego poznania oraz piękno, jedność i harmonia Natury we wszystkich jej skalach.

KWIECIEŃ 2014

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin Dunbar

ISBN 978-83-7886-091-4

Tłum. Bartłomiej Kucharzyk

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 39,90 zł

Dlaczego spośród kilkunastu żyjących niegdyś gatunków hominidów przetrwał właśnie homo sapiens? Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych istot z którymi dzielimy planetę? Kiedy i jak doszło do tego odróżnienia? „Kim więc jesteśmy my, gatunek malarzy i poetów? Dlaczego, spośród wszystkich gatunków w historii, tylko że ci bezimienni artyści wpadli na to, by zostawić po sobie te subtelne ślady? I, to być może najciekawsze pytanie, dlaczego je zostawili?” Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Jak, biorąc pod uwagę, że nasze początki nie różnią się niczym od początków wszystkich innych żywych istot, dochodzi w trakcie ludzkiego życia do pojawienia się tych różnic? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń?

KWIECIEŃ 2014

PRZECIW ROZPACZY

Wojciech Załuski

ISBN 978-83-7886-093-8

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 280

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-094-5Cena: 44,90 zł

Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do wniosku, że jej najbardziej charakterystycznym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było szczególnie intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu ponadczasowy wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest ono osobiste, by nie powiedzieć intymne – z rodzaju tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznej refleksji nad tym zagadnieniem.

KWIECIEŃ 2014

WYZWANIA REALIZMU

Łukasz Mścisławski

ISBN 978-83-7886-095-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 292

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-096-9Cena: 49,90 zł

Czy trudności interpretacyjne nierelatywistycznej mechaniki kwantowej są zagadnieniami, które już dawno przestały być aktualne, czy zawierają jednak pewien twórczy potencjał? Czy istnieje związek między nimi a stanowiskami filozoficznymi, przyjmowanymi przez naukowców? A może konfrontacja trudności z tradycyjnymi pytaniami filozoficznymi da szansę na wypracowanie zupełnie nowych teoretycznych narzędzi badawczych, tak potrzebnych współczesnej fizyce? Książka prezentuje genezę zupełnie nowego spojrzenia na teorie fizyczne, zaproponowane przez brytyjskiego fizyka, Chrisa J. Ishama. Czytelnik zapozna się zarówno z najbardziej znanymi problemami interpretacyjnymi mechaniki kwantowej, jak również z nieco mniej popularnymi, które jednak okazują się mieć doniosłe konsekwencje. Całość prezentacji wskazuje na niezwykłe sprzężenie, które zachodzi między poszukiwaniem coraz ogólniejszych teorii fizycznych, ich formalizmem matematycznym a pewnymi wątkami filozoficznymi.

KWIECIEŃ 2014

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 54

ISSN 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 326

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book

Pierwszy artykuł kolejnego, 54. numeru ZFN dotyczy problemu brakującej masy – problemu, który wymusza rewizję nie tylko obowiązujących teorii fizycznych lecz także naszego obrazu świata. Druga, większa część tomu poświęcona jest naukowej i filozoficznej refleksji nad religią i myślą teologiczną. Pierwszy tekst tej części przedstawia problemy i oczekiwania związane z ewolucyjnym podejściem do badań nad religią. Dwa kolejne artykuły mają bardziej filozoficzny charakter. Jeden z nich stanowi dyskusję z pewnymi interpretacjami arystotelesowskiego rozumu czynnego, celem drugiego jest przedstawienie i próba odrzucenia pewnych argumentów przeciwko tzw. teologii naturalnej. Ostatni artykuł numeru poświęcony jest koncepcji emergencji w ujęciu Philipa Claytona i jej możliwym implikacjom na gruncie teologii. Clayton ponownie pojawia się w kolejnym tekście – wywiadzie, jaki przeprowadził z fizykiem, Siergiejem Gribem.

MARZEC 2014

CZY FIZYKA I MATEMATYKA TO NAUKI HUMANISTYCZNE?

