Niezbędnik elektroinstalatora: układanie instalacji i jej elementy ebook

Autor: mgr inż. Janusz Strzyżewski

Absolwent Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej. Ma wieloletnie doświadczenie w projektowaniu, budowie i eksploatacji instalacji elektrycznych oraz oświetlenia we wszystkich rodzajach budownictwa.

Członek Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych, członek Polskiego Komitetu Oświetleniowego SEP, członek Izby Inżynierów Budownictwa. Autor wielu artykułów publikowanych w poradniku „Instalacje elektryczne w praktyce”

Kierownik Grupy Tematycznej: Alina Sulgostowska

Wydawca: Rafał Kępka Redaktor prowadzący: Wiesław Waliszewski Opracowanie graficzne okładki: Piotr Fedorczyk

Koordynator produkcji: Magdalena Huta Korekta: Zespół

ISBN 978-83-269-9095-3

Nr rejestrowy BDO: 000008579

© Copyright by Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

Warszawa 2020

Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa,

tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10

Skład i łamanie: Ireneusz Gawliński

Druk: KRM Druk sp. z o.o.

Publikacja „Niezbędnik elektroinstalatora: układanie instalacji i jej elementy” chroniona jest prawem autorskim. Przedruk i sprzedaż zawartych w niej materiałów bez zgody wydawcy są zabronione. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło.

Publikacja „Niezbędnik elektroinstalatora: układanie instalacji i jej elementy” została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów i konsultantów. Zaproponowane w publikacji „Niezbędnik elektroinstalatora: układanie instalacji i jej elementy” wskazówki, porady i interpretacje nie mają charakteru porady prawnej i dotyczą sytuacji typowych. Ewentualne zastosowanie się do nich powinno być skonsultowane z wykwalifikowanym specjalistą lub ekspertem, w celu uwzględnienia indywidualnych okoliczności związanych z daną sprawą, w związku z czym zastosowanie lub wykorzystania w jakikolwiek sposób informacji zawartych w tych materiałach następuje na własne ryzyko i odpowiedzialność osoby tego dokonującej. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowiska organów i urzędów państwowych.

Od redaktora

Często nawet doświadczony fachowiec musi poszperać w normach, by przypomnieć sobie, jak coś zrobić prawidłowo. Z kolei osoba początkująca sięga do źródeł, żeby dowiedzieć się o sposobach właściwego przeprowadzenia prac, których wcześniej nie wykonywała. Książka, którą Państwu przedstawiamy, jest przeznaczona dla obu tych Czytelników, zarówno doświadczonego, jak i początkującego elektroinstalatora.

Autor książki, mgr inż. Janusz Strzyżewski, to ekspert w dziedzinie elektryki w budownictwie. W publikacji opisuje sposoby prawidłowego wykonania instalacji w budynku. Znajdą więc w niej Państwo zasady układania instalacji w pomieszczeniach, doboru takich jej elementów jak przewody, zabezpieczania nadprądowe i różnicowoprądowe, gniazda wtyczkowe, łączniki instalacyjne, listwy i kanały instalacyjne, puszki elektroinstalacyjne, korytka kablowe czy rozdzielnice i źródła światła. Zaprezentowane są też informacje o wykonywaniu instalacji w miejscach szczególnych, takich jak kuchnie czy łazienki.

Przedstawione w książce porady są zgodne z Polskimi Normami, przywołanymi w Załączniku 1 do rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1065). W niektórych przypadkach są już dostępne po polsku nowsze normy. Ale, według Ministerstwa Rozwoju, projektantów i wykonawców obowiązują te, które wymienione są w rozporządzeniu, dlatego w książce przedstawione są zalecenia z tych dokumentów.

Zapraszam do lektury!

Wiesław Waliszewski

redaktor prowadzący

Sposoby układania przewodów elektrycznych w budynkach mieszkalnych i biurowych

Układane pod tynkiem lub w tynku obwody elektryczne powinny być instalowane w określonych przestrzeniach i w określony sposób. Chroni to przewody elektryczne przed przypadkowym uszkodzeniem i ułatwia ewentualną rozbudowę.

