Legion audiobook

Dedykacja

Frankowi

Część I ROZWAŁKA

Stacja Zborna Oficerów, Pińsk. 20 września 1939 roku

– Tak się zastanawiam, panie kolego... – Mundur źle leży na wydatnym brzuchu emerytowanego oficera. – Panie kolego? A, przepraszam, pan śpisz. To może pan, panie kolego? Bo tak się zastanawiam, właściwie...

– Koniaczku, doktorze? – Z polowego łóżka naprzeciwko podnosi się szczupły, lecz za to całkiem siwy oficer rezerwy. Utyka.

– Nie odmówię, nie odmówię. Frontowe jedzenie mi nie służy.

– To po maluchu! Za wolną Polskę!

– Za aliantów!

– Za świętej pamięci Marszałka!

– To może po jeszcze jednym? Ja stawiam! – przyłącza się pięćdziesięciolatek z końca sali. Rozpiętą bluzę munduru nosi z elegancją tużurka. – Sawicki jestem. W cywilu botanik. A koniak dobry, francuski!

– To za Francuzów, żeby się pospieszyli!

– Za Anglików, niech nie piją herbaty, tylko idą z Hitlerem wojować!

– Tak się właśnie zastanawiam, tak chciałem się panów kolegów poradzić... – kontynuuje ten, który zaczął rozmowę. – Załuski jestem, z wojskowej komendy uzupełnień, no, już na emeryturze, ale wiadomo, wojna, nie wypadało się nie zgłosić...

– A ja się nie pchałem! – przerwał mu szczupły i siwy. – Gdyby nie wezwanie, bym nie poszedł. Wojna, panowie, jest dla młodych!

– No to ja w tej kwestii – odważył się emerytowany z komendy uzupełnień. – Jak się panom widzi, lepiej nam będzie poddać się Niemcom czy Sowietom?

Bocznica kolejowa w Złotnikach, poznańskie. 30 sierpnia 1939 roku

– Panie poruczniku! Mógłbym przymierzyć pański płaszcz?

Porucznik Jaxa – lat 33. Szczupły blondyn o trudnej do zapamiętania twarzy. W cywilu inżynier, współwłaściciel Zakładów Instalacyjnych Urządzeń Zdrowotnych Józef Kamler i S-ka i Wytwórni Maszyn Pralniczych DKM. Zaręczony.

– Przymierzaj, Wacek, jak ci nie gorąco.

Jaxa leży na plecach w mundurowych spodniach i podkoszulku. Słońce w ostatnim dniu sierpnia praży niemiłosiernie. Major Majewski, jego dowódca w Dywizjonie Pociągów Pancernych, podaje butelkę ciepłego piwa. Stukają się. Jaxa nie mruży oczu przed słońcem. Przeciwnie, patrzy w nie, a potem powoli przymyka powieki, jak jaszczurka.

– Opalimy się jak na wczasach. Żony nie uwierzą, że na wojnie byliśmy. No, pan, poruczniku, masz narzeczoną, to może ci jakoś ujdzie. Ale moja mnie wyspowiada jak nic – sennym głosem zagaja major.

– Panie poruczniku – Wacek, młodszy mechanik, okręca się w czarnym skórzanym płaszczu Jaxy. – Pasuje mi? Trochę jak niemiecki, co? Tylko okulary na motor by się jeszcze przydały... – Wacek zerka na Jaxę i Majewskiego, widząc, że oficerowie nie zwracają na niego uwagi i dalej opalają się z zamkniętymi oczami, pręży się pod pancerniackim płaszczem i robi sobie dla żartu Heil Hitler. Zawstydzony wkłada ręce do kieszeni, pyta: – To z przydziału oficerom takie płaszcze dają?

– Zamówiłem sobie na miarę, jak zaczęli gadać, że wojna będzie. Buty też...

– Panie majorze! – Jak spod ziemi wyrasta przy nich adiutant i trzaska obcasami nad opalającymi się. – Dzwonią ze sztabu z Poznania! Że nas znaleźli. To znaczy, że my się zgubiliśmy, chciałem powiedzieć! Strasznie klną, każą panu majorowi w te pędy się w dowództwie zameldować!

– O wojnie coś mówili? Będzie? – Major Majewski podnosi się z trawy powoli, leniwie otrzepując spodnie.

– Nie, nie mówili. Sztabowiec tak się darł, że radiotelegrafista odmeldować się zapomniał.

– To nieładnie. Nagana. – Majewski dopina guziki munduru.

– Tak jest, panie majorze! Tak właśnie mówili: nagana!