Michał Heller, Stanisław Krajewski

ISBN: 978-83-7886-078-5

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 480

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-079-2Cena: 49,90 zł

Czy jest prawdziwe powiedzenie, że wszystkie nauki dzielą się na fizykę i zbieranie znaczków? W takim razie co z matematyką? Czy nauki ścisłe i humanistyka to organiczne części tej samej, ogólnoludzkiej kultury? Wśród ludzi dominuje przeciwstawianie nauk ścisłych, czyli przede wszystkim matematyki i fizyki, naukom humanistycznym. Czasem czyni się to wywyższając ścisłość nauk ścisłych, czasem wskazując na ich ograniczenia, niemożność uchwycenia prawdziwej, żywej złożoności, której nie mogą uchwycić struktury formalne. Tymczasem to przeciwstawienie nie jest absolutne: u źródeł podstawowych pojęć matematyki i fizyki są doświadczenia potoczne, odniesienia do człowieczej perspektywy postrzegania świata, próby jego spontanicznego modelowania, sądy wartościujące.

MARZEC 2014

TRANSCENDENCJA I NATURALIZM

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-073-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 140

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-077-8Cena: 29,90 zł

Jakie jest miejsce człowieka we wszechświecie w odniesieniu do Boga? Jakie są możliwości i potrzeby poznawcze człowieka? Czy istnieje konflikt między badaniami teologii i nauk przyrodniczych? Choć człowiek od zawsze szuka odpowiedzi na pytania o początki, sens i cel swojego istnienia, nabywając wiedzę i doskonaląc narzędzia, poszukiwania te nadal są fascynujące. Właściwa każdemu z nas natura badacza każe nam przeszukiwać dostępną rzeczywistość w nadziei na zrozumienie Bożych zamysłów. Książka jest przewodnikiem po tej wędrówce, pokazującym poprzez dokonania filozofów i przyrodników jak silna i intelektualnie owocna jest ludzka potrzeba sensu, ładu i piękna. To pochwała rozumu jako narzędzia zdolnego odczytywać Bożą obecność w świecie i świadectwo przekonania, że wiara i rozum wspólnie służą człowiekowi w odnalezieniu swojego miejsca we wszechświecie i że nie ma między nimi konfliktu.

LUTY 2014

ELEMENTY FILOZOFII PRZYRODY

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-065-5

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 272

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 39,90 zł

Dlaczego Księga Przyrody zapisana jest językiem matematyki? Co teorie fizyczne mówią na temat przestrzeni? Skąd wzięły się wszechświat, życie i umysł? Nauka wyrosła z filozofii przyrody i nigdy nie zdołała podciąć swoich filozoficznych korzeni. Autorzy przeprowadzają czytelnika przez historię ludzkiego postrzegania przyrody ożywionej i nieożywionej i coraz bardziej udane próby ujęcia zjawisk w karby matematycznych równań – to znakomita lektura i kompendium wiedzy dla każdego, kto interesuje się osiągnięciami nauki lub kogo pociągają filozoficzne koncepcje. To książka, która w zwięzły i klarowny sposób pomaga zrozumieć czym jest nauka, jak rodziły się najważniejsze teorie i jakie wizje czasu, przestrzeni, materii, przyczynowości, a nawet życia i całego wszechświata owe teorie implikują.

LUTY 2014

ELEMENTY MECHANIKI KWANTOWEJ DLA FILOZOFÓW

Michal Heller

ISBN: 978-83-7886-066-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 192

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-074-7Cena: 34,90 zł

Jak wygląda prawdziwa struktura materii? Czy najbardziej fundamentalnymi prawami natury rządzi prawdopodobieństwo, a nie konieczność? Dlaczego świat kwantów rządzi się prawami sprzecznymi ze zdrowym rozsądkiem? Mechanika kwantowa narodziła się w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia, gdy panowało powszechne przekonanie, że natura skrywa już niewiele tajemnic. Sformułowanie teorii kwantów obaliło ten optymistyczny pogląd – stało się jasne, że przyroda w najmniejszej skali funkcjonuje całkowicie inaczej niż w skali, w której działają nasze zmysły. Świat cząstek elementarnych, zjawiska nielokalne, indeterminizm i wiele paradoksów pociąga zwłaszcza filozofów, bo sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem obraz mikroświata wywołuje doniosłe filozoficzne konsekwencje.

