LITURGIA W PARAFII I RODZINIE - DOMOWYM KOŚCIELE ebook

Spis treści

Przedmowa od wydawcy

Wstęp

I. Kościół celebruje liturgię w kościele

Wprowadzenie

1. Świątynia Jerozolimska

2. Chrystus jest prawdziwą świątynią Boga

3. Wspólnota wiernych świątynią Boga zbudowaną z żywych kamieni

4. Świątynia i kościół w nauczaniu Soboru Watykańskiego II

5. Świątynia i kościół w Kodeksie prawa kanonicznego

i w Katechizmie Kościoła katolickiego

II. Parafia i jej kościół ośrodkiem życia liturgicznego

Wprowadzenie

1. Kościół, parafia i liturgia

2. Sakramenty święte w parafii

3. Sakramenty inicjacji chrześcijańskiej

3.1. Chrzest

3.2. Bierzmowanie

3.3. Eucharystia we wspólnocie parafialnej

4. Sakramenty leczące

4.1. Pokuta i pojednanie

4.2. Namaszczenie chorych

5. Sakramenty w służbie wspólnoty

5.1. Sakrament święceń

5.2. Sakrament małżeństwa

6. Liturgia godzin w parafii

7. Wnioski pastoralne

III. Kapłani i celebracja mszy świętej

Wprowadzenie

1. Msza św. w dni powszednie

2. Msza św. w niedziele i obowiązujące święta (de praecepto)

3. Binacja we Mszy św. koncelebrowanej

4. Stypendia mszalne

5. Wnioski pastoralne

IV. Msze święte wotywne i w różnych potrzebach

Wprowadzenie

1. Geneza Mszy wotywnych

2. Msze wotywne w Mszale dla diecezji polskich (1986)

3. Liturgia słowa w Mszach wotywnych

4. Msze i modlitwy w różnych potrzebach

5. Liturgia słowa w Mszach w różnych potrzebach

6. Modlitwa eucharystyczna w Mszach w różnych potrzebach

6.1. Modlitwa eucharystyczna na Synod w Szwajcarii

6.2. Wydanie typiczne Modlitwy eucharystycznej na Msze w różnych potrzebach

6.3. Zasady wyboru Modlitwy eucharystycznej

V. Funkcja kapłańska rodziny i liturgia domowa

Wprowadzenie

1. Kapłaństwo wspólne podstawą uczestnictwa w liturgii Kościoła

2. Sakrament małżeństwa i funkcja kapłańska rodziny

3. Uczestnictwo rodziny w liturgii Kościoła

4. Liturgia godzin w rodzinie – domowym Kościele

5. Błogosławieństwa w rodzinie domową liturgią Kościoła

6. Wnioski pastoralne

VI. Formacja do świadomego i czynnego udziału w liturgii

Wprowadzenie

1. Katecheza wprowadzeniem do udziału

w liturgii Kościoła

2. Formacja do uczestnictwa w Eucharystii

3. Wnioski pastoralne

VII. Niedzielna liturgia bez Mszy świętej

Wprowadzenie

1. Celebracja Mszy św. centrum świętowania niedzieli

2. Świętowanie niedzieli bez celebracji Mszy św.

3. Niedziela bez Mszy św. w dokumentach Kościoła do 1988 r.

4. Niedziela bez Mszy św. według Dyrektorium Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów

5. Kiedy niedzielna liturgia bez Mszy św.?

6. Biskup i proboszcz odpowiedzialni za niedzielną liturgię bez Mszy św.

7. Przewodniczenie i kierowanie liturgią bez Mszy św.

8. Jakie celebracje liturgiczne zamiast Mszy św.?

9. Niedziela bez Mszy św. według Dies Domini Jana Pawła II

10. Wnioski pastoralne

VIII. Maryja wzorem trynitarnej pobożności chrześcijańskiej

Wprowadzenie

1. Pobożność liturgiczna

2. Pobożność ludowa

3. Pobożność liturgiczna i duchowość chrześcijańska

4. Trynitarny charakter liturgii

5. Maryja w liturgii Kościoła

6. Maryja wzorem pobożności dla całego Kościoła

7. Liturgiczny kult maryjny wzorem pobożności

trynitarnej

8. Uwielbianie Trójcy Świętej z Maryją i jak Maryja

9. Pobożność i życie chrześcijańskie

10. Wnioski pastoralne

Zakończenie

Wykaz ważniejszych skrótów

Literatura

Przedmowa od wydawcy

Pozycja wydawnicza autorstwa ks. Czesława Krakowiaka, zatytułowanaLiturgia w parafii i w rodzinie – domowym Kościele, to owoc przemyśleń i dużej wiedzy autora z zakresu liturgiki. I chociaż autor nie mówi tego wprost w swoim dziele, to przez treść przebija osobista troska o kształtowanie piękna liturgii sprawowanej w kościołach, ale także w kręgu życia rodzinnego. Ideą niosącą autorskie rozważania jest autentyczna troska kapłana o godne i piękne sprawowanie liturgii. Gdy przy tym uwzględnimy znaczący biograficzny rys autora, który przez lata edukował kandydatów do kapłaństwa w dziedzinie liturgiki, to nie dziwimy się, że z tej osobistej troski zrodziła się paląca potrzeba podzielenia się z czytelnikami usystematyzowaną wiedzą teologiczną w tym zakresie. Aby wyrazić piękno liturgii, należy przede wszystkim na początku starać się ją zrozumieć. Oznacza to, że bardzo ważne jest, aby poznać oficjalne nauczanie Kościoła na temat liturgii i wniknąć w jej ducha. Autor, po trosze jak Benedykt XVI, próbuje pomóc innym zgłębiać ducha liturgii, by przekonać kapłanów i świeckich, że celem życia Kościoła jest oddawanie Bogu chwały, a obowiązkiem jego pasterzy jest starannie dbać o właściwe, zgodne z duchem tradycji celebrowanie liturgii.

Przechodząc przez zagadnienia związane z teologią liturgii, autor rozwija myśli dotyczące znaczenia liturgii w parafii, która jest wspólnotą eucharystyczną i ośrodkiem życia liturgicznego rodzin chrześcijańskich (KKK 2226). Dalej odnosi się do osoby kapłana, który sprawuje liturgię w imieniu Kościoła w cyklu rocznym, tygodniowym i dziennym (ONRLK nr 1), zgodnie z przewidzianym kalendarzem liturgicznym, oraz ze względu na potrzeby duszpasterskie celebruje w ciągu roku liturgicznego Msze św. wotywne i w różnych potrzebach.

Centrum refleksji autora, zgodnie z tytułem publikacji, jest rozdział poświęcony funkcji kapłańskiej rodziny i liturgii domowej. Rozwija myśl teologiczną Soboru Watykańskiego II, który rodzinę określa terminem Kościół domowy (por.: KK 11; KKK 1655-1659; FC nr 21), gdyż jest ona uprzywilejowanym miejscem oddawania Bogu chwały. Podkreślenie prawdy teologicznej, że rodzina chrześcijańska, oparta na fundamencie sakramentów inicjacji chrześcijańskiej oraz sakramencie małżeństwa, jest prawdziwą cząstką Kościoła, nazywaną Kościołem domowym lub małym Kościołem (ecclesiola), pozwala autorowi w dalszych rozważaniach na merytoryczne podniesienie następujących kwestii:

• Formacja do uczestnictwa w Eucharystii

• Celebracja Mszy św. centrum świętowania niedzieli

• Świętowanie niedzieli bez celebracji Mszy św.

• Kiedy niedzielna liturgia bez Mszy św.?

• Jakie celebracje liturgiczne zamiast Mszy św.?

