List św. Jakuba, Pierwszy, Drugi, Trzeci List św. Jana ebook

Kelly Anderson, Daniel Keating

List św. Jakuba, Pierwszy, Drugi i Trzeci List św. Jana

Katolicki Komentarz do Pisma Świętego

Przełożyła Dominika Krupińska

Tytuł oryginału

James, First, Second, and Third John

© Copyright 2017 by Kelly Anderson and Daniel A. Keating

Originally published in English under the title James, First, Second, and Third John by Baker Academic, a division of Baker Publishing Group, Grand Rapids, Michigan, 49516, USA

All rights reserved.

© Copyright for this edition by Wydawnictwo W drodze, 2024

Redaktorzy serii – Peter S. Williamson, Mary Healy, Kevin Perrotta

Redaktor naukowy wydania polskiego – ks. prof. dr hab. ADAMKUBIŚ

Redaktor prowadząca – Ewa Kubiak

Redakcja – LIDIAKOZŁOWSKA

Korekta – Agnieszka Czapczyk, LIDIAKOZŁOWSKA

Skład i redakcja techniczna – Józefa Kurpisz

Projekt okładki i layoutu – Krzysztof Lorczyk OP

Opracowanie projektu graficznego okładki na podstawie reprodukcji: Carl Baron von Vittinghoff, Dwaj kontemplujący mnisi (1809 r.) oraz Anonim, Chrystus trzymający kulę ziemską zwieńczoną krzyżem (ok. 1600–1680). Ze zbiorów Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

Nihil obstat

Poznań, dnia 29 stycznia 2024 roku, ks. dr Tomasz Siuda, cenzor

Imprimatur

Poznań, dnia 30 stycznia 2024 roku nr 366/2024, biskup Grzegorz Balcerek, wikariusz generalny

ISBN 978-83-7906-785-5

Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze sp. z o.o.

Wydanie I

ul. Kościuszki 99

61-716 Poznań

tel. 61 850 47 52

[email protected]

www.wdrodze.pl

Przygotowanie wersji elektronicznej Epubeum

Wstęp od redaktorów serii

Kościół miał zawsze we czci Pisma Boże, podobnie jak samo Ciało Pańskie (…). Trzeba więc, aby całe nauczanie kościelne (…) żywiło się i kierowało Pismem Świętym. Albowiem w księgach świętych Ojciec, który jest w niebie, spotyka się miłościwie ze swymi dziećmi i prowadzi z nimi rozmowę. Tak wielka zaś tkwi w słowie Bożym moc i potęga, że jest ono dla Kościoła podporą i siłą żywotną, a dla synów Kościoła utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz źródłem czystym i stałym życia duchowego.

Sobór Watykański II, Dei Verbum, 21

Czy serce nie pałało w nas, kiedy rozmawiał z nami w drodze i Pisma nam wyjaśniał?

Łk 24,32

Seria Katolicki Komentarz do Pisma Świętego (Catholic Commentary on Sacred Scripture) powstała, by pomóc w posłudze Słowa Bożego w życiu i misji Kościoła. Od czasów Soboru Watykańskiego II wśród katolików narasta głód dogłębnego badania Pisma, w sposób odsłaniający jego związki z liturgią, ewangelizacją, katechezą, teologią oraz życiem osobistym i wspólnotowym. Seria ta odpowiada na to pragnienie, dostarczając przystępne, a zarazem treściwe komentarze do każdej księgi Nowego Testamentu, opierające się zarówno na najlepszych współczesnych badaniach biblijnych, jak i bogatym skarbcu tradycji Kościoła. W tomach tych chcemy przekazać wiedzę naukową oświeconą światłem wiary, jesteśmy bowiem przekonani, że ostateczny cel egzegezy biblijnej stanowi odkrycie tego, co Bóg objawił i co wciąż do nas mówi przez święte teksty. Podstawowymi dla naszego podejścia są zasady, jakich nauczał Sobór Watykański II: po pierwsze, wykorzystywanie historiograficznych i literackich metod w celu odkrycia tego, co zamierzali przekazać autorzy biblijni; po drugie, oparta na modlitwie teologiczna refleksja, pozwalająca zrozumieć święty tekst „w tym samym Duchu, w jakim został napisany” – czyli w kontekście treści i jedności całego Pisma, żywej tradycji Kościoła i analogii wiary (Dei Verbum, 12).

Katolicki Komentarz do Pisma Świętego jest skierowany do tych, którzy są zaangażowani w posługę duszpasterską lub się do niej przygotowują, oraz do wszystkich osób zainteresowanych badaniem Pisma w celu głębszego zrozumienia swej wiary, dostarczenia pokarmu dla życia duchowego lub dzielenia Dobrą Nowiną z innymi. Mając to na uwadze, autorzy koncentrują się raczej na tym, jakie znaczenie ma ten tekst dla wiary i dla życia, niż na technicznych zagadnieniach zajmujących naukowców; wyjaśniają też Biblię codziennym językiem, niewymagającym przekładania na język nauczania i katechezy. Choć seria ta jest napisana z perspektywy wiary katolickiej, autorzy korzystają też z interpretacji proponowanych przez badaczy protestanckich i prawosławnych, żywiąc nadzieję, że tomy te posłużą również chrześcijanom innych tradycji.

Szereg udogodnień ma uczynić te komentarze możliwie najbardziej użytecznymi. W każdym tomie wykorzystano tekst biblijny zaczerpnięty z New American Bible (NAB1), które to tłumaczenie zostało zatwierdzone do liturgicznego użytku w Stanach Zjednoczonych2. By pomóc czytelnikom korzystającym z innych tłumaczeń, wskazano i wyjaśniono najważniejsze różnice między NAB i innymi często używanymi tłumaczeniami (RSV, NRSV, JB, NJB i NIV)3. Po każdym fragmencie tekstu biblijnego zamieszczono listę odnośników do odpowiednich innych ustępów Pisma, punktów Katechizmu Kościoła katolickiego i miejsc, w których dany fragment został wykorzystany w rzymskim Lekcjonarzu. Potem następuje egzegeza, mająca w jasny i interesujący sposób wyjaśnić zarówno oryginalny, historyczny kontekst, jak i jego nieprzemijające znaczenie dla chrześcijan. Sekcja Rozważanie i zastosowanie praktyczne ma pomóc chrześcijańskim czytelnikom odnieść Pismo do własnego życia – odpowiada na pytania podnoszone przez dany tekst, proponuje jego duchową interpretację zaczerpniętą z chrześcijańskiej tradycji i dostarcza sugestii co do jego wykorzystania w katechezie, kaznodziejstwie czy innych formach posługi duszpasterskiej.

W całym tomie rozproszone są wyróżnione teksty zatytułowane Tło biblijne, podające informacje historyczne, literackie lub teologiczne, oraz Żywa tradycja, w których znajdują się adekwatne teksty z pobiblijnej tradycji chrześcijańskiej, w tym cytaty z dokumentów kościelnych oraz z pism świętych i ojców Kościoła.

W każdym tomie zamieszczono mapy, a także słowniczek, w którym wyjaśniono zarówno najważniejsze pojęcia z tekstów biblijnych, jak i terminy odnoszące się do teologii i egzegezy – oznaczono je w komentarzu za pomocą krzyża (†). By tomy te były jeszcze bardziej użyteczne, uwzględniono w nich listę sugerowanych lektur, indeks tematów duszpasterskich oraz indeks informacji zawartych w wyróżnionych tekstach (Tło biblijne i Żywa tradycja). Dalsze źródła, w tym pytania do osobistego rozważania lub do dyskusji, można znaleźć na stronie serii: www.CatholicScriptureCommentary.com.

Naszym pragnieniem i przedmiotem modlitw jest to, by tomy te były użyteczne, tak „by słowo Pańskie szerzyło się i rozsławiało” (2 Tes 3,1) coraz bardziej w Kościele i na całym świecie4.

Peter S. WilliamsonMary HealyKevin Perrotta

Skróty i oznaczenia

† oznacza, że definicja danego pojęcia pojawia się w słowniczku

‖ oznacza, że tę samą relację można znaleźć w innych ewangeliach

AB Anchor Bible

ACCS, t. 11 Ancient Christian Commentary on Scripture: New Testament, t. 11: James, 1–2 Peter, 1–3 John, Jude, ed. G. Bray, Inter-Varsity, Downers Grove 2000

ANTC Abingdon New Testament Commentaries

BDAG W. Bauer, F.W. Danker, W.F. Arndt, F.W. Gingrich, A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, 3rd edition, University of Chicago Press, Chicago 2000

BECNT Baker Exegetical Commentary on the New Testament

BST The Bible Speaks Today

CSS Cistercian Studies Series

DS H. Denzinger, A. Schönmetzer, Enchiridion Symbolorum: Definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, 33rd edition, Herder, Barcelona 1965

DSBS Daily Study Bible Series

ESV English Standard Version

FC Fathers of the Church

ICC International Critical Commentary

ISB Ignatius Study Bible

KJV King James Version

KKK, Katechizm Katechizm Kościoła katolickiego

Lekcjonarz Lekcjonarz mszalny

LXX Septuaginta

NAB New American Bible

NABRE New American Bible, Revised Edition, 2011

NIGTC New International Greek Testament Commentary

NIV New International Version

NJB New Jerusalem Bible

NRSV New Revised Standard Version

NT Nowy Testament

PL Patrologia Latina, ed. J.-P. Migne, Paris 1844–1864

PNTC Pillar New Testament Commentary

RSV Revised Standard Version

SHBC Smyth & Helwys Bible Commentary

SNTW Studies of the New Testament and Its World

SP Sacra Pagina

ST Stary Testament

TWOT R.L. Harris, G.L. Archer Jr., B.K. Waltke, Theological Wordbook of the Old Testament, Moody, Chicago 1980

