Miody pod lupą ebook

Marta Burzyńska

Miody pod lupą

Copyright © 2024Wydawnictwo BEE & HONEY Sp. z o.o.

ul. Pszczela 2, Klecza Dolna

34-124 Klecza Górna

tel.: 33 845-10-11, 33 873-51-40

www.pasieka24.pl

[email protected]

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Niniejsza publikacja ani w całości, ani w części nie może być w żaden sposób powielana i rozpowszechniana bez pisemnej zgody wydawcy.

Nazwy handlowe towarów występujące w tej pracy są znakami towarowymi zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm.

Wydawnictwo BEE & HONEY Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za jakąkolwiek szkodę, będącą następstwem korzystania z informacji i metod zawartych w niniejszej publikacji.

Redakcja, korekta, przygotowanie do składu:

Teresa Kobiałka

Skład, opracowanie graficzne, projekt okładki: Roman Dudzik

Wydanie I

ISBN 978-83-968814-1-0

Wstęp

Miód to słodki produkt naturalny, wytwarzany przez pszczoły. Jego skład zależy od wielu czynników, jednak dominującymi cukrami pozostają glukoza i fruktoza, odpowiadające za właściwości fizykochemiczne. Jest też bogatym źródłem związków fenolowych, korzystnie wpływających na zdrowie. Powinien być stosowany jedynie jako uzupełnienie zbilansowanej diety, która pełni ważną rolę w profilaktyce wielu chorób. W zależności od gatunku czy odmiany miodu, składniki w nim zawarte wpływają na różne mechanizmy walki organizmu z potencjalnym wrogiem (działanie przeciwutleniające, bakteriobójcze, prebiotyczne, stymulujące układ odpornościowy itd.).

Dr inż. Marta BurzyńskaUniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuWydział Nauk o Żywności i ŻywieniuKatedra Biochemii i Analizy Żywności

Z wykształcenia technik pszczelarz, gospodaruje na leżakach kombinowanych, współprowadząc stacjonarną pasiekę rodzinną już jako trzecie pokolenie. Zwolenniczka miodów lokalnych, pełnych pyłków roślin otaczających nas w najbliższej okolicy, niekoniecznie odmianowych. Wyznaje zasadę: to, co daje natura, jest najwłaściwsze. Popularyzatorka wiedzy pszczelarskiej, nauczycielka przyszłych pszczelarzy na kursach zawodowych oraz uczelniach wyższych.

Miód ma wiele zastosowań i jest powszechnie cenionym produktem naturalnym, wykorzystywanym przez ludzi od setek lat. Stosowany w umiarze, zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia czy chorób cywilizacyjnych, wykazuje wysoki potencjał jako naturalna szczepionka odczulająca na alergizujące pyłki roślin wiatropylnych i towarzyszące tym rodzajom alergie krzyżowe.

Z książki dowiesz się, że łagodne działanie moczopędne miodu lipowego powoduje zmniejszenie obrzęków i obniżenie ciśnienia krwi, a zawartość olejków eterycznych pomaga w redukcji stresu i działa rozkurczająco. Natomiast spożywanie miodu gryczanego zapobiega pękaniu naczyń krwionośnych, powstawaniu wybroczyn i wylewów dzięki poprawie elastyczności, wytrzymałości i przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. Miód rzepakowy jest bogaty w glukozę i fruktozę, dzięki czemu wspomaga pracę mięśnia sercowego, zwiększając potencjał jego skurczu, co przekłada się na lepsze dotlenienie serca oraz wspomaga regenerację organizmu. Redukuje również obrzęki spowodowane gromadzeniem się wody w tkankach oraz, tak jak miód gryczany, reguluje ciśnienie tętnicze i hamuje procesy miażdżycowe. A także wiele innych ciekawostek i właściwości prozdrowotnych miodu.

Rozdział 1

Miód – produkt pochodzenia zwierzęcego

W Polsce pszczelarstwo to wielowiekowa tradycja, a aktualny rynek produkcji miodu jest rozwojowy, pomimo stosunkowo niewielkiego spożycia przez statystycznego Polaka. Według danych literaturowych spożycie miodu w Polsce mieści się w przedziale 0,65–1,32 kg/osobę na rok, natomiast w USA wynosi 3 kg/osobę na rok [Kowalczuk i in. 2017].

Fot. EyeEm

Pszczoły miodne Apis mellifera L. są uosobieniem ciężkiej pracy. To jeden z nielicznych gatunków owadów tworzących zorganizowane kolonie, który został udomowiony przez człowieka dla korzyści ekonomicznych, zdrowotnych i konsumpcyjnych. Cykl życia kolonii pszczół wykazuje wyraźną sezonowość, poszczególne etapy rozwoju skorelowane są z występowaniem kolejnych pór roku. W klimacie umiarkowanym rozwój nowego pokolenia pszczół zaczyna się zimą, osiąga szczyt wiosną, zahamowanie w rozwoju obserwuje się latem i ustaje wczesną jesienią [Genersch i in. 2010]. Pszczoły miodne w sezonie pszczelarskim (od wiosny do jesieni) zbierają surowce: nektar, spadź i pyłek kwiatowy, z których wytwarzają produkty pszczele niezbędne do wykarmienia potomstwa i przetrwania do kolejnego sezonu. Grupa produktów pszczelich, których źródłem są surowce pochodzenia roślinnego to: pyłek kwiatowy, pierzga, miód i propolis. Druga grupa produktów wykorzystywanych przez człowieka to te, które wytwarzane są na bazie wydzielniczych substancji pszczelich, tj. mleczko, wosk oraz jad pszczeli [Cornara i in. 2017].

