Przyroda Powiatu Rypińskiego ebook

PRZYRODA

POWIATU RYPIŃSKIEGO

pod redakcją

Marka Stanisława Tyburskiego

Dziękuję za pomoc w opracowaniu Teresie Mucha, Tomaszowi Sajnóg, Mirosławowi Murawskiemu, Monice Tomaszewskiej, Joannie Domrowskiej, Dorocie Rumuńskiej, Krzysztofowi Żebrowskiemu i Tomaszowi Sugalskiemu. Słowa podziękowania kieruję do Pawła Zgórzyńskiego Radnego Sejmiku za pomoc w wydaniu. Szczególne wyrazy wdzięczności składam mojej żonie Jolancie.

Marek Stanisław Tyburski

Redaktor

dr inż. Marek Stanisław Tyburski

Zdjęcia:

Marcin Karasiński, Mirosław Murawski, Monika Tomaszewska, Józef Darmofalski, Krzysztof Wysocki, Lidia Rutkowska, Marek Stanisław Tyburski

Rysunki:

Karol Grączewski, Marek Stanisław Tyburski

Zdjęcie na okładce:

Staw na Rypienicy w Kamionce, fot. Marek Stanisław Tyburski

Opracowanie graficzne i DTP

Marek Kamiński

Wydano na zlecenie

Powiatu Rypińskiego87-500 Rypin, ul. Warszawska 38tel. 54 280 24 32www.powiatrypinski.pl

Dofinansowano ze środków

Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiskai Gospodarki Wodnej w Toruniu

Polskie Wydawnictwa ReklamoweToruń 2017

Polskie Wydawnictwa Reklamowe

www.pwr.com.pl

Wydanie II

ISBN: 978-83-62826-96-4

Spis treści

1. Wstęp

2. Ogólna charakterystyka powiatu

3. Środowisko geograficzne

3.1. Rzeźba terenu

3.2. Geologia i gleby

3.3. Klimat

3.4. Ogólna charakterystyka jezior powiatu

3.4.1. Jezioro Urszulewskie

3.4.2. Jezioro Żalskie (Wielgie)

3.4.3. Jezioro Długie

3.4.4. Jezioro Kleszczyńskie (Kleszczyn)

3.4.5. Jezioro Skrwilno

3.4.6. Jezioro Ostrowickie

3.4.7. Jezioro Trębińskie (Trębin)

3.4.8. Jezioro Ruda (Rudzkie)

3.4.9. Jezioro Kiełpińskie

3.4.10. Jezioro Nadroskie (Sitnica)

3.4.11. Jezioro Ugoszcz

3.4.12. Jezioro Czarownica (Borzymińskie)

3.4.13. Jezioro Sadłowskie

3.4.14. Jezioro Brzuskie

3.4.15. Jezioro Kopiec (Żalskie Małe)

3.4.16. Jezioro Głęboczek

3.4.17. Jezioro Kościan (Rogówko)

3.4.18. Jezioro Okonin

3.4.19. Jezioro Parowskie (Radzynek)

3.4.20. Jezioro Łączonek

3.4.21. Jezioro Bobrówiec

3.4.22. Jezioro Rojewskie

3.4.23. Jezioro Kocioł (Somsiory)

3.4.24. Jeziorko ZS nr 4 Nadróż

3. 5. Opis zbiornika wodnego Kupno-Lamkowizna

3. 6. Charakterystyka rzek powiatu

3. 6. 1. Rzeka Drwęca

3. 6. 2. Rzeka Rypienica

3. 6. 3. Rzeka Ruziec

3. 6. 4. Rzeka Skrwa Prawa

3. 6. 5. Struga Okalewka

4. Środowisko przyrodnicze

4. 1. Grzyby

4. 2. Świat roślin

4. 2. 1. Lasy i zadrzewienia

4. 2. 2. Lęki i torfowiska

4. 3. 3. Parki miejskie i przydworskie

4. 3. Świat zwierząt

4. 3. 1. Owady

4. 3. 2. Mięczaki

4. 3. 3. Ryby

4. 3. 4. Płazy

4. 3. 5. Gady

4. 3. 6. Ptaki

4. 3. 7. Ssaki

4. 3 7. 1. Bobry w powiecie rypińskim

5. Formy ochrony przyrody

5. 1. Rezerwaty przyrody

5. 1. 1. Rezerwat przyrody „Okalewo"