WBC Word Biblical Commentary

WSA The Works of Saint Augustine: A Translation for the 21st Century

Księgi Starego Testamentu

Rdz Księga Rodzaju

Wj Księga Wyjścia

Kpł Księga Kapłańska

Lb Księga Liczb

Pwt Księga Powtórzonego Prawa

Joz Księga Jozuego

Sdz Księga Sędziów

Rt Księga Rut

1 Sm 1 Księga Samuela

2 Sm 2 Księga Samuela

1 Krl 1 Księga Królewska

2 Krl 2 Księga Królewska

1 Krn 1 Księga Kronik

2 Krn 2 Księga Kronik

Ezd Księga Ezdrasza

Ne Księga Nehemiasza

Tb Księga Tobiasza

Jdt Księga Judyty

Est Księga Estery

1 Mch 1 Księga Machabejska

2 Mch 2 Księga Machabejska

Hi Księga Hioba

Ps Księga Psalmów

Prz Księga Przysłów

Koh Księga Koheleta

Pnp Pieśń nad Pieśniami

Mdr Księga Mądrości

Syr Mądrość Syracha

Iz Księga Izajasza

Jr Księga Jeremiasza

Lm Lamentacje

Ba Księga Barucha

Ez Księga Ezechiela

Dn Księga Daniela

Oz Księga Ozeasza

Jl Księga Joela

Am Księga Amosa

Ab Księga Abdiasza

Jon Księga Jonasza

Mi Księga Micheasza

Na Księga Nahuma

Ha Księga Habakuka

So Księga Sofoniasza

Ag Księga Aggeusza

Za Księga Zachariasza

Ml Księga Malachiasza

Księgi Nowego Testamentu

Mt Ewangelia wg św. Mateusza

Mk Ewangelia wg św. Marka

Łk Ewangelia wg św. Łukasza

J Ewangelia wg św. Jana

Dz Dzieje Apostolskie

Rz List do Rzymian

1 Kor 1 List do Koryntian

2 Kor 2 List do Koryntian

Ga List do Galatów

Ef List do Efezjan

Flp List do Filipian

Kol List do Kolosan

1 Tes 1 List do Tesaloniczan

2 Tes 2 List do Tesaloniczan

1 Tm 1 List do Tymoteusza

2 Tm 2 List do Tymoteusza

Tt List do Tytusa

Flm List do Filemona

Hbr List do Hebrajczyków

Jk List św. Jakuba

1 P 1 List św. Piotra

2 P 2 List św. Piotra

1 J 1 List św. Jana

2 J 2 List św. Jana

3 J 3 List św. Jana

Jud List św. Judy

Ap Apokalipsa św. Jana

Część pierwsza

List św. Jakuba

List św. Jakuba

Wprowadzenie do Listu św. Jakuba

Doniosłość Listu św. Jakuba wynika ze sposobu, w jaki autor pojmuje wiarę, osobę ludzką oraz zbawienie. Podczas gdy na pierwszy rzut oka tekst wydaje się zawierać jedynie zbiór rad i zachęt dotyczących właściwego postępowania, to orędzie jest w rzeczywistości o wiele głębsze. Jakub twierdzi, że zmiana zachowania człowieka zaczyna się od przemiany serca. Ponieważ postawy wewnętrzne wpływają na zachowania zewnętrzne, stara się on zgłębić wnętrze człowieka, wyjaśniając, gdzie powstają złe skłonności, jak z nimi walczyć, jak podążać drogą do dojrzałości, jak stwierdzać, czy ktoś się posuwa do przodu, czy cofa, i ostatecznie, jak osiągnąć zbawienie. Chociaż list nie jest systematycznym traktatem teologicznym, Jakub przejawia ujmujące zrozumienie życia chrześcijańskiego i dostarcza mocnego wsparcia wszystkim, którzy boleśnie utykają na drodze do doskonałości.

Kim jest Jakub?

Imię „Jakub” jest angielskim odpowiednikiem greckiego Iakōbos, które z kolei oddaje hebrajskie Yaaqob, tłumaczone jako „Jakub” w angielskich wersjach Starego Testamentu1. Jakub był przodkiem dwunastu plemion Izraela i w I wieku jego imię cieszyło się wśród Żydów popularnością. Oprócz podania swego imienia autor tego listu pisze o sobie jedynie: „sługa Boga i Pana Jezusa Chrystusa” (1,1)2. Brak dalszego wprowadzenia sugeruje, że Jakub jest już dobrze znany swoim czytelnikom. Może to także wskazywać, że jest postacią obdarzoną autorytetem, gdyż przywódcy Kościoła, tacy jak Piotr, Paweł i Juda, również mówią o sobie jako o sługach Jezusa Chrystusa, a Stary Testament nazywa Mojżesza niewolnikiem (w większości przekładów sługą) Boga.

W Nowym Testamencie imię „Jakub” noszą trzy ważne postaci, spośród których dwie należały do pierwotnego grona dwunastu apostołów. Pierwszy, zwany tradycyjnie Jakubem Większym, był synem Zebedeusza i bratem apostoła Jana (Mt 10,2; Mk 1,19–20). Został on ścięty około 44 roku przez Heroda Agryppę I (Dz 12,1–2) i dlatego zapewne umarł zbyt wcześnie, by napisać list. O drugim, zwanym tradycyjnie Jakubem Mniejszym, mówi się jako o synu Alfeusza (Mk 3,18; Łk 6,15; Dz 1,13), ale Nowy Testament nie wspomina o nim więcej. Trzeci Jakub, który został głównym przywódcą Kościoła w Jerozolimie, jest nazywany przez Pawła „bratem Pana” i „filarem” Kościoła jerozolimskiego (Ga 1,19; 2,9). Późniejsi autorzy, łącznie z historykiem Kościoła Euzebiuszem (263–339), mówią o nim jako o pierwszym biskupie Jerozolimy3. Ten właśnie Jakub jest tradycyjnie uznawany za autora naszego listu.

Święty Hieronim przyjął pogląd, że apostoł Jakub, syn Alfeusza, był tą samą osobą co Jakub, brat Pański. Ze względu na szacunek, jakim otaczano Hieronima, identyfikacja ta stała się powszechną, choć nie autorytatywną opinią w Kościele zachodnim. Dzisiaj jednak większość uczonych nie utożsamia Jakuba, brata Pańskiego, z Jakubem, synem Alfeusza, ze względu na brak świadectw w Nowym Testamencie oraz innych wczesnych źródłach chrześcijańskich4.

Pewna liczba uczonych kwestionuje tradycyjne już przypisanie autorstwa listu Jakubowi, bratu Pańskiemu, i sugeruje, że został on napisany pod pseudonimem w końcu I wieku lub nawet w II wieku przez wielbiciela Jakuba, który pragnął utrwalić jego nauczanie5. Stanowisko to jest wysuwane z trzech powodów. Po pierwsze, powolne tempo, z jakim Kościół akceptował tę księgę jako część †kanonu Pisma Świętego, sugeruje, że co do jego autorstwa istniały wątpliwości. List św. Jakuba nie jest uwzględniony w Kanonie Muratoriego (spisie aprobowanych ksiąg pochodzącym z ok. 170 r.), nie jest wymieniany z nazwy przez autorów kościelnych wcześniejszych od Orygenesa, a na początku IV wieku jego status kanoniczny jest określony przez Euzebiusza jako kwestionowany6. Po drugie, niektórzy uczeni wątpią, aby galilejski wieśniak mógł pisać tak wytworną, elegancką greką, jaka występuje w Liście św. Jakuba. Po trzecie, niektórzy wątpią, czy do roku 62, kiedy Jakub poniósł męczeńską śmierć, minęło dość czasu, żeby list mógł zostać napisany w odpowiedzi na nauczanie Pawła o wierze i uczynkach7.

Jednakże najnowsze komentarze generalnie odchodzą od poglądu, że List św. Jakuba jest utworem pseudonimicznym. Niektórzy sugerują, że list prezentuje ustne nauczanie Jakuba, brata Pańskiego, spisane przez jego ucznia i krążące jako list8. Inni nie znajdują żadnego ważnego powodu do odrzucania tradycji, iż list został rzeczywiście napisany przez Jakuba. Późne włączenie do kanonu Nowego Testamentu mogło wynikać z nieufności wobec judeochrześcijaństwa, charakteryzującej pogański w przeważającej mierze Kościół od II do IV stulecia. Jeśli chodzi o wytworny język listu, to przykład żydowskiego historyka Józefa Flawiusza wskazuje, iż Żyd żyjący w I wieku mógł się nauczyć pisać doskonałą greką; nawet ubogie pochodzenie z Galilei nie musiało koniecznie uniemożliwiać utalentowanej osobie nabycia płynności w posługiwaniu się tym językiem. Na koniec, jest całkiem prawdopodobne, że ważna postać, taka jak Jakub, mogła posłużyć się amanuensisem (asystentem literackim), który mógł także odpowiadać za świetny grecki styl listu. Jeśli chodzi o datę powstania Listu św. Jakuba w relacji do pisma Pawła dotyczącego kwestii wiary i uczynków, to List do Galatów jest generalnie datowany na początek lub połowę lat 50., co dałoby Jakubowi odpowiedni czas na sformułowanie odpowiedzi na problematyczne interpretacje słów Pawła przed jego śmiercią w 62 roku. Co więcej, list wydaje się napisany wcześniej, niż sugerują orędownicy jego pseudonimicznego autorstwa, ponieważ nie zdradza wiedzy o zdobyciu przez Rzymian Jerozolimy i zniszczeniu świątyni w 70 roku n.e. ani nie wspomina o lepiej rozwiniętej strukturze Kościoła, ukazanej w Pierwszym Liście do Tymoteusza i Liście do Tytusa. List zawiera także odwołania do nauczania etycznego Jezusa bez użycia sformułowań występujących w ewangeliach synoptycznych, co sugeruje, że Jakub mógł pisać przed utrwaleniem się tradycji w formie pisemnej.

Co wiemy o Jakubie, bracie Jezusa? W ewangeliach istnieje kilka wskazówek, że krewni Jezusa początkowo nie przyjęli Go jako †Mesjasza (Mk 3,20–21; 6,1–4; J 7,5), chociaż nie mówi się wprost o Jakubie w tym kontekście. Później Jakub został przywódcą Kościoła jerozolimskiego (Dz 12,17; 21,18; Ga 2,9). Jego najbardziej doniosłym dokonaniem opisanym w Nowym Testamencie była moderująca funkcja pełniona na soborze jerozolimskim, gdzie stwierdził, iż nawróceni †poganie nie muszą przestrzegać przepisów Prawa Mojżeszowego (†Tora), i zaproponował w zamian, by jedynie powstrzymywali się od spożywania mięsa zwierząt ofiarowanych bożkom, od sprzecznych z prawem małżeństw, od mięsa zwierząt uduszonych i spożywania krwi (Dz 15,13–21).