Omówienie tychże zagadnień oparte jest na przywołaniu licznych oficjalnych dokumentów Kościoła, które nie tylko regulują prawnie moment celebrowania liturgii, ale przede wszystkim ukazują jej głębokie rozumienie w duchu kapłaństwa wspólnego Ludu Bożego. Aktualizuje się ono głównie w liturgii jako wspólnej czynności całego kapłańskiego Ciała Chrystusa, tj. Głowy i członków. Podkreślenie roli i zaangażowania świeckich w liturgię Kościoła, z przywołaniem formy kultu sprawowanej w domowym Kościele, tym bardziej wyostrza postrzeganie ich roli w wypełnianiu przez cały Kościół misji oddawania Bogu chwały.

Tak ujęte zagadnienia dotyczące liturgii mogą stanowić bez wątpienia pomoc pastoralną dla duszpasterzy zaangażowanych w pracę ewangelizacyjną i kształtowanie różnych ruchów kościelnych oraz formowanie ich członków. Ten pomocowy rys publikacji dostrzegamy w skrzętnie zebranych i przeanalizowanych przez autora dokumentach oficjalnego nauczania Kościoła, a także w metodologicznie opisanych kwestiach teologii liturgii oraz prawa kościelnego odnoszącego się do liturgii.

W kontekście tychże rozważań niemal automatycznie przychodzi na myśl Ruch Światło-Życie. Biblijny charakter ruchu, praktyka formacji duchowej oraz intelektualnej wprowadzają chrześcijan żyjących w sakramentalnych związkach małżeńskich do praktyki wiary w tzw. Kręgach Kościoła Domowego. Pozwala to na pogłębienie rodzinnej pobożności i ubogacenie jej różnymi formami liturgii. Dlatego lektura tej pozycji może stanowić także pomoc dla świeckich liderów ruchów kościelnych. Z pewnością może przyczynić się do poszerzenia ich wiedzy teologicznej oraz odczytania troski Kościoła o liturgię i przekazywanie jej innym.

Odrębnym ważnym aspektem pastoralnym wskazującym na wartość publikacji jest kontekst ostatnich lat posługi Kościoła w czasie naznaczonym pandemią. To wtedy upowszechniła się praktyka uczestniczenia wiernych w liturgii online. I chociaż te zagrożenia minęły, to niestety u niektórych wiernych pozostało przekonanie, że dalej mogą tak uczestniczyć w liturgii. Autor wprawdzie nie porusza tej kwestii, a szkoda, ale treść opracowania sama z siebie daje wykładnię właściwego rozumienia liturgii i jej godziwego sprawowania zarówno w kościele, jak i w domu, a przede wszystkim ukazuje wyjątkowość uczestnictwa w sprawowanej we wspólnocie wierzących Mszy św.

Cała publikacja to umiejętnie przeprowadzony proces myślowego wgłębienia się w znaczenie liturgii w życiu Kościoła i każdego chrześcijanina, a więc duchownego i świeckiego. Ten proces został zaprezentowany na sposób wykładu i nosi w sobie znamiona chrześcijańskiego wtajemniczenia w liturgię Kościoła, bez którego niemożliwe jest świadome, czynne i pobożne w niej uczestnictwo (KL 14). Dzisiaj, w tak nieustannie zmieniającym się świecie, ale świecie jeszcze wciąż naznaczonym wartościami chrześcijańskimi i tradycją Kościoła katolickiego – nawet jeśli na co dzień tego zbyt nie dostrzegamy – szczególnie potrzebujemy takiego przekazu prawd. Wprowadza on w tajemnice życia chrześcijańskiego, by obficie i świadomie czerpać z głębi duchowego źródła Kościoła, z Eucharystii (por. KK 11).

ks. Marek Szymański dyrektor Wydawnictwa „Gaudium”

Lublin, 8 września 2023 r.

Wstęp

„Parafia wprowadza lud chrześcijański do uczestniczenia w życiu liturgicznym i gromadzi go podczas tej celebracji: głosi zbawczą naukę Chrystusa; praktykuje miłość Pana w dobrych i braterskich uczynkach” (KKK 2179).

„Parafia jest wspólnotą eucharystyczną i ośrodkiem życia liturgicznego rodzin chrześcijańskich” (KKK 2226).

Parafia i rodzina są dwoma podstawowymi wspólnotami,w których żyją, wzrastają i rozwijają się chrześcijanie w czasie swej ziemskiej pielgrzymki do Boga.Człowiek w rodzinie przychodzi na ten świat i rodzina jest dla niego naturalnym środowiskiem fizycznego, intelektualnego i duchowego rozwoju. Przez sakrament chrztu, o który proszą jego rodzice, zostaje włączony do wspólnoty Kościoła, którą jest miejscowa parafia. Z jego pomocą, wykorzystując dane mu przez Boga talenty, powołany jest do ich pomnażania i kształtowania swojej osobowości jako członek rodziny, wspólnoty narodowej (państwa) i Kościoła. Rodzina i Kościół są najbardziej właściwymi środowiskami wspomagającymi w procesie dojrzewania dzieci i młodzieży, a następnie podejmowania przez nich ważnych decyzji dotyczących wyboru stanu życia, uczestnictwa w życiu społecznym i we wspólnocie Kościoła.

Tak więc życie religijne chrześcijan związane jest głównie z parafią jako widzialną wspólnotą Kościoła. W parafii i jej kościele ochrzczeni przyjmują kolejne sakramenty, uczestniczą w niedzielnej i świątecznej Mszy św., słuchają słowa Bożego, przeżywają wydarzenia zbawcze w roku liturgicznym i razem ze swoimi duszpasterzami przez wiarę i miłość budują Kościół jako żywą wspólnotę.

Od początków Kościoła zwyczajnym i uprzywilejowanym dniem zgromadzeń wiernych na wspólne celebrowanie Pamiątki Pana, Eucharystii, była niedziela jako tygodniowe święto wspominające całe dzieło zbawienia dokonane przez Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa. Dlatego także w obecnym czasie Kościoła niedzielna Msza św. jest najważniejszym wydarzeniem tygodnia i świętowania Dnia Pańskiego.

Posługiwanie kapłanów w parafii nie ogranicza się do celebracji niedzielnej Mszy św., ale celebrują ją każdego dnia zgodnie z kalendarzem liturgicznym. Ponadto odpowiadając na duchowe potrzeby całego Kościoła i wiernych mogą sprawować Msze św. wotywne i w różnych potrzebach.

Rodzina nazywana jest domowym Kościołem. W niej ojciec i matka wobec swoich dzieci pełnią ważne funkcje związane z formacją religijną i stopniowym włączaniem ich w życie parafii. Dlatego można mówić o prawdziwej funkcji kapłańskiej rodziców, której podstawą jest uczestnictwo w kapłaństwie wspólnym przez sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego (chrzest, bierzmowanie i Eucharystię). Rodziny wypełniają własne funkcje kapłańskie nie tylko uczestnicząc w liturgii sprawowanej w kościele, ale także przez modlitwę i błogosławieństwa sprawowane w domu. Mamy wtedy do czynienia z liturgią Kościoła domowego, której przewodniczą rodzice. W tych zadaniach rodziców wspomagają duszpasterze (proboszcz i jego współpracownicy) posługujący w parafii, głosząc słowo Boże, udzielając sakramentów i pogłębiając praktyki związane z pobożnością ludową, wśród których szczególne miejsce zajmują różne formy kultu Matki Bożej. Od Maryi kapłani i wierni świeccy mają uczyć się, na czym polega prawdziwa liturgiczna i ludowa pobożność, jak powinna wpływać na codzienne życie i wypełnianie własnego życiowego powołania.