– Dla radiotelegrafisty nagana, gamoniu. Słuchaj, jak dowódca do ciebie mówi.

Adiutant stropił się.

– Tamten, co dzwonił, to też był dowódca, panie majorze...

– Ale nie twój, gamoniu, tylko mój. Z kim ja muszę pracować. – Wzdycha flegmatycznie major i prosi: – Jedź pan ze mną, poruczniku, dla podniesienia poziomu.

Po chwili Jaxa wskakiwał już do kosza motocykla. Majewski ruszył, pył wyschniętej drogi uniósł się tumanem i opadł za nimi.

– O rany! Prawdziwa wojna... – westchnął z podziwem major, kiedy zatrzymali się przed komendą w Poznaniu. Miasto było jednym wielkim obozem wojskowym. W parkach i na placach rozbite namioty. Żadnych rozpiętych mundurów, żadnych włóczących się żołnierzy. Pełna mobilizacja.

– Gdzieście się podziewali, do jasnej cholery! – wrzeszczał dowódca komendy. – Żeby pociąg pancerny się zgubił? Dziecinada, nie wojsko!

– Melduję, że po manewrach dostaliśmy rozkaz udania się na bocznicę – spokojnie odpowiedział niewzruszony major. – I rozkaz wykonaliśmy.

– Na most na Borownicy, dopływie Orli, przy granicy w Zdunach pociąg pancerny odprowadzić! Natychmiast!

– Tak jest, panie pułkowniku!

W drodze powrotnej z motocykla wycisnęli więcej. Pociąg pancerny do Zdun też jechał jakby szybciej. Maszynista w podkoszulku i wojskowej czapce. Pot po plecach. Z mijanych po drodze pól chłopi spędzają bydło.

– Zaminować most!

– Tak jest. Zaminować!

– Melduję, że po drugiej stronie rzeki widać zgromadzenie niemieckich ciężarówek.

– Wojsko?

– No tego nie widać, panie majorze!

– To czekamy.

– Poruczniku Jaxa! Poruczniku! Niech się pan zbudzi! Przyszedł rozkaz. Jest wojna!

– Wojna, Wacek?

– Tak jest! Wojna!

– No i z czego się cieszysz, głupi? – Jaxa oprzytomniał szybko.

– A, bo myślałem, że tak po próżnicy będziemy tu stali.

Potem poszło szybko. Artyleria pociągu pancernego ostrzelała ciężarówki po drugiej stronie Obry. W porannym słońcu okazało się, że wojska tam żadnego nie było, sam tabor. Dobre i to. Zaminowanego mostu wysadzić nie pozwolili.

Rozkaz: „Wycofać pociąg na Warszawę”. Krotoszyn, Jarocin, Września, Kutno.

Za Kutnem samoloty niemieckie bombardują stację. Lecą nisko, gubią bombę za bombą. Major Majewski ordynuje:

– Maszynista! Cała naprzód i cała wstecz! Będziemy się bujać w przód i w tył, to nas łajzy nie trafią!

Bomby spadają na tory, na nasypy, na pola po bokach pociągu. Gruba, pancerna gąsienica unika trafień. Samoloty znikają.

– Melduję, panie majorze, że nie pojedziemy. Tory zniszczone. Znajdują dróżnika, który klnąc Niemców, reperuje tory. Spluwa przy tym raz po raz, gwiżdże cicho i się modli. Udało się. Pancerny kolos wolno rusza po załatanych torach. Lokomotywa puszcza parę, dróżnik macha na pożegnanie.

– Panie majorze! Przed nami Sochaczew, ale dalej nie pojedziemy!

– Bo co?

– Bo zator na parę kilometrów. Pięć pociągów, w tym cztery pasażerskie utknęły, ich lokomotywom zabrakło wody.

– Daj mi się wykazać, majorze. – Jaxa zapiął pas. – Jestem inżynierem od pomp. To znaczy w cywilu byłem.

– Idź, poruczniku. A jak nas odkorkujesz, stawiam piwo. Zimne! Jaxa ze swoim plutonem ochrony pociągu wyskoczył ze składu.

– Co to jest? Wojna czy piknik? – Jęknął na widok pasażerów z pociągów osobowych, którzy wylegli z wagonów przed nimi i obsiedli pobliską łąkę z koszami pełnymi jedzenia. Pokręcił głową.

– Pompy ręczne! – krzyknął, zajmując się swoją robotą.

To nie było trudne. Wsadzili pompy do płynącej obok Bzury. Tendry pociągów napełniały się wodą. Jeden po drugim, pociąg po pociągu, ze świstem pary, ruszały.