Paweł wspomina o Jakubie zarówno w Liście do Galatów, jak i Pierwszym Liście do Koryntian. W Ga 1,19 opisuje swoją podróż na spotkanie z Piotrem, odnotowując: „Spośród zaś innych, którzy należą do grona Apostołów, widziałem jedynie Jakuba, brata Pańskiego”, co sugeruje, że uznawał Jakuba za apostoła, chociaż tekst grecki jest tutaj niejasny9. Paweł uważał Jakuba za jeden z „filarów” Kościoła w Jerozolimie (Ga 2,9) i przedstawił jemu, jak też Piotrowi i Janowi głoszoną przez siebie †Ewangelię, starając się o ich aprobatę (Ga 2,2–6). W 1 Kor 15,3–7 Paweł wymienia Jakuba razem z tymi, którym ukazał się zmartwychwstały Jezus, wskazując na jego znaczenie dla pierwszego pokolenia chrześcijan.

W Kościele pierwotnym Orygenes (zm. 253), Klemens Aleksandryjski (zm. 215) i Hieronim (zm. 420) nazywali go „Jakubem Sprawiedliwym”, co stanowi świadectwo jego sprawiedliwego i pobożnego postępowania10. Euzebiusz z Cezarei opisuje tradycję pochodzącą z pisma kronikarza Hegezypa (110–180), mówiącą o świętości Jakuba i jego trosce o wiernych:

Sam wchodził do świątyni i znajdowano go klęczącego i modlącego się za swój lud, by dostąpił przebaczenia. Jego kolana stały się grube jak u wielbłąda, dlatego że zawsze tak klęczał przed Bogiem i modlił się o przebaczenie dla ludu11.

Dotarły do nas dwa ważne opisy męczeństwa Jakuba z rąk władz żydowskich w Jerozolimie. Żydowski historyk Józef Flawiusz (zm. 100) opisuje, że został on skazany na śmierć w 62 roku pod rządami arcykapłana Ananosa II12, saduceusza, którego Józef opisuje jako aroganckiego i surowego w sądach.

Otóż Ananos (…) sądząc, że nadarzyła się dogodna sposobność, ponieważ zmarł Festus [prefekt rzymski], a Albinus [następca Festusa] był jeszcze w drodze, zwołał sędziów Sanhedrynu i stawił przed nimi Jakuba, brata Jezusa zwanego Chrystusem, oraz kilku innych. Oskarżył ich o przekroczenie Prawa i wydał ich na ukamienowanie13.

Niektórzy czołowi żydowscy obywatele Jerozolimy sprzeciwili się zabiciu Jakuba i po przybyciu Albina przemówili do niego przeciwko Ananosowi. W rezultacie, jak raportuje Józef, król Agryppa usunął Ananosa ze stanowiska arcykapłana, tak że zajmował on je zaledwie trzy miesiące14.

Euzebiusz podaje dłuższy opis:

Gdy Paweł apelował do cesarza, a Festus posłał go do Rzymu, Żydzi, którzy zorganizowali na niego zamach, zawiedli się w swych nadziejach. Toteż zwrócili się przeciw Jakubowi, bratu Pańskiemu, któremu apostołowie powierzyli stolicę biskupią w Jerozolimie. Oto, na co się przeciw niemu odważyli. Wezwali go do siebie i żądali od niego, aby wobec całego ludu zaparł się wiary w Chrystusa. Lecz on, wbrew oczekiwaniom, z całą otwartością i większą niż się spodziewali odwagą przemówił do tłumu i wyznał, że Jezus, Zbawiciel i nasz Pan, jest Synem Bożym. Nie mogli znieść tego świadectwa, więc zabili człowieka, który z powodu swej głębokiej mądrości i pobożnego życia cieszył się powszechnym szacunkiem jako wzór człowieka sprawiedliwego15.

Odbiorcy

Jakub dedykuje swój list „dwunastu pokoleniom w diasporze” (1,1). „Dwanaście pokoleń” wydaje się oznaczać tych Żydów, którzy przyjęli Jezusa jako Mesjasza i byli rozproszeni czy też rozsiani poza Palestyną, Ziemią Obiecaną. Ale chrześcijanie pochodzenia pogańskiego również uważali się za część odnowionego Izraela i Pierwszy List św. Piotra, który jest napisany do chrześcijan pochodzenia pogańskiego, zaczyna się od słów „do wybranych, przybyszów wśród diaspory” (1,1). Zatem List św. Jakuba mógł być skierowany do chrześcijan tak żydowskiego, jak i pogańskiego pochodzenia. Jednak uwzględniwszy fakt, że list nie zajmuje się wadami, które Żydzi zwykle kojarzyli z poganami (bałwochwalstwo, swoboda seksualna), lecz skupia uwagę na prawie Mojżeszowym i mówi o wspólnocie jako „synagodze” (2,2 [przekład dosłowny]), jest bardziej prawdopodobne, że list był skierowany do chrześcijan pochodzenia żydowskiego16. Najbardziej prawdopodobne jest, że Jakub Sprawiedliwy, biskup Jerozolimy, usłyszał o problemach występujących we wspólnotach chrześcijan pochodzenia żydowskiego w regionie śródziemnomorskim i wysłał pismo okólne, by zachęcić te Kościoły do poprawienia sposobu postępowania i wytrwałości w obliczu prób.

Jakub tytułuje swoich słuchaczy „braćmi”, a nawet „umiłowanymi braćmi”, ale nie ma skrupułów przed surowym ganieniem ich przy użyciu słów takich jak „nierozumni”, „cudzołożnicy” i „grzesznicy”. Konsekwentnie używa drugiej osoby liczby mnogiej. Kiedy porusza problem faworyzowania, mówi: „Bo gdyby przyszedł na wasze zgromadzenie człowiek przystrojony w złote pierścienie i bogatą szatę…” (2,2); o konieczności uczynków mówi: „Jeśli na przykład brat lub siostra nie mają odzienia lub brak im codziennego chleba, a ktoś z was powie im: Idźcie w pokoju, ogrzejcie się i najedzcie do syta!…” (2,15–16). Napominając za istniejące frakcje i podziały, pyta: „Skąd się biorą wojny i skąd kłótnie między wami?” (4,1)17. Używana przez Jakuba forma zwracania się do czytelników jako „braci”, w połączeniu z jego uczciwą, prostą krytyką, ukazuje jego troskę o świętość i zbawienie słuchaczy. List nie jest ogólnym pismem na temat świętości, ale listem napisanym przez duszpasterza-nauczyciela, doskonale świadomego konkretnych problemów obecnych we wspólnotach chrześcijańskich, do których pisze.

Wydaje się, że zamierzeni czytelnicy Jakuba walczą zarówno z wewnętrznymi podziałami, jak i naciskami zewnętrznymi. Pierwsze wersety listu wskazują, że podlegają pokusom i próbom (1,2–5). Jakkolwiek mogłoby to się odnosić do prześladowania przez obcych, Jakub ukazuje jasno, że problemy istnieją też we wspólnocie, ponieważ ostro gani czytelników za mielenie językami, faworyzowanie bogatych i tolerowanie powstawania frakcji. Ale druga część listu również sugeruje, że chrześcijanie ci cierpią ucisk ze strony ludzi bogatych i potężnych. W odniesieniu do tych osób Jakub przyjmuje ton proroków Starego Testamentu, którzy głosili sąd, ostrzegając bogaczy przed nadciągającym potępieniem z powodu uciskania sprawiedliwych biedaków (5,1–6). W reakcji na przykre sytuacje powodowane brakiem wiary i miłosierdzia samych chrześcijan Jakub doradza głębsze nawrócenie przez podjęcie skruchy i pokorne przyjęcie zasianego słowa. W odpowiedzi na ucisk ze strony bogatych i potężnych osób z zewnątrz radzi cierpliwą wytrwałość i modlitwę oraz przypomina słuchaczom, jaki los spotyka złych.

Gatunek

Uczeni dyskutują, czy List św. Jakuba można słusznie nazywać listem, ponieważ brakuje w nim pewnych typowych cech charakteryzujących listy w tamtej epoce, takich jak modlitwa-życzenie na początku, osobiste pozdrowienie na końcu oraz imiona przynajmniej niektórych jego adresatów. Niektórzy sugerują, że list krążył pierwotnie jako spisane kazanie i dopiero później nadano mu formę listu, dodając początkowe życzenia18. Jednak obecność standardowego greckiego pozdrowienia w 1,1, „pozdrowienie” (chairein) oraz końcowa zachęta do nawracania brata lub siostry z grzechu, bez żadnego końcowego pozdrowienia, sugerują, że dzieło to zawsze było listem. Zakończenie, które wydaje się nam dziwne, jest zupełnie podobne do zakończeń Pierwszego Listu św. Jana i Listu św. Judy. Pierwszy List św. Jana kończy się zachęceniem wspólnoty do modlitwy za grzeszników, a List św. Judy wzywa czytelników do działania na rzecz błądzącego brata lub siostry, co wskazuje, że pierwsi chrześcijanie mieli też alternatywny sposób kończenia listów, inny od sposobu Pawła19. Na koniec, brak osobistych życzeń do indywidualnych osób wymienionych po imieniu w tym liście przypomina inne „listy do diaspory”. Były to listy wysyłane z Judei przez osoby o uznanym autorytecie, które miały krążyć wśród Żydów mieszkających poza krajem Izraela i dostarczać im rad, jak zachować prawość ludu Bożego w obcych krajach20. Jeżeli, jak wydaje się prawdopodobne, List św. Jakuba miał służyć potrzebom chrześcijan pochodzenia żydowskiego w wielu różnych miejscach, to jest zupełnie naturalne, że nie umieszczono w nim osobistych pozdrowień dla żadnych wybranych, indywidualnych osób.

Cechy literackie

Jakub jest nauczycielem najwyższej próby i w celu utrzymania uwagi czytelników i pogłębienia ich rozważań używa rozmaitych technik literackich. Lubi paradoksy, nauczając, że znoszący pokusy powinni się radować (1,2), podczas gdy ubodzy powinni się cieszyć ze swego wyniesienia, a bogaci – chlubić poniżeniem (1,9–10). Stosuje żywą paletę porównań i metafor czerpiących ze zwykłego życia, takich jak fale morskie (1,6); słońce, trawa i kwiaty (1,10–11); lustra (1,23); martwe ciała (2,26); konie i okręty (3,3–4); ogień (3,5–6); woda słodka i gorzka (3,11); oraz zardzewiałe metale (5,3). Techniki te wciągają czytelników i pozwalają im pełniej wniknąć w to, co zostało powiedziane.