Fot. Racool_studio

Miód jest głównym, najbardziej cenionym i najpopularniejszym produktem pszczelim. Według Dyrektywy 2014/63/UE oraz Rozporządzenia MRiRW z 3 października 2003 r. (Dz.U. 2003.181.1773 z późn. zm.) miód to środek spożywczy pochodzenia zwierzęcego. Produkowany jest przez pszczoły miodne z nektaru roślin lub wydzielin żywych części roślin, lub wydalin owadów wysysających żywe części roślin (owadów pasożytniczych, głównie mszyc i czerwców) – spadzi, albo z obu tych surowców jednocześnie, poprzez łączenie z własnymi specyficznymi wydzielinami. Dowiedziono, że pszczoły cechują się wiernością kwiatową [Grüter i in. 2011; Martin i Farina 2016] i pobierają nektar z większych źródeł pożytku aż do jego wyczerpania [Townsend-Mehler i in. 2011]. Pszczoły posiadają aparat gębowy gryząco-liżący, przystosowany m. in. do zbierania nektaru z nektarników kwiatów roślin, za pomocą języczka pokrytego szczecinowatymi włoskami, który zakończony jest łyżeczką [Wu i in. 2015]. Zdjęcie na str. 11. (Fot. 1.) przedstawia budowę aparatu gębowego. Pszczoła pobiera około 25 mg nektaru, który magazynuje w dalszej części przełyku, zwanym wolem miodowym. W trakcie tego procesu nektar miesza się z wydzielinami dwóch gruczołów: ślinowych i gardzielowych. Jest to wydzielina zawierająca m. in. enzymy hydrolityczne, odpowiedzialne za przemiany węglowodanów w nektarze. Po powrocie do gniazda zbieraczka oddaje nektar kolejnym pszczołom pracującym wewnątrz ula. Proces pobierania i oddawania powstałego w ten sposób nakropu może być powtarzany kilkakrotnie i trwać 15–20 min. Za każdym razem nakrop jest wzbogacany w pszczele wydzieliny. Ostatnie powtórzenie zakończone jest składowaniem nakropu w komórce plastra wykonanego z wosku pszczelego.

Schemat budowy aparatu gębowego pszczoły.Źródło: Strachecka A., Walerowicz M., Anatomia i fizjologia pszczoły miodnej, Bee & Honey Sp. z o.o. 2022, s. 155.

Fot. 3. Preparat mikroskopowy: głowa pszczoły miodnej, zdjęcie mikroskopowe przy powiększeniu 100×.

Fot. Marta Burzyńska

Dojrzewanie miodu obejmuje głównie dwa procesy. Jest to: hydrolityczna konwersja sacharozy do glukozy i fruktozy oraz odparowanie nadmiaru wody. Miód jest dojrzały, gdy zawartość wody jest niższa niż 20%. Pszczoły nieustannie wachlują plaster miodu za pomocą dwóch par skrzydeł, przyspieszając parowanie wody. Rzeczywisty proces konwersji nakropu na miód zajmuje 1–3 dni. Pszczoły kontynuują składowanie nektaru do poszczególnych komórek plastra, do całkowitego wypełnienia komórki, a następnie zamykają ją wyprodukowanym woskiem pszczelim, nazywanym zasklepem (Fot. 4.).

Fot. 4. Ramka wielkopolska z miodem, od góry poszyta zasklepem z wosku pszczelego - miód dojrzały.

Literatura

1. Cornara L., Biagi M., Xiao J., Burlando B. (2017). Therapeutic Properties of Bioactive Compounds from Different Honeybee Products. Front. Pharmacol. 8:412.

2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/63/UE z dnia 15 maja 2014 roku

3. Genersch E., Ohe W., Kaatz H., Schroeder A., Otten C., Buchler R., Berg S., Ritter W., Muhlen W., Gisder S. (2010). The German bee monitoring project: a long term study to understand periodically high winter losses of honey bee colonies. Apidologie, 41:332-352.

4. Grüter C., Moore H., Firmin N., Helantera H., Ratnieks F.L.W. (2011). Flower constancy in honey bee workers (Apis mellifera) depends on ecologically realistic rewards. J Exp Biol 214:1397–1402.

5. Kowalczuk I., Jeżewska-Zychowska M., Trafiałek J. (2017). Conditions of honey consumption in selected regions of Poland. Acta Scientarium Polonorum Technologia Alimentaria, 16, (1), s. 101-112.

6. Martin C. S., Farina W. M., (2016) Honeybee floral constancy and pollination efficiency in sunflower (Helianthus annuus) crops for hybrid seed production. Apidologie 47:161–170.

7. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz. U. Nr 181, poz. 1773, z późn. zm.).

8. Townsend-Mehler J.M., Dyer F.C., Maida K. (2010). Deciding when to explore and when to persist: a comparison of honeybees and bumblebees in their response to downshifts in reward. Behav Ecol Sociobiol 65:305–312.

9. Wu J., Zhu R., Yan S., Yang Y. (2015). Erection pattern and section-wise wettability of a honeybee's glossal hairs in nectar feeding, Journal of Experimental Biology 218: 664-667.

Rozdział 2

O miodzie słów kilka

Skład, barwa, aromat i smak miodu jest zróżnicowany i zależy głównie od różnorodności pożytków pszczelich, a także od regionu geograficznego, rasy pszczół oraz od czynników atmosferycznych oraz od konfekcjonowania i przechowywania miodu [Escuredo i in. 2014; Tornuk i in. 2013]. Miód to przede wszystkim przesycony roztwór cukrów prostych, który bardzo łatwo i szybko ulega krystalizacji. W znacznie mniejszej ilości, w miodzie, występują białka (enzymy), kwasy organiczne, witaminy (z grupy B i witamina C), minerały (w tym wapń, miedź, żelazo, magnez, mangan, fosfor, potas, sód i cynk), barwniki, związki lotne i inne substancje, niekiedy charakterystyczne tylko dla konkretnej odmiany miodu [Alqarni i in. 2012; Ciulu i in. 2011; Alvarez-Suarez i in 2013]. Miód jest bogaty we flawonoidy i kwasy fenolowe – związki aktywne biologicznie, działające jako naturalne przeciwutleniacze [Alqarni i in. 2012]. Uśredniony skład chemiczny miodu przedstawia Tabela 1.