Pasażerowie w pośpiechu zbierali manatki i dzieci, biegnąc z krzykiem do swoich wagonów.

– Pan poczeka chwilę! – krzyczała do maszynisty kobieta w kapeluszu, której uciekł synek.

Na łące zostały pojedyncze zagubione koce, garstka śmieci i klatka z zapomnianą przez kogoś papugą. Po uwolnionych torach toczyły się pociągi. Pancerny ruszył z basowym sygnałem lokomotywy.

– Jaxa, twoje piwo! – Major Majewski dotrzymał słowa. – Szkoda cię na wojnę, poruczniku. W rozładowywaniu zatorów jest pan nie do zastąpienia. Może powinieneś pan karierę robić w zarządzie kolei?

– Za co toast? – Jaxa stuknął się z majorem piwem.

– Za błyskawiczną wojnę, oczywiście! Pod Ożarowem pociąg pancerny stanął.

Tym razem są bez szans. Tory zapchane. Tunel trasy średnicowej uszkodzony, nie pojadą dalej. Gdzieś z Błonia dochodzą strzały, odległe odgłosy bitwy. Majewski bierze garść żołnierzy i spieszy na pomoc.

– Jaxa, jesteś dowódcą plutonu ochrony pociągu. Ty musisz zostać! Pilnuj tu wszystkiego, a ja biegnę wygrać wojnę!

Wieczorem porucznik Jaxa zakłada swój czarny skórzany płaszcz, bo ciągnie chłodem. O zmroku przybiega zdyszany oficer łącznikowy, mówiąc:

– Major Majewski rozkazał, by wziął pan ludzi i czekał na niego rano na rozwidleniu dróg, pod krzyżem.

– Walczycie? – z zazdrością pyta Jaxa.

– Walczymy! – śmieje się oficer i znika.

Rano ich nie ma, odgłosów bitwy też. Nawet pojedyncze strzały nie dochodzą od strony Błonia. Żołnierze leżą w rowie, pod krzyżem, na rozwidleniu dróg, podsypiają. W południe następnego dnia Jaxa wie, że Majewski nie przyjdzie.

– Idziemy do Warszawy! – podrywa chłopców. Z dziesięciu zostało dwóch.

– Gdzie reszta?

– Zwiali – kiwają głową w stronę krzaków.

Idą przez Młociny, bo na głównej drodze Niemcy.

Warszawa hałaśliwa, gwarna. Wszędzie grupki żołnierzy. Większość zmierza w tym samym kierunku, do Komendy Miasta Warszawy. Ewakuowana na Pragę. Tramwaje nie chodzą. Telefony nie działają. Dziewczyny ładne, jak miesiąc temu.

– Proszę meldować się w Mińsku Mazowieckim – tak mówią w Komendzie na Pradze.

– Do Mińska!

Drogi zapchane, bo ten sam rozkaz usłyszeli wszyscy zdolni nosić broń. Furmanki, bryczki. Pojedyncze samochody. Rowery. Jakaś dama konno. Wygląda, jakby jechała na polowanie. Pył. Skwar. Śmiechy.

– Pan porucznik do Mińska? – Szofer polskiego fiata zatrzymuje się przed Jaxą. – Chętnie podwiozę.

W Mińsku już po ewakuacji; meldować się trzeba w Siedlcach.

W Siedlcach bombardowanie, komenda w schronach, zgłoszeń nie przyjmuje.

– Do pułku piechoty się pan zgłosi – pobladła urzędniczka tylko uchyliła drzwi. – Stacjonują w lesie.

– W którym lesie? – Jaxa czuje, jak narasta w nim złość.

– Nie mogę powiedzieć, to tajemnica wojskowa. – Drzwi zamykają się szybko.

Bomba spada trzy ulice dalej. Szyby lecą z okien.

– Czy ktoś wie, w którym lesie stacjonuje pułk piechoty?! – wrzeszczy Jaxa na całą ulicę. I robi mu się niedobrze, bo pierwszy raz w życiu przeklął w myślach.

Spod murów kamienic odrywają się ludzie, patrzą w niebo. Nie widząc samolotu, ruszają w swoją stronę. Nikt mu nie odpowiada.

– Czy ktoś...

– Ja wiem, proszę pana oficera, i ja chętnie zawiozę. – Żyd dorożkarz cmoka na chudą kobyłkę, uchylając czapki. – I drogo nie wezmę – zastanawia się chwilę i uśmiecha szeroko – albo i nic nie wezmę, ku chwale Ojczyzny!