Przestrzeganie zasad układania przewodów w określony sposób i w określonych miejscach ma istotne znaczenie dla eksploatacji instalacji. Ułatwia ponadto ewentualną rozbudowę instalacji. W budynkach biurowych przewody układane są również w przestrzeniach pomiędzy sufitem podwieszonym a sufitem właściwym. Także i w tym przypadku należy stosować się do przyjętych reguł.

Zalecenia zawarte w przepisach: bezpieczeństwo, bezkolizyjność, wygoda użytkowania

W rozporządzeniu ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1065), znajduje się wiele postanowień dotyczących układania instalacji elektrycznych. Zgodnie z ustępem 1 pkt 8 § 183 w instalacjach elektrycznych należy stosować zasadę prowadzenia tras przewodów elektrycznych w liniach prostych równoległych do krawędzi ścian i stropów.

Natomiast ustęp 1 w§ 186nakazuje prowadzić instalację elektryczną i rozmieszczać urządzenia elektryczne w budynku tak, aby zapewnić bezkolizyjność z innymi instalacjami w zakresie odległości i ich wzajemnego usytuowania, a także uwzględniać warunki określone w § 164.Ich treśćnakazuje instalować przewody elektryczne i gazowe w sposób zapewniający bezpieczeństwo ich użytkowania. Odległość między przewodami instalacji gazowej a innymi przewodami, w tym elektrycznymi, powinna umożliwiać wykonywanie prac konserwacyjnych. Poziome odcinki instalacji gazowych powinny być usytuowane w odległości co najmniej 0,1 m powyżej innych przewodów instalacyjnych. Natomiast jeżeli gęstość gazu jest większa od gęstości powietrza, przewody gazowe powinny być umieszczane poniżej przewodów elektrycznych i urządzeń iskrzących. Przewody instalacji gazowej krzyżujące się m.in. z przewodami elektrycznymi powinny być od nich oddalone co najmniej o 0,02 m.

Ustęp 2 w § 186 nakazuje główne ciągi instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym wielorodzinnym, budynku zamieszkania zbiorowego i budynku użyteczności publicznej prowadzić poza mieszkaniami i pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi, w wydzielonych kanałach lub szybach instalacyjnych, zgodnie z Polską Normą dotyczącą wymagań w tym zakresie.

W § 187 w kolejnych ustępach znajdują się następne zalecenia.Zgodnie z treściąustępu 1 przewody i kable elektryczne należy prowadzić w sposób umożliwiający ich wymianę bez potrzeby naruszania konstrukcji budynku.

W ustępie 2 zapisano, że dopuszcza się prowadzenie przewodów elektrycznych wtynkowych pod warunkiem pokrycia ich warstwą tynku o grubości co najmniej 5 mm.

W myśl § 188 ust. 1 w budynku wielorodzinnym obwody odbiorcze instalacji elektrycznej należy prowadzić w obrębie każdego mieszkania lub lokalu użytkowego. Natomiast treść ustępu 2 w tym samym paragrafie nakazuje w mieszkaniowej instalacji elektrycznej stosować wyodrębnione obwody: oświetlenia, gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, gniazd wtyczkowych w łazience, gniazd wtyczkowych do urządzeń odbiorczych w kuchni oraz obwody do odbiorników wymagających indywidualnego zabezpieczenia.

Zgodnie z § 189pomieszczenia w mieszkaniu należy wyposażać w wypusty oświetleniowe oraz w niezbędną liczbę odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych. Instalacja oświetleniowa w pokojach powinna umożliwiać załączanie źródeł światła za pomocą łączników wieloobwodowych.

Wytyczne z normy SEP-E-002: strefy układania przewodów, dopasowanie do charakteru pomieszczenia

Zalecenia dotyczące układania przewodów w pomieszczeniach mieszkalnych zawiera również norma Stowarzyszenia Elektryków Polskich SEP-E-002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania. Wyróżniono w niej zalecane strefy do układania przewodów na ścianach. W uproszczeniu położenie tych stref przedstawia rysunek 1.

