Opracowania pytań jawnych na maturę 2025 ebook

Opra­co­wa­nia pytań jaw­nych na ma­turę 2025

Co­py­ri­ght © by Wie­dza­24h.pl, 2024

Wszel­kie prawa za­strze­żone. 

Skład epub, mobi i pdf: Gegol

ISBN: 978-83-68324-34-1

http://www.wie­dza­24h.pl/

—————

Motyw cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Księgi Hioba. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Motyw cierpienia niezawinionego (Księga Hioba)

Opis za­gad­nie­nia:

Motyw cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego od­nosi się do sy­tu­acji, w któ­rej czło­wiek do­świad­cza cier­pie­nia, nie będąc winny żad­nego mo­ral­nego uchy­bie­nia czy grze­chu. Jest to jedno z naj­trud­niej­szych za­gad­nień za­równo w fi­lo­zo­fii, jak i teo­lo­gii, po­nie­waż do­tyka kwe­stii spra­wie­dli­wo­ści, sensu życia oraz re­la­cji czło­wieka z Bo­giem. W li­te­ra­tu­rze Księga Hioba sta­nowi kla­syczny przy­kład tego mo­tywu, pre­zen­tu­jąc hi­sto­rię czło­wieka, który mimo swo­jej po­boż­no­ści i pra­wo­ści, zo­staje pod­dany cięż­kim pró­bom i cier­pie­niu.

Analiza motywu na podstawie Księgi Hioba

Księga Hioba z Bi­blii Sta­rego Te­sta­mentu opo­wiada hi­sto­rię Hioba, bo­go­boj­nego czło­wieka, który nagle traci wszystko – ma­ją­tek, ro­dzinę, zdro­wie – po­mimo swo­jej nie­na­gan­nej mo­ral­no­ści. Hiob jest przed­sta­wiany jako przy­kład czło­wieka, który cierpi nie­za­słu­że­nie, a jego hi­sto­ria sta­wia fun­da­men­talne py­ta­nia o na­turę ludz­kiego cier­pie­nia, spra­wie­dli­wość Bożą oraz sens cier­pie­nia.

W ob­li­czu tra­ge­dii, Hiob za­daje Bogu py­ta­nia o sens swo­jego cier­pie­nia. Jego przy­ja­ciele pró­bują tłu­ma­czyć jego sy­tu­ację, su­ge­ru­jąc, że musi być winny ja­kie­goś grze­chu, jed­nak Hiob od­rzuca te wy­ja­śnie­nia, trwa­jąc w prze­ko­na­niu o swo­jej nie­win­no­ści. Klu­czo­wym mo­men­tem Księgi Hioba jest dia­log Hioba z Bo­giem, w któ­rym Bóg nie tłu­ma­czy wprost przy­czyn jego cier­pie­nia, ale za­miast tego uka­zuje ogrom swo­jego stwo­rze­nia, co ma przy­po­mnieć Hio­bowi o ogra­ni­czo­no­ści ludz­kiego ro­zu­mie­nia spra­wie­dli­wo­ści i pla­nów Bo­żych.

Filozoficzne i teologiczne konteksty motywu

Teo­dy­cea: Motyw cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego czę­sto po­ja­wia się w kon­tek­ście teo­dy­cei, czyli prób wy­ja­śnie­nia, jak można po­go­dzić ist­nie­nie zła i cier­pie­nia z wiarą w do­brego i wszech­moc­nego Boga. Księga Hioba jest kla­sycz­nym tek­stem, który sta­wia to py­ta­nie, ale nie daje na nie jed­no­znacz­nej od­po­wie­dzi. Hiob przyj­muje cier­pie­nie jako część ta­jem­ni­czego planu Bo­żego, któ­rego czło­wiek nie jest w sta­nie w pełni zro­zu­mieć.

Spra­wie­dli­wość Boża: Tra­dy­cyjna teo­lo­gia czę­sto opiera się na prze­ko­na­niu, że dobro jest na­gra­dzane, a zło ka­rane. Hi­sto­ria Hioba wy­wraca tę kon­cep­cję, przed­sta­wia­jąc cier­pie­nie jako nie­za­leżne od mo­ral­nych za­sług czło­wieka. Ta per­spek­tywa pro­wa­dzi do głęb­szej re­flek­sji nad na­turą Bożej spra­wie­dli­wo­ści i ta­jem­nicą Jego woli.

Eg­zy­sten­cja­lizm: W uję­ciu eg­zy­sten­cjal­nym, cier­pie­nie nie­za­wi­nione jest po­strze­gane jako część ludz­kiej kon­dy­cji. Czło­wiek, sta­jąc w ob­li­czu cier­pie­nia, jest zmu­szony do kon­fron­ta­cji z ab­sur­dal­no­ścią i nie­prze­wi­dy­wal­no­ścią życia. Księga Hioba re­zo­nuje z eg­zy­sten­cjal­nymi py­ta­niami o sens życia w świe­cie, w któ­rym cier­pie­nie wy­daje się przy­pad­kowe i nie­spra­wie­dliwe.

Fi­lo­zo­fia bud­dyj­ska: W kon­tek­ście bud­dy­zmu, cier­pie­nie jest po­strze­gane jako nie­od­łączna część życia, wy­ni­ka­jąca z przy­wią­za­nia do ziem­skich rze­czy. Bud­dyzm nie trak­tuje cier­pie­nia jako kary za grze­chy, ale jako coś, co można prze­zwy­cię­żyć po­przez du­chową prak­tykę i zro­zu­mie­nie na­tury rze­czy­wi­sto­ści.

Przykłady literatury i historii

Li­te­ra­tura:

„Bra­cia Ka­ra­ma­zow” Fio­dora Do­sto­jew­skiego: W tej po­wie­ści motyw cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego po­ja­wia się w po­staci dzieci cier­pią­cych bez winy. Po­stać Iwana Ka­ra­ma­zowa sta­wia py­ta­nia o sens cier­pie­nia dzieci i od­rzuca teo­dy­ceę, co pro­wa­dzi do jego buntu prze­ciwko Bogu. Po­stać ta wy­raża eg­zy­sten­cjalny sprze­ciw wobec ist­nie­nia zła i cier­pie­nia.

„Cier­pie­nia mło­dego Wer­tera” Jo­hanna Wol­fganga Go­ethego: Wer­ter do­świad­cza cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego z po­wodu mi­ło­ści, któ­rej nie może zre­ali­zo­wać. Jego ból nie wy­nika z jego winy, ale z nie­przy­chyl­no­ści losu i spo­łecz­nych ogra­ni­czeń. Choć nie jest to cier­pie­nie tak dra­ma­tyczne jak u Hioba, po­ka­zuje, jak nie­za­wi­nione cier­pie­nie może pro­wa­dzić do we­wnętrz­nej roz­pa­czy.

„Pro­ces” Franza Kafki: Główny bo­ha­ter, Józef K., jest nie­słusz­nie oskar­żony i ści­gany przez ta­jem­ni­czy sys­tem, co sym­bo­li­zuje cier­pie­nie nie­za­wi­nione. Kaf­kow­ska rze­czy­wi­stość uka­zuje ab­sur­dal­ność cier­pie­nia w świe­cie, gdzie brak jest wy­raź­nych przy­czyn i win­nych, co pro­wa­dzi do po­czu­cia bez­sil­no­ści i eg­zy­sten­cjal­nego lęku.

„Dżuma” Al­berta Ca­musa: Po­wieść przed­sta­wia mia­sto Oran, które staje się ofiarą epi­de­mii dżumy. Miesz­kańcy mia­sta cier­pią nie z po­wodu swo­ich win, ale z po­wodu nie­uchron­nego losu, co re­zo­nuje z mo­ty­wem cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego. Camus, po­dob­nie jak Hiob, sta­wia py­ta­nia o sens cier­pie­nia, ale pro­po­nuje bunt i so­li­dar­ność jako od­po­wiedź na ab­surd życia.

„Pia­ni­sta” Wła­dy­sława Szpil­mana: Hi­sto­ria Szpil­mana, który prze­trwał Ho­lo­caust, sta­nowi przy­kład cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego. Jego oso­bi­ste do­świad­cze­nia pod­czas II wojny świa­to­wej uka­zują, jak nie­winni lu­dzie stali się ofia­rami bru­tal­nych i nie­spra­wie­dli­wych wy­da­rzeń hi­sto­rycz­nych.

„Me­da­liony” Zofii Nał­kow­skiej: Zbiór opo­wia­dań, które po­ka­zują cier­pie­nie ofiar Ho­lo­cau­stu. Po­sta­cie w „Me­da­lio­nach” cier­pią nie­za­słu­że­nie, będąc ofia­rami sys­temu to­ta­li­tar­nego, co przy­po­mina cier­pie­nie Hioba – ludzi do­świad­cza­ją­cych nie­wy­obra­żal­nych krzywd bez winy.

„Mistrz i Mał­go­rzata” Mi­cha­iła Buł­ha­kowa: Po­stać Mi­strza, pi­sa­rza, który cierpi z po­wodu re­pre­sji i nie­zro­zu­mie­nia, jest sym­bo­lem cier­pie­nia ar­ty­sty i czło­wieka w sys­te­mie to­ta­li­tar­nym. Jego cier­pie­nie nie wy­nika z winy, ale z oko­licz­no­ści, które go prze­ra­stają, co pro­wa­dzi do głę­bo­kiej re­flek­sji nad sen­sem życia i sztuki.

Hi­sto­ria:

Ho­lo­kaust: Mi­liony nie­win­nych ofiar – Żydów, Romów, osób nie­peł­no­spraw­nych i in­nych grup prze­śla­do­wa­nych przez reżim na­zi­stow­ski – cier­piały nie­za­słu­że­nie. Ich cier­pie­nie wy­wo­łuje py­ta­nia o na­turę zła i spra­wie­dli­wo­ści, które do dziś po­zo­stają cen­tral­nymi kwe­stiami w fi­lo­zo­fii i teo­lo­gii.

Ka­ta­strofy na­tu­ralne: Trzę­sie­nia ziemi, hu­ra­gany, po­wo­dzie i inne ka­ta­strofy na­tu­ralne czę­sto do­ty­kają nie­win­nych ludzi, nisz­cząc ich życie i mie­nie. W ta­kich sy­tu­acjach cier­pie­nie nie jest wy­ni­kiem ludz­kich dzia­łań, ale sił na­tury, co sta­wia py­ta­nia o miej­sce czło­wieka w świe­cie i jego re­la­cję z si­łami, które go prze­ra­stają.

Wojny: Wo­jenni uchodźcy, dzieci i osoby cy­wilne cier­piące w wy­niku kon­flik­tów zbroj­nych są współ­cze­snymi przy­kła­dami cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego. Ich sy­tu­acja przy­po­mina los Hioba, zmu­sza­jąc do re­flek­sji nad sen­sem wojny i cier­pie­nia, które ona nie­sie.

Konteksty kulturowe i religijne

Bud­dyzm: W bud­dy­zmie cier­pie­nie jest po­strze­gane jako nie­od­łączna część życia (dźwie­dzia­nia) i wy­nika z przy­wią­za­nia do świata ma­te­rial­nego oraz nie­wie­dzy. W bud­dy­zmie nie ma jed­nak oso­bo­wego Boga, który jest od­po­wie­dzialny za cier­pie­nie, co od­róż­nia ten kon­tekst od ju­de­ochrze­ści­jań­skiego ro­zu­mie­nia cier­pie­nia.

Eg­zy­sten­cja­lizm: Fi­lo­zo­fo­wie eg­zy­sten­cjalni, tacy jak Jean-Paul Sar­tre czy Al­bert Camus, pod­kre­ślają, że życie jest pełne cier­pie­nia, które czę­sto nie ma sensu. W ob­li­czu ta­kiego cier­pie­nia czło­wiek musi sam nadać sens swo­jemu życiu, czę­sto po­przez bunt prze­ciwko ab­sur­dowi.

Tra­dy­cja chrze­ści­jań­ska: W tra­dy­cji chrze­ści­jań­skiej cier­pie­nie jest czę­sto po­strze­gane jako forma próby lub oczysz­cze­nia. Po­stać Hioba jest czę­sto przy­wo­ły­wana w kon­tek­ście cier­pie­nia Chry­stusa, który rów­nież cier­piał nie­za­wi­nio­nie, co na­daje mo­ty­wowi cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego głę­boki, du­chowy wy­miar.

Li­te­ra­tura śre­dnio­wieczna: W śre­dnio­wie­czu cier­pie­nie było czę­sto po­strze­gane jako część Bo­żego planu, który czło­wiek nie jest w sta­nie w pełni zro­zu­mieć. Boska ko­me­dia Dan­tego przed­sta­wia różne formy cier­pie­nia i kary, które jed­nak są wy­ni­kiem grze­chów, co sta­nowi kon­trast do cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego Hioba.

