Oblężenie Krakowa przez arcyksięcia Maksymiliana (1587) ebook

© Copyright

Kazimierz Lepszy

Wydawnictwo NapoleonV

Oświęcim 2015

Wszelkie Prawa Zastrzeżone

© All rights reserved

Reedycja z roku 1929

Edycja i przygotowanie tekstu:

Mateusz Bartel

Redakcja techniczna:

Dariusz Marszałek

Strona internetowa wydawnictwa:

www.napoleonv.pl

Kontakt: [email protected]

Numer ISBN: 978-83-7889-353-0

Numer ISBN: 978-83-61324

PRZEDMOWA

Burzliwe czasy trzeciego bezkrólewia, budziły zawsze wśród historyków duże zainteresowanie. Rzecz dziwna jednak, że ograniczali się oni przeważnie do przedstawienia przebiegu samej niezgodnej elekcji, i do spraw polityki zagranicznej, zwracając stosunkowo niewielką uwagę na te wypadki polityki wewnętrznej, które stanowiły bezpośrednie następstwo wypadków na Woli. A przecież są one choćby dlatego godne uwagi, że w walce stronnictw, toczącej się bezpośrednio po elekcji i w pierwszych chwilach rządów Zygmunta III, należy nam doszukiwać się genezy i wytłumaczenia walki narodu z królem a króla z kanclerzem, która później wielokrotnie wstrząsać będzie Rzeczpospolitą.

Rozprawa niniejsza zajmuje się właśnie jednym z tych epizodów poelekcyjnych, w którym roznamiętnienie polityczne stronnictw doprowadziło do zbrojnej walki o stolicę państwa – Kraków.

Oblężenie Krakowa było doniosłym wydarzeniem, od którego zależały w dużej mierze losy Rzeczypospolitej, i jako takie ma znaczenie dla naszej historii politycznej. Było ono jednak również próbą patriotyzmu i przywiązania do Polski nieco jeszcze zniemczałego Krakowa. Z tego więc punktu widzenia ma ono wybitne znaczenie dla krakowskiej historii regionalnej.

Przebieg oblężenia Krakowa w r. 1587 był już kilkakrotnie przedmiotem okolicznościowych wzmianek literatury historycznej polskiej, niemieckiej i szwedzkiej. Najpełniejszy obraz dał w swym „Żałobnym hetmanie” prof. W. Sobieski, naświetlając rolę kanclerza Zamoyskiego w oblężeniu. Z Niemców okolicznościowo zajmowali się nim Edward Mayer, Józef Schweizer, z Szwedów wybitny znawca stosunków polskich Helge Almquist.

Ponieważ jednak omawiano oblężenie z 1587 r. zawsze tylko epizodycznie, więc też nic dziwnego, że nigdzie nie znalazło ono ani wyczerpującego przedstawienia, ani też nie wykorzystano specjalnych źródeł, przedstawiających jego przebieg. Tę lukę starałem się uzupełnić w moim przedstawieniu.

Materiałów źródłowych znalazłem sporo. Poza drukowanym Diariuszem ks. Reszki, który jako uczestnik oblężenia wiele ciekawego o nim napisał, oraz nieocenionym Heidensteinem, również obecnym przez cały czas oblężenia w Krakowie, pierwszorzędnej wartości okazało się dotąd nieomal niewykorzystane współczesne wydawnictwo urzędowe pt. „Ordinum Regni…”1, zawierające oficjalną korespondencję pomiędzy oblężonymi a arcyksięciem Maksymilianem. Na podstawie przede wszystkim tego źródła udało się zrekonstruować żmudne rokowania dyplomatyczne, toczone w czasie oblężenia pod murami Krakowa. Z źródeł drukowanych przyniósł wiele ciekawego materiału, tyczący się tych lat, tom „Nuntiaturberichte aus Deutschland”.