Rys. 1. Położenie zalecanych stref do układania przewodów w instalacjach elektrycznych (szkic autora)

Norma SEP nie zawiera natomiast wytycznych w sprawie prowadzenia przewodów na stropach i pod podłogami.

Sposób zaprojektowania i wykonania instalacji zależy od charakteru pomieszczenia oraz wykończenia ścian. W pomieszczeniach mieszkalnych i biurowych ściany pokrywa się warstwą tynku. W piwnicy, składzie opału czy w garażu ściany mogą być nieotynkowane, a często są to pomieszczenia wilgotne i gorzej ogrzewane niż część mieszkalna czy biurowa budynku.

.

W pokojach, korytarzach i innych suchych i ogrzewanych pomieszczeniach, a także w pomieszczeniach przejściowo wilgotnych, takich jak np. łazienka, instalację układa się pod tynkiem lub w tynku, stosując odpowiednio przewody jednożyłowe w rurkach lub płaskie wtynkowe kabelki. W pomieszczeniach wilgotnych oraz w tych, które nie posiadają otynkowanych ścian, instalację układa się na wierzchu ściany, stosując wielożyłowe kabelki lub rurki z wciągniętymi do nich pojedynczymi przewodami. W pomieszczeniach biurowych, a także i w mieszkalnych instalacje można wykonać, stosując listwy i kanały instalacyjne. W takim przypadku w ich wnętrzu układa się wielożyłowe przewody kabelkowe. W zależności od sposobu wykonania instalacji oraz charakteru pomieszczenia stosuje się osprzęt podtynkowy lub natynkowy szczelny (tabele 1 i 2).

Tabela 1. Zasady doboru sposobu wykonania instalacji do rodzaju pomieszczenia

Rodzaj pomieszczenia

Sposób wykonania instalacji

Tabela 2. Sposób wykonania instalacji i dobór jej elementów

Rodzaj wykonania instalacji

Przewody

Sprzęt i osprzęt

w rurach instalacyjnych pod tynkiem

jednożyłowe, izolowane (typu DY)

podtynkowy

wtynkowe

wtynkowe (typu YDyt)

podtynkowy

w listwach i kanałach instalacyjnych przypodłogowych

i naściennych

wielożyłowe (typu YDy)

specjalny do mocowania w listwach lub obok nich

przewody na tynku

wielożyłowe (typu YDy), przewody jednożyłowe (typu DY) w rurkach izolacyjnych

szczelny natynkowy

W wielu budynkach biurowych są instalowane sufity podwieszane. Umożliwia to układanie obwodów elektrycznych w przestrzeni pomiędzy takim sufitem a stropem. W korytarzach zwykle na jednej trasie występuje kilka lub nawet kilkanaście równolegle ułożonych przewodów kabelkowych. Dlatego układa się je na podłożu wykonanym z korytek kablowych podwieszonych pod stropem.

Miejsca instalacji łączników i gniazd wtyczkowych

W mieszkaniach i budynkach mieszkalnych jednorodzinnychmiejsce mocowania osprzętu zależy od indywidualnych upodobań mieszkańców. Zarówno w mieszkaniach, jak i w pomieszczeniach biurowych standardowo łączniki do sterowania oświetleniem umieszcza się wewnątrz pomieszczenia przy drzwiach od strony klamki na wysokości ok. 1,40 cm od poziomu podłogi i ok. 15 cm od otworu drzwiowego. Wyjątek stanowią takie pomieszczenia jak łazienka w mieszkaniu, gdzie wygodniej jest umieścić łącznik na zewnątrz, gdyż wtedy nie musi on mieć szczelnej obudowy. Także w małych pomieszczeniach gospodarczych wygodniej jest włączyć światło przed wejściem do środka. Na życzenie przyszłych użytkowników łączniki mogą być rozmieszczone także według indywidualnych upodobań, np. ok. 50 cm nad poziomem podłogi, tak aby można było nimi manipulować opuszczoną ręką.