Kościół pragnie, aby wszyscy chrześcijanie uczestniczyli w liturgii w sposób świadomy, czynny i pobożny, i w tym celu dokonał odnowy świętych obrzędów. Kapłani na mocy sakramentu święceń w imieniu Chrystusa i Kościoła przewodniczą liturgii, ale mają w niej także własne funkcje i posługi wszyscy wierni świeccy. Dlatego aktualne księgi liturgiczne określają zadania kapłanów i wszystkich wiernych w celebracjach liturgicznych. Kapłani – duszpasterze są odpowiedzialni za przygotowanie i celebrowanie liturgii zgodnie z obowiązującymi zasadami określonymi w dokumentach Kościoła i według zatwierdzonych ksiąg liturgicznych. Natomiast wierni świeccy powinni wspomagać ich i chętnie włączać się w wypełnianie przewidzianych dla nich funkcji. W wypadkach nadzwyczajnych, gdy nie ma kapłana do sprawowania niedzielnej Mszy św., jeśli będą wyznaczeni przez proboszcza, mogą prowadzić w kościele liturgię słowa Bożego, część Liturgii godzin i udzielać Komunii św.

Załączona bibliografia ma na celu wskazanie czytelnikom ważnych publikacji o problemach poruszanych w tym opracowaniu. Polecana jest zwłaszcza obszerna monografia Rodzina jako Kościół domowy pod redakcją ks. Antoniego Tomkiewicza (Lublin 2010) i ks. Władysława Nowaka Zarys liturgii Kościoła domowego (Olsztyn 2000).

Autorką wierszy zamieszczonych w książce jest Alina Dorota Paul (1960-2018), katechetka z parafii św. Michała w Zamościu. Wiersze pochodzą z tomu Moje Credo1, stanowiącego zbiór i podsumowanie jej wieloletniej twórczości.

Lublin, 3 maja 2023 r.

I. Kościół celebruje liturgię w kościele

W KOŚCIELE

W kościele lampka wieczna płonie …

W kościele składasz swoje dłonie.

Wierząc w obecność Boga – Pana,

klękasz pokornie na kolana

i mówisz w sercu Wszechmocnemu,

że życie swoje oddasz Jemu,

że ofiarujesz siebie szczerze.

On niech na własność swą

Cię bierze.

W kościele cicha trwa rozmowa …

Dziecka Bożego ufne słowa

płyną z ziemi wprost do nieba.

Tak się nam wszystkim

modlić trzeba!

Alina Dorota Paul

Wprowadzenie

Bardzo często w polskich oficjalnych tłumaczeniach dokumentów Kościoła, łącznie z tekstami liturgicznymi, a w konsekwencji w przepowiadaniu homiletycznym i w katechezie, terminów „kościół” i „świątynia” używa się zamiennie1. Świadczy o tym również polskie tłumaczenie Katechizmu Kościoła katolickiego (np. nr 1183, 1185). Czy takie postępowanie jest teologicznie uzasadnione? Czy w świetle obowiązującego nauczania Kościoła i posoborowych ksiąg liturgicznych terminy „kościół” i „świątynia” mają takie samo znaczenie? Okazuje się, że nie. Świadczy o tym tytuł księgi liturgicznej zawierającej obrzędy uroczystego przeznaczenia budynku na gromadzenie się miejscowej wspólnoty wiernych: „Poświecenie kościoła”, a nie świątyni2. Również nikt z wiernych nie powie, że idzie do świątyni, lecz do kościoła. Miejsce zgromadzeń liturgicznych Ludu Bożego Nowego Przemierza jako Kościoła Jezusa Chrystusa zbudowanego z żywych kamieni także nazywa się kościołem. W nim gromadzą się wierni, którzy przez wiarę i chrzest stanowią żywą świątynię Boga.

W przekonaniu ludzi różnych religii świątynia jest miejscem świętym, w którym przebywa bóstwo, a wejście do niej jest znakiem wspólnoty z tym bóstwem3. W zależności od religii miejsca te noszą różne nazwy4. Żydzi mieli jedyną świątynię w Jerozolimie, ale także miejsca modlitwy nazywane synagogą5.

1. Świątynia Jerozolimska

Pierwszą świątynię zbudował Salomon jako dom poświęcony wyłącznie Jahwe (por. 1 Krl 5,15-7,51)6. W Starym Testamencie świątynia była znakiem obecności Boga wśród swego ludu, pałacem Jahwe na ziemi, znakiem Jego królestwa i królowania nad całym kosmosem. W niej niedostępny Bóg stał się bliski dla swego ludu (por. 1 Krl 8,27). On sam mówi: „Tam będzie moje Imię – tak, aby wysłuchać modlitwę […]” (1 Krl 8,29). Świątynia Jerozolimska była centrum kultu Jahwe i Jego zamieszkania wśród swojego ludu (Iz 8,18) oraz widzialnym znakiem zawartego z Nim przymierza. Do świątyni w Jeruzalem pielgrzymowali żydzi na wielkie święta (por. Ps 122,1)7. Miasto i jego świątynia napełniały ich szczęściem (por. Ps 84,3; 122,2), stąd oczekiwali zbawienia i pomocy (por. Ps 14,7). W niej Jahwe dawał swojemu ludowi polecenia i wskazania (por. Ps 15,2-4; 24), napomnienia i wezwania do posłuszeństwa (Ps 95,8). Tutaj lud spotykał się z żyjącym Bogiem (por. 1 Krl 8,10-13; Ps 84,3). Jednocześnie lud wybrany miał świadomość, że obecność Boga nie jest koniecznie związana ze świątynią na Górze Syjon, ale można modlić się do Niego na każdym miejscu. Bóg, którego nie obejmuje całe niebo, jakże może mieszkać w domu zbudowanym rękami ludzi (por. 1 Krl 8,27). Jego tron jest w niebie. Świątynia jest miejscem, w którym oddawany jest kult Jego imieniu, ale także miejscem, w którym wspólnota wzywa imienia Bożego i może być wysłuchana.

W czasie niewoli prorocy przestrzegali przed zbytnim przywiązaniem do świątyni z kamieni (por. Iz 66,1-4) i wymagali duchowego kultu i skruszonego serca: „Ja zaś spoglądam na biedaka i skruszonego duchem i o sprawy moje dbałego” (Iz 66,2). Izajasz zapowiadał, że świątynia będzie centrum życia religijnego i kultu Boga prawdziwego dla wszystkich ludów (por. Iz 2,1-4). Prorocy zapowiadali opuszczenie jej przez Jahwe i zburzenie jako karę za grzechy ludu. „Przeto z powodu was Syjon będzie jak pole zaorany, Jeruzalem rumowiskiem się stanie, a góra świątyni – szczytem zalesionym” (Mi 3,12; por. Jer 7,12-15; Ez 9-10). Bóg opuszcza świątynię w Jerozolimie, gdy Jego lud postępuje niezgodnie ze swoim powołaniem, aby także był świątynią Boga. „I odeszła chwała Pańska z granic miasta i zatrzymała się na górze, która leży na wschód od miasta” (Ez 11, 22). Bóg zapowiada również przez proroków, że z żywych kamieni zbuduje nową świątynię, nowy Izrael z sercami nie z kamieni, ale z ciała, gdzie będzie na stałe mieszkał. „Dam wam nowe serce i nowego ducha złożę w wasze wnętrze. Wyjmę serce kamienne z waszego ciała, a dam wam serce cielesne. Ducha mojego złożę w wasze wnętrze i sprawię, że będziecie postępowali według moich praw i strzegli moich przykazań i że będziecie je pełnili” (Ez 36,27-28; por. Ez 37,26-27). Była to zapowiedź duchowego kultu, który będzie bardziej miły Bogu niż zewnętrzne praktyki. Praktykowała go gmina esseńczyków uważająca się za duchową świątynię, w której oddawany jest prawdziwy kult godny Boga8.