LUTY 2014

GRANICE INTERPRETACJI

Bartosz Brożek

ISBN: 978-83-7886-068-6

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-081-5Cena: 34,90 zł

Czy rozumienie przypomina rozmowę, widzenie, czy taniec? Czy istnieje język doskonały? Czym jest interpretacja? Czy poza jej granicami leży tylko nonsens? Autor odpowiada na pytanie, dlaczego w świecie komunikacji jesteśmy skazani na interpretację; posiłkując się ustaleniami współczesnych nauk kognitywnych i teorii ewolucji, a także czerpiąc z tradycji filozofii analitycznej dowodzi, że nie może istnieć język doskonały niepodatny na interpretację. Zastanawia się również nad strukturą rozumienia i pokazuje, że zbyt pochopne próby interpretacji mogą nas prowadzić w krainę bełkotu. To pierwsza w literaturze polskiej próba zmierzenia się ze zjawiskiem interpretacji, oparta w znacznej mierze na tym, co biologia mówi o ludzkiej zdolności rozumienia.

LUTY 2014

NIEDOMKNIĘTY BILANS WSZECHŚWIATA

Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-067-9

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 240

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-076-1Cena: 34,90 zł

Czym jest ciemna energia? Jakie obiekty lub cząstki tworzą ciemną materię? Skąd wiadomo, że wszechświat składa się głównie z ciemnej materii i jest wypełniony ciemną energią? Z czego składa się wszechświat? Jeszcze nie tak dawno fizycy sądzili, że dobrze znają odpowiedź na to pytanie, i że potrafią dokładnie zidentyfikować wszystkie obiekty, które dają swój wkład do całkowitej masy wszechświata. Problem pojawił się wtedy, gdy obserwacje astronomiczne dostarczyły dowodów na obecność znacznych ilości dodatkowej, niewidocznej materii i na przyspieszenie ekspansji wszechświata rozpychanego tajemniczą energią, która jest równoważna masie. Po przeprowadzeniu wstępnych oszacowań okazało się, że wszystkie znane do tej pory postaci materii to tylko wierzchołek gigantycznej góry lodowej. Co znajduje się pod powierzchnią wody?

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych. Mateusz Hohol w swojej książce stawia te pytania i formułuje na nie trafne odpowiedzi.

BESTSELLERY

BÓG I NAUKA. Moje dwie drogi do jednego celu

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-018-1

Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Dlaczego nie należy zapychać Bogiem dziur w nauce? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Jak pogodzić wiarę w stworzenie świata przez Boga z wiedzą naukową? Jak się ma biblijny opis stworzenia do około czternastu miliardów lat historii wszechświata i ewolucyjnego pochodzenia ciała i umysłu człowieka? Czy nowoczesny, naukowy światopogląd wyklucza religijność i czyni z niej zabobon? To pytania, jakie przed sobą muszą postawić nie tylko naukowcy, filozofowie i teologowie. Stawia je każdy, kto racjonalnie podchodzi do swojej wiary. Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji Została napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii uczniów wszystkich klas szkół podstawowych, gimnazjów i pogimnazjalnych.