Aby gniazdka wtyczkowe w pokojach mieszkalnych i biurowych były mało widoczne, zwykle umieszcza się je stosunkowo nisko, ok. 30 cm nad powierzchnią podłogi. Są wtedy z reguły zasłonięte przez meble i nie szpecą ścian.

Gniazda wtyczkowe w kuchni w budynkach mieszkalnych, a także w pokojach gospodarczych w biurowcach powinny być natomiast instalowane powyżej poziomu szafek i blatów, tj. ok. 100–120 cm nad poziomem podłogi.Wskazane jest, aby gniazda wtyczkowe były podwójne lub nawet w niektórych miejscach potrójne i rozmieszczone stosunkowo gęsto. Koszt gniazdka jest niewielki, a wygoda duża. Unika się rozgałęziaczy oraz stosowania przedłużaczy plączących się pod nogami.

Zgodnie z aktualnymi przepisami wszystkie gniazda wtyczkowe muszą mieć styk ochronny: bolec lub styki boczne – gniazda typu „schucko”. W handlu spotykamy urządzenia elektryczne wyposażone we wtyczki uniwersalne pasujące zarówno do gniazd z bolcem, jak i ze stykami bocznymi.

Liczba gniazdi wypustów oświetleniowych zależy od standardu wyposażenia.Dobór typów osprzętu: łączników i gniazd wtyczkowych zależy od charakteru i wystroju wnętrza.

Materiały źródłowe:

1. Rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1065).

2. Norma SEP N-SEP-E-002. Wytyczne, komentarz Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania.

Rodzaje przewodów i ich zastosowania

Podstawowym elementem instalacji elektrycznych są przewody. Ze względu na przeznaczenie mają różną budowę, napięcie znamionowe, liczbę żył i kolorystykę ich izolacji. Produkowane są przewody z żyłami wykonanymi z miedzi oraz z aluminium.

Stosowane izolacje przewodów

Na izolację używane są różne materiały. Powszechnie stosowanym materiałem do izolowania przewodów i kabli jest polimer o nazwie polwinit, czyli polichlorek winylu (PWC). PWC ze względu na zawartość halogenów tworzących w przypadku pożaru trujące gazy, a z parą wodną także korozyjne kwasy, coraz częściej zastępowany jest materiałami bezhalogenowymi takimi jak polietylen (PE) i polipropylen (PP). W nowoczesnych przewodach odpornych na wpływy zewnętrzne stosowany jest polietylen sieciowany (XLPE). W przypadku potrzeby zastosowania izolacji o dużej elastyczności i odporności na ścieranie stosuje się poliuretan (PU). W przewodach ognioodpornych stosowana jest specjalna guma silikonowa (Gs).

Podział przewodów ze względu na ich funkcję

Przewody ze względu na pełnioną funkcję w obwodzie dzielą się na:

Kolory izolacji poszczególnych przewodów powinny być związane z ich funkcją. Pozwala to na ich rozróżnianie na pierwszy rzut oka. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie postanowień zawartych w Polskiej Normie PN-HD 308 S2:2007 Identyfikacja żył w kablach i przewodach oraz w przewodach sznurowych. Zgodnie z wymienioną Normą należy stosować kolory żył zestawione w tabelach 1 oraz 2.

Tabela 1. Kolorystyka izolacji żył kabli i przewodów oraz przewodów sznurowych z żyłą zielono-żółtą (wg PN-HD 308 S2:2007)

Liczba żył

Kolory żył b

Żyła ochronna

Żyła robocza (czynna)

3

Zielono-żółty

Niebieski

Brązowy

–

–

4

Zielono-żółty

–

Brązowy

Czarny

Szary

4 a

Zielono-żółty

Niebieski

Brązowy

Czarny

–

5

Zielono-żółty

Niebieski

Brązowy

Czarny

Szary

aTylko dla wybranych zastosowań.

bW tabeli tej nieizolowane przewody koncentryczne takie jak metalowa powłoka, druty pancerza czy druty żyły powrotnej nie są określane jako żyła. Przewód koncentryczny jest identyfikowany swoim położeniem i dlatego nie wymaga się jego oznaczenia kolorem.