Ponieważ List św. Jakuba jest napisany w celu zachęty, naturalne jest, że przeważają w nim czasowniki w trybie rozkazującym. W 108 wersetach występuje około 59 czasowników w tym trybie, więcej niż w jakiejkolwiek innej księdze. Po nich zaś wymienione są zwykle powody, dla których należy przestrzegać tych wskazań21. Zdania Jakuba są najczęściej krótkie, wypowiadane staccato i w tonie powagi.

Tematy teologiczne

Wiara, uczynki i Prawo

Dominującym tematem tego listu jest ścisła relacja między wiarą a uczynkami (zwłaszcza 2,14–26). Zdaniem Jakuba zbawcza wiara nie polega jedynie na wierzeniu, że Bóg istnieje, lecz musi stać się „doskonała” „przez uczynki” (2,22) zgodne z wiarą. Samo wierzenie bez podjęcia odpowiadającego mu działania (2,15–16) – „sama tylko wiara” (2,24) – nie usprawiedliwia, lecz jest „martwa” i „bezowocna” (2,17.20.26). Natomiast wierze musi towarzyszyć postępowanie ukazujące nowe życie w Chrystusie.

Jakub wydaje się odpowiadać na błędną interpretację ważnego nauczania Pawła, że chrześcijanie otrzymują usprawiedliwienie dzięki wierze, a nie uczynkom (Rz 3,28; Ga 2,16; Ef 2,8–9). Z listów Pawłowych jasno wynika, że wiara powinna być dopełniana uczynkami, a chrześcijańskie postępowanie ma zasadnicze znaczenie22. Nacisk, jaki Paweł kładł na wiarę, wyrastał z dwóch obaw. Po pierwsze, musiał on przeciwstawiać się judaizującym członkom wspólnot, którzy nauczali, że chrześcijanie pochodzenia pogańskiego muszą poddać się obrzezaniu i przestrzegać rytualnych elementów prawa Mojżeszowego. Po drugie, uważał za ważne, aby każdy sobie uświadomił, że zbawienie w Chrystusie jest darem od Boga, a nie rzeczą, na którą da się zasłużyć lub którą można osiągnąć ludzkim wysiłkiem (Ef 2,8–9; Flp 3,9; 2 Tm 1,9).

Sam Jakub, jakkolwiek daleki od sprzeciwu w tych kwestiach, uznaje Ewangelię, „słowo prawdy” (1,18, zob. 1,21), za środek do naszego zbawienia. I chociaż pisze do chrześcijan pochodzenia żydowskiego, którzy prawdopodobnie nadal stosują praktykę obrzezania i przestrzegają przepisów pokarmowych, to koncentruje się na etycznych aspektach prawa, zwłaszcza „królewskiego Prawa”, które priorytetowo traktował sam Jezus: „Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego” (Jk 2,8; Kpł 19,18; Mk 12,31) i którego naucza także Paweł (Rz 13,8–10; Ga 5,14).

Etyczne postępowanie w życiu codziennym

Jakie uczynki odzwierciedlają posiadanie zbawczej wiary? Dla Jakuba „religijność czysta i bez skazy wobec Boga i Ojca jest taka: opiekować się sierotami i wdowami” (1,27). Jakub popiera troskę o ubogich i ostrzega przed niebezpieczeństwem grożącym bogatym. Bóg wybrał ubogich tego †świata (2,5), a bogaci doznają sądu Bożego (5,1–6). Chrześcijanie powinni troszczyć się o potrzeby materialne ubogich i nie faworyzować bogatych. Zgodnie z tym Jakub mówi, że nie należy być chciwym ani miłośnikiem świata (4,1–5) i że pracodawcy powinni natychmiast regulować wypłaty swoich robotników (5,1–5).

Jeśli chodzi o postawę osobistą, to wysoką doskonałość poświadcza umiejętność kontrolowania języka. Biegłe opanowanie mowy oznacza duchową dojrzałość; życie osoby, której słowa nie są poddawane kontroli, płonie ogniem podsycanym przez jej mowę. Jakub poświęca dużą część listu na napomnienia czytelników dotyczące grzechów języka, takich jak przeklinanie (3,9–10), oczernianie (4,11–12) i chełpliwość (4,16). W końcu zaś zaleca czytelnikom, by postępowali łagodnie i miłosiernie (2,13; 3,17) oraz modlili się niezależnie od okoliczności, w jakich się znajdują (5,13–18).

Pokora i chwiejność

Wyjaśnienie Jakuba co do braku miłosierdzia niektórych osób, twierdzących, że kochają Jezusa, jest proste: są one niewierne w relacji z Bogiem („Cudzołożnicy!”, 4,4) – to znaczy nie oddały Mu się w pełni w swoich sercach i nie zostały przemienione Jego miłością. Według Jakuba podstawowym sposobem przezwyciężenia tej wady jest przyjęcie przed Bogiem postawy pokory23. Inną drogą, przed którą najmocniej przestrzega Jakub, jest chwiejność (1,8; 4,8; 5,12). Człowiek chwiejny nie poddał się całkowicie woli Pana (4,7) i dlatego jest niewolnikiem własnych namiętności (1,14–15) oraz osobą, której modlitwy koncentrują się na zyskach materialnych (4,3). Brak integralności wewnętrznej ujawnia się w konfliktach zewnętrznych. Wojny, frakcje, stronniczość sprzyjająca bogatym, wypowiadanie się źle o innych, chełpienie się, nieuporządkowanie i „wszelki występek” wskazują na osobę wewnętrznie podzieloną24.

Strategią Jakuba podejmowaną w celu przezwyciężenia tych zachowań nie jest zalecanie srogiego programu samodyscypliny, lecz raczej zachęcenie czytelników do pokornego przyjmowania słowa Ewangelii, które zostało w nich zasiane, do proszenia Boga o potrzebną im mądrość i do nawrócenia się (1,5.21; 4,7–10). Dzięki pokorze i skrusze możemy otrzymać łaskę Bożą i zostać wywyższeni przez samego Boga (4,6.10). Jakub ukazuje więc jasno, że dobra relacja z Bogiem jest darem, który się otrzymuje, a nie czymś, na co się zasługuje. Tylko nawracając się do Pana, można osiągnąć duchową dojrzałość, a to wymaga głębokiej pokory i gruntownej skruchy.

Dwie drogi

Ostre kontrasty przenikają nie tylko poglądy Jakuba na życie wypełnione wiarą, lecz także wszelkie aspekty jego światopoglądu: istnieje mądrość zstępująca z góry i mądrość ziemska (3,13–18), samozachwyt lub poddanie się (4,7.16), droga wiodąca do życia i droga wiodąca do śmierci (1,12–18). Według Jakuba człowiek albo ma zbawczą wiarę, albo jej nie posiada: zachowuje całe prawo lub ponosi winę za wszystkie przykazania (2,10); jest przyjacielem Boga lub Jego nieprzyjacielem (4,4); wykonawcą prawa lub tylko jego słuchaczem (1,22–25); błogosławi lub przeklina (3,10); wytwarza wodę słodką lub gorzką (3,11); jest albo nieczysty, albo czysty (1,21.27). Nie ma drogi pośredniej; wahanie się i niezdecydowanie jest równoznaczne z podejmowaniem wyboru sprzeciwiającego się Bogu. Wiara wymaga pełnego zaangażowania się w drogi Boże, a uczynki miłosierdzia stanowią manifestację wiary.

Namaszczenie chorych

Zgodnie z praktyką apostolską, wspomnianą w Mk 6,13, Jakub (5,14–15) naucza o znaczeniu namaszczania chorych olejem. W dużej mierze na podstawie tego fragmentu Kościół uznaje namaszczenie chorych za sakrament ustanowiony przez Jezusa Chrystusa25.

Aktualność Listu św. Jakuba

Jeszcze jako młody opat Bernard z Clairvaux powiedział: „Jest więcej ludzi nawróconych z grzechu śmiertelnego na łaskę niż zakonników nawróconych z dobrego na lepsze”26. To, co święty dostrzegł wśród mnichów ze swojej wspólnoty, można by dzisiaj zastosować do wielu z nas i jest to powodem do refleksji. Niektórzy ludzie rok za rokiem przychodzą co niedzielę na mszę świętą i odmawiają różaniec za różańcem, ale nigdy nie stają się świętymi – to znaczy dojrzałymi duchowo. Uczniowie zaangażowani z całego serca wydają się nieliczni i rozsiani po świecie, a wezwanie Jezusa do świętości jest odrzucane jako zbyt wzniosłe i nierealistyczne. Jednak Jakub nalega na duchową doskonałość u wszystkich swoich słuchaczy i wskazuje, że drogą do jej uzyskania jest głębokie nawrócenie wypływające z pokory i skruchy. List św. Jakuba rozbrzmiewa słowami Jezusa: „Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski” (Mt 5,48). Jakub zaprasza nas do podjęcia uczciwych wewnętrznych poszukiwań, byśmy mogli zobaczyć, w jakich sprawach jesteśmy chwiejni, gdzie nie poddaliśmy się Jezusowi i kiedy ubiegamy się o rzeczy ziemskie zamiast zstępujące z góry.

Żądanie Jakuba, byśmy skonfrontowali się z grzechem obecnym w nas samych, jest prowokacyjne, a nawet bolesne. Któż nie potrzebuje poskramiać języka? Któż może stwierdzić, że nigdy nikogo nie osądził? Któż nigdy kogoś nie faworyzował? I któż konsekwentnie postępuje łagodnie i miłosiernie? Ludzka natura, grzech i pokusy się nie zmieniają, a wewnętrzna walka o świętość, jaką słuchacze Jakuba toczyli w jego czasach, jest taka sama jak ta, którą my, chrześcijanie, podejmujemy dzisiaj. Jakub, podobnie jak Jezus, uczył, że świętość nie jest tylko możliwością, lecz jest nakazem dla każdego chrześcijanina. List św. Jakuba, napisany przez pobożnego człowieka, który znał Jezusa Chrystusa, mówił z Nim i Go dotykał, i który podążał żmudną drogą do czekającej nas doskonałości, może służyć jako wspaniały przewodnik dla wszystkich, którzy pragną wieść głębsze życie z Jezusem – życie, w którym panuje miłosierdzie i pokój, pełne mądrości i miłosierdzia, w którym świętość staje się możliwa.