Fot. Racool_studio

Glukoza i fruktoza – najważniejsze cukry w miodzie

W miodach nektarowych fruktoza i glukoza stanowią zdecydowaną większość ogólnego składu. Średnio miody zawierają ok. 82% węglowodanów [Viteri i in. 2021]. Cukry w miodzie odpowiadają przede wszystkim za jego wysoką wartość energetyczną, a także lepkość, higroskopijność i zdolność do krystalizacji [Kamal i Klein 2011]. Profil cukrowy miodu zależy głównie od pochodzenia botanicznego, geograficznego oraz warunków pogodowych [Escuredo i in. 2014; Tornuk i in. 2013]. Stężenie fruktozy i glukozy, a także stosunek między nimi, są użytecznymi wskaźnikami do klasyfikacji miodów odmianowych. Wzajemna relacja glukozy i fruktozy decyduje o szybkości krystalizacji miodu. Z tego względu stosunek fruktozy do glukozy (F/G) przyjmuje się jako wskaźnik szybkości krystalizacji [Krauze 1991]. W większości dostępnych gatunków i odmian miodów fruktoza jest węglowodanem występującym w przewadze, z wyjątkiem takich miodów jak rzepakowy (Brassica napus) i z mniszka lekarskiego (Taraxacum officinale), gdzie zawartość glukozy jest wyższa niż fruktozy [Escuredo i in. 2014], w konsekwencji czego miody te na ogół charakteryzują się szybką krystalizacją. W miodach rzepakowych przeważa glukoza, dlatego też stosunek F/G jest niższy od 1.0, natomiast wartości F/G dla miodów akacjowych (Robinia pseudoacacia) wynosi powyżej 1.0, ze względu na wyższą zawartość fruktozy, dlatego przez długi czas miody te pozostają płynne. Profil cukrowy miodu jest badany przez naukowców na całym świecie. W tych profilach wykryto wiele innych węglowodanów: sacharoza, ramnoza, trehaloza, nigerobioza, izomaltoza, maltoza, maltotetraoza, maltotrioza, maltuloza, melezitoza, melibioza, nigeroza, palatynoza, rafinoza, erloza i inne [Fuente i in. 2011].

Tabela 1. Uśredniony skład miodu wg Bogdanov [2016].

Składniki miodu

[g/100g]

Fruktoza

38,2

Glukoza

31,3

Woda

17,2

Sacharoza

0,7

Inne disacharydy

5,0

Melecytoza

<0,1

Inne oligosacharydy

3,6

Kwasy organiczne

0,5

Związki mineralne

0,2

Aminokwasy, białka

0,3

Smak miodu zależy od kwasów

Miody zawierają ok. 0,57% kwasów organicznych [Karabagias i in. 2014], które wpływają na smak, a częściowo odpowiadają za stabilność wobec mikroorganizmów i wspomagają działanie przeciwbakteryjne miodu. W zależności od pochodzenia botanicznego i geograficznego, w miodach zostały zidentyfikowane takie kwasy jak: asparaginowy, masłowy, cytrynowy, octowy, fumarowy, galakturonowy, mrówkowy, glukonowy, glutaminowy, glutarowy, glioksalowy, 2-hydroksymasłowy, α-hydroksyglutarowy, izocytrynowy, α-ketoglutarowy, mlekowy, jabłkowy, malonowy, metylomalonowy, 2-oksopentanowy, propionowy, pirogronowy, chinowy, szikimowy, bursztynowy, winowy, szczawiowy i inne [Mato i in. 2006]. Dominującym kwasem w miodzie jest kwas glukonowy, który jest produktem utleniania glukozy przez oksydazę glukozową, którą pszczoły miodne dostarczają podczas procesu zagęszczania nektaru [Karabagias i in. 2014]. Kwasy organiczne przyczyniają się do kwaśnego, charakterystycznego dla miodu pH (3,2-4,5) [French i in. 2005].

Miód pełen tablicy Mendelejewa

Makro- i mikroelementy, takie jak potas, magnez, wapń, żelazo, fosfor, sód, mangan, jod, cynk, lit, kobalt, nikiel, kadm, miedź, bar, chrom, selen, arsen i srebro zostały zidentyfikowane w miodach przez Alqarni i in. [2012]. Zawartość minerałów w miodzie waha się od 0,04% w miodach jasnych, wiosennych do 0,2% w ciemnych miodach późnoletnich i jesiennych [Alqarni i in. 2012].

Zawartość pierwiastków śladowych w miodzie zależy od rodzaju gleby, na której rosną rośliny miododajne [Escuredo i in. 2013; Madejczyk i Baralkiewicz 2008] i może wskazywać na botaniczne pochodzenie określonego miodu [Alqarni i in. 2012]. Potas jest pierwiastkiem występującym w największej ilości, odpowiadającym na ogół jednej trzeciej całkowitej zawartość minerałów w miodzie [Yücel i Sultanogl 2013]. Udowodniono, że pszczoły działają jako biofiltry metali toksycznych i zapobiegają zanieczyszczeniu patoki. Badania transferu metali toksycznych od pszczół robotnic do miodu w odniesieniu do stanu ekologicznego środowiska przeprowadzone przez Dżugan i in. [2018] wykazały, że stężenia większości badanych pierwiastków, z wyjątkiem Al (glinu) i Pb (ołowiu), były istotnie wyższe w ciałach pszczół niż w próbkach miodu, co wskazuje na protekcyjne działanie pszczół jako biofiltrów metali toksycznych dla wyprodukowanego miodu.

Witaminy w miodzie a pyłek kwiatowy

Miód zawiera niewielkie ilości witamin, na poziomie ppm1. Z tego względu nie należy go traktować jako źródła witamin. W tym produkcie pszczelim oznaczono głównie witaminy rozpuszczalne w wodzie, przede wszystkim z grupy B: tiamina (B1), ryboflawina (B2), kwas nikotynowy (B3), kwas pantotenowy (B5), pirydoksyna (B6), biotyna (B8/H) i kwas foliowy (B9), ale także witamina C [Ciulu i in. 2011]. Witaminy obecne w miodzie są stabilne dzięki niskiemu pH miodu [Bonté i Desmoulière 2013]. Większość witamin pochodzi z ziaren pyłku obecnych w miodzie, tak więc komercyjna filtracja miodów drastycznie zmniejsza ich zawartość ze względu na prawie całkowite usunięcie pyłku [Ciulu i in. 2011].