5. 1. 2. Rezerwat przyrody „Tomkowo"

5. 1. 3. Rezerwat przyrody „Rzeka Drwęca"

5. 2. Obszary chronionego krajobrazu

5. 2. 1. Źródła Skrwy

5. 2. 2. Dolina Drwęcy

5. 2. 3. Formy Zbójeńskie

5. 3. Natura 2000

5. 4. Pomniki przyrody

5. 5. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów

5. 6. Użytki ekologiczne

5. 7. Zielone płuca Polski

6. Gospodarka łowiecka

7. Ochrona środowiska

8. Edukacja ekologiczna

Bibliografia

Spis tabel

Szanowni Państwo,

Z przyjemnością składam na Państwa ręce drugie wydanie „Przyrody Powiatu Rypińskiego". Niniejsza praca to kontynuacja publikacji, która ukazała się w 2013 roku. Opracowanie stanowi kolejną próbę usystematyzowania i całościowego scharakteryzowania walorów przyrodniczych Powiatu Rypińskiego.

Ziemia rypińska to centrum niepowtarzalnych, urokliwych zakątków naturalnych. Obserwując Powiat przez pryzmat krajobrazu oraz występujących warunków naturalnych, możemy dostrzec wielogatunkowe okazy flory i fauny, które budzą zainteresowanie zarówno początkujących, jak i doświadczonych miłośników przyrody. Walory środowiska zewnętrznego występujące na terenie Powiatu Rypińskiego nie tylko przyciągają badaczy i fotografów, lecz również osoby ceniące spokój i kontakt z naturą.

Charakterystyczne ukształtowanie terenu wraz z centralnym położeniem prowadzi do krzyżowania się szlaków różnorodnych gatunków zwierząt, tworzących rozbudowany ekosystem przyrodniczy, który stanowi wizytówkę Naszego Powiatu.

Zróżnicowana forma terenu, na którym przeważają obszary leśne i akweny wodne to wymarzone miejsce dla miłośników aktywnego wypoczynku na łonie natury. Na terenie Powiatu Rypińskiego znajduje się 25 jezior, bogatych w rozmaite gatunki ryb, o powierzchni powyżej 1 ha. Natomiast Dolina Drwęcy, w której ze względu na czystość wody występują ryby łososiowate to obowiązkowy przystanek entuzjastów wędkarstwa.

Miłośników przyrody, amatorów aktywnego wypoczynku zapraszamy do bliższego poznania zakątków naturalnych Powiatu Rypińskiego. Jestem przekonany, że pobyt w naszej lokalnej ojczyźnie dostarczy Państwu wielu niezapomnianych przeżyć.

Przyroda Powiatu Rypińskiego jest bogata w różnorodność gatunków. Warto ją dostrzec, docenić i uszanować. To nasz obowiązek! Pozwólmy następnym pokoleniom cieszyć się pięknem otaczającego świata.

Życzę Państwu miłej lektury

Zbigniew Zgórzyński

Starosta Rypiński

1. Wstęp

Powiat rypiński ze względu na położenie, ukształtowanie terenu, występujące tu siedliska roślin i zwierząt tworzy obraz urozmaicony i bardzo ciekawy. Podział na trzy różne pod względem pochodzenia rejony fizyczno-geograficzne daje przekrój szaty roślinnej niemalże całego kraju, a położenie centralne powoduje, że przecinają się tu szlaki wędrowne wielu gatunków świata zwierząt, tworząc bogaty ekosystem przyrodniczy.

Zróżnicowana rzeźba terenu Pojezierza Dobrzyńskiego, pola Równiny Urszulewskiej, doliny meandrujących rzek Drwęcy i Rypienicy, piękne lasy i malowniczo położone jeziora otoczone kwiecistymi łąkami wśród pagórków pokrytych łanami zbóż tworzą niezapomniany obraz przyrody powiatu rypińskiego.