Składam szczególne podziękowania siostrze Marii Ancilli Matter FSGM, która okazała się prawdziwą służebnicą Pańską w czasie przygotowywania i pisania tego dzieła. I jej ten tom dedykuję.

Kelly Anderson

Schemat Listu św. Jakuba

I. Pozdrowienie (1,1)

II. Doświadczenia i radość (1,2–11)

A. Doświadczenia, próba i wytrwałość (1,2–4)

B. Proszenie w wierze o mądrość (1,5–8)

C. Ubodzy wywyższeni, a bogaci poniżeni (1,9–11)

III. Pragnienia Boga co do naszego życia (1,12–27)

A. Życie i śmierć (1,12–15)

B. Doskonały dar Boży (1,16–18)

C. Przyjmowanie życiodajnego słowa (1,19–21)

D. Posłuszeństwo słowu (1,22–27)

IV. Wiara i miłość (2,1–13)

A. Unikanie stronniczości na rzecz bogatych (2,1–4)

B. Wybór Boga na rzecz ubogich (2,5–7)

C. Prawo wolności (2,8–13)

V. Wiara bez uczynków (2,14–26)

A. Wiara bez uczynków jest martwa (2,14–17)

B. Wiara demonów (2,18–19)

C. Uczynki, które usprawiedliwiają (2,20–26)

VI. Niszczycielska moc języka (3,1–18)

A. Język (3,1–12)

B. Mądry człowiek (3,13–18)

VII. Przyjaciel świata albo przyjaciel Boga (4,1–10)

A. Źródłem konfliktu są uczucia (4,1–3)

B. Przyjaciel świata żyje we wrogości wobec Boga (4,4–6)

C. Pokorne poddanie się Bogu (4,7–10)

VIII. Zachęty przeciwko pysze (4,11–5,6)

A. Unikanie zniesławiania (4,11–12)

B. Życie zgodnie z wolą Bożą (4,13–17)

C. Potępienie bogatych (5,1–6)

IX. Cierpliwa wytrwałość (5,7–11)

A. Trwajcie cierpliwie aż do przyjścia Pana (5,7–11)

X. Końcowe nauki (5,12–20)

A. Unikanie przysiąg (5,12)

B. Ciągła modlitwa (5,13–18)

C. Nawracanie grzeszników (5,19–20)

Pozdrowienie

List św. Jakuba 1,1

Pozdrowienie (1,1)

1Jakub, sługa Boga i Pana Jezusa Chrystusa, śle pozdrowienie dwunastu pokoleniom w diasporze.

ST:1 Krl 8,53.66; Ps 90,13.16; Iz 11,1–10; Ez 47,13 NT:1 Kor 15,3–8; Ga 2,9; Dz 12,17; 15,1–31 KKK: wieczne dziewictwo Maryi, 499–501, 510

Listy pisane po grecku w I wieku zaczynały się zazwyczaj od trzech elementów: nadawcy, adresata i pozdrowienia. Ten list zawiera wszystkie trzy. Nadawcą jest Jakub, jedna z najwybitniejszych postaci początków chrześcijaństwa, znany jako „brat Pański” (Ga 1,19) i przywódca Kościoła jerozolimskiego (Dz 12,17; 15,13; 21,18), którego czwartowieczny historyk Kościoła Euzebiusz nazywa pierwszym †biskupem Jerozolimy (zob. Wprowadzenie). Ale Jakub mówi o sobie: sługa Boga. Fakt, że Jakub nie podkreśla swoich związków rodzinnych z Jezusem ani przywódczego stanowiska w Kościele jerozolimskim, lecz nazywa siebie niewolnikiem27, ukazuje głęboką pokorę28. Termin „niewolnik” (doulos) dotyczy osoby będącej własnością kogoś innego. Stary Testament mówi o Izraelitach jako o „niewolnikach” lub „sługach” Boga (Ps 90,13.16; 102,15.29) i używa tego terminu jako tytułu honorowego w stosunku do Mojżesza, Dawida i proroków (1 Krl 8,53.66; Jr 7,25). W Nowym Testamencie przywódcy chrześcijańscy niekiedy określają siebie w ten sposób (zob. Wprowadzenie). Nazywając siebie „niewolnikiem Boga”, Jakub podkreśla, że zajmuje stanowisko osoby należącej do Boga i żyjącej w pokornym posłuszeństwie wobec Niego.

Jakub nazywa siebie również niewolnikiem Pana Jezusa Chrystusa, co wskazuje, że jego celem jest podążanie śladami Jezusa, sługi Pańskiego par excellence, który przez swoje posłuszne cierpienie wykupił wielu (Iz 53,11). Łącząc Jezusa z Bogiem, Jakub umieszcza Ich obu na tym samym poziomie. Używa wobec Jezusa dwóch tytułów: „Pan” i „Chrystus”. Pierwszy z nich, „Pan” (gr. Kyrios), był tytułem oznaczającym Boga w greckim Starym Testamencie, a w Nowym Testamencie jest stosowany wobec Jezusa, by potwierdzać, że jest On Bogiem (1 Kor 8,6; Flp 2,11). Jakub używa określenia „Pan” zarówno wobec Jezusa (2,1), jak i wobec Boga Ojca (3,9). Drugi tytuł, „Chrystus” (gr. Christos), stanowi grecką formę hebrajskiego słowa „†mesjasz”, co znaczy „namaszczony”. W Starym Testamencie określenie „mesjasz” odnosiło się pierwotnie do namaszczonego króla Izraela, ale zaczęło też oznaczać potomka Dawida, który przyjdzie i wybawi swój lud od jego wrogów (Iz 11,1–10; Łk 1,69–75). Nazywając Jezusa Mesjaszem, Jakub, razem z Kościołem pierwotnym, wyznaje wiarę, że Jezus jest zapowiadanym przez proroków Obiecanym i że wypełnienie mesjańskich nadziei Izraela dokonuje się w Nim.

List dedykowany jest dwunastu pokoleniom, co stanowi odniesienie do Izraela. Naród Izraela składał się z dwunastu pokoleń pochodzących od patriarchy Jakuba. Dziesięć spośród tych pokoleń w zasadzie zniknęło z kart historii po wygnaniu przez Asyryjczyków w roku 721 p.n.e., ale Stary Testament i późniejsze pisma żydowskie wyrażają nadzieję odnowienia i ustanowienia na powrót dwunastu pokoleń29. Jakub uważa, że wypełnienie tego odnowienia, które zostało zapoczątkowane przez Jezusa Chrystusa, stanowi Kościół (zob. 1,18).

Określenie w diasporze, czyli w rozproszeniu, odnosi się do dużej liczby Żydów, którzy mieszkali poza krajem Izraela. Wierni swojej religii, budowali synagogi i starali się przestrzegać nauk Mojżesza. Pierwsi chrześcijanie byli Żydami i orędzie †Ewangelii było głoszone najpierw w ich synagogach. Jakub, którego posługa duszpasterska kierowała się do chrześcijan pochodzenia żydowskiego (Dz 21,18–25; Ga 2,9), wydaje się pisać ten list właśnie do tych chrześcijan, rozproszonych po całym świecie śródziemnomorskim.

Na ostatek Jakub kończy pozdrowienia, przesyłając pozdrowienie – dosłownie „radować się” (po grecku chairein). Typowym pozdrowieniem wśród Żydów było słowo „pokój” (po hebrajsku szalom). Słowo użyte przez Jakuba jest bardziej charakterystyczne dla świata hellenistycznego; ale być może wybiera on to pozdrowienie, aby płynnie przejść do zachęty do „radości” (chara) w następnym wersecie (1,2).

Doświadczenia i radość

List św. Jakuba 1,2–11

Jakie pytanie najbardziej chcielibyście zadać Bogu? Kiedy stawiam to pytanie słuchaczom w grupie parafialnej czy modlitewnej, ludzie niezmiennie wymieniają problem cierpienia. Dobroć Boga wydaje się niezgodna z obecnością w †świecie zła i cierpienia, a intensywne cierpienie czasami skłania ludzi do porzucenia wiary. Kolejny najbardziej popularny temat dotyczy niewysłuchanych modlitw: niekiedy wydaje się, że Bóg nie słucha czy też się nie troszczy. Uważam za interesujące, że List św. Jakuba zaczyna się właśnie od tych dwóch nieznośnie bolesnych spraw. Autor bez ceregieli zagłębia się w dwie największe trudności chrześcijańskiego życia, jakie łączą nas z czytelnikami sprzed dwóch tysiącleci. Jakub nie próbuje przedstawiać wyczerpującego traktatu na temat problemu cierpienia czy niewysłuchanych modlitw, lecz naucza w zamian, że cierpienie może być korzystne dla rozwoju człowieka i dlatego niektóre modlitwy mogą nie zostać wysłuchane.

Nie zawsze jest łatwo śledzić myśl Jakuba, ale jeśli będziemy się bacznie przyglądać jego słowom, logika zacznie się wyłaniać. Pierwsza część listu zawiera serię sześciu nakazów; pierwsze dwa odnoszą się do doświadczeń oraz tego, jak powinniśmy sobie z nimi radzić (w. 2–4); drugie dwa podają instrukcje na temat modlitwy (w. 5–8), a ostatnie dwa rzucają światło na zagadnienie, jak traktować kwestię czyjejś pozycji społecznej (w. 9–11).

Doświadczenia, próba i wytrwałość (1,2–4)

2Za pełną radość poczytujcie sobie, bracia moi, ilekroć spadają na was różne doświadczenia. 3Wiedzcie, że to, co wystawia waszą wiarę na próbę, rodzi wytrwałość. 4Wytrwałość zaś winna być dziełem doskonałym, abyście byli doskonali i bez zarzutu, w niczym nie wykazując braków.