Wnioski

Motyw cier­pie­nia nie­za­wi­nio­nego, któ­rego ar­che­ty­picz­nym przy­kła­dem jest Księga Hioba, jest jed­nym z naj­bar­dziej uni­wer­sal­nych i po­ru­sza­ją­cych te­ma­tów w li­te­ra­tu­rze i fi­lo­zo­fii. Jest to motyw, który zmu­sza do re­flek­sji nad na­turą zła, spra­wie­dli­wo­ścią, sen­sem życia oraz re­la­cją czło­wieka z trans­cen­dent­nym świa­tem. W li­te­ra­tu­rze i hi­sto­rii po­ja­wiają się liczne przy­kłady, które na różne spo­soby roz­wi­jają ten motyw, uka­zu­jąc cier­pie­nie jako część ludz­kiego do­świad­cze­nia, które nie za­wsze można zro­zu­mieć czy wy­ja­śnić. Hi­sto­ria Hioba, pełna bólu, ale i na­dziei, po­zo­staje wiecz­nym przy­po­mnie­niem o ta­jem­ni­cach życia, które czło­wiek musi za­ak­cep­to­wać, choć nie za­wsze jest w sta­nie je pojąć.

—————

Czło­wiek wobec nie­sta­ło­ści świata. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Księgi Koheleta. Uwzględnij wybrany kontekst.

Motyw: Człowiek wobec niestałości świata (Księga Koheleta)

Opis za­gad­nie­nia:

Motyw nie­sta­ło­ści świata, a więc re­flek­sja nad zmien­no­ścią i ulot­no­ścią ludz­kiego życia, jest cen­tral­nym za­gad­nie­niem Księgi Ko­he­leta (zna­nej rów­nież jako Księga Ekle­zja­stesa). Ten sta­ro­te­sta­men­towy tekst bi­blijny przed­sta­wia mę­drca – Ko­he­leta – który me­dy­tuje nad na­turą ludz­kiego życia, jego prze­mi­jal­no­ścią i tym, co można uznać za trwałe w świe­cie, który zdaje się być nie­ustan­nie zmienny. Autor sta­wia py­ta­nia o sens ludz­kiego ist­nie­nia, za­uwa­ża­jąc, że wszyst­kie ludz­kie dą­że­nia i osią­gnię­cia są „mar­no­ścią nad mar­no­ściami” (*va­ni­tas va­ni­ta­tum*), czyli czymś, co jest prze­mi­ja­jące i osta­tecz­nie bez zna­cze­nia w ob­li­czu wiecz­no­ści i śmierci.

Analiza motywu na podstawie Księgi Ko­he­leta

Księga Ko­he­leta jest jed­nym z naj­bar­dziej eg­zy­sten­cjal­nych tek­stów bi­blij­nych. Jej autor, Ko­he­let, praw­do­po­dob­nie utoż­sa­miany z kró­lem Sa­lo­mo­nem, snuje re­flek­sje na temat mar­no­ści wszel­kich ludz­kich po­czy­nań. W jego uję­ciu życie jest pełne pa­ra­dok­sów: mądry i głupi, bo­gaty i biedny, spra­wie­dliwy i grzesz­nik – wszy­scy pod­le­gają tym samym pra­wom prze­mi­ja­nia. Wszystko, co czło­wiek zdo­bywa, staje się w końcu bez­war­to­ściowe, po­nie­waż życie jest krót­kie, a śmierć nie­uchronna.

Ko­he­let wie­lo­krot­nie po­wta­rza słowa „mar­ność nad mar­no­ściami, wszystko mar­ność”, pod­kre­śla­jąc w ten spo­sób, że wszel­kie dą­że­nia czło­wieka, nie­za­leż­nie od ich na­tury, są osta­tecz­nie nie­trwałe i pro­wa­dzą do ni­co­ści. Ta per­spek­tywa pro­wa­dzi do pe­sy­mi­stycz­nego spoj­rze­nia na życie, które jed­nak nie jest cał­ko­wi­cie po­zba­wione na­dziei. W ob­li­czu ulot­no­ści życia Ko­he­let na­wo­łuje do cie­sze­nia się chwilą, ko­rzy­sta­nia z pro­stych przy­jem­no­ści, ta­kich jak je­dze­nie, picie, praca, które są da­rami od Boga.

W Księ­dze Ko­he­leta nie­sta­łość świata nie jest je­dy­nie źró­dłem smutku, ale rów­nież klu­czem do zro­zu­mie­nia praw­dzi­wego sensu życia. Za­miast dążyć do nie­moż­li­wego – osią­gnię­cia trwa­ło­ści w nie­trwa­łym świe­cie – Ko­he­let su­ge­ruje, że czło­wiek po­wi­nien ak­cep­to­wać tę rze­czy­wi­stość i zna­leźć ra­dość w co­dzien­nym życiu, które jest darem, choć ulot­nym.

Filozoficzne i literackie konteksty motywu

Eg­zy­sten­cja­lizm: Motyw nie­sta­ło­ści świata jest bli­sko zwią­zany z eg­zy­sten­cja­li­zmem, nur­tem fi­lo­zo­ficz­nym XX wieku, który zaj­muje się py­ta­niami o sens życia, wol­ność i od­po­wie­dzial­ność jed­nostki w świe­cie, który jest czę­sto po­strze­gany jako ab­sur­dalny i po­zba­wiony sensu. Eg­zy­sten­cja­lizm, roz­wi­jany przez my­śli­cieli ta­kich jak Jean-Paul Sar­tre, Al­bert Camus, czy Mar­tin He­ideg­ger, pod­kre­śla, że czło­wiek musi sam nadać sens swo­jemu życiu w świe­cie, w któ­rym wszyst­kie rze­czy są prze­mi­ja­jące i po­zba­wione osta­tecz­nej war­to­ści. Księga Ko­he­leta wpi­suje się w ten nurt, gdyż uka­zuje życie jako ulotne, a jed­no­cze­śnie wy­maga od czło­wieka świa­do­mego prze­ży­wa­nia każ­dej chwili.

Jean-Paul Sar­tre: W swo­jej fi­lo­zo­fii Sar­tre od­rzuca ist­nie­nie obiek­tyw­nego sensu życia. Dla niego życie jest ab­sur­dalne, a czło­wiek, świa­domy swo­jej eg­zy­sten­cji, musi sam nadać mu sens, mimo ulot­no­ści wszyst­kiego, co go ota­cza. To po­dej­ście jest bli­skie Ko­he­le­towi, który do­strzega prze­mi­ja­nie jako fun­da­men­talną cechę rze­czy­wi­sto­ści.

Al­bert Camus: Camus, autor Mitu Sy­zyfa, przed­sta­wia po­stać Sy­zyfa jako sym­bol ab­sur­dal­no­ści ludz­kiej eg­zy­sten­cji. Syzyf, ska­zany na wieczne wta­cza­nie głazu na szczyt góry, który za­wsze z niej spada, sym­bo­li­zuje da­rem­ność ludz­kich wy­sił­ków, po­dob­nie jak Ko­he­let widzi mar­ność ludz­kich sta­rań w ob­li­czu nie­uchron­nej śmierci.

Fi­lo­zo­fia va­ni­tas: Fi­lo­zo­fia va­ni­tas, która zdo­mi­no­wała my­śle­nie w epoce ba­roku, jest bez­po­śred­nio zwią­zana z mo­ty­wem prze­mi­ja­nia. Va­ni­tas, czyli mar­ność, wy­raża prze­ko­na­nie, że wszel­kie ziem­skie dobra i osią­gnię­cia są ulotne i nie­trwałe. W sztuce ba­ro­ko­wej motyw ten był przed­sta­wiany za po­mocą sym­boli ta­kich jak czaszki, zwię­dłe kwiaty, ze­gary i klep­sy­dry, które przy­po­mi­nały o nie­uchron­nym prze­mi­ja­niu wszyst­kiego, co ludz­kie. Księga Ko­he­leta jest jed­nym z tek­stów, które wy­warły zna­czący wpływ na roz­wój tego mo­tywu w li­te­ra­tu­rze i sztuce.

Mar­twa na­tura: W ma­lar­stwie ba­ro­ko­wym czę­sto spo­ty­kamy ob­razy mar­twej na­tury, które przed­sta­wiają ulot­ność życia. Na tych ob­ra­zach obok owo­ców, kwia­tów i kosz­tow­no­ści po­ja­wiają się także sym­bole prze­mi­ja­nia, takie jak czaszki czy klep­sy­dry. Motyw va­ni­tas słu­żył przy­po­mnie­niu o mar­no­ści świata i nie­uchron­no­ści śmierci.

Li­te­ra­tura ba­ro­kowa: W li­te­ra­tu­rze ba­ro­ko­wej motyw prze­mi­ja­nia po­ja­wia się w po­ezji ta­kich au­to­rów jak John Donne czy Jan An­drzej Morsz­tyn. Ich utwory czę­sto wy­ra­żają tę­sk­notę za trwa­ło­ścią w świe­cie, który jest nie­stały i pełen złu­dzeń.

Li­te­racki motyw prze­mi­ja­nia: Prze­mi­ja­nie jest uni­wer­sal­nym mo­ty­wem li­te­rac­kim, który prze­wija się przez różne epoki i kul­tury. Li­te­ra­tura czę­sto po­dej­muje temat ulot­no­ści życia, prze­mi­ja­nia mło­do­ści, piękna, bo­gac­twa i wła­dzy, uka­zu­jąc nie­moż­ność za­trzy­ma­nia czasu. Te­maty te, po­dob­nie jak w Księ­dze Ko­he­leta, pro­wa­dzą do re­flek­sji nad istotą życia i po­szu­ki­wa­niem jego sensu.

„Ody­seja” Ho­mera: Po­dróż Ody­se­usza może być po­strze­gana jako me­ta­fora ludz­kiego życia, które jest pełne nie­pew­no­ści i prze­mi­ja­ją­cych do­świad­czeń. Ody­se­usz stara się po­wró­cić do domu, ale na­po­tyka na swo­jej dro­dze wiele prze­szkód, które po­ka­zują, jak nie­stałe i ulotne jest ludz­kie życie.

„Ham­let” Wil­liama Szek­spira: W dra­ma­cie Szek­spira Ham­let za­sta­na­wia się nad sen­sem życia i śmierci, co znaj­duje wyraz w słyn­nym mo­no­logu „Być albo nie być”. Ham­let roz­waża prze­mi­ja­nie i ulot­ność życia, po­dob­nie jak Ko­he­let, co pro­wa­dzi go do głę­bo­kiego zwąt­pie­nia i me­lan­cho­lii.

„Prze­mi­nęło z wia­trem” Mar­ga­ret Mit­chell: Po­wieść opi­suje świat Po­łu­dnia USA przed, w trak­cie i po woj­nie se­ce­syj­nej, uka­zu­jąc, jak prze­mi­jają bo­gac­twa, piękno, a nawet całe cy­wi­li­za­cje. Tytuł po­wie­ści sam w sobie od­zwier­cie­dla ideę ulot­no­ści i nie­sta­ło­ści wszyst­kiego, co ludz­kie.

„Życie snem” Pedro Cal­de­róna de la Barca: W hisz­pań­skim dra­ma­cie ba­ro­ko­wym główny bo­ha­ter, Se­gi­smundo, za­sta­na­wia się nad nie­sta­ło­ścią życia i ulot­no­ścią wszyst­kich rze­czy. Jego roz­wa­ża­nia pro­wa­dzą do wnio­sku, że życie jest jak sen – nie­stałe i ulotne.

„Boska ko­me­dia” Dan­tego Ali­ghieri: W Bo­skiej ko­me­dii Dante po­ru­sza temat prze­mi­ja­nia, szcze­gól­nie w kon­tek­ście kar, które dusze cier­pią w pie­kle za grze­chy po­peł­nione w prze­mi­ja­ją­cym świe­cie. Jego dzieło uka­zuje, jak ulotne są ziem­skie przy­jem­no­ści i dą­że­nia.

„Lalka” Bo­le­sława Prusa: Prze­mi­ja­nie jest także obecne w pol­skiej li­te­ra­tu­rze. W Lalce Prusa Wo­kul­ski, mimo swo­ich licz­nych suk­ce­sów, do­strzega prze­mi­ja­nie war­to­ści, któ­rym po­świę­cił życie – mi­ło­ści, pracy, bo­gac­twa. Jego tra­giczna po­stać jest przy­kła­dem ulot­no­ści ludz­kich dążeń.