Związki bioaktywne w miodzie

Fot. freepik

W roślinach występują związki polifenolowe o dużej różnorodności strukturalnej i złożoności. Pszczoły zbierając nektar, przenoszą te bioaktywne związki z rośliny do miodu [Silici i in. 2010]. Kwasy fenolowe i flawonoidy wykazują silne działanie przeciwutleniające, jak również bakteriobójcze, przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwzakrzepowe i przeciwnowotworowe [Cornara i in. 2017]. Dodatkowo aktywność antyoksydacyjną w miodzie potęgują: witamina C, witamina E, enzymy (m.in. katalaza, peroksydaza) oraz niektóre pierwiastki śladowe [Gheldof i in. 2002]. Wyniki badań potwierdziły obecność 30–150 różnych polifenoli w miodzie [Carlos i in. 2011; Khalil i in. 2011; Tsiapara i in. 2009]. Całkowita zawartość polifenoli według różnych badań wynosi 50-850 mg/kg, natomiast zawartość flawonoidów 36–150 mg/kg [Islam i in. 2012; Alzahrani i in. 2012; Khalil i in. 2012]. Obecność i stężenie tych bioaktywnych związków w miodach może się różnić w zależności od pochodzenia roślinnego oraz warunków geograficznych i klimatycznych. Niektóre związki bioaktywne, takie jak galangina, kempferol, kwercetyna, izoramnetyna i luteolina, są obecne we wszystkich rodzajach miodu, podczas gdy inne, takie jak hesperetyna i naringenina, występują tylko w określonych odmianach [Petrus i in. 2011]. W profilu związków fenolowych w miodach wykryto również: kwas wanilinowy, kawowy, syringowy, þ-kumarowy, ferulowy, kwercetyne, kempferol, mirycetyne, pinobanksyne, kwas elagowy, galangine, kwas 3-hydroksybenzoesowy, kwas chlorogenowy, kwas 4-hydroksybenzoesowy, kwas rozmarynowy, kwas galusowy, hesperetynę, kwas benzoesowy i inne [Alvarez-Suarez i in. 2012]. Dowiedziono, że zawartość polifenoli jest istotnie skorelowana z barwą miodu – ciemne wykazują wyższą zawartość związków fenolowych, które wpływają na wzmożoną aktywność antyoksydacyjną [Wesołowska i Dżugan 2017]. Ze względu na aktywność przeciwutleniającą i różnorodność występowania związków antyoksydacyjnych w miodach, parametr ten może być praktyczną wskazówką do określania pochodzenia botanicznego miodu [Dżugan i in. 2018].

Kompozycja zapachowa miodu

Aromat miodu wytwarzany jest przez złożone mieszanki związków lotnych, które mogą się różnić w zależności od nektaru, warunków przetwarzania i przechowywania. Miody odmianowe mają charakterystyczny zapach kwiatów roślin, ze względu na obecność lotnych związków w nektarze [Castro-Vázquez i in. 2007]. We frakcji lotnej miodu zidentyfikowano ponad 600 różnych związków, które nadają miodom właściwości aromatycznych i przyczyniają się do jego potencjalnej aktywności biomedycznej [Manyi-Loh i in. 2011]. Niektóre związki zapachowe są używane jako markery miodów odmianowych, np. charakterystyczne są diketony, związki siarki i alkany dla miodu eukaliptusowego, podczas gdy heksanal i heptanal są głównymi związkami w aromacie miodu lawendowego [Castro-Vazquez i in. 2007; Radovic i in. 2001].

Czynniki, które mają wpływ na zmianę składu miodu

W trakcie przechowywania, w zależności od warunków, skład miodu ulega wielu zmianom, które zwykle występują z powodu różnych reakcji chemicznych, w tym fermentacji, utlenianiu czy fizycznych, jak obróbka termiczna [Moreira i in. 2010]. W trakcie przegrzewania miodu w celu jego upłynnienia lub długotrwałego magazynowania, pentozy i heksozy ulegają powolnej enolizacji i odwodnieniu, tworząc furany [Chernetsova i Morlock 2012]. Głównie utworzone furany to furfural, który pochodzi z pentoz oraz 5-hydroksymetylofurfural (5-HMF) pochodzący z heksoz, takich jak glukoza i fruktoza [Moreira i in. 2010]. Są to główne produkty degradacji cukrów i ich występowanie w produktach spożywczych jest zwykle związane z nieenzymatycznymi reakcjami brązowienia, tj. reakcji Maillarda, degradacją cukrów w środowisku kwaśnym i karmelizacją [Barra i in. 2010; Castro-Vazquez i in. 2007]. Obecność i stężenie 5-HMF jest wskaźnikiem jakości dla miodów poddanych obróbce termicznej lub długiemu okresowi przechowywania [Tornuk i in. 2013].

Miód na zdrowie

Miód przede wszystkim jest produktem wysokokalorycznym, ponieważ 100 g miodu dostarcza ok. 300 kcal, a dzienna porcja (20 g miodu) pokrywa ok. 3% zalecanego dziennego spożycia (ang. recommended daily intake, RDI) [Bogdanov i in. 2008]. Wartość odżywcza miodu wynika z jego złożonego składu chemicznego. Bioaktywne właściwości miodu są związane z pochodzeniem botanicznym i geograficznym roślin, z których pszczoły zbierają nektar [Oroian i in. 2015]. Tradycyjna wiedza o korzystnych właściwościach zdrowotnych miodu i współczesna nauka dały początek apiterapii, która oznacza medyczne zastosowanie miodu i produktów pszczelich. Apiterapia stała się głównym przedmiotem badań z zakresu medycyny alternatywnej, ponieważ w wielu dobrze znanych metodach profilaktyki medycyny ludowej, miód jest stosowany w leczeniu wszelkich dolegliwości, a właściwości terapeutyczne miodu są coraz częściej dokumentowane we współczesnej literaturze naukowej. Badania z ostatnich dwóch dekad pozwoliły poznać miód jako nutraceutyk, który ma działanie ochronne na żołądek, wykazuje właściwości hepatoprotekcjne, zmniejszające objawy przy hipoglikemii. Ponadto działa przeciwutleniająco, przeciwnadciśnieniowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybicznie, przeciwzapalnie, immunomodulująco, przyspieszająco na gojące się rany, kardioochronnie i antynowotworo [Manyi-Loh i in. 2011; Cantarelli i in. 2008]. Sprawdzano także skuteczność miodów w leczeniu artretyzmu [Kocyigit i in. 2019], raka piersi i szyjki macicy [Fauzi i in. 2019], raka okrężnicy [Afrin i in. 2017] oraz glejaka wielopostaciowego [Moskwa i in. 2014]. Dowiedziono również zmniejszenie ryzyka wystąpienia Helicobacter pylori dzięki stosowaniu miodu [Boyanova i in. 2015]. Miód i jego składniki mogą łagodzić stres oksydacyjny i skutki z nim związane. Neuroprotekcyjne działanie miodu przynosi korzystne efekty przy neurodegeneracji we wczesnych etapach stosowania w trakcie leczenia [Mijanur i in. 2014]. Zainteresowanie na temat biologicznych właściwości miodu sprawdza się przy użyciu badań in vitro, liniach komórkowych oraz na modelach zwierzęcych, ale także przy wykorzystaniu badań epidemiologicznych oraz interwencyjnych ­pacjentów.