Z rękopisów najcenniejszym jest Rkp. Bibl. XX. Czartoryskich 350. Zawiera on cały szereg pierwszorzędnych, ręką współczesną pisanych wiadomości, z ostatniego ćwierćwiecza XVI w. Do najważniejszych zaliczam dwa Diariusze oblężenia Krakowa. Pierwszy z nich mieści się na k. 587-592 i nosi tytuł „Opisanie krótkie żałosnej sprawy, która się pod Krakowem tempore Interregni działa Roku 1587”. (Oznaczam w rozprawie jako „Diariusz I”). Dla kogo jest ten Diariusz pisany – niewiadomo. To pewna rzecz, dla Zamojszczyka. Autor był prawdopodobnie Krakowianinem2, a w każdym razie naocznym świadkiem oblężenia3. Zaczyna się Diariusz od stwierdzenia niezgodnej elekcji a kończy się na dniu 13.XII.1587. W tym samym rękopisie na k. 592-596 mieści się Diariusz, oznaczony przeze mnie jako „Diariusz II” noszący nagłówek „Acta Coronationis Sigismundi Tertii Regis 1587”, który zamienia się potem na Diariusz Sejmu Koronacyjnego. Ta część, która nas dotyczy, zaczyna się opowiadaniem z dnia 15.X. a kończy się 10.XII. Pisał go również Zamojszczyk. Zamieścił wiele interesujących, choć przeważnie drugorzędnych szczegółów.

W dalszym ciągu wiele ciekawych i istotnych materiałów przyniosły: rękopisy Archiwum Aktów Dawnych miasta Krakowa, szczególnie Nr 1540, 1651 i 1652 (Rachunki miejskie) oraz tomy 133 i 134 metryki koronnej, znajdujące się w Archiwum Głównym w Warszawie.

Drobniejsze wzmianki czerpano z materiału rękopiśmiennego, znajdującego się w Bibl. XX. Czartoryskich w Krakowie, Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece PAU, oraz Komisji historycznej Akademii, Archiwum Głównym w Warszawie, Bibliotece hr. Krasińskich oraz Bibliotece Ordynacji Zamojskich w Warszawie, wreszcie w bibliotece Ossolińskich we Lwowie. Ponadto wykorzystałem wszystkie kroniki i zapiski drukowane, dotyczące oblężenia.

Reprodukowany tutaj portret Jana Zamoyskiego jest najlepszym z jego podobizn. Wykonany na zamówienie kanclerza, przez nieznanego artystę, kto wie czy nie Polaka, znajduje się we florenckiej galerii degli Uffizi.

Portret Zygmunta III, z r. 1590 malowany na miedzi przez Marcina Kobera z Wrocławia, nadwornego malarza Zygmunta III, jest najpiękniejszym portretem króla z jego młodych lat. Obecnie znajduje się on w galerii XX. Lubomirskich we Lwowie.

Trzy współczesne miedzioryty, przedstawiające oblężenie Krakowa, są dziełem Adolfa Lautensacka. Malarz ten i miedziorytnik ur. w r. 1561 we Frankfurcie nad Menem pochodził z artystycznej rodziny. Będąc wraz z armią arcyksięcia Maksymiliana pod Krakowem w r. 1587 pozostawił serię złożoną z czterech sztychów, wyobrażającą walki pod Krakowem i poddanie się arcyksięcia pod Byczyną. Jest rzeczą pewną, że są to jego rysunki, natomiast niewiadomo, czy również on je rytował. Sztychy powyższe nie przedstawiają wprawdzie większej wartości artystycznej, ale ponieważ wyszły spod ręki naocznego świadka oblężenia, mają pewną wartość pamiątkową. Pierwsze dwa z serii krakowskiej znajdują się w zbiorach Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie, komplet znajduje się w Ossolineum we Lwowie.

Nim przejdę do opowiadania, pragnę podziękować jak najserdeczniej Panu Prof. dr. Wacławowi Sobieskiemu za jego cenne uwagi, których nie szczędził mi przy pisaniu niniejszej rozprawy.

1 Ordinum Regni Poloniae, nonnulorumque eius Magistratuum de electione Sereniss. Principis Sigismundi Tertii Regis, ad diversos principes Christianos Legationes, Epistolae,Respononsa... Eorundem ordinum mandato edita. Cracoviae. Ex Officini Lazari Anno Domini 1587.

2 Pod datą 13.XII.1587 podaje „Król Jego Mć. nabożeństwo swe odprawił w naszym kościele farskim”.

3 „Trupów pobitych którem y ia sam z żałością wielką zięty widział naliczono półtora tysiąca”.