Hi­sto­ria:

Upa­dek wiel­kich cy­wi­li­za­cji: Hi­sto­ria po­ka­zuje, jak wiel­kie cy­wi­li­za­cje – takie jak Rzym, Ba­bi­lon, czy Egipt – które zda­wały się być wieczne, upa­dły, przy­po­mi­na­jąc o nie­sta­ło­ści ludz­kich osią­gnięć. Ich upa­dek jest po­tęż­nym sym­bo­lem prze­mi­jal­no­ści wszyst­kiego, co ludz­kie.

Zmiany epok hi­sto­rycz­nych: Prze­miany epok, takie jak przej­ście od śre­dnio­wie­cza do re­ne­sansu, a na­stęp­nie do oświe­ce­nia, ilu­strują, jak nie­stałe są ludz­kie idee, war­to­ści i struk­tury spo­łeczne. Każda epoka przy­nosi nowe war­to­ści, które za­stę­pują po­przed­nie, co pod­kre­śla ulot­ność i zmien­ność świata.

Re­wo­lu­cje spo­łeczne i tech­no­lo­giczne: Re­wo­lu­cje, takie jak prze­my­słowa, fran­cu­ska czy in­for­ma­cyjna, cał­ko­wi­cie zmie­niły do­tych­cza­sowy po­rzą­dek spo­łeczny. Zmiany te przy­po­mi­nają, jak nie­stałe są struk­tury spo­łeczne i tech­no­lo­giczne, które lu­dzie bu­dują.

Konteksty kulturowe i filozoficzne

Sto­icyzm: Sto­icyzm, fi­lo­zo­fia roz­wi­jana przez ta­kich my­śli­cieli jak Epik­tet, Se­neka czy Marek Au­re­liusz, gło­siła, że czło­wiek po­wi­nien ak­cep­to­wać prze­mi­ja­nie i zmien­ność życia. Sto­icy wie­rzyli, że spo­kój ducha można osią­gnąć tylko wtedy, gdy zro­zu­miemy, że wiele rze­czy w życiu jest poza naszą kon­trolą, i na­uczymy się je ak­cep­to­wać. Ta po­stawa jest bli­ska re­flek­sjom Ko­he­leta, który rów­nież do­strzega nie­uchron­ność prze­mi­ja­nia i na­wo­łuje do ak­cep­ta­cji tego faktu.

Bud­dyzm: W bud­dy­zmie prze­mi­jal­ność (anicca) jest jed­nym z trzech fun­da­men­tal­nych prawd ist­nie­nia. Wszystko w świe­cie jest ulotne i zmie­nia się nie­ustan­nie, co pro­wa­dzi do cier­pie­nia, gdy czło­wiek przy­wią­zuje się do rze­czy ma­te­rial­nych. Bud­dyzm na­ucza, że zro­zu­mie­nie i ak­cep­ta­cja tej prze­mi­jal­no­ści jest klu­czem do osią­gnię­cia oświe­ce­nia. Ko­he­let, po­dob­nie jak bud­dyzm, wska­zuje na mar­ność świata i na­wo­łuje do zro­zu­mie­nia tej prawdy.

Kul­tura va­ni­tas w sztuce: W sztuce ba­ro­ko­wej, zwłasz­cza w ma­lar­stwie mar­twej na­tury, motyw va­ni­tas od­gry­wał klu­czową rolę. Ob­razy te czę­sto przed­sta­wiały ulot­ność życia po­przez sym­bole takie jak czaszki, klep­sy­dry, zwię­dłe kwiaty, które miały przy­po­mi­nać o prze­mi­jal­no­ści wszyst­kiego. Księga Ko­he­leta była jed­nym z in­spi­ru­ją­cych tek­stów, które wpły­nęły na roz­wój tej es­te­tyki w sztuce.

Wnioski

Motyw nie­sta­ło­ści świata, wy­ra­żony w Księ­dze Ko­he­leta, jest jed­nym z naj­bar­dziej fun­da­men­tal­nych te­ma­tów za­równo w li­te­ra­tu­rze, jak i fi­lo­zo­fii. Jego obec­ność w róż­nych kul­tu­rach i epo­kach po­ka­zuje, że re­flek­sja nad prze­mi­jal­no­ścią i ulot­no­ścią życia jest uni­wer­sal­nym do­świad­cze­niem ludz­kim. Ko­he­let, po­dob­nie jak wiele in­nych dzieł li­te­rac­kich i fi­lo­zo­ficz­nych, za­chęca do zro­zu­mie­nia, że życie jest krót­kie i nie­stałe, a praw­dziwe szczę­ście nie leży w dą­że­niu do trwa­ło­ści, ale w ak­cep­ta­cji tej ulot­no­ści i czer­pa­niu ra­do­ści z co­dzien­nych chwil. To prze­sła­nie, mimo swej pe­sy­mi­stycz­nej to­na­cji, jest głę­boko hu­ma­ni­styczne i za­chęca do peł­niej­szego, bar­dziej świa­do­mego życia.

—————

Wizja końca świata. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Apokalipsy św. Jana. Uwzględnij wybrany kontekst.

Motyw: Wizja końca świata (Apokalipsa św. Jana)

Opis za­gad­nie­nia:

Motyw końca świata, zwłasz­cza w kon­tek­ście pro­roctw i osta­tecz­nej walki mię­dzy do­brem a złem, jest jed­nym z naj­bar­dziej po­ru­sza­ją­cych i wpły­wo­wych te­ma­tów w tra­dy­cji ju­de­ochrze­ści­jań­skiej. Jego źró­dłem jest Apo­ka­lipsa św. Jana (znana rów­nież jako Księga Ob­ja­wie­nia), która jest ostat­nią księgą No­wego Te­sta­mentu. Księga ta, pełna in­ten­syw­nych, sym­bo­licz­nych wizji, za­po­wiada wy­da­rze­nia zwią­zane z koń­cem cza­sów, osta­tecz­nym sądem oraz trium­fem dobra nad złem. Przed­sta­wia ona nie tylko znisz­cze­nie obec­nego świata, ale rów­nież jego od­no­wie­nie, co na­daje jej cha­rak­ter za­równo de­struk­cyjny, jak i od­ku­pień­czy. Apo­ka­lipsa od­grywa klu­czową rolę w kształ­to­wa­niu chrze­ści­jań­skiego ro­zu­mie­nia końca cza­sów i osta­tecz­nego celu hi­sto­rii.

Analiza motywu na podstawie Apo­ka­lipsy św. Jana

Apo­ka­lipsa św. Jana to tekst o wy­jąt­ko­wej in­ten­syw­no­ści li­te­rac­kiej i sym­bo­licz­nej. Po­wstała w cza­sach prze­śla­do­wań chrze­ści­jan przez Ce­sar­stwo Rzym­skie, co na­daje jej prze­sła­niu szcze­gólny kon­tekst. Autor, św. Jan, opi­suje serię wizji, które obej­mują za­równo nie­biań­skie, jak i ziem­skie wy­da­rze­nia, pro­wa­dzące do końca cza­sów. W cen­trum tych wizji znaj­duje się osta­teczna walka mię­dzy si­łami dobra i zła, która za­koń­czy się trium­fem Chry­stusa i jego wier­nych.

Księga roz­po­czyna się od wizji Chry­stusa, który prze­ka­zuje Ja­nowi listy do sied­miu ko­ścio­łów w Azji Mniej­szej, wzy­wa­jąc je do na­wró­ce­nia i wy­trwa­ło­ści w wie­rze. Na­stęp­nie Jan opi­suje serię ko­smicz­nych ka­ta­strof i plag, które zwia­stują nad­cho­dzący ko­niec świata. Wśród naj­bar­dziej zna­nych ob­ra­zów z Apo­ka­lipsy znaj­dują się:

Czte­rej Jeźdźcy Apo­ka­lipsy – sym­bo­li­zu­jący wojny, głód, za­razę i śmierć, które na­wie­dzą świat przed koń­cem cza­sów.

Sie­dem Pie­częci – każda pie­częć, otwie­rana przez Ba­ranka (Chry­stusa), przy­nosi ko­lejne nie­szczę­ścia, które mają na­wie­dzić zie­mię.

Sie­dem Trąb – trąby aniel­skie zwia­stu­jące ka­ta­stro­ficzne wy­da­rze­nia, takie jak po­żary, ka­ta­strofy eko­lo­giczne i wojny.

Be­stia i Fał­szywy Pro­rok – re­pre­zen­tują siły zła, które będą wal­czyć z Chry­stu­sem i jego wy­znaw­cami.

Rów­nina Ar­ma­ged­don – miej­sce osta­tecz­nej bitwy mię­dzy do­brem a złem.

Upa­dek Ba­bi­lonu – sym­bol upadku ze­psu­tych i grzesz­nych miast, które zo­staną znisz­czone przed na­dej­ściem Bo­żego kró­le­stwa.

Sąd Osta­teczny – wszy­scy lu­dzie zo­staną osą­dzeni za swoje czyny, a spra­wie­dliwi otrzy­mają życie wieczne, pod­czas gdy nie­go­dziwi zo­staną ska­zani na wieczne po­tę­pie­nie.

Nowe Je­ru­za­lem – osta­teczne od­no­wie­nie świata, w któ­rym nie bę­dzie już bólu, śmierci ani grze­chu.

Te ob­razy są nie­zwy­kle sym­bo­liczne i bo­gate w zna­cze­nia, co spra­wia, że Apo­ka­lipsa była in­ter­pre­to­wana na wiele róż­nych spo­so­bów przez teo­lo­gów, fi­lo­zo­fów, ar­ty­stów i li­te­ra­tów. Wizje te mają cha­rak­ter za­równo prze­strogi, jak i na­dziei, obie­cu­jąc osta­teczne zwy­cię­stwo dobra i od­no­wie­nie stwo­rze­nia.

Filozoficzne i literackie konteksty motywu

Escha­to­lo­gia: Escha­to­lo­gia, czyli nauka o „rze­czach osta­tecz­nych”, zaj­muje się kon­cep­cjami do­ty­czą­cymi końca świata, sądu osta­tecz­nego, życia po śmierci oraz osta­tecz­nego prze­zna­cze­nia ludz­ko­ści. Apo­ka­lipsa św. Jana jest klu­czo­wym tek­stem w tra­dy­cji chrze­ści­jań­skiej escha­to­lo­gii, przed­sta­wia­ją­cym ko­niec cza­sów jako mo­ment osta­tecz­nej kon­fron­ta­cji mię­dzy si­łami dobra i zła. W chrze­ści­jań­skiej escha­to­lo­gii istotną rolę od­grywa także na­dzieja na po­wtórne przyj­ście Chry­stusa, zmar­twych­wsta­nie ciał i wieczne życie w Bożym kró­le­stwie.

Escha­to­lo­gia w in­nych re­li­giach: Kon­cep­cje końca świata nie są wy­łącz­nie do­meną chrze­ści­jań­stwa. W ju­da­izmie, escha­to­lo­gia zwią­zana jest z na­dej­ściem Me­sja­sza i usta­no­wie­niem wiecz­nego kró­le­stwa Bo­żego, co znaj­duje swoje od­zwier­cie­dle­nie w księ­gach pro­roc­kich, ta­kich jak Księga Da­niela. W is­la­mie, escha­to­lo­gia jest rów­nież waż­nym ele­men­tem dok­tryny, a Dzień Sądu Osta­tecz­nego (*Yawm al-Qiy­āmah*) jest mo­men­tem, w któ­rym wszy­scy lu­dzie zo­staną osą­dzeni przez Al­laha.

Sym­bo­lika apo­ka­lip­tyczna w sztuce i li­te­ra­tu­rze: Mo­tywy z Apo­ka­lipsy św. Jana przez wieki in­spi­ro­wały ar­ty­stów, pi­sa­rzy i twór­ców fil­mo­wych. Ob­razy końca świata, osta­tecz­nej walki dobra ze złem, sądu osta­tecz­nego i od­no­wie­nia świata stały się uni­wer­sal­nym ję­zy­kiem wy­ra­ża­nia lęków i na­dziei zwią­za­nych z przy­szło­ścią.

Czte­rej Jeźdźcy Apo­ka­lipsy: Obraz Czte­rech Jeźdź­ców stał się sym­bo­lem glo­bal­nych ka­ta­strof, ta­kich jak wojna, głód, za­raza i śmierć. W li­te­ra­tu­rze i sztuce są one czę­sto uży­wane jako me­ta­fory nie­unik­nio­nych ka­ta­strof, które mogą pro­wa­dzić do końca zna­nego świata. Przy­kłady takie można zna­leźć w ma­lar­stwie (np. Al­brecht Dürer) oraz w li­te­ra­tu­rze (np. „Dżuma” Al­berta Ca­musa, gdzie za­raza jest in­ter­pre­to­wana jako jedno z za­gro­żeń apo­ka­lip­tycz­nych).