Fot. Racool_studio (Sergejs Rahunoks)

Literatura

1. Afrin S.; Forbes-Hernandez T.Y.; Gasparrini M.; Bompadre S.; Quiles J.L.; Sanna G.; Spano N.; Giampieri F.;Battino M. (2017) Strawberry-tree honey induces growth inhibition of human colon cancer cells and increases ROS generation: A comparison with Manuka honey. Int. J. Mol., 18, 613.

2. Alqarni A. S., Owayss A. A., Mahmoud A. A. (2012). Mineral content and physical properties of local and imported honeys in Saudi Arabia. Journal of Saudi Chemical Society, 5, 618 - 625.

3. Alvarez-Suarez J.M.; Giampieri F.; González-Paramás A.M.; Damiani E.; Astolfi P.; Martinez-Sanchez G.; Bompadre S.; Quiles J.L.; Santos- Buelga C.; Battino M. (2012). Phenolics from monofloral honeys protect human erythrocyte membranes against oxidative damage. Food Chem. Toxicol., 50, 1508-1516.

4. Barra, M. P. G., Ponce-Díaz, M. C., & Venegas-Gallegos, C. (2010). Volatile compounds in honey produced in the central valley of Ñuble Province, Chile. Chilean Journal of Agricultural Research, 70, 75-84.

5. Bogdanov S., Jurendic T., Sieber R., Gallmann P. (2008). Honey for nutrition and health: a review. Journal of the American College of Nutrition, vol. 27, no. 6, 677–689.

6. Bogdanov, S. (2016). Honey Composition. Bee Product Science: https://www.researchgate. net/publication/304011775_Honey_Composition

7. Bonté F., Desmoulière A. (2013). Le miel: origine et composition. Actualités pharmaceutiques, 531, 18-21.

8. Boyanova L., Ilieva J., Gergova G., Vladimirov B., Nikolov R., Mitov, I. (2015). Honey and green/black tea consumption may reduce the risk of Helicobacter pylori infection. Diagnostic microbiology and infectious disease, 82(1), 85–86.

9. Cantarelli M. A., Pellerano R. G., Marchevsky E. J., Camiña J. M., “Quality of honey from Argentina: study of chemical composition and trace elements,” Journal of the Argentine Chemical Society, vol. 96, no. 2, pp. 33–41, 2008

10. Carlos A. U., David H., Carmen G. (2011). Role of honey polyphenols in health, Journal of ApiProduct and ApiMedical Science, vol. 3, no. 4, pp. 141–159.

11. Castro-Vázquez L., Díaz-Maroto M. C., Pérez-Coello M. S. (2007). Aroma composition and new chemical markers of Spanish citrus honeys. Food Chemistry, 103, 601–606.

12. Chernetsova E. S., Morlock G. E. (2012). Assessing the capabilities of direct analysis in real time mass spectrometry for 5-hydroxymethylfurfural quantitation in honey. International Journal of Mass Spectrometry, 314, 22–32.

13. Ciulu M., Solinas S., Floris I., Panzanellia A., Pilo M. I., Piu P. C. (2011). RPHPLC determination of water-soluble vitamins in honey. Talanta, 83, 924–929.

14. Cornara L., Biagi M., Xiao J., Burlando B. (2017). Therapeutic Properties of Bioactive Compounds from Different Honeybee Products. Front. Pharmacol. 8:412.

15. Dżugan M., Wesołowska M., Zaguła G., Kaczmarski M., Czernicka M., Puchalski C. (2018). Honeybees (Apis mellifera) as a biological barrier for contamination of honey by environmental toxic metals. Environ Monit Assess 190, 101.

16. Dżugan M.; Tomczyk M.; Sowa P.; Grabek-Lejko D. (2018). Antioxidant Activity as Biomarker of Honey Variety. Molecules, 23, 2069.

17. Escuredo O., Dobre I., Fernández-González M., Seijo M. C. (2014). Contribution of botanical origin and sugar composition of honeys on the crystallization phenomenon. Food Chemistry, 149, 84-90.

18. Fauzi A.N.; Norazmi M.N.; Yaacob N.S. (2019). Tualang honey induces apoptosis and disrupts the mitochondrial membrane potential of human breast and cervical cancer cell lines. Food Chem. Toxicol. 49, 871–878.

19. French V. M., Cooper R. A., Molan P. C. (2005). The antibacterial activity of honey against coagulase-negative staphylococci, Journal of Antimicrobial Chemotherapy, 56, no. 1, 228–231.

20. Fuente, E., Ruiz-Matute, A. I., Valencia-Barrera, R. M., Sanz, J., Castro, I. M. (2011). Carbohydrate composition of Spanish unifloral honeys. Food Chemistry, 129, 1483-1489.

21. Gheldof N.; Engeseth N.J. (2002). Antioxidant capacity of honeys from various floral sources based on the determination of oxygen radical absorbance capacity and inhibition of in vitro lipoprotein oxidation in human serum samples. J. Agric. Food Chem., 50, 3050-55.

22. Islam A., Khalil M. I., Islam M. N. (2012). Physicochemical and antioxidant properties of Bangladeshi honeys stored for more than one year, BMC Complementary and Alternative Medicine, vol. 12, article 177.

23. Kamal M. A., Klein P. (2011). Determination of sugars in honey by liquid chromatography. Saudi Journal of Biological Sciences, 18, 17-21.