2. Chrystus jest prawdziwą świątynią Boga

Dla Jezusa świątynia w Jerozolimie była domem Bożym, domem modlitwy (por. Mk 11,17), własnością i domem Jego Ojca oraz miejscem Jego obecności (por. Mt 21,12-17)9. Do niej pielgrzymował razem z Maryją i Józefem (por. Łk 2,41-50). Troszczył się o jej godność jako domu modlitwy, gdy wypędził przekupniów z krużganków (por. Mk 11,15-17). Płacił za siebie i Apostołów podatek na świątynię (por. Mt 17,24-27). W świątyni Jezus codziennie nauczał (por. Mk 14,49; Mt 26,55; Łk 22,53), ale także zapowiadał jej zburzenie (por. Mt 23,38; 24,2), za co był oskarżany przez żydów (por. Mk 14,58; Mt 27,39). Kiedy mówił o świątyni swego ciała (por. J 2,21), wskazywał na zerwanie z kultem sprawowanym w świątyni, gdyż On jest „większy niż świątynia” (Mt 12,6). Zanim się to dokonało, Jezus musiał umrzeć i zmartwychwstać. Wolą Jego Ojca było, aby świątynia Jego ciała została zburzona i odbudowana (por. J 10,17-18; 17,4-5). Po Jego śmierci nastąpiło rozdarcie zasłony przybytku, oddzielającej Święte Świętych, co oznaczało, że nie jest ona już znakiem Bożej obecności, gdyż teraz świątynią będzie Ciało Jezusa (por. J 2,19.21). Odtąd tylko w Nim będzie oddawany Bogu prawdziwy kult „w Duchu i prawdzie” (por. J 4,23-24). Po zmartwychwstaniu Jego przemienione Ciało jest już wszędzie obecne, gdy Kościół sprawuje Eucharystię.

F. Mußner pisze o „chrystologii świątyni” (Tempelchristologie) w Ewangelii św. Jana. W Ewangelii tej Jezus jest ukazany jako świątynia czasów mesjańskich oraz miejsce obecności, objawienia i kultu Boga. Perykopa o oczyszczeniu świątyni (por. J 2,13-22) ma związek z Jego zmartwychwstaniem, Jezus siebie nazywa w niej „świątynią”. Związana jest z nią perykopa o Samarytance i Jego słowa: „[…] nadchodzi godzina, kiedy ani na tej górze, ani w Jerozolimie nie będziecie czcili Ojca […] prawdziwi czciciele będą oddawać cześć Ojcu w Duchu i prawdzie, a takich czcicieli chce mieć Ojciec” J 4,21.23). Wynika z nich, że Jeruzalem i jego świątynia przestały być już jedynym miejscem obecności Boga i prawdziwego kultu. Odtąd nie ma już jednego miejsca na świecie, w którym oddaje się prawdziwy kultu Bogu. Można Go chwalić i uwielbiać wszędzie tam, gdzie jest Chrystus i gdzie gromadzą się wierzący w Niego10.

Dla pierwotnego Kościoła Jezus Chrystus jest świątynią Nowego Przymierza. Wynikało to z przekonania, że Chrystus jest „obrazem Boga niewidzialnego” (Kol 1,15), że: „W Nim bowiem, w Jego ciele mieszka cała Pełnia Bóstwa” (Kol 2,10). Według przekonania żydów świątynia w Jeruzalem była miejscem obecności chwały Boga, a według przekonania chrześcijan chwała Boża mieszka w ciele Jezusa i rozszerza się na Kościół. Bóg „Jego samego [postawił] ponad wszelkim stworzeniem i ustanowił Głową Kościoła, który jest Jego Ciałem, pełnią Tego, który napełnia wszystko we wszystkim” (Ef 1,23).

Po zesłaniu Ducha Świętego Apostołowie i ci, którzy uwierzyli i przyjęli chrzest, początkowo uczęszczali do Świątyni Jerozolimskiej (por. Dz 2,46; 3,1-11; 21,26). Dopiero z czasem zaczęli gromadzić się w innych miejscach (domus Ecclesiae), świadomi tego, że nie tylko Chrystus, ale także Jego Kościół jest duchową świątynią, której On jest fundamentem i kamieniem węgielnym. „Nikt bowiem nie może położyć innego fundamentu, oprócz tego, który już został położony, a jest nim Jezus Chrystus” (1 Kor 3,11). Gdy została zniszczona świątynia w Jeruzalem, odtąd Jezus Chrystus i Jego Kościół jest niezniszczalną świątynią Boga11.

3. Wspólnota wiernych świątynią Boga zbudowaną z żywych kamieni

Zburzenie świątyni w 70 r. oznaczało definitywne zerwanie ze sprawowanym w niej kultem Starego Testamentu. Kult miły Bogu można oddawać na każdym miejscu wtedy, gdy gromadzi się wspólnota wiernych, którą tworzą wierzący w Chrystusa, Jego Mistyczne Ciało, czyli Kościół. Nawiązuje do tego św. Piotr pisząc, że chrześcijanie stanowią duchową świątynię i święte kapłaństwo, „aby składać duchowe ofiary, przyjemne Bogu przez Chrystusa” (1 P 2,4-5). Kościół od początku nauczał, że Bóg nie „mieszka” w określonym miejscu, lecz przebywa we wspólnocie wiernych trwającej na modlitwie i łamaniu chleba12.

Według św. Pawła wspólnota wierzących, czyli Kościół, jest „świątynią Boga żywego” (2 Kor 6,16) i „świątynią Boga” (1 Kor 3,9-11), w której On mieszka. „Budowlę Bożą”, której fundamentem jest Chrystus, stanowi cały Kościół. Myśl tę Apostoł rozwija w Liście do Efezjan posługując się terminologią związaną z budowaniem: fundamentem są Apostołowie i prorocy, kamieniem węgielnym – Chrystus, cała budowla – wspólnota jest świętą świątynią w Panu i mieszkaniem Boga w Duchu. „Zbudowani jesteście na fundamencie Apostołów i proroków, gdzie kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus. W Nim cała budowla zespolona rozrasta się w świętą w Panu świątynię, aby przez Ducha przygotować mieszkanie Boga” (Ef 2,20-22). Podobna metafora domu występuje w 1 P 2,4-8: „Przystępując do Niego, do żywego Kamienia, odrzuconego wprawdzie przez ludzi, ale przez Boga wybranego i okrytego chwałą, sami również jak żywe kamienie budujcie swój dom duchowy, święte kapłaństwo, aby przez Jezusa Chrystusa składać ofiary duchowe, miłe Bogu!” (2,4-5).

Nie tylko cały Kościół jako wspólnota wierzących i odrodzonych przez chrzest z wody i Ducha Świętego jest duchową świątynią Boga zbudowaną „z żywych kamieni”, ale także każdy wierny jest Jego świątynią. „Czyż nie wiecie, że wasze ciało jest świątynią Ducha Świętego, który w was jest, a którego macie od Boga, i że już nie należycie do samych siebie” (1 Kor 6,19; por. Rz 8,11)13.

Kościół pielgrzymujący jest także znakiem i zapowiedzią świątyni eschatologicznej, Kościoła w niebie, gdzie przebywa już Uwielbiony Chrystus. On przez swoje misterium paschalne wszedł do niebieskiego sanktuarium (por. Hbr 9,11-14.24). Wszyscy wierzący idąc za Chrystusem mają do Niego dostęp przez wiarę (por. Hbr 4,16; 10,19; 6,19). Według Księgi Apokalipsy w świątyni niebieskiej Chrystus – Baranek celebruje liturgię z aniołami i zbawionymi. Do tej eschatologicznej świątyni zmierza Kościół pielgrzymujący na ziemi14.