Myślę, że dotychczas za mało uwagi poświęcono urokom natury naszego powiatu. Przechodząc obok, nie zauważamy, jakie piękno znajduje się wokół nas, nie widzimy walorów otaczającego nas środowiska i nie doceniamy bogactwa natury. Żeby móc ją docenić, trzeba ją poznać. Żeby ją poznać, wystarczy zatrzymać się na chwilę, zauważyć wartość nie tylko ekonomiczną, ale również zdrowotną czy estetyczną i dostrzec urzekające piękno, a może i zadumać nad złożonością otaczającego nas środowiska. Zobaczymy wtedy, że w świecie nie jesteśmy sami i musimy nauczyć się żyć wśród innych istnień, zauważyć ich potrzeby. Nie możemy zniszczyć tego, co przez wieki wytworzyła wokół nas natura, musimy umiejętnie współpracować z otaczającą nas przyrodą, aby następne pokolenia mogły również ją podziwiać.

We wcześniejszym wydaniu „Jeziora i Rzeki Powiatu Rypińskiego" z 2011 roku, zwróciłem uwagę na istotne elementy rypińskiej przyrody, jakim są jeziora i rzeki. Następna publikacja „Przyroda Powiatu Rypińskiego" z 2013 roku, była pierwszą próbą całościowego zebrania wiedzy o środowisku przyrodniczym powiatu rypińskiego. Mimo dużego (1000 szt.) nakładu, książka w ciągu dwóch lat rozeszła się i została podjęta decyzja o wznowieniu wydania.

W nowym opracowaniu „Przyroda Powiatu Rypińskiego" z 2017 roku podobnie jak w pierwszym wydaniu staraliśmy się przybliżyć zagadnienia, które naszym zdaniem są istotne i ciekawe, oraz pokazać mało znane, a bardzo piękne zakątki. Odpowiadając na wnioski czytelników, zostały opisane wszystkie jeziora i rzeki. Zostały również zaktualizowane dane statystyczne i uwzględniono aktualne badania stanu czystości rzek i stanu ekologicznego jezior. Nie wszystko jednak da się opisać w jednej publikacji, ponieważ temat przyrody jest niewyczerpalny, ogromny, zagadkowy dla wielu z nas i niezwykle interesujący.

Życzę, aby lektura tego wznowionego, zaktualizowanego i uzupełnionego opracowania stała się inspiracją do obserwowania otaczającego nas świata i dała podstawy do poznania go, a także wzbudziła w nas chęć głębszego poznawania i doznawania radości obcowania z otaczającą nas przyrodą.

Rypin, Październik 2017

Marek Stanisław TyburskiWicestarosta Rypiński

2. Ogólna charakterystyka powiatu

Powiat rypiński położony jest we wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego. Od północy graniczy z powiatem brodnickim, od wschodu z województwem mazowieckim (powiaty: żuromiński i sierpecki), od południa z powiatem lipnowskim i od zachodu z powiatem golubsko-dobrzyńskim.

Powiat rypiński obejmuje obszar 58 650 ha, który zamieszkuje 44 917 mieszkańców (tab. 1). W skład powiatu wchodzi 6 gmin; miasto Rypin, gminy: Brzuze, Rogowo, Rypin, Skrwilno i Wąpielsk. W granicach powiatu znajduje się 98 sołectw i 119 miejscowości.

Ze względów historycznych powiat rypiński należy do Ziemi Dobrzyńskiej, znajdującej się w trójkącie między rzekami: Wisłą, Drwęcą i Skrwą Prawą.

Krajobraz powiatu rypińskiego z Jeziorem Długim i Jeziorem Trąbińskim

Tabela 1. Charakterystyka ogólna gmin powiatu rypińskiego na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Rypinie, stan na dzień 1 stycznia 2017 r.

JST

Ludność

Liczba sołectw

Powierzchnia ogólna gruntów w ha

Użytki rolne

Ogółem

W tym

Razem

Na 1 [km2]

[ha]

[%]

Grunty orne w ha

Łąki, pastwiska w ha

Miasto Rypin

16 343

1491

0

1096

685

63

492

102

Gmina Brzuze

5455

63

17

8650

7330

85

6447

349

Gmina Rogowo

4970

36

22

13 994

8594

61

5893

1890

Gmina Rypin

7596

58

24

13 186

11 522

87

9444

1199

Gmina Skrwilno

6117

49

19

12 389

8526

69

5174

2648

Gmina Wąpielsk

4436

48

16

9335

6687

72

5746

540

Razem Powiat

44 917

77

98

58 650

43 344

74

33 196

6728

3. Środowisko geograficzne

3.1 Rzeźba terenu

Według podziału fizyczno-geograficznego Polski J. Kondrackiego powiat rypiński jest położony w prowincji Niż Środkowoeuropejski, w podprowincji Niziny środkowopolskie, w makroregionie Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego, w obrębie mezoregionów: Pojezierza Dobrzyńskiego, Doliny Drwęcy i Równiny Urszulewskiej. Położenie powiatu w trzech odrębnych jednostkach fizyczno-geograficznych wpływa na jego duże zróżnicowanie krajobrazowe i przyrodnicze.