24. Karabagias I. K., Badeka A., Kontakos S., Karabournioti S., Kontominas M. G. (2014). Characterisation and classification of Greek pine honeys according to their geographical origin based on volatiles, physicochemical parameters and chemometrics. Food Chemistry, 146, 548–557.

25. Kocyigit A.; Guler E.M.; Kaleli S. (2019). Anti-inflammatory and antioxidative properties of honey bee venom on Freund’s Complete Adjuvant-induced arthritis model in rats. Toxicon., 161, 4–11.

26. Krauze A. (1991). Sugar spectrum of polish nectar and honeydew honeys, Acta Alimentaria Polonica,nXVII/XLI, s. 111.

27. Madejczyk M., Baralkiewicz D. (2008) Characterization of Polish rape and honeydew honey according to their mineral contents using ICP-MS and F-AAS/AES. Analytica Chimica Acta, 617, 11–17.

28. Manyi-Loh C. E., Ndip R. N., Clarke A. M., (2011) .Volatile compounds in honey: a review on their involvement in aroma, botanical origin determination and potential biomedical activities, International Journal of Molecular Sciences, vol. 12, no. 12, pp. 9514–9532.

29. Mato, I. S., Huidobro, J. F., Simal-Lozano, J. S., Sancho, M. T. (2006). Rapid determination of nonaromatic organic acids in honey by capillary zone electrophoresis with direct ultraviolet detection. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 54, 1541-1550.

30. Mijanur M. R., Siew H.G., Md. Ibrahim K. (2014). Neurological Effects of Honey: Current and Future Prospects, Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, vol. 2014, Article ID 958721.

31. Moreira, R. F. A., Maria, C. A. B., Pietroluongo, M., Trugo, L. C. (2010). Chemical changes in the volatile fractions of Brazilian honeys during storage under tropical conditions. Food Chemistry, 121, 697–704.

32. Moskwa J.; Borawska M.H.; Markiewicz-Zukowska R.; Puscion-Jakubik A.; Naliwajko S.K.; Socha K.; Soroczynska J. (2014). Polish natural bee honeys are anti-proliferative and anti-metastatic agents in human glioblastoma multiforme U87MG cell line. PLoS ONE, 9, e90533.

33. Oroian M.; Amariei S.; Leahu A.; Gut G. (2015). Multi-Element Composition of Honey as a Suitable Tool for Its Authenticity Analysis. Polish J. Food Nutr. Sci., 65, 93–100.

34. Petrus K., Schwartz H., Sontag G. (2011). Analysis of flavonoids in honey by HPLC coupled with coulometric electrode array detection and electrospray ionization mass spectrometry, Analytical and Bioanalytical Chemistry, vol. 400, no. 8; 2555–2563.

35. Radovic B. S., Careri M., Mangia A., Musci M., Gerboles M., Anklam, E. (2001). Contribution of dynamic headspace GC–MS analysis of aroma compounds to authenticity testing of honey. Food Chemistry, 72, 511–520.

36. Silici S., Sagdic O., Ekici L. (2010). Total phenolic content, antiradical, antioxidant and antimicrobial activities of Rhododendron honeys Food Chemistry;121(1):238-243.

37. Tornuk F., Karaman S., Ozturk I., Toker, O. S., Tastemur B., Sagdic O., Dogan M., Kayacier A. (2013). Quality characterization of artisanal and retail Turkish blossom honeys: determination of physicochemical, microbiological, bioactive properties and aroma profile. Industrial Crops and Products, 46, 124 – 131.

38. Tsiapara A.V., Jaakkola M., Chinou I., i in. (2009). Bioactivity of Greek honey extracts on breast cancer (MCF-7), prostate cancer (PC-3) and endometrial cancer (Ishikawa) cells: profile analysis of extracts. Food Chem 116, 702–708.

39. Viteri R., Zacconi F., Montenegro G., Giordano A. (2021). Bioactive compounds in Apis mellifera monofloral honeys. Journal of food science, 86(5), 1552–1582.

40. Wesołowska M., Dżugan M.,(2017). The use of Photochem device in evaluation of antioxidant activity of polish honey. Food Anal. Method., 10, 1568–1574.

41. Yücel Y., Sultanoglu P. (2013). Characterization of honeys from Hatay region by their physicochemical properties combined with chemometrics. Food Bioscience I, 1, 16–25.

1 ppm (ang. parts per million) – liczba części na milion, oznaczenie stosowane m.in. przy wyrażaniu stężeń, gdzie się określa, ile cząsteczek związku chemicznego przypada na 1 milion cząsteczek roztworu.

Rozdział 3

Miód zgodny z prawem

Miód to środek spożywczy i podlega wymaganiom określonym w krajowych regulacjach prawnych dotyczących żywności, które są zgodne z dyrektywami unijnymi. Podstawowymi dokumentami określającymi jakość produktów i dbającymi o bezpieczeństwo konsumentów w Polsce są: Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U z 2001 r. Nr 5, poz. 44 z późn. zm.) oraz Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z dnia 11 maja 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 63 poz. 634 z późn. zm.). Bezpośrednio najistotniejsze wymagania w zakresie jakości handlowej miodu wyszczególnione zostały w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/63/UE z dnia 15 maja 2014 r., która zastąpiła Dyrektywę Rady 2001/110/WE odnoszącą się do miodu z dnia 20 grudnia 2001 r.

Fot. volody10 - Volodymyr Maksymchuk

Zgodnie z dyrektywą 2014/63/UE i rozporządzeniem MRiRW z 3 października 2003 r. (Dz.U. 2003.181.1773), nazwa „miód” może być stosowana wyłącznie w odniesieniu do słodkiej substancji produkowanej przez pszczoły miodne (Apis mellifera) z nektaru roślin lub wydzielin żywych części roślin; lub wydalin owadów wysysających żywe części roślin, które są przez pszczoły: zbierane, przerabiane oraz łączone ze specyficznymi wydzielinami; kolejno: składane, odwadniane oraz gromadzone i pozostawione w plastrach miodu do dojrzewania

Fot. InaPlavans

W polskim prawodawstwie obowiązują utworzone na podstawie ww. ustaw i regulacji unijnych: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r., w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz.U. 2003 nr 181 poz. 1773) oraz późniejsze jego zmiany: Dz.U. 2004 nr 40 poz. 370; Dz.U. 2010 nr 165 poz. 1120 i Dz.U. 2015 poz. 850. Te akty prawne uchyliły Polską Normę – Miód pszczeli (PN-88/A-77626:1988).