LISTOPAD 2013

KOSMICZNY PROJEKT

Paul Davies

ISBN 978-83-7886-019-8

Tłum. Aleksandra Bielaczyc

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Skąd wzięła się matematyka? Jaką drogę przyjęła ewolucja zdolności matematycznych? Co ma wspólnego matematyka z metaforami? Czy obiekty matematyczne istnieją poza czasem i przestrzenią? Czy nauka potrafi wyjaśnić niepojętą skuteczność matematyki w odkrywaniu praw przyrody? Autorzy przedstawiają najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Pokazują, że ewolucję zdolności matematycznych wyjaśnić można odwołując się nie tylko do wrodzonych umiejętności protomatematycznych, ale także do roli ewolucji kulturowej. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia Churchland

ISBN: 978-83-7886-031-0

Tłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

Skąd bierze się moralność? Czy jej źródeł można poszukiwać w biologii? Jaką rolę odgrywa mózg w kształtowaniu naszych postaw moralnych? Czy moralność jest czymś specyficznie ludzkim? W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi,zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

KATALOG ALFABETYCZNY

„BYŁEM PANA PRZECIWNIKIEM [PROFESORZE EINSTEIN]...”

Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-32-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 462

Cena: 129,90 zł

„To nie tylko niezwykle interesujące dzieje pewnej polemiki, lecz również portret naukowego środowiska Lwowa na przestrzeni kilku pierwszych dekad XX stulecia” (prof. M. Heller). „Drobiazgowe odtworzenie niepowtarzalnej atmosfery tego specyficznego centrum dyskusyjnego, przejrzysty język i logiczny układ książki sprawiają, że jej lektura staje się swoistym zaproszeniem do fascynującej podróży po miejscach, epizodach, postaciach i strukturach naukowych” (dr hab. K. Maślanka).

BÓG I NAUKA

Michał Heller Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

ISBN: 978-83-7886-018-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

CZY NAUKA ZASTĄPI RELIGIĘ?

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-62259-14-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 238

Cena: 59,90 zł

Pytanie „Czy nauka zastąpi religię?” rozumieć można na różne sposoby. Może ono presuponować pogląd, że nauka przejmuje funkcje, które spełnia religia. Inni odczytają je jako pytanie retoryczne: nauka nie może zastąpić religii, bo ta odpowiada na inne potrzeby. Wreszcie, pytanie to, choć sugeruje pewną rozłączność nauki i religii, wskazuje zarazem na to, co łączy te dwa zjawiska – na racjonalność. To właśnie racjonalność umożliwia autentyczny dialog pomiędzy nauką a religią.

DOWODY ONTOLOGICZNE

red. Tadeusz Wszołek

ISBN: 978-83-62259-07-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 288

Cena: 59,90 zł

Święty Anzelm z Canterbury w stosunkowo krótkim tekście sformułował argument na istnienie Boga, który już ponad 900 lat rodzi skrajne reakcje: przyciąga i fascynuje, ale też odpycha i irytuje. Trudno wskazać inny filozoficzno-teologiczny tekst, który byłby tak płodny i inspirujący. Wszyscy za podziwu godne uznają to, że człowiek był w ogóle zdolny do wskazania takiej drogi poznania Boga. Książka zawiera nowe studia poświęcone ratio Anselmi, które powstały w związku z 900. rocznicą śmierci Biskupa z Canterbury.

EKSPERYMENTALNA METAFIZYKA

Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-62259-27-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 368

Cena: 79,90 zł

Mechanika kwantowa jest jedną z najważniejszych i najlepiej potwierdzonych empirycznie teorii współczesnej nauki. Odwołując się do argumentów irlandzkiego fizyka Johna Stewarta Bell, autor książki wykazuje, że doprecyzowanie wszystkich istotnych zagadnień o charakterze konceptualnym ma fundamentalne znaczenie dla poprawnej interpretacji formalizmu mechaniki kwantowej, formułuje również argumenty za zasadnością określania dyskutowanej przez siebie problematyki z pogranicza nauki i filozofii mianem eksperymentalnej metafizyki.