4. Świątynia i kościół w nauczaniu Soboru Watykańskiego II

W dokumentach Vaticanum II występuje zarówno termin „świątynia” (templum), jak i „kościół” (ecclesia). Na oznaczenie budynku kościelnego nie używa się jednak terminu „świątynia”, lecz „kościół” (ecclesia) lub (aedes Dei, aedes sacra). W Konstytucji o liturgii termin templum występuje najpierw nie w znaczeniu miejsca gromadzenia się wiernych, lecz w kontekście liturgii, która wiernych Kościoła przekształca „w świętą świątynię w Panu i mieszkanie Boga w Duchu” (KL 2)15. Konstytucja mówi także o Chrystusie jako „prawdziwym tabernakulum”, gdyż liturgia ziemska jest już „przedsmakiem uczestnictwa w liturgii niebiańskiej sprawowanej w świętym mieście, Jeruzalem”, które jest celem pielgrzymowania Kościoła. W nim „Chrystus zasiada po prawicy Boga jako sługa świątyni i prawdziwego przybytku” (por. KL 8). Tylko jeden raz pojawia się termin templum w znaczeniu kościoła, gdy Konstytucja dopuszcza do liturgii inne instrumenty muzyczne poza organami, o ile „odpowiadają godności świątyni i rzeczywiście przyczyniają się do zbudowania wiernych” (KL 120). Według Konstytucji o Kościele świątynią Boga (templum Dei) jest Kościół jako „lud święty, zebrany w jedności Ojca, Syna i Ducha Świętego” (KK 4).

Sobór zleca biskupom troskę o to, aby „do budynków kościelnych (aedibus Dei) i innych miejsc świętych (locis sacris) nie dopuszczać takich dzieł sztuki, które nie licują z wiarą, obyczajami i chrześcijańską pobożnością oraz obrażają uczucia religijne”. „Przy wznoszeniu budynków sakralnych (sacris aedibus) należy troskliwie dbaćo to, aby były przystosowane do sprawowania liturgii oraz ułatwiały wiernym czynny w niej udział” (KL 124)16. „Należy stanowczo zachować zwyczaj umieszczania w kościołach (in ecclesiis) wizerunków świętych celem oddawania im czci przez wiernych […]” (KL 125).

5. Świątynia i kościół w Kodeksie prawa kanonicznego i w Katechizmie Kościoła katolickiego

W Kodeksie prawa kanonicznego w tytule „O miejscach świętych” (De locis sacris): „Kościół (ecclesia) oznacza budowlę świętą (aedes sacra) przeznaczoną dla kultu Bożego, zwłaszcza publicznego” (kan. 1214). Kościoły są to miejsca „poświęcone lub pobłogosławione” według ksiąg liturgicznych i „przeznaczone do kultu Bożego lub na grzebanie zmarłych” (kan. 1205). W kościołach poświęconych lub pobłogosławionych można sprawować wszystkie czynności kultu „z zachowaniem uprawnień parafialnych” (kan. 1219). Oprócz kościołów są także kaplice, czyli „miejsca przeznaczone, za zezwoleniem ordynariusza, do sprawowania kultu Bożego, dla pożytku jakiejś wspólnoty lub grupy wiernych” (kan. 1223). Natomiast kaplicą prywatną jest miejsce przeznaczone za zgodą ordynariusza „do kultu Bożego, dla pożytku jednej lub kilku osób fizycznych” (kan. 1226). Kaplice te wolno używać jedynie do kultu Bożego i wypada je pobłogosławić (kan. 1229). W kościołach zabrania się tego wszystkiego, „co jest obce świętości miejsca” (kan. 1210). Jeśli do jakiegoś kościoła lub innego miejsca (ecclesia vel alias locus) licznie pielgrzymują wierni z powodu szczególnej pobożności, określa się je jako sanktuaria (sanctuaria, kan. 1230). Kodeks ani razu nie używa terminu „świątynia” w znaczeniu budynku jako miejsca gromadzenia się wiernych. Temu celowi służą kościoły i kaplice, do których „wierni mają prawo wstępu”, aby sprawować w nich zwłaszcza kult publiczny (kan. 1214).

Kościół jest zwyczajnym miejscem celebracji sakramentu chrztu (kan. 857 § 1 i § 2). Eucharystię celebruje się zwykle „w miejscu świętym” (in loco sacro) i tylko wyjątkowo w innym „odpowiednim miejscu” (in loco honesto,kan. 932). Jedynie za wyraźnym pozwoleniem ordynariusza i dla słusznej przyczyny kapłan może sprawować Eucharystię „w świątyni jakiegoś Kościoła (in templo alicuius Ecclesiae) lub wspólnoty kościelnej niemającej jedności z Kościołem katolickim, z wykluczeniem zgorszenia” (kan. 933). W jednym tabernakulum umieszczonym „w odznaczającej się, widocznej, stosownie przyozdobionej i odpowiedniej dla modlitwy części kościoła lub kaplicy” przechowuje się na stałe Eucharystię (kan. 938 § 1, § 2).

Miejscem sprawowania sakramentu pokuty i pojednania także jest kościół lub kaplica (ecclesia aut oratorium, kan. 964 § 1)17. Sakramentu święceń z reguły należy udzielać „w kościele katedralnym”, ale z racji duszpasterskich także „w innym kościele lub kaplicy” (in ecclesia aut oratorio, kan. 1011 § 1). Sakrament małżeństwa katolików z ochrzczonymi niekatolikami zawiera się w kościele parafialnym (ecclesia paroeciali), natomiast w innym kościele lub kaplicy (alia ecclesia aut oratorio) za zezwoleniem ordynariusza lub miejscowego proboszcza (kan. 1118 § 1). Obrzędy pogrzebowe odbywają się „z reguły we własnym kościele parafialnym” (kan. 1177 § 1).

W Katechizmie Kościoła katolickiego używa się terminu „świątynia” najpierw wtedy, gdy mówi się o Świątyni Jerozolimskiej. Była ona „miejscem świętym, w którym w sposób szczególny mieszka Bóg” (nr 576) i jest uprzywilejowanym miejscem spotkania z Bogiem, Jego mieszkaniem i domem modlitwy (nr 584; por. Mt 21,13). Świątynia zbudowana przez Salomona była domem modlitwy i miejscem wychowania ludu Bożego (nr 2580-2581). W Katechizmie podkreśla się następnie wielki szacunek, jaki Jezus okazywał świątyni w Jerozolimie. W niej został ofiarowany Bogu przez Maryję i Józefa (nr 529; por. Łk 2,22-39). W świątyni Jezus po raz pierwszy nauczał i w niej został odnaleziony przez Matkę i Opiekuna, św. Józefa (nr 534; por. Łk 2,41-52). Każdego roku udawał się tam na święto Paschy oraz inne ważne dla żydów święta (nr 583; por. Łk 2,41). Bronił jej jako domu modlitwy, a nie handlu (J 2,17). Płacił za siebie i za Piotra podatek świątynny (por. Mt 17,24-27), ale także zapowiedział jej zburzenie (nr 585-586; por. Mt 24,1). Jezus w swoim nauczaniu „utożsamiał się ze świątynią, przedstawiając siebie jako ostateczne mieszkanie Boga wśród ludzi” (nr 586; por. J 2,21; Mt 12.6). Po Jego zmartwychwstaniu Świątynia Jerozolimska przez pewien czas była także miejscem modlitwy Apostołów (nr 584).