Zdecydowanie największy obszar powiatu zajmuje mezoregion Pojezierze Dobrzyńskie. W którym zróżnicowana rzeźba terenu została ukształtowana w okresie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego 17 tys. lat temu. Rzeźba tego terenu nosi ślady kolejnych etapów wycofywania się lodowca. Wysoczyznę morenową urozmaicają pagórki i wzgórza moren czołowych, jak również liczne formy wklęsłe: rynny polodowcowe i zagłębienia wytopiskowe. Wzniesienia poprzecinane zostały biegnącymi północnego zachodu na południowy wschód rynnami, zajętymi przez rzeki (Rypienica, Ruziec), liczne jeziora, strumyki, bagna i mokradła. Tworzą one piękny malowniczy krajobraz pojezierny. Duże zróżnicowanie rzeźby terenu i znaczne wzniesienia występują w gminie Brzuze i zachodniej części gminy

Krajobraz powiatu rypińskiego z Jeziorem Czarownica, Jeziorem Ostrowickim i Jeziorem Kieszczyńskim

Rogowo. Na obszarze znajdują się jeziora rynnowe, z których największym jest Jezioro Żarskie (162,5 ha) i najdłuższe Jezioro Długie (6400 m).

Wschodnia część powiatu należy do obszaru sandrowego i znajduje się w południowo-zachodniej części Równiny Urszulewskiej. Obszar ten nazywany jest sandrem dobrzyńskim lub sandrem Skrwy. Powierzchnia piaszczysto-żwirowego sandru jest lekko falista, z licznymi drobnymi zagłębieniami wytopiskowymi i płytkimi formami rynnowymi o podmokłym dnie. Na obszarze równiny znajdują się jeziora wytopiskowe, z których największym jest Jezioro Urszulewskie (293,1 ha).

3.2 Geologia i gleby

Budowa geologiczna determinuje występowanie złóż kopalin. Na terenie powiatu rypińskiego wysoczyzna morenowa zbudowana jest z glin i piasków zwałowych. Bogate złoża kruszywa naturalnego (piasku i żwiru) występuję na terenie między innymi Huty Chojno, Rogówka, Charszewa, Świeżaw, Pienina, Starego Kobrzyńca i Nowego Kobrzyńca w gminie Rogowo oraz Stępowa, Nowego Sadłowa i Puszczy Miejskiej w gminie Rypin.

Wschodnią i południową część powiatu zajmuje rozległa równina sandrowa zbudowana z piasków polodowcowych, gdzie również znajduję się mniejsze pokłady kruszywa.

Północny fragment powiatu, w obrębie doliny Drwęcy, charakteryzuje się występowaniem znacznych pokładów kruszywa w rejonie Radzik Dużych, Kupna, Lamkowizny, Łapinóża i Tomkowa w gminie Wępielsk.

Stan geologiczny zasobów piasku i żwiru w powiecie rypińskim na podstawie materiałów Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego są udokumentowane na 38274 tys. ton. Wydobyciem kruszyw zajmuje się zarejestrowanych 19 kopalń, a koncesje posiada 38 złóż: o zasobach rozpoznanych, eksploatowanych i z których wydobycie zostało zaniechane.

Znajdujące się duże pokłady glin na Pojezierzu Dobrzyńskim były wykorzystywane do produkcji cegły. Pod koniec lat 60 XX wieku zostały zamknięte cegielnie w Rusinowie i Gulbinach.