ELEMENTY

EuklidesTłum. i komentarz: Piotr Błaszczyk, Kazimierz Mrówka

ISBN: 978-83-7886-013-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 330

Cena: 69,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-057-0Cena: 69,90 zł

Elementy Euklidesa są arcydziełem literatury matematycznej i najważniejszą pracą naukową wszech czasów. „Wielkość”, „stosunek”, „proporcja”, „wielokrotność” to pojęcia, z których Euklides stworzył teorię spełniającą w matematyce greckiej taką funkcję, jaką we współczesnej matematyce pełnią liczby rzeczywiste. Teoria „wielkości” stanowi fundament teorii figur podobnych. Podobieństwo figur to kod, którym posługuje się ludzkość od ponad dwóch tysięcy lat. Tym dwóm księgom poświęcona jest niniejsza praca, zawierająca pierwszy polski przekład z języka greckiego wraz z komentarzem.

EPISTEMOLOGIA INFORMACJI

Marek Hetmański

ISBN: 978-83-7886-046-4

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 366

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-069-3Cena: 59,90 zł

Niniejsza monografia jest prezentacją podmiotowych i poznawczych aspektów kategorii informacji i jej znaczenia dla epistemologicznych analiz poznania i wiedzy. Zawiera historię i stan badań nad informacją - także tych rozwijanych w ramach filozofii informacji. Omówione są nie tylko naukowe, ale również kulturowe zmiany spowodowane przez technologie informatyczne, w szczególności takie zjawiska jak nadmiar i niedobór informacji, wieloznaczność i niewiarygodność komunikatów oraz dezinformujący charakter niektórych wytworów masowej kultury.

EWOLUCJA ŻYCIA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

red. Janusz Mączka, Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-15-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 212

Cena: 59,90 zł

Pojęciem ewolucji posługują się matematycy, astronomowie, socjolodzy, psycholodzy. Właściwie nie ma takiego obszaru badawczego, w którym pojęcie to by nie występowało, można zatem pokusić się o postawienie następującej tezy: pojęcie ewolucji wyrasta nie tyle z krytycznej refleksji nad zmiennością świata przyrody, ile raczej swoje źródło czerpie z głębokiej struktury świata. Badając ewolucję (w różnych jej wymiarach), przybliżamy się do prawdy o sposobie funkcjonowania całego wszechświata.

FENOMEN NORMATYWNOŚCI

Bartosz Brożek, Anna Brożek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-032-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 226

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-040-2Cena: 34,90 zł

Książka stanowi próbę zmierzenia się z zagadką normatywności. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jak należy rozumieć pojęcia normatywne, takie jak obowiązek, powinność czy poprawność. Fenomen normatywności to unikalna w polskiej literaturze filozoficznej próba spojrzenia na kwestie związane z normatywnością w całej ich złożoności, a przy tym poszukująca wspólnych podstaw dla rozmaitych wcieleń dyskursu normatywnego.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

FILOZOFIA KOSMOLOGII

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-020-4

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 178

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-037-2Cena: 29,90 zł

Co to znaczy, że wszechświat się rozszerza? Czy Wielki Wybuch rzeczywiście był jego początkiem? Dlaczego nocne niebo nie świeci jednostajnym blaskiem? Michał Heller we właściwym sobie klarownym i pasjonującym wywodzie oprowadza Czytelnika po gąszczu tematów filozoficznych, które towarzyszyły kosmologii od jej zarania, aż do momentu uformowania się jej jako dojrzałej nauki empirycznej. Książka jest pierwszym polskim dziełem, które mierzy się z problematyką rodzącą się na styku pozornie odległych dyscyplin, jakimi są filozofia i kosmologia.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-005-1

Oprawa: miękka

Format: 125x195 mm

Stron: 332

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

W biologicznej ewolucji przypadek odgrywa rolę nadrzędną – jest źródłem zmienności gatunków. Autor proponuje szersze spojrzenie. Odwołując się do historii pojęcia przypadku i jego ewolucji wskazuje miejsce, jakie przypadki zajmują w strukturze całego wszechświata. A miejsca te są... nieprzypadkowe. Dlatego Filozofię przypadku można zadedykować i polecić każdemu, kto potrafi dostrzec głębię samego pytania o istotę przypadku. I ciekaw jest odpowiedzi.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-016-7