W Katechizmie termin „świątynia” występuje także w innym znaczeniu. Przede wszystkim oznacza „duchową świątynię (templum spirituale), z której tryska źródło wody żywej”, jest nią Ciało Chrystusa Zmartwychwstałego (nr 1179). Prawdziwą świątynią Boga i „miejscem, w którym przebywa Jego chwała” jest Chrystus. Przez łaskę Ducha Świętego świątynią jest także każdy chrześcijanin. Wszyscy razem stanowią żywe kamienie, z których zbudowany jest Kościół (nr 1196). Świątynią jest także ciało człowieka ożywione przez duchową duszę, gdyż: „Cała osoba ludzka jest przeznaczona, aby stać się w Ciele Chrystusa świątynią Ducha” (nr 364; por. 1 Kor 6,19-20; 15,44-45). Świątynią Boga żywego są wszyscy wszczepieni w Chrystusa przez chrzest. Gromadząc się na liturgię są „żywymi kamieniami”, z których zbudowana jest duchowa świątynia (nr 1179; por. 2 Kor 6,16; 1 P 2,4-5).

Po wyjaśnieniu, kto, jak i kiedy celebruje liturgię (nr 1136-1178), w Katechizmie wiele uwagi poświęca także miejscu zgromadzeń Kościoła na celebracje liturgiczne (nr 1179-1186; 1197-1199). Przypomina się najpierw, że kult Nowego Przymierza oddawany jest Bogu „w Duchu i prawdzie” (J 4,24) i nie jest koniecznie związany z określonym miejscem. Może być wykonywany na całej ziemi powierzonej ludziom przez Boga. Wierni zgromadzeni w określonym miejscu stanowią „żywe kamienie” i tworzą wtedy „duchową świątynię” (nr 1179). Jednak chrześcijanie wznoszą również „budowle (aedificia) przeznaczone do kultu Bożego”. Są nimi widzialne kościoły (visibiles ecclesiae), które nie tylko są zwyczajnym miejscem zgromadzeń, ale „oznaczają i ukazują Kościół żyjący w tym miejscu” i mieszkanie Boga z ludźmi zjednoczonymi w Chrystusie (nr 1180).

Miejsce zgromadzeń wiernych nazywa się w Katechizmie także „domem modlitwy” (domus orationis) i „domem Bożym” (domus Dei). Ze względu na to, że celebruje się w nim i przechowuje Eucharystię, powinien być „czysty i przystosowany do modlitwy i sprawowania świętej służby” (nr 1181; por. DK 5; KL 122-127). Przez „prawdę i harmonię znaków” dom Boży powinien ukazywać obecnego w nim i działającego Chrystusa. Cała przestrzeń powinna zachęcać do skupienia i cichej modlitwy (nr 1185). Centralne miejsce w kościele zajmuje ołtarz, na którym przez znaki sakramentalne uobecnia się Ofiara Krzyża (nr 1182), oraz tabernakulum umieszczone w „najbardziej godnym miejscu”, sprzyjającym adoracji (nr 1183). Inne ważne punkty to ambona, skąd głosi się słowo Boże (nr 1184), chrzcielnica, przy której następuje włączenie do Ludu Bożego, oraz miejsce sprawowania sakramentu pokuty i pojednania (nr 1185).

Miejsce gromadzenia się wiernych, czyli kościół, ma także znaczenie eschatologiczne przez to, że jako „kościół widzialny” (ecclesia visibilis) symbolizuje dom Ojca (symbolum est domus Paternae), do którego zmierza cały Lud Boży, aby cieszyć się wiecznym szczęściem (por. Ap 21,4). Z tej racji kościół jest „domem wszystkich dzieci Bożych” (nr 1186). W obecnym czasie istnienia i działania Kościół potrzebuje miejsc zgromadzeń wspólnot wierzących, którymi są widzialne kościoły, jako święte miejsca i obraz „Miasta Świętego, niebieskiego Jeruzalem, do którego pielgrzymujemy” (nr 1198). W kościołach sprawuje się publiczny kult Trójcy Świętej, głosi się i słucha słowa Bożego, sprawuje sakramenty i zanosi do Boga wspólnotowe i osobiste modlitwy (nr 1199).

W Katechizmieużywa się terminu „świątynia” na oznaczenie Świątyni Jerozolimskiej. W Nowym Przymierzu świątynią jest człowieczeństwo Jezusa Chrystusa Najwyższego Kapłana, ale także każdy wszczepiony w Niego przez chrzest. Cały Kościół jako nowy Lud Boży jest także „świątynią” Boga zbudowaną z żywych kamieni. Natomiast miejsce gromadzenia się wspólnoty wiernych określa się w Katechizmie terminami „kościół”, „dom Boży”, „dom modlitwy”, ale nigdy „świątynia”.

Należy zauważyć, że w polskim tłumaczeniu Katechizmu terminów „świątynia” i „kościół” używa się zamiennie. Tylko w nr. 1185 łaciński termin ecclesia trzykrotnie oddano przez słowo „świątynia”18. Podobnie w nr. 118619. Takie samo tłumaczenie jest w nr.: 1182, 1197, 1198. Przekład ten nie jest ani wierny oryginałowi, ani teologicznie uzasadniony. Poprawność teologiczna, jasność i precyzja języka wymagają, aby łaciński termin ecclesia w sensie budynku nie tłumaczyć na język polski przez „świątynia” ani nie używać ich zamiennie20. Nie czynią tego również chrześcijanie innych wyznań.

Należy raz jeszcze podkreślić, że nie można tłumaczyć na język polski łacińskiego terminu ecclesia przez „świątynia”, a w konsekwencji określać nim widzialnego budynku jako miejsca gromadzenia się Kościoła. Wynika to stąd, że inne jest biblijne i teologiczne znaczenie terminu „świątynia”, a inne „kościoła” jako budynku gromadzenia się wiernych. Także na inne języki eccelsia nie tłumaczono przez „świątynia”, lecz chiesa, l’église, iglesia, Kirche, church. Dlatego należy trzymać się tradycyjnej terminologii występującej w dokumentach Kościoła, w których „świątynia” oznacza w dawnym Izraelu świątynię w Jerozolimie, człowieczeństwo Jezusa Chrystusa, nowy Lud Boży, czyli Kościół zbudowany „z żywych kamieni” i wreszcie każdego ochrzczonego, który także jest „świątynią Boga”. Natomiast miejsce przeznaczone na liturgiczne i prywatne modlitwy wiernych jest „kościołem”, „domem modlitwy”, „domem Bożym” i „widzialnym znakiem” na ziemi Kościoła Jezusa Chrystusa.

II. Parafia i jej kościół ośrodkiem życia liturgicznego

ROK LITURGICZNY W NIEBIE

w Niebie jednocześnie

cały rok liturgiczny

jedni adorują Dzieciątko

inni zasłuchani

w naukę Pana

zgłębiają sens Słowa

z Krzyża promieniuje

radość zwycięstwa

a ponad wszystkim jaśnieje

Zmartwychwstały Chrystus

z którego Serca nieustannie

wypływają

strumienie miłości

w Trójcy Jedyny

Bóg

Alina Dorota Paul

Wprowadzenie

Życie liturgiczne Kościoła jest wypełnianiem jednej z jego istotnych funkcji – uświęcania ludzi i oddawania czci Bogu. Zadanie to Kościół wypełnia głównie przez publiczną służbę Bożą, obejmującą celebrację Eucharystii, liturgię sakramentów świętych, liturgię godzin i sakramentaliów. Pośrednictwo zbawcze Kościoła nierozerwalnie złączone jest z różnymi formami liturgii. Centralne miejsce liturgii w posłannictwie Kościoła wynika zarówno z jego istoty, jak i z funkcji liturgii, w której dokonuje się dzieło naszego odkupienia i Bogu składane jest doskonałe uwielbienie (por. KL 5). Z tej racji liturgia uważana jest za „szczyt, do którego zmierza działalność Kościoła i źródło, z którego wypływa cała jego moc” (KL 10)1. Liturgia pełni wobec wiernych funkcję wychowawczą i formacyjną: uczy wiary, modlitwy, zasad moralnego postępowania i jest zarazem prawdziwym źródłem ducha apostolskiego i misyjnego2. Z liturgią wiąże się życie zarówno pojedynczych wiernych, jak i całego Kościoła. Z nią złączone są najważniejsze wydarzenia w życiu człowieka: narodziny i śmierć, praca, miłość, cierpienie i grzech. A wszystko to ma miejsce w podstawowej wspólnocie Kościoła, jaką jest parafia3.