Krajobraz powiatu rypińskiego „Równina Urszulewska

Wypas bydła we wsi Zambrzyca

Surowce energetyczne reprezentowane są przez torfy, które na obszarze gminy Rogowo występują dość powszechnie. Wypełniają one wszystkie zagłębienia terenowe w obrębie wysoczyzny morenowej, jak również obszary sandrowe na Równinie Urszulewskiej. Przeciętna miąższość utworów torfowych waha się w granicach 1,5-2,0 m. Dominują jednak obszary, gdzie warstwa torfu jest znacznie cieńsza, gdyż pokłady o większej miąższości zostały wcześniej wyeksploatowane. Świadczą o tym liczne pozostałości, tzw. potorfia, które najczęściej tworzą niewielkie zbiorniki wodne o regularnych liniach brzegowych. Aktualnie w powiecie nie wydobywa się torfu i nie jest zarejestrowana żadna kopalnia.

Mapy geologiczne wskazują, że na terenie powiatu rypińskiego znajdują się pokłady gazu łupkowego. W latach 2010-2015 poszukiwano i badano wielkości złóż tego gazu. Do chwili obecnej nie udokumentowano zasobów gazu w naszym rejonie.

Na terenie powiatu występują wody głębinowe, wiekowo związane z trzeciorzędem i czwartorzędem. Największe zasoby wód podziemnych powiązane są z utworami wodonośnymi piętra czwartorzędowego, którego wody stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia ludności.

Powiat rypiński charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem glebowym. Na terenach wysoczyzny morenowej: strona północna, północno-zachodnia i część centralna powiatu posiadają gleby brunatne i płowe. Zostały one wytworzone z glin morenowych i piasków gliniastych. Są to najbardziej żyzne gleby w powiecie, na których intensywnie rozwija się rolnictwo. Wschodnia część powiatu należy do obszarów sandrowych, na których dominuję wytworzone z piasków gleby bielicoziemne (bielicowe, rdzawe). są to gleby bardzo lekkie i ubogie w składniki pokarmowe, a przez to mało przydatne w rolnictwie. W rynnach jeziornych, w dolinach rzek i na obszarach nizinnych występuję gleby bagienne (torfowe) i pobagienne (murszowe).

Największe powierzchnie gleb o wysokiej przydatności rolniczej (kompleksy 1-4) znajduję się w gminie Rypin po obu stronach rzeki Rypienicy, w gminie Brzuze i gminie Wępielsk. Niewielkie płaty dobrych gleb występuję w północno-zachodniej części gminy Skrwilno oraz w północnej części gminy Rogowo.

Z kolei największe powierzchnie gleb o średniej i niskiej przydatności rolniczej posiadają gminy Rogowo (ok. 80%) i Skrwilno (ok. 60%) oraz we wschodniej części gmina Rypin (ok. 20%).

Struktura użytkowania gleby, której użytki rolne stanowię ok. 74%, a grunty rolne ok. 57% ogólnej powierzchni powiatu, decyduje o jego rolniczym charakterze.

Zadrzewienie śródpolne

3.3 Klimat

Klimat powiatu rypińskiego cechuje duża zmienność i przejściowość. Cechy te wynikają z położenia, na które oddziałuje dość łagodny klimat morski (od strony zachodu) oraz zdecydowanie ostrzejszy klimat kontynentalny (od wschodu). Dlatego zimy w naszym powiecie bywają mroźne. Z analizy danych meteorologicznych z wielu lat wynika, że średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,2°C. Najchłodniejszymi miesiącami są styczeń (-3°C) i luty (-2,8°C), a najcieplejszymi lipiec (17,4°C) i sierpień (16,9°C).

Okres wegetacji trwa przeciętnie 170 dni. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 568 mm i w zależności od roku waha się od 480 do 680 mm. Największe opady notuje się w lipcu.

Na terenie powiatu rypińskiego przeważają wiatry zachodnie, natomiast rzadziej występują wiatry z południa i z północy.

Przedwiośnie - kwitnące kaczeńce na mokradłach

Barwy jesieni

3.4 Ogólna charakterystyka jezior w powiecie

Prawdziwym skarbem środowiska przyrodniczego powiatu rypińskiego są pięknie położone jeziora. Pełnią one wiele funkcji, między innymi ekologiczną, hydrologiczną, gospodarczą i turystyczną.

Na terenie naszego powiatu spotykamy się głównie z dwoma typami jezior - oprócz jezior rynnowych (15 szt.) występują także jeziora morenowe (wytopiskowe). Jeziora rynnowe (np. Długie, Trąbin, Czarownica) znajdują się w przegłębieniach w dnach rynien polodowcowych. Mają strome brzegi misy jeziornej i należą do zbiorników najgłębszych.