Ocena miodu na podstawie parametrów fizykochemicznych, określenie pochodzenia botanicznego i geograficznego oraz szeroko pojęta jakość miodu są możliwe dzięki wykorzystaniu różnych metod analitycznych. Do najprostszych, możliwych do zastosowania w warunkach pasiecznych można zakwalifikować: oznaczenie zawartości wody za pomocą refraktometru czy pomiar kwasowości za pomocą pH-metru, natomiast bardziej zaawansowane wymagają zastosowania specjalistycznego sprzętu, którym dysponują tylko laboratoria badawcze lub prowadzące urzędową kontrolę jakości produktów spożywczych. W analizie miodu można wyróżnić kilka kategorii badań:

1. Badania cech organoleptycznych, takich jak: barwa, smak, zapach, sposób krystalizacji miodu.

2. Mikroskopowa analiza pyłkowa (melisopalinologiczna) – metoda jakościowa i ilościowa oznaczenia zawartości pyłków w osadzie miodowym, z określeniem tzw. udziału pyłku przewodniego (pyłek pochodzący z kwiatów głównego pożytku pszczelego w stosunku do wszystkich pyłków obecnych w miodzie).

3. Badania fizykochemiczne oraz obecność zanieczyszczeń, ocena zafałszowania miodu – to analizy, których wyniki mają na celu pomóc w ocenie gatunku, odmiany czy pochodzenia miodu.

4. Badania naukowe (dodatkowe) ukierunkowane na poszukiwanie specyficznych komponentów miodu, w celu określenia geograficznego i botanicznego pochodzenia. W związku z tym w miodach poszukuje się związków charakterystycznych (markerów) dla konkretnej odmiany; tworzy się profile chemiczne, np. związków fenolowych, które są rodzajem „odcisku palca” poszczególnych miodów odmianowych czy też stosuje się techniki metabolomiczne do różnicowania odmian i definiowania miejsca pochodzenia miodów.

Obowiązującym w Polsce dokumentem regulacyjnym dotyczącym badań nt. jakości miodu jest Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie metod analiz związanych z dokonywaniem oceny miodu (Dz.U. 2009 nr 17 poz. 94) oraz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 lipca 2015 r. (Dz.U. 2015 poz. 1173) wprowadzające zmiany do Rozporządzenia z 2009 r. Ocena jakości miodu opiera się na wynikach dotyczących zawartości: wody, substancji nierozpuszczalnych w wodzie, fruktozy, glukozy i sacharozy, 5-hydroksymetylofurfuralu (HMF), wolnych kwasów organicznych, liczby diastazowej; a także udziału pyłku przewodniego oraz przewodności właściwej (Tabela 1). Wyszczególnione są również metody kontroli jakości miodu, w tym: kontroli właściwości organoleptycznych, wykrywania obecności składników niedozwolonych, w tym: dekstryn skrobiowych, melasy, skrobi, sztucznych barwników i obecność rozkruszka oraz miodu sfermentowanego lub z zatrzymaną fermentacją.

Fot. xiSerge z Pixabay

Tabela 1. Wytyczne jakościowe dla miodów wraz z oficjalną metodą badawczą, opracowane na podstawie Dz.U. 2015 poz. 850 oraz PN-88/A-77626:1988.

Oznaczany parametr

Metoda badawcza

Kryteria

Zawartość wody

Metoda refraktometryczna

nie więcej niż 20%, z tym że nie więcej niż:

1) 23% – w miodzie wrzosowym i w miodzie piekarniczym;

2) 25% – w miodzie piekarniczym wrzosowym

Zawartość fruktozy i glukozy (suma fruktozy i glukozy)

Metoda chromatografii cieczowej z detektorem refraktometrycznym RID

nie mniej niż:

60 g/100 g – w miodzie nektarowym,

45 g/100 g – w miodzie spadziowym i spadziowo-nektarowym

Zawartość sacharozy

Metoda chromatografii cieczowej z detektorem refraktometrycznym RID

nie więcej niż 5 g/100 g, z tym że nie więcej niż:

1) 10 g/100 g – w miodzie pochodzącym z: grochodrzewu (Robinia pseudoacacia), lucerny (Medicago sativa) i inne

2) 15 g/100 g – w miodzie pochodzącym z: lawendy (Lavandula spp.), ogórecznika (Borago officinalis)

Zawartość substancji nierozpuszczalnych w wodzie

Metoda wagowa

nie więcej niż: 0,1 g/100 g, z tym że nie więcej niż:

0,5 g/100 g – w miodzie wytłoczonym

Przewodność właściwa

Metoda konduktometryczna

nie więcej niż 0,8 mS/cm, z wyjątkiem miodów i ich mieszanek, wymienionych poniżej, z tym że nie mniej niż:

0,8 mS/cm – w miodzie spadziowym, miodzie kasztanowym i ich mieszankach z innymi odmianami miodu.

Wolne kwasy

Metoda miareczkowania potencjometrycznego

nie więcej niż 50 mval/kg, z tym że nie więcej niż 80 mval/kg – w miodzie piekarniczym (przemysłowym)

Liczba diastazowa (wg skali Schade)

Metoda spektrofotometryczna

nie mniej niż 8, z wyjątkiem miodu piekarniczego (przemysłowego), z tym że nie mniej niż 3 – w miodzie z naturalnie niską aktywnością enzymów oraz zawartością HMF nie więcej niż 15 mg/kg

Zawartość 5-hydroksymetylofurfuralu (HMF)

Metoda wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) w układzie odwróconych faz i detektorem UV

nie więcej niż 40 mg/kg, z wyjątkiem miodu piekarniczego (przemysłowego), z tym że nie więcej niż: 80 mg/kg – w miodzie pochodzącym z regionów o klimacie tropikalnym oraz w mieszankach takich miodów

Zawartość proliny1

Metoda spektrofotometryczna

PN-88/A-77626 (25 mg/100 g)

Analiza pyłkowa

Metoda mikroskopowa

Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14.01.2009 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 94 pkt. VI) – metoda analizy oraz nieobligatoryjnie: PN-88/A-77626 (Tabela 4) – minimalne zawartości pyłku przewodniego dla poszczególnych odmian

1 Oznaczenie nie jest obowiązkowe w świetle wymaganych norm prawnych.

Rozdział 5

Morfologia pyłków

Na podstawie charakterystyki morfologicznej pyłków obecnych w osadach miodowych identyfikuje się pyłki przewodnie, których udział określa przynależność odmianową miodów nektarowych.