Jaxa wskakuje do dorożki, przeciera spocone czoło.

– Jedź! – mówi. – Byle szybko.

I myśli zdruzgotany: Przecież ja jestem antysemitą...

Mijają rogatki, Żyd zręcznie manewruje na pełnej ludzi drodze. Przerzedza się, powietrze chłodne od majaczącego w dali lasu. Przed nimi na drodze patrol. Mundury piechoty. To już? Uff, nareszcie wojsko.

Jaxa wyskakuje z dorożki, Żyd uchyla czapki, uśmiecha się i, jak obiecał, nie bierze zapłaty.

– Niech ta panu poruczniku będzie na zdrowie! Wio!...

Ale nos miał krzywy, bardzo krzywy – myśli Jaxa na pocieszenie.

– I uśmiechał się tak jakoś. Chytrze? Uhm. Chytrze. Może to szpieg? – przychodzi mu nagle do głowy. – Może szpieg, który wywiózł mnie niby do naszych, a prosto w ręce Ruskich?

– Stój, kto idzie? – zatrzymuje go ostro dowódca patrolu.

Podporucznik Jakub – lat 27. Blondyn o atletycznej sylwetce i nieodpornej na słońce karnacji. W cywilu nauczyciel matematyki. Teraz dowódca patrolu.

– Stój, kto idzie? – zatrzymuje Jaxę ostro dowódca patrolu.

– Swój – odpowiada Jaxa niepewnie i podejrzliwie patrzy na zbudowanego niczym bokser blondyna o czerwonej twarzy.

Legitymują go, dowódca patrzy na Jaxę spode łba.

– Szef ochrony pancernego pociągu? Tutaj? – pyta nieufnie blondyn. – Proszę poczekać.

– Na co? – stara się opanować Jaxa. – Na co mam czekać? Dowódca nie odpowiada, bo właśnie od strony zabudowań nadbiega goniec, drąc się:

– Alaaarm! Alaaarm! Nieeemce idą, Nieeemce! Będziemy się bić!

– No nareszcie! – uśmiecha się do żołnierzy Jaxa i mówi:

– Postrzelam sobie, bo wojna trwa w najlepsze, a jakoś nie było okazji... Co jest? Panowie, co jest?

W jego pierś wycelowane cztery karabiny.

– Żądam oddania broni – mówi dowódca patrolu, mrużąc bardzo niebieskie oczy w bardzo czerwonej twarzy. – Uwaga pana porucznika wydaje mi się podejrzana.

Jaxa nie wierzy, że to się dzieje naprawdę. Ale żołnierze nie opuszczają luf, a dowódca wyciąga rękę po jego rewolwer takim ruchem, jakby chciał wyprowadzić prawy sierpowy.

Zgodnie z regulaminem wojskowym ma tu władzę. Jaxa oddaje mu rewolwer, kręcąc głową.

– Alarm odwołany! Odwołaaany! Niemce nie idą! Nie idą! Nie będziemy się bić! – wrzeszczy nowy goniec, choć kto wie, może to ten sam?

– Odprowadzić tego szemranego porucznika do dowódcy, ale pod bronią – mówi blondyn, ściągając brwi z powagą.

Jaxa ubliża mu w myślach.

Całą noc trzech gamoni prowadza go po lesie. Zmylili drogę, tak się złożyło. I to nie raz, niestety. Ale do dowódcy trafiają w porze śniadania.

– Pan wybaczy, poruczniku, młode, gorące głowy – uśmiecha się kapitan znad jajecznicy. – Dużo dezerterów się kręci, mętów różnych. Ostrożności nigdy za wiele, wojna jest!

Oddaje Jaxie rewolwer. Wyciera usta.

– Panu trzeba się zameldować w Brześciu. Ale od nas w południe rusza ciężarówka, nie będzie pan z buta szedł, no i zawsze to jakieś towarzystwo. Oni też z pociągów pancernych, ino z Puszczy Niepołomickiej. Spod Siedlec się wymknęli, a dalej, jak i pan, tory mieli potrzaskane w drzazgi. Będziecie jechać wolno, za pułkiem. No, to z Bogiem! – Macha mu na pożegnanie pajdą chleba z masłem.

Wśród pancerniaków z ciężarówki Jaxa jest najwyższy stopniem. Dostaje miejsce w szoferce. Kierowca pali papierosa za papierosem, a szyby w oknach się zacięły. Silnik na wolnych obrotach rzęzi, ale jadą, jak przykazano, za pułkiem piechoty.