ST:Ps 34,19–20; 119,69–71; 138,7–8; Syr 2,1–6 NT:Rz 5,3–5.20; 8,28; 12,12; Ef 6,18; Kol 1,22–23; Hbr 3,14; 1 P 1,6–7 KKK: opatrzność a skandal zła, 309–314

Jakub rozpoczyna list od zadziwiającej rady dotyczącej kwestii reagowania na cierpienie. Zaczyna od dwóch nakazów: „Za pełną radość poczytujcie sobie” (w. 2) oraz „wytrwałość zaś winna być dziełem doskonałym” (w. 4). Po każdej zachęcie podaje powód: „to, co wystawia (…) na próbę, rodzi wytrwałość” (w. 3), a wytrwałość sprawi, że będziemy „doskonali i bez zarzutu” (w. 4). Każda z części wskazuje na następną: doświadczenia prowadzą do wytrwałości, a wytrwałość powinna być doskonała, tak aby człowiek osiągnął duchową dojrzałość. Mówiąc krótko, doświadczenia mogą prowadzić do doskonałości ludzkiej.

Pierwsze polecenie Jakuba brzmi: Za pełną radość poczytujcie sobie, gdy napotykacie doświadczenia. Używając słowa spadają, Jakub sugeruje, że w ciągu naszego życia natrafiamy na doświadczenia, potykamy się o nie lub nawet uderzają one w nas. Mają one różne rodzaje, takie jak choroba, ubóstwo, porzucenie, śmierć – jednym słowem chodzi o pełny wachlarz bolesnych ludzkich przeżyć. „Poczytywać sobie” oznacza przyjmowanie pewnego poglądu na rzeczywistość. Trudne sytuacje często mają inne przyczyny lub znaczenie, niż to się z pozoru wydaje, więc jeśli będziemy potrafili na nie patrzeć w świetle Bożego planu, to będziemy umieli je ujrzeć w prawdziwej perspektywie30. Kiedy Jakub prosi czytelników, by poczytywali swoje doświadczenia za radość, to nie nakłania ich do zabaw intelektualnych ani do zmuszania się do absurdalnych myśli. Jego zdaniem cierpienie naprawdę może być uważane za „pełną radość”. Ale jak to możliwe? Przeanalizujmy logikę Jakuba.

Jakub określa doświadczenia jako coś, co wystawia waszą wiarę na próbę. Może tutaj sugerować, że cierpienie jest próbą, ponieważ kiedy cierpimy, odczuwamy pokusę zwątpienia w dobroć i miłość Boga. Jednak zapewne raczej chodzi mu o to, że doświadczenia mają inny cel, a mianowicie wzmocnienie naszej wiary. Dla Jakuba wiara to coś więcej niż tylko wierzenie w Boga; oznacza ona prowadzenie życia w wierności, oddaniu i prawdzie; pociąga za sobą wewnętrzne oddanie Bogu, wyrażające się w konkretnych zachowaniach. Według Jakuba wiara człowieka podlega sprawdzaniu, dowodzeniu i umacnianiu przez doświadczenia. Ponieważ wiara jest tak ważna dla chrześcijanina, to wszystko, co ją wzmacnia, należy uważać za pozytywne, nawet doświadczenia i cierpienie. Zatem tezą Jakuba nie jest to, jakoby same doświadczenia były przyczyną radości, ale ich owoc.

Dla Jakuba wytrwałość czy też „niezłomność” (RSV), rodząca się dzięki doświadczeniom, jest jedną z najbardziej pożądanych cech, jakie może posiadać chrześcijanin. Stanowi ona zasadniczy temat jego listu. Bycie wytrwałym oznacza znoszenie wszystkiego, co przychodzi, bez przyzwalania na to, by cierpienie lub jakiekolwiek zewnętrzne okoliczności wpływały na przekonania, sposób myślenia czy styl życia31. W całym liście Jakub gani tych, którzy „się zmieniają”, są niestali (1,8), chwiejni (1,8; 4,8), miotani wiatrem (1,6), czy których tryb życia sprawia, że ich poczynania przemijają w połowie (1,11; zob. Tło biblijne „Człowiek mądry i głupi”, na s. 99). Opisy te odnoszą się do ludzi, którym brak jest solidnej wiary i którzy biernie pozwalają, aby ich życiem kierowały zewnętrzne okoliczności. Natomiast Jakub chwali człowieka, który zachowuje wytrwałość podobną do Hioba (5,11) i niewzruszenie idzie dalej niezależnie od tego, co się dzieje, ponieważ doszedł do mocnego przekonania wewnętrznego, by podążać za Jezusem Chrystusem, i swoją wytrzymałością dowodzi zaangażowania. Taka niezłomna wytrwałość jest, według Jakuba, owocem doświadczeń.

Wychodząc od poprzedniego wersetu, Jakub udziela drugiej zachęty: wytrwałość zaś winna być dziełem doskonałym. „Doskonały” (teleios) wyraża ideę kompletności czy pełni, więc doskonała wytrwałość oznacza pełne zaangażowanie w podążanie za Jezusem aż do końca, niezależnie od tego, jakie doświadczenia na nas spadną.

W celu opisania upragnionego skutku wytrwałości Jakub stosuje trzy niemal synonimiczne wyrażenia: abyście byli doskonali i bez zarzutu, w niczym nie wykazując braków. W Nowym Testamencie przymiotnik „doskonały” (lub pokrewne mu wyrazy) jest czasami używany dla opisania osoby duchowo dojrzałej, kogoś, kto ma niepodzielone serce dla Boga32. Jest to przeciwieństwo chwiejności. Człowiek, który jest bez zarzutu i w niczym nie wykazuje braków, to ktoś, kto podoba się Bogu i jest gotowy na spotkanie z Jezusem w chwili Jego powrotu (5,7–12).

O wartości wytrwałości w doświadczeniach uczą również Piotr i Paweł. Piotr mówi: „teraz musicie doznać trochę smutku z powodu różnorodnych doświadczeń. Przez to wartość waszej wiary okaże się o wiele cenniejsza od zniszczalnego złota, które przecież próbuje się w ogniu, na sławę, chwałę i cześć przy objawieniu Jezusa Chrystusa” (1 P 1,6–7), natomiast Paweł stwierdza: „lecz chlubimy się także z ucisków, wiedząc, że ucisk wyrabia wytrwałość, a wytrwałość – wypróbowaną cnotę, wypróbowana zaś cnota – nadzieję” (Rz 5,3–4). Wszyscy ci trzej świątobliwi ludzie – Jakub, Piotr i Paweł – uczą, że cierpienia mogą przygotować człowieka do jego ostatecznego przeznaczenia, do spotkania z Jezusem Chrystusem. List do Hebrajczyków 5,8–9 naucza, że także sam Jezus musiał cierpieć, by stać się doskonałym: „I chociaż był Synem, nauczył się posłuszeństwa przez to, co wycierpiał. A gdy wszystko wykonał, stał się sprawcą zbawienia wiecznego dla wszystkich, którzy Go słuchają” (zob. także Hbr 2,10).

Śmiałe nauczanie Jakuba nie jest łatwe do przyjęcia i wymaga niemałej wiary. Jakub prosi słuchaczy o przepracowanie całego ich sposobu patrzenia na cierpienie i o rozważanie go w świetle naszego ostatecznego przeznaczenia: życia wiecznego z Bogiem. Jakub niczego nie uważa za ważniejsze od wewnętrznego oddania się Bogu, przeżywanego konsekwentnie, a ponieważ doświadczenia mogą pomóc w wytworzeniu tego oddania i przynieść duchową dojrzałość, powinny być uważane za okazję do radości. Zaakceptowanie nauczania Jakuba pociąga za sobą postrzeganie każdego aspektu życia jako elementu tajemniczego Bożego planu miłości. Oznacza to wiarę, że każda nasza chwila jest uwzględniona w suwerennym planie Boga, który z czułością obserwuje nawet wróble (Łk 12,6–7) i w którego rękach nawet cierpienie i zło stają się narzędziami przynoszącymi większe dobro (Rz 8,28; Katechizm, 309–313). Jednak Jakub jest realistą. Ma świadomość, jak wymagające jest pozytywne postrzeganie doświadczeń, i dlatego zajmuje się tą sprawą w następnej części.

Proszenie w wierze o mądrość (1,5–8)

5Jeśli zaś komuś z was brakuje mądrości, niech prosi o nią Boga, który daje wszystkim chętnie i nie wymawiając, a na pewno ją otrzyma. 6Niech zaś prosi z wiarą, a nie wątpi o niczym. Kto bowiem żywi wątpliwości, podobny jest do fali morskiej wzbudzonej wiatrem i miotanej to tu, to tam. 7Człowiek ten niech nie myśli, że otrzyma cokolwiek od Pana, 8bo jest mężem chwiejnym, niestałym na wszystkich swych drogach.

ST:2 Krn 1,7–12; Prz 2,1–8; Iz 55,6–9 NT:Mt 7,7–11 ‖ Łk 11,9–13; Mk 11,22–24; Łk 18,1–8; Flp 4,5–7 KKK: wytrwałość w modlitwie, 2742–2745; pragnienie Boga, 2560–2561

Jakub zakończył poprzednią część stwierdzeniem, że osoba doskonała w wytrwałości nie będzie w niczym wykazywać braków. Tę część zaczyna zaś od rady dla czytelników, którym brakuje mądrości, że mogą o nią poprosić.

Jakub sugeruje, że aby poczytywać sobie doświadczenia za pełną radość i stać się doskonałym, człowiek potrzebuje mądrości (Jakub opisze mądrość w 3,13–18). Mądrość zapewnia Bożą perspektywę, umożliwiającą znoszenie doświadczeń bez poddawania się33. Pozwala wieść życie w pobożny i cnotliwy sposób, zwłaszcza w chwilach cierpienia. Ta duchowa dojrzałość jest darem od Boga, którego nie możemy osiągnąć dzięki własnym wysiłkom, więc naszym zadaniem jest prosić (…) Boga o dar mądrości. Ponieważ mądrość można uzyskać tylko dzięki modlitwie, Jakub gorąco zachęca czytelników, którzy znoszą doświadczenia i wiedzą, że brak im mądrości, by zwrócili się do Boga. Naturą Boga jest dawanie i udziela On mądrości chętnie i nie wymawiając. Nikt nie musi się niepokoić o skąpstwo lub ociąganie się Boga, ponieważ Bóg pragnie, byśmy szukali u Niego potrzebnej nam pomocy (Łk 11,9–13; 12,30–32; 18,7–8). 1 Krl 3,5–12 mówi, że Salomon prosił o mądrość i ją otrzymał; Księga Mądrości zapewnia, że Bóg udzieli mądrości temu, kto szuka jej żarliwie i z czystym sercem, tak jak Salomon (Mdr 8,2.9.21; 9,18). Jakub kontynuuje tę tradycję i naucza, że człowiek może uzyskać od Boga pomoc przy podążaniu przez burzliwe doświadczenia życiowe, po prostu o nią prosząc.