Upa­dek Ba­bi­lonu: Motyw upadku wiel­kiego mia­sta, sym­bo­li­zu­ją­cego grzech i ze­psu­cie, stał się ar­che­ty­pem li­te­rac­kim przed­sta­wia­ją­cym mo­ralny upa­dek i za­gładę cy­wi­li­za­cji. W sztuce ba­ro­ko­wej, szcze­gól­nie w ma­lar­stwie i li­te­ra­tu­rze, ten motyw był czę­sto wy­ko­rzy­sty­wany, aby uka­zać nie­uchron­ność kary za grze­chy. W li­te­ra­tu­rze no­wo­żyt­nej, np. w po­wie­ści „*Rok 1984*” Geo­rge’a Or­wella, motyw upadku jest rów­nież obecny jako me­ta­fora znisz­cze­nia to­ta­li­tar­nego sys­temu.

Rów­nina Ar­ma­ged­don: Wizja osta­tecz­nej bitwy, która ro­ze­gra się na rów­ni­nie Ar­ma­ged­don, stała się jed­nym z naj­waż­niej­szych sym­boli apo­ka­lip­tycz­nych. Motyw ten jest czę­sto uży­wany jako me­ta­fora dla glo­bal­nych kon­flik­tów, które mogą do­pro­wa­dzić do za­głady ludz­ko­ści. W fil­mach, ta­kich jak „*Ar­ma­ged­don*” (1998), sym­bo­lika ta jest wy­ko­rzy­stana do przed­sta­wie­nia sce­na­riu­szy ka­ta­stro­ficz­nych, zwią­za­nych z za­gro­że­niami ko­smicz­nymi.

Nowe Je­ru­za­lem: Sym­bo­lika No­wego Je­ru­za­lem, jako miej­sca osta­tecz­nego zba­wie­nia i od­no­wie­nia świata, była czę­sto in­ter­pre­to­wana jako ale­go­ria no­wego po­rządku, uto­pii, czy też ide­al­nego spo­łe­czeń­stwa, które ma po­wstać po upadku sta­rego po­rządku. Motyw ten po­ja­wia się w li­te­ra­tu­rze uto­pij­nej, jak np. w „*Uto­pii*” Tho­masa More’a.

Za­gro­że­nia glo­balne: Współ­cze­sne za­gro­że­nia, takie jak zmiany kli­ma­tyczne, ry­zyko wojny nu­kle­ar­nej, pan­de­mie oraz de­gra­da­cja śro­do­wi­ska na­tu­ral­nego, czę­sto przed­sta­wiane są w ka­te­go­riach apo­ka­lip­tycz­nych. Mo­tywy z Apo­ka­lipsy św. Jana są uży­wane, aby oddać skalę za­gro­żeń, które mogą do­pro­wa­dzić do końca zna­nego nam świata.

Zmiany kli­ma­tyczne: Glo­balne zmiany kli­ma­tyczne, takie jak top­nie­nie lo­dow­ców, pod­no­sze­nie się po­ziomu mórz, eks­tre­malne zja­wi­ska po­go­dowe i pu­styn­nie­nie, są po­strze­gane jako re­alne za­gro­że­nia o apo­ka­lip­tycz­nych kon­se­kwen­cjach. Li­te­ra­tura, jak np. „*Droga*” Cor­maca McCar­thy'ego, przed­sta­wia po­sta­po­ka­lip­tyczne sce­na­riu­sze, które mogą stać się rze­czy­wi­sto­ścią, jeśli ludz­kość nie opa­nuje zmian kli­ma­tycz­nych.

Pan­de­mie: Glo­balne pan­de­mie, takie jak pan­de­mia COVID-19, wy­wo­łują strach i sko­ja­rze­nia z wi­zjami apo­ka­lip­tycz­nymi. Współ­cze­sne media czę­sto na­wią­zują do sym­bo­liki apo­ka­lip­tycz­nej, opi­su­jąc roz­prze­strze­nia­nie się wi­ru­sów jako „plagi” z Apo­ka­lipsy, co po­tę­guje wra­że­nie nad­cho­dzą­cej ka­ta­strofy.

Broń ma­so­wego ra­że­nia: Strach przed wojną nu­kle­arną, który zdo­mi­no­wał XX wiek, wy­wo­ły­wał sko­ja­rze­nia z apo­ka­lip­tycz­nym koń­cem świata. Wizja glo­bal­nego kon­fliktu nu­kle­ar­nego, pro­wa­dzą­cego do cał­ko­wi­tego znisz­cze­nia cy­wi­li­za­cji, była te­ma­tem wielu fil­mów, ksią­żek i prac ar­ty­stycz­nych, ta­kich jak „*Dr. Stran­ge­love*” czy „*Mad Max*”.

Przy­kłady li­te­ra­tury i hi­sto­rii

„Boska ko­me­dia” Dan­tego Ali­ghieriBoska ko­me­dia jest jed­nym z naj­waż­niej­szych dzieł li­te­ra­tury świa­to­wej, które w ca­ło­ści od­wo­łuje się do escha­to­lo­gicz­nych wizji. Dante wę­druje przez pie­kło, czy­ściec i niebo, uka­zu­jąc kon­se­kwen­cje grze­chu i osta­teczny try­umf dobra. Pie­kło Dan­tego jest pełne ob­ra­zów in­spi­ro­wa­nych apo­ka­lip­tycz­nymi wi­zjami końca świata.

„Dżuma” Al­berta Ca­musa Po­wieść Ca­musa opi­suje apo­ka­lip­tyczny sce­na­riusz epi­de­mii, która na­wie­dza mia­sto Oran. Choć jest to za­raza, a nie do­słowny ko­niec świata, jej skutki są apo­ka­lip­tyczne – lu­dzie stają w ob­li­czu za­głady, a życie co­dzienne roz­pada się na ich oczach. Motyw apo­ka­lip­tyczny w Dżu­mie jest pre­tek­stem do głęb­szej re­flek­sji nad ludzką kon­dy­cją i nie­uchron­no­ścią zła.

„Mistrz i Mał­go­rzata” Mi­cha­iła Buł­ha­kowa Po­wieść Buł­ha­kowa za­wiera liczne na­wią­za­nia do apo­ka­lip­tycz­nych wizji, zwłasz­cza w wąt­kach zwią­za­nych z dzia­ła­niami Wo­landa (sza­tana) w Mo­skwie. Znisz­cze­nie, chaos i fi­nalna scena balu u Wo­landa mogą być in­ter­pre­to­wane jako me­ta­fory apo­ka­lip­tycz­nego końca świata, a także jako sa­tyra na współ­cze­sną Buł­ha­ko­wowi rze­czy­wi­stość.

„Quo vadis” Hen­ryka Sien­kie­wi­cza Po­wieść uka­zuje ko­niec świata po­gań­skiego Rzymu, a także apo­ka­lip­tyczne wizje prze­śla­do­wań pierw­szych chrze­ści­jan. Sien­kie­wicz wpro­wa­dza czy­tel­nika w świat upadku mo­ral­nego i fi­zycz­nego Rzymu, który ustę­puje miej­sca nowej, chrze­ści­jań­skiej rze­czy­wi­sto­ści.

„Czło­wiek z wy­so­kiego zamku” Phi­lipa K. Dicka Po­wieść ta, choć głów­nie sku­pia się na al­ter­na­tyw­nej hi­sto­rii, w któ­rej Pań­stwa Osi wy­grały II wojnę świa­tową, w swo­jej sym­bo­lice na­wią­zuje do apo­ka­lip­tycz­nych wizji to­ta­li­tar­nej przy­szło­ści, w któ­rej walka dobra ze złem przy­biera osta­teczny cha­rak­ter.

„Droga” Cor­maca McCar­thy'ego To po­wieść po­sta­po­ka­lip­tyczna, która opi­suje świat po nie­okre­ślo­nej ka­ta­stro­fie. McCar­thy przed­sta­wia obraz ludz­ko­ści po za­gła­dzie, w któ­rej nie­liczni oca­leńcy pró­bują prze­trwać w świe­cie bez na­dziei. Motyw końca świata i osta­tecz­nej walki o prze­trwa­nie na­wią­zuje do wizji apo­ka­lip­tycz­nych z Apo­ka­lipsy.

„In­ferno” Dana Browna Po­wieść Browna na­wią­zuje do apo­ka­lip­tycz­nych wizji, przed­sta­wia­jąc za­gro­że­nie glo­bal­nej pan­de­mii, która może do­pro­wa­dzić do za­głady ludz­ko­ści. Autor wy­ko­rzy­stuje sym­bo­likę apo­ka­lip­tyczną, aby stwo­rzyć po­czu­cie nad­cho­dzą­cej ka­ta­strofy, pod­kre­śla­jąc jed­no­cze­śnie za­gro­że­nia zwią­zane z nad­mierną po­pu­la­cją i de­gra­da­cją śro­do­wi­ska.

Te lek­tury szkolne i kla­syczne dzieła li­te­ra­tury świa­to­wej uka­zują, jak głę­boko motyw apo­ka­lip­tyczny prze­nik­nął do li­te­ra­tury, in­spi­ru­jąc twór­ców do re­flek­sji nad koń­cem świata, osta­tecz­nym losem ludz­ko­ści, a także nad mo­ral­nymi i du­cho­wymi aspek­tami życia czło­wieka. W każ­dym z tych dzieł po­ja­wiają się wątki zwią­zane z za­gładą, od­no­wie­niem, walką dobra ze złem oraz po­szu­ki­wa­niem sensu w ob­li­czu nie­uchron­nych zmian.

Hi­sto­ria:

Upa­dek Im­pe­rium Rzym­skiego: Dla współ­cze­snych upa­dek Rzymu był po­strze­gany jako apo­ka­lip­tyczne wy­da­rze­nie, które przy­nio­sło ko­niec zna­nego świata i po­czą­tek nowej, nie­pew­nej ery. Wielu hi­sto­ry­ków i teo­lo­gów in­ter­pre­to­wało ten upa­dek jako speł­nie­nie apo­ka­lip­tycz­nych pro­roctw.

Czarna śmierć: Pan­de­mia dżumy w XIV wieku była po­strze­gana jako kara Boża i zwia­stun końca świata. Strach przed za­gładą wy­wo­łał po­wsta­nie wielu tek­stów o cha­rak­te­rze apo­ka­lip­tycz­nym, które miały na celu wy­ja­śnie­nie i oswo­je­nie się z nie­uchron­no­ścią śmierci.

Re­for­ma­cja i kontr­re­for­ma­cja: W okre­sie re­for­ma­cji i kontr­re­for­ma­cji po­ja­wiały się liczne prze­po­wied­nie apo­ka­lip­tyczne, które były uży­wane przez różne strony kon­fliktu jako dowód na nad­cho­dzący ko­niec cza­sów. Wza­jemne oskar­że­nia o bycie „An­ty­chry­stem” oraz wizje bli­skiego sądu osta­tecz­nego były po­wszech­nie obecne w ów­cze­snej li­te­ra­tu­rze re­li­gij­nej.

Zimna wojna: Strach przed wojną nu­kle­arną pod­czas zim­nej wojny przy­wo­ły­wał apo­ka­lip­tyczne wizje końca świata. Lu­dzie żyli w cią­głym lęku przed glo­bal­nym kon­flik­tem, który mógł do­pro­wa­dzić do cał­ko­wi­tej za­głady ludz­ko­ści, co miało ogromny wpływ na kul­turę, po­li­tykę i spo­łe­czeń­stwo tego okresu.

Konteksty kulturowe i filozoficzne

Apo­ka­lip­tyka w tra­dy­cji ju­de­ochrze­ści­jań­skiej: Apo­ka­lip­tyka, jako nurt li­te­racki i re­li­gijny, kon­cen­truje się na wi­zjach końca świata, sądu osta­tecz­nego i od­no­wie­nia wszech­świata. Obej­muje ona nie tylko Apo­ka­lipsę św. Jana, ale także inne tek­sty apo­kry­ficzne i pro­roc­kie, takie jak Księga Da­niela czy Apo­ka­lipsa Ez­dra­sza. Apo­ka­lip­tyka od­gry­wała klu­czową rolę w kształ­to­wa­niu chrze­ści­jań­skiej teo­lo­gii, ale rów­nież wpły­nęła na roz­wój li­te­ra­tury i sztuki przez wieki.