Tabela 2. Kolorystyka izolacji żył kabli i przewodów oraz przewodów sznurowych bez żyły zielono-żółtej (wg PN-HD 308 S2:2007)

Liczba żył

Kolory żyłb

2

Niebieski

Brązowy

–

–

–

3

–

Brązowy

Czarny

Szary

–

3a

Niebieski

Brązowy

Czarny

–

–

4

Niebieski

Brązowy

Czarny

Szary

–

5

Niebieski

Brązowy

Czarny

Szary

Czarny

aTylko dla wybranych zastosowań.

bW tabeli tej nieizolowane przewody koncentryczne takie jak metalowa powłoka, druty pancerza czy druty żyły powrotnej nie są określane jako żyła. Przewód koncentryczny jest identyfikowany swoim położeniem i dlatego nie wymaga się jego oznaczeniakolorem.

W przypadku kabli jednożyłowych w powłoce oraz przewodów w izolacji powinny być stosowane niżej podane kolory izolacji:

Oznaczenia przewodów

Przewody ze względu na materiał, z jakiego zostały wykonane, oznaczane są kodem złożonym z członu literowego i cyfrowego. W Polsce spotykamy przewody niezharmonizowane oznaczane wg zasad opartych na wycofanej w 2002 roku Polskiej Normie PN-E 90411:1993 oraz przewody zharmonizowane oznaczane wg normy międzynarodowej wydanej przez PKN w języku polskim. Jest to Norma PN-HD 361 S3:2002 Klasyfikacja przewodów i kabli. W Normie tej zawarto system oznaczenia zharmonizowanych kabli i przewodów o napięciu znamionowym do 450/750 V. Ponadto na rynku spotyka się przewody oznaczane wg norm niemieckich (VDE).

System oparty na wycofanej Normie ma człon literowy, który określa:

oraz człon cyfrowy składający się z dwóch części:

Oznaczenia literowe przewodów układanych na stałe składają się z 7 pozycji (tabela 3).

Tabela 3. Oznaczenia literowe przewodów niezharmonizowanych przeznaczonych do układania na stałe

Grupa informacji

Symbol literowy

Informacje o przewodzie

materiał powłoki zewnętrznej

brak symbolu

przewód jednożyłowy bez powłoki

Gs

guma silikonowa

H

materiał bezhalonowy

Y

polwinit

materiał żyły

brak symbolu

miedź

A

aluminium

F

stal

budowa żyły

D

jednodrutowa okrągła

Dc

jednodrutowa okrągła, ocynowana

L

linka wielodrutowa

Lc

linka wielodrutowa, ocynowana

Lg

linka wielodrutowa, o zwiększonej giętkości

Lgg

linka wielodrutowa, o specjalnej giętkości

materiał izolacji

G

guma zwykła

Gs

guma silikonowa

S

guma silikonowa w przewodach z żyłą Lgg

Y

polwinit

Zb

tworzywo fluoroorganiczne

dodatkowe informacje o izolacji

brak symbolu

izolacja zwykła

c

izolacja z polwinitu ciepłoodpornego

d

izolacja wzmocniona

r

izolacja z wzdłużnymi rowkami na powierzchni

dodatkowe informacje o przewodzie

ek

przewód ekranowany oplotem z drutów miedzianych

ekf

przewód ekranowany obwojem z folii aluminiowej

p

przewód płaski

pp

przewód płaski do przyklejenia

t

przewód wtynkowy

u

przewód uzbrojony drutami stalowymi

w

przewód na napięcie wyższe niż 1 kV

materiał osłony

brak symbolu

przewód bez osłony

g

guma

c

materiał włóknisty

y

polwinit

Przykłady oznaczeń:

Oznaczenia przewodów zharmonizowanych składają się z 9 pozycji (tabela 4).

Tabela 4. Oznaczenia przewodów zharmonizowanych (wg PN-HD 361 S3:2002)

Grupa informacji

Symbol

Informacje o przewodzie