Tło biblijne:Mądrość

Stary Testament ma wiele do powiedzenia o mądrości i mędrcach, poświęcając temu tematowi cały zbiór ksiąg. Mądrość wiąże się z rozsądkiem (Rdz 41,39; Pwt 1,13), rozumem (Wj 36,1; 1 Krl 5,9), doświadczeniem (Pwt 1,13) i wiedzą (Hi 34,2). Łączy się także z ćwiczeniem, karnością i rozwagą (Prz 1,2–5). Mądrość ma wymiar praktyczny i umożliwia osiagnięcie powodzenia w życiu; przeciwieństwem prowadzenia życia zgodnie z mądrością jest bycie głupcem (Prz 12,15).

Stary Testament naucza również, że mądrości nie da się nabyć wyłącznie ludzkim wysiłkiem (Hi 28,1–28), gdyż jest ona darem od Boga (Prz 2,6; Dn 2,21). W jednej z najwcześniejszych biblijnych wzmianek o mądrości Bóg udziela tego daru specjalnie w celu przygotowania kultu liturgicznego: kowale, hafciarze, tkacze i budowniczowie Przybytku zostają napełnieni „duchem Bożym, mądrością i rozumem, i umiejętnością” (Wj 31,3). Powtarzającym się tematem Pisma Świętego jest mądrość opierająca się na właściwej relacji z Bogiem i ujawniająca się w prawym postępowaniu; na przykład: „Bojaźń Boża – zaiste mądrością, roztropnością zaś – zła unikanie” (Hi 28,28).

Jakub używa terminu „mądrość” jedynie w 1,5 i 3,13–18. Idzie w ślad za Starym Testamentem, stale powtarzając, że mądrość pochodzi od Boga (3,17), że aby być mądrym, trzeba się modlić (1,5), i że mądrość prowadzi do sukcesu w życiu – sukcesu mierzonego w kategoriach wierności i wytrwałości w pełnieniu woli Bożej. Kiedy Jakub mówi w 1,5 o mądrości, to ma na myśli zwłaszcza Bożą pomoc podtrzymującą człowieka w doświadczeniu, zdolność ufania w dobroć Bożą pośród cierpienia i bólu. Papież Benedykt XVI wymownie opisuje ten rodzaj mądrości:

W obliczu cierpienia i żałoby wyrazem prawdziwej mądrości jest pomyśleć o kruchości egzystencji i odczytywać historię ludzką z perspektywy Boga, który – zawsze pragnąc wyłącznie dobra swoich dzieci i powodowany nieprzeniknionym zamysłem swojej miłości – dopuszcza niekiedy, by spotykały je bolesne próby, aby je doprowadzić do większego dobra34.

Jakub przechodzi teraz do drugiego polecenia, które dotyczy modlitwy. Trzeba prosić z wiarą, z ufnym oczekiwaniem dziecka, które wie, że Ojciec daje zawsze i tylko dobre rzeczy (Łk 11,13). Ci, którzy proszą z wiarą – to znaczy którzy żarliwie pragną mądrości, żeby dobrze żyć w czasie doświadczeń – nie spotkają się z odmową. Wiara, która jest konieczna, jest aktem ufności w Osobę i obietnice Boga; jest trwaniem mocno przy Bogu jako synowie i córki, ponieważ Bóg jest godny zaufania. W Bogu nie ma chwiejności i pragnie On tylko naszego dobra i zbawienia (J 10,10; 1 Tm 2,3–4). Ponieważ Bóg jest wierny, możemy Mu ufać nawet w nieszczęściach i przeciwnościach losu. Wiara oznacza zatem zawierzenie siebie opiece i opatrzności Boga ze świadomością, że Jego wola dla nas jest doskonała. Jakub zapewnia nas, że Bóg nigdy nie odmówi darów, jakich potrzebujemy, żeby żyć zgodnie z naszym chrześcijańskim powołaniem. Bóg pragnie naszego wiecznego zbawienia i udzieli nam wszystkiego, czego potrzebujemy, by podążać do tego celu.

W tym miejscu Jakub używa trzech wyrażeń opisujących typ osoby, której modlitwy nie zostaną wysłuchane. Mówiąc o osobie, która żywi wątpliwości, Jakub nie potępia kogoś, kto walczy z intelektualną niepewnością co do jakiegoś punktu doktryny chrześcijańskiej, ani nikogo takiego jak Hiob, kto pośród cierpienia z pasją przepytuje Boga. Słowo przełożone jako „żywić wątpliwości” (diakrinomai) odnosi się raczej do niepodejmowania wyboru między możliwościami, a tutaj opisuje kogoś, kogo podstawowe przylgnięcie nie jest mocno utrwalone. Dotyczy osoby, która nie podjęła trwałej, wewnętrznej decyzji o zaufaniu Osobie i obietnicom Boga. Jakub porównuje taką osobę do fali morskiej, wzbudzonej wiatrem i miotanej to tu, to tam. Czasowniki w stronie biernej wskazują, że niedowiarek jest poruszany i poddawany perswazji przez siły zewnętrzne, ponieważ nie cechuje się stabilnością uzyskaną dzięki wewnętrznym przekonaniom. Jakub wypowiada się także o takim człowieku jako o chwiejnym (dipsychos, dosłownie „o dwóch duszach”). Mogłoby się to odnosić do hipokryty, człowieka twierdzącego, że zajmuje pewne stanowisko, podczas gdy w rzeczywistości nie jest to prawdą; jednak w kontekście listu dotyczy zapewne raczej osoby, która nie trzyma się pewnie drogi życiowej i pragnie równocześnie żyć wiarą chrześcijańską oraz korzystać ze †świata (4,4; zob. 1 J 2,15–16). Taka osoba jest podzielona i nie stanowi całości bez zarzutu (1,4). W konsekwencji jest niestała – to znaczy łatwo odciągana od chrześcijańskiego sposobu życia na skutek nieuporządkowanych pragnień czy fałszywego nauczania. Wahanie czy też niezdecydowanie takiej osoby jest przeciwne wierze i oznacza niechęć do złożenia całej ufności w Bogu. W takim stanie osoba ta jest przeciwieństwem człowieka wytrwałego (zob. 1,3–4).

Żywa tradycja:Wierzę w Boga

Święty Augustyn wyjaśnia sens wiary w kazaniu poświęconym wyznaniu wiary:

„Wierzę w Boga, Ojca Wszechmogącego”. Przede wszystkim, umiłowani, przyjrzyjcie się dokładnie, jakim słowem zaczyna się wyznanie wiary: „Wierzę”… Nie mówi: „Wierzę, że Bóg jest naprawdę Bogiem” ani „ufam Bogu”, choć rzeczy te są konieczne do zbawienia… Ufność, że to, co Bóg powiedział, jest prawdziwe, jest możliwa dla wielu, nawet dla ludzi złych. Oni wierzą, że jest to prawdą, ale nie godzą się na podążanie za nią, ponieważ są leniwi. I jest możliwe, żeby nawet demony wierzyły, że Bóg jest rzeczywiście Bogiem. Natomiast wierzyć w Boga mogą jedynie ci, którzy Go kochają35.

Podsumowując, w tej części Jakub naucza, że do pomyślnego przetrwania doświadczeń niezbędna jest mądrość. Jest ona dostępna dla proszącego, ale proszenie o nią wymaga wiary, wewnętrznego otwarcia na †łaskę i przylgnięcia całym sercem do woli Bożej.

Rozważanie i zastosowanie praktyczne (1,5–8)

Jezus jest zarówno nauczycielem, jak i wzorem modlitwy. Papież Jan Paweł II powiedział: „Historia ludzkości nie zna innej postaci, która byłaby tak całkowicie – i w taki sposób – zatopiona w modlitwie z Bogiem jak Jezus z Nazaretu”36. Ewangelie ukazują, że życie Jezusa było na wskroś przeniknięte modlitwą: podczas swojej działalności Jezus usuwa się, żeby się modlić (Mk 1,35; Łk 5,15–16; 9,18); modli się przed podjęciem decydujących działań (Łk 6,12–13; J 11,41–42) oraz w ważnych chwilach swojego życia (Mt 4,1–2; Łk 3,21; 9,28–29; Mk 14,32–42)37.

Modlitwa Jezusa podczas Jego agonii w ogrodzie (Mk 14,32–42) może nas nauczyć czegoś o modlitwie, którą propaguje Jakub. Zatrwożony nadciągającym cierpieniem (w. 33) Jezus zwraca się do Boga i prosi jak Syn: „Abba, Ojcze” (w. 36). Po czym wypowiada prośbę: „Dla Ciebie wszystko jest możliwe, zabierz ten kielich ode Mnie”. Jezus wie, że Bóg może coś uczynić. Ojciec na pewno musi być zdolny uwolnić ludzi od grzechu i śmierci bez konieczności przeżywania przez Jezusa straszliwego cierpienia, jakie Go czeka. Niemniej jednak dzięki swojej modlitwie Jezus znajduje siłę do wypełnienia woli Bożej, gdyż po prośbie następuje zgoda: „Lecz nie to, co Ja chcę, ale to, co Ty”. W modlitwie Jezus poddaje siebie woli swojego Ojca. Papież Benedykt XVI wyjaśnia: „Ludzka wola znajduje swoje pełne urzeczywistnienie, kiedy »Ja« całkowicie zawierza się »Ty« Ojca, zwanego Abba”38. Adam i Ewa sięgnęli po niezależność, okazując nieposłuszeństwo woli Bożej, ale w zamian znaleźli się w oddaleniu od Boga i dowiedzieli się, że konsekwencją grzechu jest śmierć. Natomiast Jezus w ogrodzie Getsemani, w pełni z nami dzieląc naszą ludzką naturę, stoi przed Bogiem i dzięki swemu „tak” staje się pierwszą ludzką istotą, która pozostała doskonale wierna woli Bożej. Nie tylko uczy nas swoim przykładem, jak mówić „tak” Bogu, lecz także, jednocząc się z nami w chrzcie, udziela nam łaski mówienia „tak” Bogu.