Apo­ka­lip­tyczne ruchy re­li­gijne: Na prze­strzeni wie­ków po­ja­wiały się liczne ruchy re­li­gijne, które prze­po­wia­dały ry­chły ko­niec świata. Przy­kłady obej­mują mil­le­ryzm w XIX wieku, który za­po­cząt­ko­wał ruch ad­wen­ty­stów, czy współ­cze­sne grupy, takie jak Świad­ko­wie Je­howy, któ­rzy rów­nież in­ter­pre­tują wy­da­rze­nia współ­cze­sne w ka­te­go­riach apo­ka­lip­tycz­nych. W hi­sto­rii ta­kich ru­chów prze­wi­dy­wa­nia końca świata czę­sto pro­wa­dziły do ra­dy­kal­nych zmian spo­łecz­nych i re­li­gij­nych.

Mit o końcu świata w róż­nych kul­tu­rach: Wizje końca świata nie ogra­ni­czają się tylko do tra­dy­cji ju­de­ochrze­ści­jań­skiej. W mi­to­lo­giach wielu kul­tur po­ja­wiają się opo­wie­ści o końcu świata – np. w mi­to­lo­gii nor­dyc­kiej, gdzie Ra­gna­rök opi­suje osta­teczną bitwę bogów i znisz­cze­nie świata, po któ­rej na­stąpi od­no­wie­nie. W mi­to­lo­gii hin­du­skiej cy­kliczne końce epok (*kalpa*) prze­wi­dują znisz­cze­nie i od­no­wie­nie świata. W tra­dy­cji Majów ist­niała kon­cep­cja końca ka­len­da­rza, która zo­stała błęd­nie zin­ter­pre­to­wana jako prze­po­wied­nia końca świata w 2012 roku.

Psy­cho­lo­giczne aspekty apo­ka­lip­tyki: Apo­ka­lip­tyczne wizje, za­równo re­li­gijne, jak i se­ku­larne, czę­sto od­zwier­cie­dlają lęki spo­łeczne zwią­zane z nie­pewną przy­szło­ścią. W mo­men­tach kry­zy­sów po­li­tycz­nych, spo­łecz­nych lub eko­lo­gicz­nych, ten­den­cja do prze­wi­dy­wa­nia końca świata może wzro­snąć, od­zwier­cie­dla­jąc głę­boko za­ko­rze­nione lęki przed nie­zna­nym i nie­kon­tro­lo­wa­nym. W psy­cho­lo­gii spo­łecz­nej zja­wi­sko to jest ana­li­zo­wane jako spo­sób ra­dze­nia sobie z nie­pew­no­ścią i nie­po­ko­jem, a także jako me­cha­nizm mo­bi­li­za­cji spo­łecz­nej.

Wnioski

Motyw końca świata, przed­sta­wiony w Apo­ka­lip­sie św. Jana, od­grywa cen­tralną rolę nie tylko w chrze­ści­jań­skiej teo­lo­gii, ale także w sze­roko po­ję­tej kul­tu­rze i fi­lo­zo­fii. Jest to motyw, który nie­ustan­nie in­spi­ruje twór­ców li­te­ra­tury, sztuki i fil­mów, będąc uni­wer­sal­nym sym­bo­lem ludz­kich lęków, na­dziei i re­flek­sji nad osta­tecz­nym prze­zna­cze­niem. Wizja końca cza­sów, pełna prze­ra­ża­ją­cych, ale także na­dzieję da­ją­cych ob­ra­zów, przy­po­mina o kru­cho­ści ludz­kiego życia, ale też o moż­li­wo­ści od­no­wie­nia i zba­wie­nia.

Współ­cze­sne za­gro­że­nia glo­balne, takie jak zmiany kli­ma­tyczne, ry­zyko wojny nu­kle­ar­nej czy pan­de­mie, są czę­sto przed­sta­wiane w ka­te­go­riach apo­ka­lip­tycz­nych, co świad­czy o trwa­łym wpły­wie tej wizji na naszą zbio­rową wy­obraź­nię. Apo­ka­lipsa św. Jana po­zo­staje jed­nym z naj­bar­dziej zna­czą­cych tek­stów w hi­sto­rii, który nie tylko za­myka kanon No­wego Te­sta­mentu, ale także otwiera drzwi do nie­koń­czą­cej się re­flek­sji nad losem ludz­ko­ści i na­turą wszech­świata.

—————

Po­świę­ce­nie się w imię wyż­szych war­to­ści. Omów zagadnienie na podstawie Mi­to­lo­gii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Motyw: Po­świę­ce­nie w imię wyż­szych war­to­ści (Mitologia, cz. I Grecja)

Opis za­gad­nie­nia:

Motyw po­świę­ce­nia w imię wyż­szych war­to­ści to temat od wie­ków obecny w mi­tach, le­gen­dach i li­te­ra­tu­rze, sym­bo­li­zu­jący ludzką zdol­ność do prze­kra­cza­nia wła­snych ogra­ni­czeń oraz dzia­ła­nia na rzecz dobra ogółu. Bo­ha­te­ro­wie, któ­rzy go­towi są oddać swoje życie lub zre­zy­gno­wać z oso­bi­stego szczę­ścia w imię ho­noru, mi­ło­ści, lo­jal­no­ści, re­li­gii czy obo­wiązku, od­gry­wają klu­czową rolę w opo­wie­ściach mi­to­lo­gicz­nych i li­te­rac­kich. Mi­to­lo­gia grecka, jak przed­sta­wia ją Jan Pa­ran­dow­ski w Mi­to­lo­gii, ob­fi­tuje w przy­kłady po­staci, które do­ko­nują he­ro­icz­nych aktów po­świę­ce­nia, sta­jąc się ar­che­ty­pami dla póź­niej­szych li­te­rac­kich wzor­ców he­ro­izmu. To, co wy­róż­nia grec­kich he­ro­sów, to ich świa­do­mość nie­uchron­nych kon­se­kwen­cji ich wy­bo­rów i go­to­wość do po­nie­sie­nia naj­wyż­szej ceny, co czyni z nich wieczne sym­bole od­wagi i od­da­nia wyż­szym war­to­ściom.

Analiza motywu na podstawie Mi­to­lo­gii Jana Parandowskiego

Jan Pa­ran­dow­ski, w swo­jej in­ter­pre­ta­cji mitów grec­kich, uka­zuje po­świę­ce­nie jako cen­tralny ele­ment życia i czy­nów bo­ha­te­rów mi­to­lo­gicz­nych. Bo­ha­te­ro­wie tacy jak Pro­me­te­usz, He­ra­kles, Achil­les czy Ody­se­usz wie­lo­krot­nie do­ko­nują trud­nych wy­bo­rów, gdzie muszą zde­cy­do­wać, czy dążyć do oso­bi­stego szczę­ścia, czy po­świę­cić je w imię więk­szych celów. Ich po­świę­ce­nie, choć nie za­wsze na­tych­miast na­gra­dzane, przy­czy­nia się do usta­no­wie­nia no­wego po­rządku mo­ral­nego i ko­smicz­nego, co czyni ich dzia­ła­nie fun­da­men­tal­nym dla zro­zu­mie­nia grec­kiego po­ję­cia he­ro­izmu.

Przykłady z mitologii greckiej:

1. Pro­me­te­usz

Pro­me­te­usz jest uoso­bie­niem al­tru­istycz­nego po­świę­ce­nia dla dobra ludz­ko­ści. Wbrew woli Zeusa, po­sta­na­wia prze­ka­zać lu­dziom ogień – sym­bol wie­dzy, cy­wi­li­za­cji i po­stępu. Jego czyn, choć szla­chetny, wiąże się z ogrom­nym cier­pie­niem. Za swój bunt Pro­me­te­usz zo­staje ska­zany na wieczne tor­tury: przy­kuty do skały, co­dzien­nie jest roz­szar­py­wany przez orła, który po­żera jego wą­trobę, od­ra­dza­jącą się każ­dej nocy. Pro­me­te­usz sym­bo­li­zuje nie tylko bunt prze­ciwko ty­ra­nii, ale przede wszyst­kim go­to­wość do cier­pie­nia dla wyż­szych celów – w jego przy­padku dla roz­woju ludz­ko­ści. Jego ofiara staje się ar­che­ty­pem po­świę­ce­nia, które przy­nosi ko­rzy­ści nie jed­no­stce, ale całej ludz­ko­ści, co czyni z niego po­stać wy­jąt­kową w mi­to­lo­gii grec­kiej.

2. He­ra­kles

He­ra­kles, naj­sil­niej­szy z grec­kich he­ro­sów, całe swoje życie po­święca re­ali­za­cji zadań, które mają na celu od­ku­pie­nie jego grze­chów i służą przy­wró­ce­niu po­rządku w świe­cie. Jego dwa­na­ście prac, które Pa­ran­dow­ski szcze­gó­łowo opi­suje, to nie tylko wiel­kie czyny he­ro­iczne, ale także wyraz go­to­wo­ści do cier­pie­nia i ofiary. Przy­kła­dem może być walka z hydrą, któ­rej każda od­cięta głowa od­ra­stała po­dwój­nie, czy po­szu­ki­wa­nie zło­tych ja­błek He­spe­ryd. Każde za­da­nie He­ra­klesa nie tylko prze­kra­czało moż­li­wo­ści zwy­kłego czło­wieka, ale wią­zało się z ogrom­nym fi­zycz­nym i psy­chicz­nym po­świę­ce­niem. Osta­tecz­nie He­ra­kles, po wy­peł­nie­niu wszyst­kich prac, zdo­bywa nie­śmier­tel­ność, co można in­ter­pre­to­wać jako na­grodę za jego wy­trwa­łość i go­to­wość do po­świę­ce­nia. Jego życie i śmierć to sym­bo­liczne po­twier­dze­nie, że po­świę­ce­nie w imię więk­szych war­to­ści pro­wa­dzi do triumfu nad śmier­tel­no­ścią.

3. Achil­les

Po­stać Achil­lesa w Ilia­dzie Ho­mera, którą Pa­ran­dow­ski oma­wia w Mi­to­lo­gii, jest kla­sycz­nym przy­kła­dem he­ro­izmu opar­tego na po­świę­ce­niu w imię sławy i ho­noru. Achil­les wie, że udział w woj­nie tro­jań­skiej za­koń­czy się jego śmier­cią, jed­nakże po­sta­na­wia wy­brać ścieżkę wo­jow­nika, po­nie­waż pra­gnie zdo­być nie­śmier­telną sławę, która prze­trwa wieki. Jego wybór mię­dzy dłu­gim, ale prze­cięt­nym ży­ciem a krót­kim, ale peł­nym chwały, od­zwier­cie­dla grec­kie prze­ko­na­nie, że honor i sława są war­to­ściami wyż­szymi niż samo życie. Achil­les nie po­święca się dla in­nych, ale dla idei he­ro­icz­nej nie­śmier­tel­no­ści – jego śmierć na polu bitwy staje się sym­bo­lem triumfu war­to­ści nad bio­lo­giczną eg­zy­sten­cją.

4. Ody­se­usz

Ody­se­usz, bo­ha­ter Ody­sei Ho­mera, to po­stać, któ­rej po­świę­ce­nie ma cha­rak­ter bar­dziej du­chowy i psy­chiczny. Jego dzie­się­cio­let­nia po­dróż do domu po za­koń­cze­niu wojny tro­jań­skiej to cią­gły pro­ces re­zy­gna­cji z oso­bi­stego szczę­ścia na rzecz wy­peł­nie­nia obo­wiąz­ków wobec ro­dziny i oj­czy­zny. Ody­se­usz wie­lo­krot­nie na­raża się na nie­bez­pie­czeń­stwa, by wró­cić do Itaki, gdzie czeka na niego żona Pe­ne­lopa i syn Te­le­mach. Każde z jego spo­tkań z po­two­rami, bo­gami i in­nymi prze­ciw­ni­kami jest do­wo­dem jego wy­trwa­ło­ści i zdol­no­ści do zno­sze­nia tru­dów w imię wyż­szych war­to­ści, ta­kich jak mi­łość do ro­dziny, lo­jal­ność wobec oj­czy­zny i spra­wie­dli­wość. Po­świę­ce­nie Ody­se­usza jest bar­dziej sub­telne niż he­ro­iczne czyny Achil­lesa, ale rów­nie po­tężne w swoim prze­sła­niu – przed­sta­wia ideę po­świę­ce­nia w co­dzien­nym życiu, które może być rów­nie ważne jak he­ro­iczne czyny na polu bitwy.