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

stron: 332

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

KOSMICZNY PROJEKT

Paul DaviesTłum.: Aleksandra Bielaczyc

ISBN: 978-83-7886-019-8

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

MAŁPY I FILOZOFOWIE

Frans de WaalTłum.: Bartosz Brożek, Michał Furman

ISBN: 978-83-7886-030-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 252

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-059-4Cena: 49,90 zł

Prowokacyjna książka Fransa de Waala, światowej sławy prymatologa, podejmuje problem źródeł i ewolucji moralności. W oparciu o ustalenia badań nad zachowaniem naczelnych, de Waal przekonuje, że źródeł naszej moralności szukać należy w ewolucyjnej przeszłości człowieka i u naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych. Książka zawiera także polemiki z poglądami de Waala autorstwa Petera Singera, Christine M. Korsgaard, Philipa Kitchera oraz Roberta Wrighta.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia ChurchlandTłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

ISBN: 978-83-7886-031-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi, zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

NIEOBLICZALNA OBLICZALNOŚĆ

Maria Piesko

ISBN: 978-83-62259-03-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 216

Cena: 49,90 zł

Czy możliwa jest sztuczna inteligencja? Jedni powiadają „Już istnieje!”. „Nigdy jej nie stworzymy!” – odpowiadają inni. Od prawie wieku istnieje i rozwija się teoria wyznaczająca możliwości i ograniczenia komputerów. O jej kontekście historycznym, podstawowych twierdzeniach i granicach jej zastosowań w przystępny, lecz nie powierzchowny sposób traktuje Nieobliczalna obliczalność.

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin DunbarTłum.: Bartłomiej Kucharzyk

ISBN: 978-83-7886-029-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 49,90 zł

Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych gatunków z którymi dzielimy planetę? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń? I, pytanie które chyba najbardziej dręczy Autora, dlaczego to właśnie nasz rodowód okazał się tak znakomity?

OBLICZA RACJONALNOŚCI. WOKÓŁ MYŚLI MICHAŁA HELLERA

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka, Wojciech P. Grygiel, Mateusz L. Hohol

ISBN: 978-83-62259-23-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 264

Cena: 59,90 zł

Idee filozoficzne, by dojrzeć, potrzebują odpowiedniej gleby; dla filozofii glebą taką jest dyskusja. Michał Heller pisze, z aprobatą przywołując Poppera, że dyskutowalność uznać należy za warunek konieczny racjonalnej argumentacji filozoficznej. Idee Michała Hellera, kryjące się pod takimi hasłami, jak „filozofia w nauce”, „logika zapętleń”, „matematyczność świata” czy „teologia nauki”, niewątpliwie spełniają warunek dyskutowalności, a celem tego tomu jest sprawić, by były nie tylko dyskutowalne, ale i dyskutowane.

PREDYKACJA

Jacek Paśniczek

ISBN: 978-83-7886-045-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 350

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-080-8Cena: 59,90 zł

W prezentowanej monografii centralnym pojęciem, wokół którego ogniskują się rozważania ontologiczne jest pojęcie predykacji wyrażające przysługiwanie własności przedmiotom. Predykacja jest traktowana jako relacja między fundamentalnymi kategoriami ontologicznymi – kategoriami przedmiotów i własności. Logika analizuje różne możliwe pojęcia predykacji i tym samym stanowi podstawę teoretyczną przyjętej w niniejszej monografii ontologicznej perspektywy badawczej.

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-048-8

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 262

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-062-4Cena: 39,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens wszechświata stanowią jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym wszechświecie?