Kompendium Katechizmu mówi:

Modlitwa Jezusa podczas Jego agonii w ogrodzie Getsemani i Jego ostatnie słowa na krzyżu ukazują głębię Jego synowskiej modlitwy. Jezus doprowadza do końca pełen miłości plan Ojca i bierze na siebie wszystkie cierpienia ludzkości oraz wszystkie prośby i wstawiennictwa w dziejach zbawienia. Przedstawia je Ojcu, który je przyjmuje i odpowiada na nie wbrew wszelkiej nadziei, wskrzeszając swojego Syna z martwych39.

Dzięki męce i zmartwychwstaniu Jezusa możemy zobaczyć, że tajemną wolą Bożą dla nas jest życie, a nie śmierć. Chociaż Bóg przyzwala na próby i cierpienie, Jego celem jest nasze wieczne dobro.

Ubodzy wywyższeni, a bogaci poniżeni (1,9–11)

9Niech się zaś ubogi brat chlubi z wyniesienia swego, 10bogaty natomiast ze swego poniżenia, bo przeminie niby kwiat polny. 11Wzeszło bowiem palące słońce i wysuszyło łąkę, a kwiat jej opadł i zniknął piękny jej wygląd. Tak też bogaty przeminie w swoich poczynaniach.

ST:Ps 41,2–3; 49,6–13; 113,7–8; Prz 29,7 NT:Mt 19,24 ‖ Mk 10,25 ‖ Łk 18,25; Mt 5,3 ‖ Łk 6,20; Mt 6,30–34 ‖ Łk 12,29–34 KKK: ubóstwo serca, 2544–2547; wolność od majętności, 2548–2550; miłość do ubogich, 2443–2449

Na pierwszy rzut oka fragment ten jest zagadkowy, ponieważ wydaje się nie mieć logicznego związku z poprzedzającym. Jednak głębszy namysł ukazuje, że Jakub naucza, w jaki sposób ludzie dążący do mądrości powinni kierować swoim życiem. Kiedy człowiek patrzy na †świat oczami Boga, to jego wartości wywracają się do góry nogami i to, co niegdyś było ważne, często staje się nieistotne. Jakub opisuje dwie sytuacje, ubogiego i bogacza.

W pierwszej kolejności wymieniony zostaje ubogi brat. Używając określenia „brat”, Jakub ma na myśli kogoś – mężczyznę lub kobietę – kto przyjął Jezusa jako †Mesjasza, czyni wolę swojego Ojca i dlatego należy do rodziny uczniów Jezusa (Mt 12,48–50). Słowo opisujące brata, „ubogi” (tapeinos), może mieć aspekt zewnętrzny lub wewnętrzny. Z jednej strony może opisywać osobę, która jest uboga w sensie finansowym i w konsekwencji ma niewiele praw lub przywilejów, być może jest uciskana lub pomijana. Z drugiej jednak strony określenie „ubogi” może także opisywać cechę wewnętrzną: pokorę, postawę służebną. Jezus mówi o sobie, że jest „ubogiego” czy też „pokornego” (tapeinos) serca (Mt 11,29). Jakub zachęca taką osobę do szczycenia się, radowania się: niech się chlubi z wyniesienia swego. Jest to kolejne szokujące, paradoksalne stwierdzenie, podobnie jak poczytywanie sobie doświadczeń za powód do radości (1,2–3). Jednak Jakub pomaga nam dostrzec, że człowiek uważany przez świat za ubogiego może być błogosławiony w oczach Bożych i radować się, gdyż będzie miał udział w chwale Chrystusa.

Bogacz natomiast jest wzywany do chlubienia się z poniżenia (tapeinōsis). Jakub nie używa tutaj słowa „brat”, lecz raczej podkreśla, że bogacz przeminie w swoich poczynaniach. „Poczynania” oznaczają dokładniej „podróż”, drogę wybraną w życiu. Na uzasadnienie swoich słów Jakub cytuje Iz 40,6–7, tekst prorocki, który naucza, że cały rodzaj ludzki jest efemeryczny. Jednak specjalnie wspomina o tych, którzy są bogaci: tak jak trawa i kwiat schną i opadają pod palącym słońcem, tak pewnego dnia nie będzie już bogaczy40. Jedynym sposobem przezwyciężenia wspólnego przeznaczenia, jakim jest przeminięcie, jest zaakceptowanie „poniżenia” przez włączenie w Chrystusa za pomocą nawrócenia i chrztu, aby wejść do królestwa Bożego.

Jakub uczy swoich słuchaczy, by cenili to, co ma trwałą wartość, w przeciwieństwie do tego, co przemija41. Pokorny brat może się radować, ponieważ nie zużywa energii na majętności, które ostatecznie przeminą i nic mu nie przyniosą. Również Jezus napomina swoich słuchaczy, by gromadzili sobie trwały skarb w niebie (Mt 6,19; zob. Łk 12,16–21; 16,19–31), i naucza, że ubodzy są błogosławieni (Łk 6,20). Wielu ludzi stara się o majętności z troski o bezpieczeństwo, wygodę lub status, ale Jakub naucza nas, że to bogaci są naprawdę ubodzy, ponieważ piękny jest tylko wygląd ich życia, który szybko przeminie.

Rozważanie i zastosowanie praktyczne (1,1–11)

Tajemnica cierpienia, tak bolesna i niepokojąca, może skłaniać nas do wyciągnięcia wniosku, że Bóg nie jest sprawiedliwy, dobry, kochający i wszechmocny. Jakub nie bierze pod uwagę żadnej takiej myśli, zachęca nas natomiast, byśmy głęboko ufali w dobroć Boga, schowali się w Jego pełnych miłości rękach i przyjęli, że doświadczenia są krokiem ku temu, byśmy stali się „doskonali i bez zarzutu” (1,4). Ufność pozwala nam radować się pośród cierpień i trudności, ponieważ wiemy, że jesteśmy na drodze do przyszłej chwały (Rz 8,18; 1 P 4,13; 5,10).

Jest to trudne do przyjęcia i muszę wyznać, że kiedy studiowałam ten fragment i pisałam komentarz do niego, wielokrotnie zadawałam sobie pytanie, czy wyjaśnienie Jakuba jest adekwatne. Tym, co pomogło mi najbardziej, było rozmyślanie nad samym autorem listu, Jakubem Sprawiedliwym, który znał i kochał Jezusa, i umarł jako męczennik (zob. Wprowadzenie). Ten Boży człowiek wierzył i uczył, że doświadczenia mogą być poczytywane za pełną radość. Jego nauczanie powtarza nauczanie Jezusa, który wkrótce przed swoją męką i śmiercią modlił się, by Jego uczniowie mieli w sobie całą pełnię Jego radości (J 17,13). Dzieje Apostolskie oraz inne księgi Nowego Testamentu opisują, że pierwsi chrześcijanie nieustannie wysławiali Boga pośród prześladowań, przyjmując męczeństwo ze spokojem, a nawet radością42. Tak samo jest dzisiaj. Podczas gdy wielu z nas uczy się radować we względnie drobnych kłopotach, niektórzy współcześni chrześcijanie odkrywają tę †łaskę w naprawdę poważnych doświadczeniach. Niedawno słyszałam opowieść kapłana i misjonarza o Afrykance, która nawróciła się na chrześcijaństwo bez wiedzy męża. Kiedy się o tym dowiedział, torturował ją tak strasznie, że została odrażająco oszpecona. Gdy przerażeni chrześcijańscy misjonarze ją ocalili, zapytali ją, jak to się stało, że zniosła takie męczarnie i nie wyrzekła się wiary. Odpowiedziała, że podczas przerażającej męki w zdumiewający sposób ogarnęła ją Boża radość. W środek cierpienia na ziemi wdarł się przedsmak zmartwychwstania i nieba.

I tego właśnie naucza nas Jakub. Jakub zawsze ma na oku przyszłe życie i uczy nas określania wartości wszystkich rzeczy na podstawie ich potencjału co do przybliżania nam życia wiecznego. Bez wątpienia sam Jakub kosztował podczas ziemskiego życia radości nadchodzącego królestwa i dlatego mógł z taką pasją zachęcać czytelników, by uważali doświadczenia przygotowujące nas do życia wiecznego za „pełną radość” (1,2). Obyśmy zaufali Jakubowi, apostołom i wielkim męczennikom, którzy uczyli nas swoimi niedolami, że za wytrwałość otrzymamy nagrodę. Obyśmy przyjmowali wolę Bożą, nawet jeśli jej nie rozumiemy, i oby nasza wytrwałość w okresach doświadczeń była doskonała. Niech pokój i miłość Boga, które przewyższają wszelki umysł, podtrzymują nas w ciągu naszej wędrówki ku Bogu (Flp 4,7).

Przypisy

Wstęp

O Autorach

Kelly Anderson – jest profesorem w katedrze Pisma Świętego seminarium św. Karola Boromeusza w Wynnewood w Pensylwanii. W latach 1997–2008 studiowała w Rzymie na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim i Papieskim Instytucie Biblijnym. Obroniła doktorat na Katolickim Uniwersytecie Ameryki. Daniel Keating – dr teologii (Uniwersytet Oksfordzki). Jest członkiem St. Paul Center for Biblical Theology. Pracuje jako profesor teologii w Wyższym Seminarium Najświętszego Serca w Detroit w stanie Michigan. Jest autorem książek, m.in.: The Appropriation of Divine Life in Cyril of Alexandria; The Adventure of Discipleship, Deification and Grace; List św. Jakuba, Pierwszy, Drugi, Trzeci List św. Jana (seria Katolicki Komentarz do Pisma Świętego). Od ponad dwudziestu pięciu lat związany z duszpasterstwem akademickim, prowadzi wykłady dla studentów w Stanach Zjednoczonych i Europie. Mieszka w Ann Arbor w stanie Michigan, gdzie angażuje się w działalność Sług Słowa, świeckiego bractwa oddanego dziełu ewangelizacji i jedności chrześcijan.