Filozoficzne i literackie konteksty motywu

Po­świę­ce­nie a he­ro­izm w kul­tu­rze sta­ro­żyt­nej Gre­cji

W sta­ro­żyt­nej Gre­cji po­świę­ce­nie było nie­ro­ze­rwal­nie zwią­zane z po­ję­ciem he­ro­izmu. Greccy bo­ha­te­ro­wie byli go­towi po­świę­cić wła­sne życie, zdro­wie i szczę­ście dla wyż­szych war­to­ści – ho­noru, sławy, lo­jal­no­ści wobec oj­czy­zny i bogów. W od­róż­nie­niu od współ­cze­snych bo­ha­te­rów, któ­rzy czę­sto kie­rują się al­tru­izmem, greccy he­rosi po­świę­cali się nie tylko dla dobra in­nych, ale także dla zdo­by­cia nie­śmier­tel­nej sławy, która miała ich unie­śmier­tel­nić w pa­mięci po­ko­leń. Achil­les jest tego naj­lep­szym przy­kła­dem – jego de­cy­zja o wy­bo­rze krót­kiego, ale chwa­leb­nego życia świad­czy o tym, że w grec­kiej mi­to­lo­gii idea nie­śmier­tel­no­ści w ludz­kiej pa­mięci była rów­no­znaczna z osią­gnię­ciem naj­wyż­szego dobra.

Re­la­cja czło­wiek-bo­go­wie w mi­to­lo­gii grec­kiej

Po­świę­ce­nie w mi­to­lo­gii grec­kiej czę­sto od­by­wało się w kon­tek­ście re­la­cji mię­dzy ludźmi a bo­gami. Bo­ha­te­ro­wie tacy jak Pro­me­te­usz czy He­ra­kles mu­sieli mie­rzyć się z wolą bogów, któ­rych de­cy­zje wpły­wały na ich losy. W wielu przy­pad­kach po­świę­ce­nie he­ro­sów było wy­ni­kiem in­ter­wen­cji bogów, co pod­kre­ślało za­leż­ność czło­wieka od sił wyż­szych. Jed­nakże, nawet w ob­li­czu gniewu bogów, bo­ha­te­ro­wie byli go­towi na akty he­ro­izmu, które miały na celu za­równo przy­nie­sie­nie ko­rzy­ści ludz­ko­ści, jak i udo­wod­nie­nie swo­jej war­to­ści mo­ral­nej.

Fi­lo­zo­fia sto­icka

Fi­lo­zo­fia sto­icka, szcze­gól­nie po­pu­larna w póź­niej­szej kul­tu­rze grecko-rzym­skiej, pod­kre­ślała, że po­świę­ce­nie wła­snych pra­gnień i oso­bi­stych in­te­re­sów w imię wyż­szych war­to­ści jest klu­czem do osią­gnię­cia we­wnętrz­nego spo­koju i szczę­ścia. Sto­icy uwa­żali, że czło­wiek po­wi­nien za­ak­cep­to­wać swoje prze­zna­cze­nie i być gotów oddać życie, zdro­wie czy bo­gac­two, jeśli wy­maga tego wyż­szy cel. W kon­tek­ście mi­to­lo­gii grec­kiej wiele po­staci, ta­kich jak Pro­me­te­usz czy He­ra­kles, może być od­czy­ta­nych w świe­tle sto­ic­kich zasad – ich po­świę­ce­nie ma na celu nie tylko przy­nie­sie­nie ko­rzy­ści innym, ale także osią­gnię­cie har­mo­nii z losem.

Przykłady literackie

„An­ty­gona” So­fo­klesa

An­ty­gona, bo­ha­terka tra­ge­dii So­fo­klesa, staje przed wy­bo­rem mię­dzy lo­jal­no­ścią wobec ro­dziny a po­słu­szeń­stwem wobec praw ziem­skich usta­no­wio­nych przez Kre­ona. De­cy­duje się po­cho­wać swo­jego brata, mimo że ten czyn jest za­bro­niony pod groźbą śmierci. An­ty­gona świa­do­mie wy­biera śmierć, kie­ru­jąc się prze­ko­na­niem, że mo­ralne prawo bo­skie stoi wyżej niż ludz­kie. Jej po­świę­ce­nie jest sym­bo­lem nie­złom­no­ści w ob­li­czu nie­spra­wie­dli­wo­ści i go­to­wo­ści od­da­nia życia za war­to­ści, które uważa za wyż­sze od wła­snego prze­trwa­nia.

„Dziady cz. III” Adama Mic­kie­wi­cza

Kon­rad, główny bo­ha­ter Dzia­dów cz. III, po­święca swoją oso­bi­stą wol­ność i szczę­ście, aby stać się gło­sem na­rodu. Jego cier­pie­nie i du­chowa walka z Bo­giem, gdzie pra­gnie wziąć na sie­bie od­po­wie­dzial­ność za los Pol­ski, jest wy­ra­zem me­sja­ni­stycz­nego po­świę­ce­nia. Kon­rad gotów jest oddać wła­sne życie w imię wol­no­ści oj­czy­zny, co czyni go sym­bo­lem po­świę­ce­nia na­ro­do­wego i wiel­kiego pol­skiego ro­man­ty­zmu.

„Pan Ta­de­usz” Adama Mic­kie­wi­cza

Ksiądz Robak (Jacek So­plica) to przy­kład bo­ha­tera, który po­peł­nia­jąc grzech, do­ko­nuje póź­niej cał­ko­wi­tego po­świę­ce­nia w imię za­dość­uczy­nie­nia i walki o nie­pod­le­głość Pol­ski. Jego życie pełne wy­rze­czeń, ukry­wa­nia się i po­dej­mo­wa­nia misji po­li­tycz­nych, pro­wa­dzi do osta­tecz­nej ofiary – śmierci, którą po­nosi w imię od­ku­pie­nia swo­ich win i walki o wol­ność. Jego po­stać sym­bo­li­zuje go­to­wość do po­świę­ce­nia dla dobra ogółu, mimo trud­nej i peł­nej wy­rze­czeń prze­szło­ści.

Konteksty historyczne i społeczne

Po­świę­ce­nie w walce o nie­pod­le­głość

Hi­sto­ria wielu na­ro­dów, w tym Pol­ski, pełna jest przy­kła­dów po­świę­ce­nia w imię wyż­szych war­to­ści, ta­kich jak wol­ność i nie­pod­le­głość. Po­wstańcy li­sto­pa­dowi i stycz­niowi, bo­ha­te­ro­wie II wojny świa­to­wej czy opo­zy­cjo­ni­ści wal­czący z re­żi­mem ko­mu­ni­stycz­nym, od­da­wali swoje życie i zdro­wie, aby wal­czyć o wyż­sze cele na­ro­dowe. W pol­skiej li­te­ra­tu­rze, zwłasz­cza w epoce ro­man­ty­zmu, motyw po­świę­ce­nia dla oj­czy­zny stał się jed­nym z klu­czo­wych te­ma­tów, obec­nym w dzie­łach Mic­kie­wi­cza, Sło­wac­kiego i Nor­wida.

Po­świę­ce­nie we współ­cze­snych kon­tek­stach glo­bal­nych

W XX i XXI wieku po­świę­ce­nie w imię wyż­szych war­to­ści nadal ma ogromne zna­cze­nie. Przy­kłady ta­kich po­staci jak Ma­hatma Gan­dhi, Mar­tin Lu­ther King czy Nel­son Man­dela po­ka­zują, że idea po­świę­ce­nia dla praw czło­wieka, rów­no­ści i spra­wie­dli­wo­ści nie traci na ak­tu­al­no­ści. Ich dzia­ła­nia, czę­sto oku­pione cier­pie­niem i wię­zie­niem, do­pro­wa­dziły do zna­czą­cych prze­mian spo­łecz­nych, a oni sami stali się iko­nami mo­ral­nego he­ro­izmu i po­świę­ce­nia.

Wnio­ski

Motyw po­świę­ce­nia w imię wyż­szych war­to­ści, jak przed­sta­wia go Mi­to­lo­gia Jana Pa­ran­dow­skiego, to jeden z naj­waż­niej­szych te­ma­tów sta­ro­żyt­nej li­te­ra­tury grec­kiej, który ma uni­wer­salne zna­cze­nie. Bo­ha­te­ro­wie mi­to­lo­gii grec­kiej, tacy jak Pro­me­te­usz, He­ra­kles, Achil­les czy Ody­se­usz, są go­towi po­świę­cić wła­sne życie, zdro­wie i szczę­ście dla wyż­szych war­to­ści – czy to w imię sławy, dobra ludz­ko­ści, obo­wiązku wobec bogów, czy mi­ło­ści do oj­czy­zny i ro­dziny. Ich po­świę­ce­nie jest fun­da­men­tal­nym aktem he­ro­izmu, który prze­kra­cza jed­nost­kowe po­trzeby i pra­gnie­nia, a staje się sym­bo­lem szer­szego po­rządku mo­ral­nego i ko­smicz­nego.

Motyw ten, za­równo w li­te­ra­tu­rze sta­ro­żyt­nej, jak i w dzie­łach póź­niej­szych epok, przy­po­mina, że naj­więk­sze war­to­ści wy­ma­gają go­to­wo­ści do naj­wyż­szych ofiar. W ob­li­czu nie­uchron­nych wy­bo­rów, bo­ha­te­ro­wie mi­to­lo­gii grec­kiej uczą nas, że praw­dziwe po­świę­ce­nie nie po­lega na re­zy­gna­cji z życia, ale na jego peł­nym od­da­niu dla wyż­szego celu.

—————

Pro­ble­ma­tyka winy i kary. Omów zagadnienie na podstawie Mi­to­lo­gii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Motyw: Wina i kara na podstawie Mi­to­lo­gii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego

Opis za­gad­nie­nia:

Motyw winy i kary jest jed­nym z fun­da­men­tal­nych te­ma­tów nie tylko mi­to­lo­gii grec­kiej, ale także li­te­ra­tury świa­to­wej i fi­lo­zo­fii. W mi­tach grec­kich, przed­sta­wio­nych w Mi­to­lo­gii Jana Pa­ran­dow­skiego, wina, czę­sto wy­ni­ka­jąca z na­ru­sze­nia bo­skich lub mo­ral­nych praw, za­wsze pro­wa­dzi do kary, która ma cha­rak­ter su­rowy, ale za­ra­zem pełni funk­cję na­praw­czą. Bo­go­wie greccy wy­mie­rzają karę, aby przy­wró­cić rów­no­wagę w ko­smo­sie i mo­ralny po­rzą­dek. W tym świe­cie nie ma miej­sca na bez­kar­ność – każde prze­stęp­stwo, nawet po­peł­nione nie­świa­do­mie, musi zo­stać uka­rane. Wina nie za­wsze ma cha­rak­ter jed­no­znaczny, a kara bywa nie tylko formą ze­msty bogów, ale także prze­strogą dla ludzi, by re­spek­to­wali za­sady, które rzą­dzą świa­tem.

Analiza motywu na podstawie Mi­to­lo­gii Jana Parandowskiego

Jan Pa­ran­dow­ski w swo­jej Mi­to­lo­gii kre­śli bo­gaty obraz mitów, w któ­rych wina i kara są cen­tral­nymi mo­ty­wami fa­bu­lar­nymi. Bo­ha­te­ro­wie mitów, od Pro­me­te­usza po Sy­zyfa, zo­stają su­rowo uka­rani za swoje czyny, czę­sto w for­mie sym­bo­licz­nych, wiecz­nych kar, które nie mają na celu tylko ze­msty, ale także pod­kre­ślają nie­uchron­ność bo­skiego po­rządku. Przy­kłady Pro­me­te­usza, Edypa, Ore­stesa czy Sy­zyfa po­ka­zują, jak wina – nie­za­leż­nie od tego, czy wy­ni­ka­jąca z za­mie­rzo­nego dzia­ła­nia, czy z fatum – jest nie­od­łącz­nie zwią­zana z karą, któ­rej nie można unik­nąć.

Przykłady z mitologii greckiej:

1. Pro­me­te­usz

Pro­me­te­usz, tytan, który od­wa­żył się wy­zwać Zeusa, krad­nąc ogień i od­da­jąc go ludz­ko­ści, jest przy­kła­dem bo­ha­tera, który zo­stał uka­rany za swoje nie­po­słu­szeń­stwo wobec bo­skiego po­rządku. Kara, która go spo­tkała, jest jedną z naj­bar­dziej bru­tal­nych w mi­to­lo­gii grec­kiej – wieczne przy­wią­za­nie do skały, co­dzienne po­że­ra­nie jego wą­troby przez orła. Jego wina po­le­gała na sprze­ci­wie­niu się bogom, a kara miała po­ka­zać za­równo Pro­me­te­uszowi, jak i ludz­ko­ści, że nawet naj­drob­niej­sze na­ru­sze­nie bo­skich praw musi być su­rowo uka­rane. Pro­me­te­usz staje się tutaj sym­bo­lem po­świę­ce­nia i buntu, ale także przy­po­mina o tym, jak okrutna może być kara za zła­ma­nie bo­skich za­ka­zów.