Odwołując się głównie do nauki Vaticanum II o Kościele i o liturgii, oraz wydanych po Soborze księgach liturgicznych, nowym Kodeksie prawa kanonicznego i Katechizmie Kościoła katolickiego, omówimy bardzo ogólnie ścisły związek Kościoła i parafii z liturgią. Parafia i jej kościół stanowią ośrodek całego życia liturgicznego, obejmującego celebrację Eucharystii, sakramentów świętych i liturgii godzin, nabożeństw i osobistej modlitwy.

1. Kościół, parafia i liturgia

Dokonane przez Jezusa Chrystusa dzieło zbawienia ludzi i doskonałego uwielbienia Boga Kościół głosi przez przepowiadanie słowa Bożego i sprawuje je w ofierze eucharystycznej i sakramentach świętych (por. KL 6). W Kościele jest więc obecne i dla wszystkich dostępne zbawcze dzieło Chrystusa. Kościół jest bowiem widzialnym i doświadczalnym znakiem uwielbionego Pana (por. KL 5), w którym jest On zawsze obecny, ale głównie w czynnościach liturgicznych (por. KL 7). W Kościele Chrystus kontynuuje w obecnym okresie dziejów zbawienia swoją misję zbawczą4. Stąd również główna misja Kościoła polega na „uświęcaniu człowieka w Chrystusie i uwielbieniu Boga” (KL 10). Dokonuje się to przede wszystkim w liturgii. Istnieje zatem ścisły związek między Chrystusem, Kościołem i liturgią5.

Uwielbiony Chrystus, będący jedynym Pośrednikiem między Bogiem i ludźmi, wypełnia swój urząd kapłański w liturgii Kościoła. W liturgii bowiem dokonuje się dzieło naszego odkupienia oraz „przyczynia się ona do tego, aby wierni życiem swoim wyrażali oraz ujawniali innym misterium Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła” (KL 2; por. DA 21).

Kościół jako powszechny sakrament zbawienia (por. KK 1) swoją sakramentalność „ujawnia i realizuje przez przepowiadanie Ewangelii (martyria), służenie światu w miłości (diakonia), a szczególnie przez obrzędy kultyczne, Eucharystię, inne sakramenty i sakramentalia (liturgia)”6. Jako sakrament Chrystusa najwyraźniej ukazuje swoją naturę w liturgii, którą również można nazwać sakramentem Kościoła, tzn. znakiem, który objawia, czym Kościół jest, ale również sprawia to, co oznacza, czyli liturgia uobecnia, urzeczywistnia Kościół. Wskazuje to z kolei, że w liturgii możemy poznać istotne cechy Kościoła, który podobnie jak jego liturgia jest „ludzki i boski, widzialny i wyposażony w dobra niewidzialne, żarliwy w działaniu i oddany kontemplacji, obecny w świecie, a jednak pielgrzymujący” (KL 2)7. Dlatego obecnie powszechnie uważa się liturgię za epifanię Kościoła, gdyż ujawnia się on na zewnątrz głównie w konkretnym zgromadzeniu wiernych sprawujących liturgię. Zgromadzenie liturgiczne jest więc najbardziej podstawowym i powszechnie dostępnym znakiem Kościoła8. Dla św. Pawła, a następnie dla Ojców Kościoła, każda wspólnota sprawująca liturgię jest Kościołem. W zgromadzeniu liturgicznym można dostrzec istotne cechy Kościoła: jego naturę społeczną, hierarchiczną strukturę, powszechność, misyjność i wymiar eschatologiczny (por. KK 48-50). Taką naturę Kościoła w działaniu ukazuje liturgia, która będąc jego znakiem jednocześnie ten Kościół urzeczywistnia i buduje. Kościół jest wszędzie tam, gdzie lud wierny gromadzi się na liturgię. Nic więc dziwnego, że liturgia należy do istotnych funkcji Kościoła oraz stanowi ośrodek jego działalności (por. KK 11; DB 11; DK 5-6).

Kościół istnieje i działa w konkretnym miejscu i czasie. Tym podstawowym miejscem istnienia i urzeczywistniania się Kościoła jest parafia jako „określona wspólnota wiernych utworzona na sposób stały w Kościele partykularnym, nad którą pasterską pieczę pod władzą biskupa diecezjalnego powierza się proboszczowi jako jej własnemu pasterzowi” (KPK kan. 515 § 1; por. KKK 2179). W parafii stanowiącej cząstkę diecezji (por. KL 42) pod kierunkiem prezbitera, pozostającego w ścisłym związku z biskupem i w zależności od niego (por. DB 30; KK 28), „realizuje się wspólnota wierzących w Jezusa Chrystusa przez przepowiadanie słowa Bożego, życie wiarą w miłości braterskiej, a szczególnie przez sprawowanie Eucharystii i inne czynności liturgiczne”9. Tak zorganizowane parafie według Konstytucji o liturgii „w pewien sposób przedstawiają widzialny Kościół ustanowiony na całej ziemi” (KL 42). Dzięki parafii Kościół jako sakrament zbawienia jest obecny w świecie jako wspólnota ludzi zjednoczonych z Bogiem i między sobą, głównie przez Eucharystię oraz wiarę i miłość (por. KK 28). Stąd Konstytucja o Kościele stwierdza, że „w tych wspólnotach niejednokrotnie małych i rozproszonych jest obecny Chrystus” (KK 26), zwłaszcza wtedy, gdy sprawuje się liturgię (por. KL 7). Przez kontakt ze wspólnotą parafialną sprawującą liturgię człowiek może na różne sposoby spotkać Chrystusa: w głoszonym słowie, w sakramentach, wspólnej modlitwie i praktyce wzajemnej miłości (por. KKK 2179). Parafia jest więc pierwszym i podstawowym miejscem, w którym jednostka wchodzi w życiowy kontakt z Bogiem i Jego Kościołem uobecniającym w liturgii dzieło odkupienia. Jan Paweł II w Adhortacji apostolskiej Pastores dabo vobis pisze, że celebracja liturgii ukazuje „oblicze Kościoła jako ludu kapłańskiego i jako wspólnoty harmonijnie ukształtowanej przez różnorodne i uzupełniające się nawzajem charyzmaty i powołania” (nr 38)10. Dzięki tym charyzmatom w parafii istnieją i ożywiają ją różne małe grupy, stowarzyszenia i wspólnoty, które razem tworzą jedną wspólnotę parafialną. Dlatego obecnie odchodzi się od pojmowania parafii w kategoriach prawno-instytucjonalnych, a podkreśla się, że jest ona wspólnotą wspólnot11. Parafia jako podstawowa wspólnota kościelna będzie mogła wypełnić zadania związane z ewangelizacją jedynie wtedy, gdy na jej czele stać będą duszpasterze, którzy „bezwzględnie i w pełni przeżywają tajemnicę Chrystusa i potrafią wypracować nowy styl życia duszpasterskiego, w głębokiej jedności z papieżem, biskupami i z innymi prezbiterami oraz owocnej współpracy z wiernymi świeckimi, szanując i rozwijając różne role, charyzmaty i posługi we wspólnocie kościelnej”12. Według Katechizmu Kościoła katolickiego parafia jest także „podstawowym miejscem katechezy dzieci i rodziców” (nr 2226). Chodzi także o katechezę liturgiczną, która ma na celu „wprowadzenie w misterium Chrystusa (jest «mistagogią»), przechodząc od tego, co widzialne, do tego, co niewidzialne, od znaku do tego, co on oznacza, od «sakramentów» do «misteriów»” (nr 1075). Kościół uznaje więc parafię za pierwsze, podstawowe i zwyczajne środowisko całego życia religijnego wiernych.