– Jedź i jakby co, mnie budź. – Jaxa wymyka się na tył wozu. Odespać noc spędzoną na błądzeniu w lesie, uciec od papierosowego smrodu. Układa się między śpiącymi pancernikami.

Ale budzi się sam. Cisza, śpiew ptaków. Słońce praży przez plandekę ciężarówki.

Co jest, u licha? – myśli i zimny pot zalewa mu czoło, bo nie słychać warkotu silnika. Wyskakuje.

Kierowca oparł głowę o okno. Śpi, czapkę zsunął na oczy. Rozpiął mundur. Na drodze pusto. Gdzie zniknął pułk piechoty? Jaxa budzi chłopaka waleniem w drzwi.

– Do Brześcia! Człowieku! Do Brześcia!...

Kierowca otwiera oczy, nieprzytomny i odpala silnik. Jaxa wskakuje w biegu.

W Białej nie ma wojska. Za to zostały magazyny wojskowe. Szturmuje je ludność. Potem bombardowanie szosy, skręcają w las, ostro, w ostatniej chwili chowając się przed lecącymi nisko samolotami.

– Stój! Hamuj! – krzyczy Jaxa, gdy nieprzytomny kierowca skaczącą na leśnej drodze ciężarówką omal nie najeżdża na śpiących ludzi.

Bo na polanie biwak. Cywile, mężczyźni z żonami.

– Idziemy do Brześcia – machają im wesoło. – Bo było wezwanie, by każdy zdolny do służby stawił się tam, w komendzie!

Samoloty ucichły, wracają na szosę.

W Brześciu tłum mężczyzn w różnym wieku i wszyscy stoją pod komendą miasta. Komenda ewakuowana.

– Trzeba się meldować w Pińsku! – krzyczy ochrypła już kobieta w granatowej garsonce i kapeluszu. – Takie było polecenie odjeżdżającego komendanta! Wszyscy do Pińska, proszę państwa! Do Pińska!

Po drodze Kobryń, komenda przejściowa. Pułkownik Epler prosi Jaxę.

– Pan porucznik ma ciężarówkę, wróci pan do Brześcia, bo psia jucha, w twierdzy mieli wielki zapas paliwa, a nic, psia jucha, nie wzięli i my tu uziemieni, psia...

– To rozkaz? – upewnia się Jaxa.

– A jakże, rozkaz! – pułkownik Epler gładzi wąsy. Wracają. Ale benzyny w twierdzy nie ma.

– Była, ino rozkradli, jak tylko wojsko wyjechało – kiwa głową stróż. Nie zna tych, co rozkradli.

Na opuszczonej stacji benzynowej Jaxa zdobywa jeden kanister. Wiozą ją do Kobrynia. Pułkownik Epler z komendy przejściowej gładzi wąsa.

– Nie, już mi nie trzeba, weźmie ją pan porucznik do Pińska. Bo porucznikowi teraz się trzeba odmeldować do Pińska. Do Piń-ska.

Kierowca prowadzi i śpi, jednocześnie.

– Bo jak nie palę, to zaraz zasypiam – tłumaczy się Jaxie. Jaxa kaszląc, mówi:

– To już lepiej pal, wieziemy galon benzyny.

Pińsk. 20 września 1939 roku

Dostępne w wersji pełnej

Część II UKŁADANKA

Część III KONSPIRA

Część IV. POLSKA WALCZĄCA

Część V POLSKA SIEDZĄCA

Część VI LAS

Część VII ZERWANI

Część VIII BRYGADA

Część IX. MARSZ

NAPISY KOŃCOWE

Dostępne w wersji pełnej

POSŁOWIE / OD AUTORKI

Dostępne w wersji pełnej

Copyright © Elżbieta Cherezińska, 2013

All rights reserved

Opieka redakcyjna Tadeusz Zysk Jan Grzegorczyk

Korekta Magdalena Wójcik

Projekt okładki Tobiasz Zysk

Ilustracja mapy Maciej Szajkowski

Tłumaczenie wiersza Lewą marsz Włodzimierza Majakowskiego – Antoni Słonimski

© Copyright for the Polish translation by Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi

ISBN 978-83-7785-268-2

Zysk i S-ka Wydawnictwo

ul. Wielka 10, 61-774 Poznań

tel. 61 853 27 51, 61 853 27 67, faks 61 852 63 26

Dział handlowy, tel./faks 61 855 06 90

[email protected]

www.zysk.com.pl

Plik opracował i przygotował Woblink

woblink.com