2. Syzyf

Syzyf to ko­lejny kla­syczny przy­kład bo­ha­tera, który po­nosi su­rową karę za swoje prze­stęp­stwa. Był on kró­lem, który wie­lo­krot­nie oszu­kał bogów, m.in. ucie­ka­jąc przed śmier­cią i oszu­ku­jąc Ha­desa. Jego wina, wy­ni­ka­jąca z próby unik­nię­cia losu i omi­nię­cia śmierci, spo­tkała się z wieczną karą – Syzyf zo­stał ska­zany na nie­ustanne wta­cza­nie ogrom­nego głazu na górę, tylko po to, by ten z po­wro­tem sta­czał się na dół. Ta kara, choć fi­zyczna, ma głę­boki wy­miar fi­lo­zo­ficzny – sym­bo­li­zuje bez­sens ludz­kich wy­sił­ków, gdy pró­buje on unik­nąć nie­uchron­no­ści losu. Mit o Sy­zy­fie jest także od­czy­ty­wany jako me­ta­fora da­rem­nych, ale nie­unik­nio­nych zma­gań czło­wieka z wła­snym prze­zna­cze­niem.

3. Ore­stes

Mit o Ore­ste­sie jest jed­nym z naj­bar­dziej skom­pli­ko­wa­nych przy­kła­dów wina i kary w mi­to­lo­gii grec­kiej. Ore­stes, po za­mor­do­wa­niu swo­jej matki Kli­taj­me­stry w od­we­cie za za­bój­stwo swo­jego ojca Aga­mem­nona, staje przed ko­niecz­no­ścią po­nie­sie­nia kon­se­kwen­cji swo­jego czynu. Jego wina wy­nika z prze­kro­cze­nia fun­da­men­tal­nego tabu – za­bój­stwa ro­dzica. Jed­nak jego mo­ty­wa­cja była zwią­zana z ko­niecz­no­ścią wy­peł­nie­nia obo­wiązku ze­msty, co spra­wia, że jego wina staje się am­bi­wa­lentna. Osta­tecz­nie Ore­stes jest ści­gany przez Ery­nie, bo­gi­nie ze­msty, które do­pro­wa­dzają go do obłędu. Do­piero in­ter­wen­cja bo­gini Ateny, która usta­na­wia nowy sys­tem są­dow­nic­twa, koń­czy jego cier­pie­nia. Mit o Ore­ste­sie uka­zuje, jak zło­żone są re­la­cje mię­dzy winą a karą w mi­to­lo­gii grec­kiej – kara nie za­wsze jest jed­no­znacz­nie słuszna, a bo­ha­te­ro­wie muszą zmie­rzyć się z mo­ral­nymi dy­le­ma­tami, które nie mają pro­stych od­po­wie­dzi.

4. Edyp

Hi­sto­ria Edypa to jeden z naj­bar­dziej kla­sycz­nych przy­kła­dów nie­uchron­no­ści fatum i ko­niecz­no­ści po­nie­sie­nia kary za winy, nawet jeśli po­peł­nione nie­świa­do­mie. Edyp, nie­świa­do­mie za­bi­ja­jąc swo­jego ojca i po­ślu­bia­jąc matkę, wy­peł­nia strasz­liwą prze­po­wied­nię, któ­rej pró­bo­wał unik­nąć. Mimo że jego wina nie była za­mie­rzona, Edyp zo­staje su­rowo uka­rany – po od­kry­ciu prawdy o swo­jej toż­sa­mo­ści ośle­pia się i opusz­cza ro­dzinne Teby. Jego hi­sto­ria po­ka­zuje, że w mi­to­lo­gii grec­kiej nie ma ucieczki przed losem – nawet bo­ha­te­ro­wie, któ­rzy sta­rają się unik­nąć swo­jej prze­zna­czo­nej roli, osta­tecz­nie muszą sta­wić czoła karze za swoje czyny, choćby były one wy­ni­kiem fatum, a nie świa­do­mych de­cy­zji.

Filozoficzne i literackie konteksty motywu

Fatum i prze­zna­cze­nie w mi­to­lo­gii grec­kiej

W mi­to­lo­gii grec­kiej wina i kara są czę­sto sple­cione z kon­cep­cją fatum – nie­uchron­nym losem, który de­ter­mi­nuje życie bo­ha­te­rów. Wiele mitów, jak hi­sto­ria Edypa, po­ka­zuje, że bo­ha­te­ro­wie, choć świa­domi swo­ich win lub nie, nie mogą uciec przed prze­zna­cze­niem. Fatum w mi­to­lo­gii grec­kiej działa nie­za­leż­nie od woli jed­nostki, a kara za po­peł­nione winy, nawet nie­za­mie­rzone, jest nie­unik­niona. W ten spo­sób mi­to­lo­gia grecka od­zwier­cie­dla pe­sy­mi­styczną wizję życia ludz­kiego, w któ­rym losy bo­ha­te­rów są z góry prze­są­dzone, a ich sta­ra­nia, by unik­nąć prze­zna­cze­nia, czę­sto pro­wa­dzą do jesz­cze więk­szej tra­ge­dii.

Spra­wie­dli­wość boska a ludzka

Kara w mi­to­lo­gii grec­kiej nie za­wsze jest po­strze­gana jako forma ze­msty – czę­sto pełni funk­cję przy­wró­ce­nia rów­no­wagi mo­ral­nej i ko­smicz­nej. Bo­go­wie greccy nie to­le­rują na­ru­sze­nia zasad, które usta­no­wili, a kara staje się na­rzę­dziem przy­wra­ca­nia har­mo­nii. Jed­nakże kara bywa cza­sem nie­spra­wie­dliwa z per­spek­tywy ludz­kiej mo­ral­no­ści – po­staci takie jak Edyp czy Ore­stes po­no­szą kon­se­kwen­cje dzia­łań, które wy­ni­kają z nie­uchron­no­ści losu lub obo­wiąz­ków, które mu­sieli wy­peł­nić. Ten du­alizm spra­wie­dli­wo­ści – bo­skiej i ludz­kiej – jest klu­czowy dla zro­zu­mie­nia mi­to­lo­gii grec­kiej, gdzie kara za winy czę­sto ma wy­miar trans­cen­dentny i wy­kra­cza poza ludz­kie poj­mo­wa­nie spra­wie­dli­wo­ści.

Fi­lo­zo­fia sto­icka i wina jako nie­unik­niony ele­ment życia

Fi­lo­zo­fo­wie sto­iccy, tacy jak Epik­tet i Marek Au­re­liusz, pod­kre­ślali, że czło­wiek po­wi­nien ak­cep­to­wać swoje prze­zna­cze­nie i uzna­wać kary za na­tu­ralną część życia. Sto­icyzm uczył, że wina nie za­wsze jest wy­ni­kiem złej woli, ale czę­sto wy­nika z nie­wie­dzy lub ogra­ni­czeń ludz­kiej na­tury. Kara, we­dług sto­ików, nie po­winna być po­strze­gana jako zło, ale jako forma edu­ka­cji i przy­wra­ca­nia po­rządku we­wnętrz­nego. Tę fi­lo­zo­fię można za­sto­so­wać do in­ter­pre­ta­cji mi­to­lo­gii grec­kiej, gdzie kara, choć czę­sto su­rowa, jest po­strze­gana jako nie­od­łączna część życia i na­rzę­dzie przy­wra­ca­nia rów­no­wagi w świe­cie.

Przykłady literackie

„Król Edyp” So­fo­klesa

Tra­ge­dia So­fo­klesa po­ka­zuje, jak wina i kara są ze sobą sple­cione w nie­uchron­nym cyklu losu. Edyp, pró­bu­jąc uciec przed prze­po­wied­nią, nie­świa­do­mie ją speł­nia, co pro­wa­dzi do jego osta­tecz­nego upadku. Jego hi­sto­ria to kla­syczny przy­kład, jak wina może być nie­za­mie­rzona, ale kara – nie­uchronna. So­fo­kles uka­zuje, że nawet nie­wie­dza nie chroni przed kon­se­kwen­cjami, a każdy musi po­nieść od­po­wie­dzial­ność za swoje czyny, choćby były one wy­ni­kiem fatum.

„Zbrod­nia i kara” Fio­dora Do­sto­jew­skiego

Ra­skol­ni­kow, główny bo­ha­ter po­wie­ści Do­sto­jew­skiego, zmaga się z mo­ral­nym cię­ża­rem swo­jej zbrodni. W jego przy­padku kara przy­biera formę we­wnętrz­nego cier­pie­nia, które staje się dla niego nie do znie­sie­nia. Do­sto­jew­ski ana­li­zuje psy­cho­lo­giczne aspekty winy i po­ka­zuje, że kara nie za­wsze jest wy­mie­rzana przez spo­łe­czeń­stwo – czło­wiek sam może stać się swoim naj­gor­szym sę­dzią, a jego we­wnętrzny kon­flikt może być znacz­nie bar­dziej do­tkliwy niż fi­zyczne kon­se­kwen­cje.

„Ham­let” Wil­liama Szek­spira

Po­stać Ham­leta zmaga się z kwe­stią winy i kary, kiedy pra­gnie po­mścić śmierć swo­jego ojca. Jego we­wnętrzne roz­terki i zwąt­pie­nie w sens swo­ich dzia­łań pro­wa­dzą do tra­gicz­nych kon­se­kwen­cji dla niego sa­mego i ca­łego oto­cze­nia. Ham­let staje się sym­bo­lem mo­ral­nego dy­le­matu – po­mię­dzy obo­wiąz­kiem a oso­bi­stymi wąt­pli­wo­ściami – co osta­tecz­nie pro­wa­dzi do jego upadku.

„Dziady cz. III” Adama Mic­kie­wi­cza

Kon­rad, główny bo­ha­ter Dzia­dów cz. III, po­nosi mo­ralną winę za swoją pychę, pró­bu­jąc zrów­nać się z Bo­giem i prze­jąć kon­trolę nad losem na­rodu. Jego kara przy­cho­dzi w po­staci du­cho­wego cier­pie­nia i od­rzu­ce­nia przez Boga, co pro­wa­dzi go do we­wnętrz­nej walki o od­ku­pie­nie. Mic­kie­wicz uka­zuje, jak po­ję­cie winy i kary może przy­bie­rać formę me­ta­fi­zyczną, gdzie kara wy­nika z na­ru­sze­nia po­rządku du­cho­wego.

Konteksty historyczne i społeczne

Prawo i kara w sta­ro­żyt­nej Gre­cji

W sta­ro­żyt­nej Gre­cji kara była ści­śle zwią­zana z po­ję­ciem spra­wie­dli­wo­ści. Za­sada „oko za oko” obo­wią­zy­wała w wielu sys­te­mach praw­nych, a prze­stęp­stwa takie jak za­bój­stwo czy zła­ma­nie bo­skich praw mu­siały być su­rowo ka­rane. W mi­to­lo­gii kara czę­sto miała rów­nież wy­miar edu­ka­cyjny – przy­po­mi­nała spo­łe­czeń­stwu o ko­niecz­no­ści prze­strze­ga­nia zasad, za­równo bo­skich, jak i mo­ral­nych.

Współ­cze­sne kon­tek­sty winy i kary

We współ­cze­snym świe­cie motyw winy i kary nadal od­grywa klu­czową rolę w sys­te­mach praw­nych i mo­ral­nych. Kara za winy, nie­za­leż­nie od tego, czy ma cha­rak­ter spo­łeczny, prawny czy mo­ralny, jest po­strze­gana jako na­rzę­dzie przy­wra­ca­nia rów­no­wagi. W sys­te­mach de­mo­kra­tycz­nych kara jest wy­mie­rzana zgod­nie z za­sadą spra­wie­dli­wo­ści, ale rów­nież z myślą o re­so­cja­li­za­cji, co przy­po­mina sta­ro­żytną funk­cję kary jako środka na­praw­czego.

Wnioski

Motyw winy i kary, jak przed­sta­wia go Mi­to­lo­gia Jana Pa­ran­dow­skiego, sta­nowi cen­tralny ele­ment mi­to­lo­gii grec­kiej, w któ­rej każdy czyn, za­równo za­mie­rzony, jak i wy­ni­ka­jący z fatum, pro­wa­dzi do nie­uchron­nych kon­se­kwen­cji. Wina, czę­sto sple­ciona z losem bo­ha­te­rów, nie może być unik­nięta, a kara ma na celu przy­wró­ce­nie rów­no­wagi i po­rządku. Bo­go­wie greccy wy­mie­rzają su­rową spra­wie­dli­wość, a bo­ha­te­ro­wie muszą po­nieść od­po­wie­dzial­ność za swoje czyny, nawet jeśli ich dzia­ła­nia były nie­za­mie­rzone.