STRUKTURA REWOLUCJI METANAUKOWEJ

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-011-2

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 376

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-022-8Cena: 39,90 zł

W erudycyjnym i usystematyzowanym wywodzie Józef Życiński przedstawia summę swoich wieloletnich badań na gruncie filozofii nauki, pokazuje ukryte mechanizmy rządzące ewolucją nauki od jej początków aż po czasy nam współczesne. Autor skupił swoją uwagę na jednej rewolucji – metanaukowej. To, co się dzieje w nauce, ma oddźwięk – niekiedy bardzo daleko idący – w szeroko rozumianej przestrzeni kultury; szeroko rozumianej, bo obejmującej duże obszary życia współczesności.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji. Polecamy ją wszystkim osobom religijnym, borykającym się z problemami z pogodzeniem swojej wiary z naukowym obrazem świata, a także tym, którzy są przekonani, że w XXI wieku religia jest wyłącznie zabobonem. Być może argumentacja zawarta w tej książce przekona ich, że nie ma zasadniczej sprzeczności pomiędzy prawdami teologii, a prawdami nauk przyrodniczych. Została ona napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii.

ŚWIAT MATEMATYKI I JEJ MATERIALNYCH CIENI

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-012-9

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 248

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-023-5Cena: 34,90 zł

Czy obiekty matematyczne się tworzy, czy odkrywa? Czy istnieją one w Platońskim polu racjonalności, budując matrycę tego, co może się urzeczywistnić? W komputerze zmarłego przedwcześnie Arcybiskupa Józefa Życińskiego znaleziono niemal ukończony tekst książki, będący zapisem wykładów, które w roku akademickim 2006/2007 prowadził na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Prezentujemy Państwu jej ostateczną wersję, zredagowaną i opatrzoną wstępem Michała Hellera.

TEORIA IMPERATYWÓW

Anna Brożek

ISBN: 978-83-7886-004-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 344

Cena: 59,90 zł

Chociaż rola imperatywów i interrogatywów w komunikacji jest równie ważna jak deklaratywów, semiotyczna i logiczna refleksja nad pierwszymi dwiema kategoriami wyrażeń wydaje się nadal pozostawać daleko w tyle za refleksją nad trzecią kategorią. Niniejsza książka to filozoficzna monografia imperatywów, która w intencji ma przyczynić się do zmniejszenia tego dystansu. Jej ramy to z jednej strony filozoficzne tło teorii imperatywów, oraz z drugiej strony – prezentacja wybranych zastosowań tej teorii.

TWARDOWSKI. Myśl, mowa i czyn

Anna Brożek, Jacek Jadacki

ISBN: 978-83-7886-033-4

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 163x240 mm

Stron: 653

Cena: 99,90 zł

Niniejsza edycja zawiera pisma polskie Kazimierza Twardowskiego z zakresu logiki i gramatyki, epistemologii i psychologii, estetyki i etyki, metodologii i dydaktyki oraz historii filozofii, które zostały opublikowane, ale nie znalazły się dotąd w żadnym wydanym tomie zbiorowym jego prac, ani nie stanowią jego samodzielnych pozycji książkowych.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Książka przedstawia najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

W ŚWIECIE POWINNOŚCI

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol, Łukasz Kurek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-028-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 302

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-039-6Cena: 49,90 zł

Niniejszy zbiór esejów zapoznaje Czytelnika z badaniami dotyczącymi problemu normatywności podjętymi nie tylko z perspektywy filozoficznej, lecz również psychologicznej oraz kognitywistycznej. W tomie znaleźć można eseje dotyczące normatywności dyskursu epistemicznego, problemu naturalizacji normatywności, jak również analizujące podstawowe pojęcia normatywne. Ponadto Czytelnik będzie mógł zapoznać się z normatywnymi aspektami etyki, matematyki, języka, moralności oraz umysłu.

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 52

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 240

Cena: 29,90 zł

ZFN to czasopismo wydawane pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych i Ośrodka Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Specyfika tego pisma polega na tropieniu i analizowaniu problemów filozoficznych uwikłanych w nauki przyrodnicze. Takie teorie naukowe, jak ogólna teoria względności, mechanika kwantowa, teoria ewolucji czy koncepcje powstałe na gruncie nauk kognitywnych prowadzą do pytań o wyraźnym wydźwięku filozoficznym. W „Zagadnieniach” publikują nie tylko krakowscy uczeni, ale także autorzy z innych, także zagranicznych ośrodków naukowych.

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 53

ISSN: 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 280

Cena: 29,90 zł