Skoro parafia jest Kościołem, a liturgia znakiem Kościoła, przez który on najpełniej objawia się na zewnątrz i jednocześnie daje się poznać jako rzeczywistość nadprzyrodzona, to liturgia powinna zajmować centralne miejsca w życiu wspólnoty parafialnej, a parafia stanowić ośrodek całego życia liturgicznego miejscowego Kościoła. Zbawienie dokonane przez Chrystusa i obecne w Kościele jest dostępne poszczególnym jednostkom głównie przez kontakt z parafią sprawującą liturgię Eucharystii, innych sakramentów, liturgię uświęcenia czasu i roku kościelnego. Parafia jest wspólnym miejscem, gdzie Bóg zwołuje swój lud i oferuje mu dar zbawienia w słowie i sakramentach świętych. Spotkanie człowieka ze zbawiającym Bogiem we wspólnocie Kościoła – parafii ma znaczenie nie tylko dla jego osobistego uświęcenia, ale także przyczynia się do budowania całej parafii. Z kolei wiara i miłość jednostki aktualizują się i doskonalą przez świadectwo całej wspólnoty parafialnej. Według II Polskiego Synodu Plenarnego: „Parafia powinna być podstawowym miejscem formacji i działania laikatu, a także katechizacji dorosłych i katechezy dzieci, uzupełniającej szkolne lekcje religii. Parafia może także kształtować umiejętności społeczne i postawy obywatelskie poprzez naukę współpracy w grupach i wspólnotach parafialnych, szkoły parafialne, przedszkola, biblioteki, wideoteki, kawiarenki, kluby sportowe, centra młodzieżowe i kluby «trzeciego wieku»”13.

Parafia jest ośrodkiem życia liturgicznego miejscowego Kościoła także z tej racji, że zarówno proboszcz jako „własny pasterz zleconej sobie parafii”, jak i kościół parafialny posiadają określone i sobie tylko właściwe uprawnienia dotyczące sprawowania liturgii (por. KPK kan. 515; KKK 2179). Budynek kościoła jest nie tylko zwyczajnym miejscem gromadzenia się wiernych, ale „oznacza i ukazuje Kościół żyjący w tym miejscu, mieszkanie Boga z ludźmi pojednanymi i zjednoczonymi w Chrystusie” (KKK 1180). Proboszcz pełniąc w parafii posługę nauczania, uświęcenia i kierowania w szczególny sposób odpowiedzialny jest za liturgię w kościele parafialnym, ale również w innych prawnie uznanych miejscach zgromadzeń liturgicznych na terenie parafii (por. KPK kan. 559). Do niego należy troska o to, aby wierni uczestniczyli w liturgii świadomie, czynnie, pobożnie, często przyjmowali sakramenty święte i aby Eucharystia stanowiła centrum parafialnego zgromadzenia wiernych (por. KPK kan. 528 § 2). Również obowiązek ofiarowania Mszy św. za parafian w niedziele i święta nakazane wskazuje na pasterską funkcję proboszcza, którą wypełnia przede wszystkim przez uświęcanie powierzonej sobie wspólnoty (por. KPK kan. 534 § 1). Chociaż w sprawowaniu liturgii parafialnej pomagają proboszczowi także inni prezbiterzy, diakoni, a nawet wierni świeccy (por. KPK kan. 519), to jednak posiada on specjalne uprawnienia związane zwłaszcza z udzielaniem sakramentów.

Do proboszcza przede wszystkim należy: udzielanie chrztu, bierzmowania w niebezpieczeństwie śmierci, Wiatyku i sakramentu namaszczenia chorych; asystowanie przy zawieraniu małżeństwa i jego błogosławienie; przewodniczenie liturgii pogrzebowej; poświęcanie wody chrzcielnej; przewodniczenie uroczystym procesjom; dokonywanie uroczystych poświęceń; wreszcie bardziej uroczysta celebracja Eucharystii w niedziele i święta (por. KPK kan. 530). Jeśli dodamy do tego obowiązek czuwania nad tym, aby na terenie parafii nie wkradły się do liturgii żadne nadużycia, będziemy mieli wyraźny obraz zadań proboszcza odnoszących się do życia liturgicznego w parafii.

Chociaż liturgię można celebrować na każdym miejscu do tego przeznaczonym, to jednak szczególną rolę pełni kościół parafialny14. Posiada on własne uprawnienia i pewne czynności liturgiczne powinny być w zasadzie w nim sprawowane (por. KPK kan. 1219). Pełni on podobną funkcję jak kościół katedralny w diecezji i jest „jakby sercem i centrum życia liturgicznego oraz duchowości parafii”15. Dlatego inne miejsca liturgicznych zgromadzeń istniejące na terenie parafii powinny pełnić funkcje pomocnicze, a liturgia w nich sprawowana ma być uzgadniana ze służbą Bożą w kościele parafialnym16.

Kościół parafialny posiada określone i sobie tylko właściwe uprawnienia dotyczące celebracji liturgii. W Katechizmie wyraźnie stwierdza się: „Kościół, dom Boży jest właściwym miejscem modlitwy liturgicznej dla wspólnoty parafialnej” (nr 2691), a parafia „podstawowym miejscem katechezy dzieci i rodziców” (nr 2226). Prawo kościelne wyraźnie stanowi, że bez zgody lub delegacji proboszcza rektorzy kościołów nie mogą sprawować tych czynności liturgicznych, które na mocy prawa powinny być celebrowane w kościele parafialnym (por. KPK kan. 558). Chodzi głównie o te celebracje liturgiczne, które w specjalny sposób należą do proboszcza (por. KPK kan. 530). Poza czynnościami liturgicznymi zastrzeżonymi dla kościoła parafialnego, wszystkie pozostałe mogą być sprawowane także w innych kościołach i kaplicach na terenie parafii, nawet w sposób uroczysty, jeśli tylko nie przeszkadzają posłudze parafialnej (por. KPK kan. 559). Parafia i jej kościół parafialny mają więc rzeczywiście stanowić ośrodek życia liturgicznego miejscowej wspólnoty. Tym uzasadnić należy również przepisy prawa kościelnego dotyczące posługi kapłańskiej tzw. kapelanów, którym „powierza się przynajmniej częściowo stałą troskę o jakąś wspólnotę lub specjalny zespół wiernych” (KPK kan. 564). Chociaż należy do nich „odprawianie lub kierowania funkcjami liturgicznymi” (KPK kan. 567 § 2), to jednak w wykonywaniu swoich zadań pasterskich powinni oni utrzymywać ścisły kontakt z proboszczem i parafią (por. KPK kan. 571).

2. Sakramenty święte w parafii

Kościół urzeczywistnia się nie tylko przez celebrację Eucharystii, ale także pozostałych sakramentów, które – poza uświęceniem przyjmujących je wiernych i oddaniem czci Bogu – przyczyniają się do budowania Kościoła jako mistycznego Ciała Chrystusa (por. KKK 1117-1121)17