W li­te­ra­tu­rze motyw ten po­zo­staje nie­zwy­kle ak­tu­alny, po­ka­zu­jąc, że każda wina, nie­za­leż­nie od in­ten­cji, wy­maga za­dość­uczy­nie­nia. Kara, choć bo­le­sna, staje się na­rzę­dziem mo­ral­nej od­nowy i przy­wra­ca­nia po­rządku, co spra­wia, że motyw winy i kary sta­nowi jeden z naj­bar­dziej uni­wer­sal­nych te­ma­tów w li­te­ra­tu­rze i fi­lo­zo­fii, od sta­ro­żyt­no­ści po współ­cze­sność.

—————

Mi­łość sil­niej­sza niż śmierć. Omów zagadnienie na podstawie Mi­to­lo­gii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Motyw: Mi­łość sil­niej­sza niż śmierć na podstawie Mi­to­lo­gii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego

Opis mo­tywu:

Motyw mi­ło­ści, która oka­zuje się sil­niej­sza niż śmierć, to jeden z naj­star­szych te­ma­tów li­te­ra­tury, sztuki i mi­to­lo­gii. W mi­tach grec­kich, szcze­gó­łowo opi­sa­nych przez Jana Pa­ran­dow­skiego w Mi­to­lo­gii, mi­łość sta­nowi siłę, która po­trafi prze­kra­czać gra­nice życia i śmierci. Bo­ha­te­ro­wie, na­pę­dzani uczu­ciem mi­ło­ści, są go­towi sta­wić czoła śmierci, a nawet wy­zwać sa­mych bogów pod­zie­mia, by od­zy­skać uko­chaną osobę. Choć nie za­wsze udaje im się od­wró­cić nie­uchron­ność losu, ich po­stawa i po­świę­ce­nie do­wo­dzą, że mi­łość może być po­tęż­niej­sza od śmierci i prze­trwać na in­nych po­zio­mach – emo­cjo­nal­nym, du­cho­wym lub sym­bo­licz­nym.

Analiza motywu na podstawie Mi­to­lo­gii Jana Parandowskiego

Jan Pa­ran­dow­ski w Mi­to­lo­gii przed­sta­wia wiele przy­kła­dów, w któ­rych mi­łość zdolna jest prze­kro­czyć gra­nice śmierci, a bo­ha­te­ro­wie go­towi są pod­jąć ry­zyko, by oca­lić swo­ich uko­cha­nych lub przy­naj­mniej po­łą­czyć się z nimi po śmierci. Mi­łość, za­równo ro­man­tyczna, jak i ro­dzi­ciel­ska, jest w tych hi­sto­riach po­strze­gana jako siła na tyle po­tężna, że zmu­sza bo­ha­te­rów do walki z prze­zna­cze­niem i śmier­cią, nawet jeśli czę­sto koń­czy się to tra­gicz­nymi kon­se­kwen­cjami.

Przykłady z mitologii greckiej:

1. Or­fe­usz i Eu­ry­dyka

Mit o Or­fe­uszu i Eu­ry­dyce to jedna z naj­bar­dziej zna­nych opo­wie­ści o mi­ło­ści, która jest sil­niej­sza niż śmierć. Or­fe­usz, słynny muzyk, i jego żona Eu­ry­dyka są nie­roz­łączną parą. Kiedy Eu­ry­dyka umiera po uką­sze­niu przez węża, Or­fe­usz nie może po­go­dzić się z jej stratą i po­sta­na­wia udać się do kra­iny zmar­łych, aby od­zy­skać swoją uko­chaną. Jego nie­zwy­kła mu­zyka wzru­sza Ha­desa i Per­se­fonę, wład­ców pod­zie­mia, któ­rzy zga­dzają się zwró­cić mu Eu­ry­dykę pod wa­run­kiem, że nie obej­rzy się na nią, do­póki oboje nie wyjdą z pod­ziem­nego świata. Mimo tego, że Or­fe­usz nie wy­trzy­muje próby i na końcu po­dróży od­wraca się, tra­cąc Eu­ry­dykę na za­wsze, jego de­ter­mi­na­cja i go­to­wość do zej­ścia do Ha­desu dla mi­ło­ści po­ka­zują, że mi­łość była dla niego po­tęż­niej­sza niż strach przed śmier­cią. Choć fi­zycz­nie nie zdo­łał jej po­ko­nać, jego uczu­cie po­zo­stało wieczne, czy­niąc z tej hi­sto­rii sym­bol mi­ło­ści, która prze­trwa wszel­kie prze­szkody, nawet śmierć.

2. Per­se­fona i De­me­ter

Mi­łość matki do córki w micie o Per­se­fo­nie i De­me­ter sta­nowi po­tężną siłę, która do­słow­nie zmie­nia bieg na­tury i cykl pór roku. Kiedy Hades po­rywa Per­se­fonę, aby uczy­nić ją swoją żoną w pod­ziem­nym świe­cie, jej matka, De­me­ter, po­grąża się w głę­bo­kiej roz­pa­czy. Mi­łość De­me­ter do córki jest tak silna, że prze­staje speł­niać swoje obo­wiązki bo­gini uro­dzaju, co po­wo­duje, że zie­mia staje się ja­łowa, a ludz­ko­ści grozi wy­gi­nię­cie. W efek­cie Zeus in­ter­we­niuje i na­ka­zuje Ha­de­sowi po­zwo­lić Per­se­fo­nie spę­dzać część roku na ziemi z matką. Mi­łość De­me­ter nie po­zwala jej po­go­dzić się ze śmier­cią córki, a jej nie­ustę­pliwa walka spra­wia, że Per­se­fona wraca do świata ży­wych na kilka mie­sięcy każ­dego roku, co sym­bo­li­zuje od­ro­dze­nie na­tury i po­czą­tek wio­sny. Mit ten uka­zuje, że mi­łość matki jest po­tęż­niej­sza niż śmierć, zdolna wpły­nąć na po­rzą­dek świata i prze­mie­nić nie­uchron­ność śmierci w cy­kliczne od­ro­dze­nie.

3. Psy­che i Eros

Mit o Psy­che i Ero­sie to piękna opo­wieść o mi­ło­ści, która prze­zwy­cięża prze­ciw­no­ści losu, w tym śmierć. Psy­che, śmier­telna ko­bieta o nie­zwy­kłej uro­dzie, za­ko­chuje się w bogu mi­ło­ści Ero­sie. Ich mi­łość jest jed­nak na­ra­żona na liczne próby i prze­szkody, które sta­wia przed nimi Afro­dyta, matka Erosa, nie­chętna temu związ­kowi. Psy­che, mimo trud­nych wy­zwań, w końcu zdo­bywa serce Erosa. Jed­nak zanim to na­stę­puje, musi zejść do Ha­desu, aby wy­peł­nić jedno z zadań Afro­dyty. Pod­czas tej misji Psy­che do­świad­cza śmierci, ale dzięki mi­ło­ści Erosa zo­staje przy­wró­cona do życia i uczy­niona nie­śmier­telną. Ich hi­sto­ria uka­zuje, że mi­łość, nawet mię­dzy śmier­telną ko­bietą a bo­giem, może prze­zwy­cię­żyć wszyst­kie prze­szkody, a nawet śmierć, by osta­tecz­nie prze­trwać na wiecz­ność.

4. Hero i Le­an­der

Choć ta hi­sto­ria nie jest tak sze­roko oma­wiana w Mi­to­lo­gii Pa­ran­dow­skiego, sta­nowi ważny przy­kład w mi­to­lo­gii grec­kiej. Hero była ka­płanką Afro­dyty, a Le­an­der jej ko­chan­kiem, który każ­dej nocy prze­pły­wał cie­śninę Hel­le­spont, by się z nią spo­tkać. Mi­łość Le­an­dra była tak silna, że nawet burz­liwa po­goda i nie­bez­pieczne wody nie po­wstrzy­mały go przed próbą prze­pły­nię­cia do swo­jej uko­cha­nej. Nie­stety pew­nej nocy Le­an­der uto­nął, a gdy Hero zo­ba­czyła jego ciało, zroz­pa­czona sko­czyła do morza, by do­łą­czyć do niego w śmierci. Ta hi­sto­ria, choć koń­czy się tra­gicz­nie, uka­zuje po­tęgę mi­ło­ści, która była dla bo­ha­te­rów sil­niej­sza niż życie, pro­wa­dząc ich do wspól­nej śmierci, w któ­rej, jak można przy­pusz­czać, od­na­leźli wieczne zjed­no­cze­nie.

Filozoficzne i literackie konteksty motywu

Pla­ton: Mi­łość jako droga do nie­śmier­tel­no­ści

W fi­lo­zo­fii Pla­tona mi­łość, zwłasz­cza eros, jest siłą pro­wa­dzącą czło­wieka do nie­śmier­tel­no­ści, nie tylko w sen­sie du­cho­wym, ale rów­nież po­przez two­rze­nie i kon­tem­pla­cję piękna. W Uczcie Pla­ton opi­suje mi­łość jako dą­że­nie duszy do wiecz­nego piękna i prawdy, które prze­kra­czają gra­nice śmier­tel­no­ści. W tym sen­sie mi­łość nie tylko po­ko­nuje śmierć, ale rów­nież pro­wa­dzi czło­wieka ku wiecz­nym war­to­ściom, które trwają poza do­cze­snym ży­ciem.

Ro­man­tyzm: Mi­łość tra­giczna i nie­śmier­telna

W li­te­ra­tu­rze ro­man­tycz­nej, zwłasz­cza w dzie­łach ta­kich jak Romeo i Julia Szek­spira czy Tri­stan i Izolda, mi­łość sil­niej­sza niż śmierć jest klu­czo­wym te­ma­tem. Bo­ha­te­ro­wie ro­man­tyczni, za­in­spi­ro­wani mi­to­lo­gią, wie­rzą w mi­łość, która prze­trwa wszel­kie prze­ciw­no­ści, nawet śmierć. Choć czę­sto koń­czy się to tra­giczną śmier­cią, ich uczu­cia trwają po śmierci, dając wyraz idei mi­ło­ści nie­śmier­tel­nej, która prze­trwa wszel­kie próby i ogra­ni­cze­nia życia.

Mit wiecz­nego od­ro­dze­nia w kul­tu­rze

W wielu kul­tu­rach, w tym w sta­ro­żyt­nej Gre­cji, mi­łość wią­zała się z ideą od­ro­dze­nia. Mit Per­se­fony, która każ­dego roku wraca z pod­ziemi, sym­bo­li­zuje cy­kliczne od­ra­dza­nie się na­tury i życia, co jest me­ta­forą mi­ło­ści prze­trwa­ją­cej śmierć. W tym sen­sie mi­łość, zwłasz­cza ta ro­dzi­ciel­ska, jak mię­dzy De­me­ter a Per­se­foną, staje się nie tylko oso­bi­stym uczu­ciem, ale rów­nież siłą o ko­smicz­nym zna­cze­niu, za­pew­nia­jącą trwa­łość życia i przy­wra­ca­jącą har­mo­nię światu.

Przykłady literackie

„Romeo i Julia” Wil­liama Szek­spira

Mi­łość mię­dzy Ro­meem i Julią jest na tyle silna, że bo­ha­te­ro­wie de­cy­dują się na śmierć, nie mogąc żyć bez sie­bie. Choć ich hi­sto­ria koń­czy się tra­gicz­nie, to wła­śnie mi­łość staje się nie­śmier­telna, prze­kra­cza­jąc gra­nice śmierci i sta­jąc się wiecz­nym sym­bo­lem uczu­cia, które prze­trwało wszel­kie prze­ciw­no­ści.

„Tri­stan i Izolda”

Ko­lejna kla­syczna opo­wieść o mi­ło­ści, która prze­trwała śmierć, to hi­sto­ria Tri­stana i Izoldy. Mimo prze­szkód i oko­licz­no­ści, które stoją na dro­dze ich mi­ło­ści, bo­ha­te­ro­wie nie­ustan­nie dążą do sie­bie, aż w końcu ich mi­łość trium­fuje, nawet po ich śmierci, co sym­bo­li­zuje wieczną na­turę uczu­cia.

„Dziady” cz. IV Adama Mic­kie­wi­cza

W czwar­tej czę­ści Dzia­dów