Fot. wirestock_creators

Z botanicznego punktu widzenia pyłek kwiatowy to struktury przenoszące męskie komórki rozrodcze roślin. Powstają w woreczkach pyłkowych zlokalizowanych na końcach pręcików kwiatów. Ziarno pyłku ma dwuwarstwową ścianę zewnętrzną, nazywaną egzyną lub eksyną. Zbudowana jest z trwałej sporopoleniny, która ma za zadanie chronić delikatne wnętrze. Dzięki egzynie pojedyncze ziarno pyłku wykazuje bardzo dużą odporność na uszkodzenia. Ściana wewnętrzna to intyna, która składa się głównie z celulozy oraz pektyn i nie jest tak mocno odporna na czynniki fizykochemiczne. Wielkość ziarna, wygląd zewnętrznej ściany oraz barwa zależą od gatunku rośliny. Pojedyncze ziarenko pyłku liczy zaledwie od 2,5 do 250 µm i może mieć kształt kulisty, elipsoidalny, wielopłaszczyznowy, wrębny itd. Jego powierzchnia może być gładka lub chropowata, pokryta kolcami, wyrostkami, regularnymi okrągłymi wgłębieniami lub podłużnymi kanałami, które przypominają linie papilarne na palcach. W przypadku roślin wiatropylnych ściana pyłku kwiatowego często jest gładka, pozbawiona nierówności, a niektóre gatunki, np. sosna, wytwarzają pęcherzyki lotne, które pomagają w transporcie pyłku przez wiatr. Pyłek roślin wiatropylnych jest lekki i suchy, pszczoły mogą zbierać go tylko podczas bezwietrznej pogody, a formowanie z niego obnóży trwa znacznie dłużej [Stawiarz 2005]. Obnóża z pyłku roślin wiatropylnych zbieranych przez pszczoły charakteryzują się większymi rozmiarami i znacznie luźniejszym ułożeniem ziaren pyłku.

Ilustr. 1. Schemat budowy pyłku kwiatowego.

Ilustr. Roman Dudzik.

Eksyna roślin owadopylnych jest nierówna, z licznymi bruzdkami, wyrostkami, zagłębieniami, dodatkowo może być pokryta gęstym i lepkim balsamem pyłkowym. Budowa ściany ułatwia zaczepianie i przyklejanie pyłku do ciała owada, który następnie przenosi je na inne rośliny. Ponadto w obu ścianach ziarna pyłku znajdują się cienkie kanaliki (pory). Może ich być nawet 40. Barwa pyłku zależna jest od obecności w egzynie barwników roślinnych, takich jak karotenoidy, flawonoidy, antocyjany i chlorofil. Najczęściej pyłek zabarwiony jest na żółto.

Fot. Orangeaurochs

Poniżej przedstawiono uproszczony opis morfologiczny pyłków przewodnich dla najpopularniejszych polskich miodów nektarowych:

Ziarna pyłku wytwarzane przez rzepak są trójbruzdawe (

tricolpate

) i w płaszczyźnie równikowej przyjmują kształt kulistawy, a średni wymiar to 27 µm. Apertury rozmieszczone są w równych odstępach na linii równika pod kątem prostym. Na zewnętrznej warstwie pyłku (eksyna) występuje charakterystyczna siatka (typ

reticulate

) rozprowadzona równomiernie na całym ziarnie pyłku, o grubości 1,5–2,3 µm.

Ziarno pyłku robinii akacjowej ma średnią wielkość, ok. 31 µm. W zewnętrznej warstwie eksyny znajdują się trzy wypustki zwane aperturami, zamknięte wieczkiem. Mają one postać wydłużonych bruzd przecinające linie równikową pod kątem prostym (

colpi

). Na przykładzie ziarna pyłku robinii akacjowej można zaobserwować, że bruzdy połączone są z porami, dlatego ziarno pyłku należy do typu bruzdowo-porowych (

colporate

), a w związku z tym, że są trzy apertury południkowe – pyłek jest trójbruzdowo-porowy (

tricolporate

). Przez aperturę wyrasta łagiewka pyłkowa otoczona intyną. W płaszczyźnie równikowej ziarno przyjmuje kształt półokrągły. Charakterystyczną cechą ziarna pyłku robinii akacjowej jest grubsza wewnętrzna warstwa intyny niż zewnętrzna eksyna.

Ziarna pyłku lipy są bruzdowo-porowe z trzema krótkimi aperturami (

tricolporate

). Ziarno pyłku jest lekko spłaszczone o średniej wielkości (35 μm). Zewnętrzna warstwa (eksyna) ma kształt w typie rzeźby siatkowej o dużych kolistych oczkach, o grubości 1,7 μm.

Ziarno pyłku gryki jest owalne, z trzema wypustkami w postaci wydłużonych bruzd na linii równika. Eksyna o grubości 3 μm ma dość nieregularną powierzchnie z małymi wgłębieniami.

Ziarno pyłku wrzosu zwyczajnego przyjmuje średni wymiar 35 μm, jest tetradą bruzdowo-porową. Na każdą monadę przypadają trzy krótkie wydłużone bruzdy, które są bardzo mało widoczne. Eksyna jest bardzo cienka (ok. 1 μm) z dość regularnie rozmieszczonymi brodawkami (

verrucate

).

Najważniejsze cechy morfologiczne wraz ze zdjęciami poszczególnych ziaren pyłków przedstawia Tabela 1.

Fot. József Szabó z Pixabay

Nazwa łacińska

Brassica napus

Robinia pseudoacacia

Tilia

Fagopyrum esculemntum

Calluna vulgaris

Rycina

Nazwa polska

Rzepak

Akacja (pseudoakacja)

Lipa

Gryka zwyczajna