Z kolei jeziora morenowe (np. Skrwilno, Ugoszcz) charakteryzują się płaskim dnem, mają łagodne brzegi i są dość płytkie. Bardzo często są pozarastane roślinnością wodną wynurzoną i zanurzoną.

Na obszarze powiatu występują 24 jeziora o powierzchni ponad hektara i zbiornik wodny Kupno-Radziki oraz utworzony w ostatnich latach po rekultywacji żwirowni nowy zbiornik w Kobrzyńcu (tab. 2 i 3). Zajmują one ponad 1009 ha, co stanowi 1,72% powierzchni całkowitej powiatu.

Z sześciu jezior: Długie, Trąbin, Łączonek, Kiełpińskie, Czarownica i Sadłowskie wody odprowadza rzeka Rypienica. Z Jeziora Urszulewskiego i Skrwileńskiego nadmiar wody zbiera rzeka Skrwa. Najwięcej jezior (16) znajduje się w zlewni rzeki Ruziec. Praktycznie wszystkie jeziora naszego powiatu to zbiorniki odpływowe.

Najgłębsze w powiecie rypińskim jest jezioro Sitnica (21,2 m głębokości). Dużymi głębokościami wykazują się także jeziora: Długie (18,0 m), Żalskie (17,0 m), Trąbin (16,0 m), Okonin (15,0 m), Ruda (14,9 m) i Czarownica (14,7 m). Do najpłytszych jezior należą: Skrwilno (1,4 m), Ugoszcz (1,9 m) i Rojewskie (1,0 m).

Największa masa wody zgromadzona jest w jeziorach o największych powierzchniach i głębokościach: Żalskie (12184,8 tys. m3), Urszulewskie (7792,2 m3) i Długie (6966,1 m3).

Na granicy z powiatem lipnowskim leżą dwa jeziora. Otoczone lasami, 52 hektarowe Jezioro Sarnowskie, o głębokości 3 m i Jezioro Likieckie o powierzchni 52,5 ha, które jest bardzo płytkie, a jego maksymalna głębokość to 1,2 m.

Największym zagrożeniem z punktu widzenia ochrony środowiska w produkcji rolniczej jest spływ powierzchniowy azotanów i fosforanów, powodujący eutrofizację zbiorników wodnych i rzek. Badania WIOŚ Bydgoszcz wykazują, że wody każdego akwenu charakteryzują się różnymi parametrami fizykochemicznymi i zróżnicowaną podatnością na degradację. Jeziora są bogate w składniki pokarmowe. Dominują jeziora eutroficzne (żyzne), które położone są w zlewniach rolniczych i rolniczo-leśnych.

Możliwa jest poprawa jakości wód, poprzez działania ochronne polegające na redukcji zanieczyszczeń obszarowych pochodzących z intensywnie rozwijającego się rolnictwa. Trzeba zwiększyć strefę buforową wokół jeziora. W strefie tej powinny znaleźć się trwałe ekologiczne użytki zielone oraz zwiększona powierzchnia terenów zadrzewionych i zakrzewionych.

Biorąc pod uwagę dużą podatność na degradację większości jezior, szczególnej ostrożności i rozwagi wymaga lokalizacja gospodarki turystycznej. Dla zabezpieczenia środowiska i utrzymania czystości wód jeziora wskazane byłoby kompleksowe rozwiązanie gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej, aby te piękne jeziora mogły pozostać czyste i zasobne w ryby dla następnych pokoleń.

3.4.1 Jezioro Urszulewskie

Jezioro Urszulewskie położone jest na obszarach sandrowych Równiny Urszulewskiej, przez którą przebiega granica powiatów: rypińskiego i sierpec-kiego, a jednocześnie jest to pogranicze województw: kujawsko-pomorskiego i mazowieckiego. Znajduje się na terenie gmin Skrwilno i Szczutowo, w odległości ok. 15 km od Rypina przy drodze wojewódzkiej nr 560 Rypin -Sierpc.

Zbiornik ten powstał w wyniku wytopienia się brył martwego lodu zasypanego przez piaski sandrowe. Zajmuje powierzchnię 293,1 ha, przy czym 147 ha znajduje się w granicach powiatu rypińskiego. Posiada misę o wydłużonym kształcie, która gromadzi 7792,2 tys. m3 wody. Maksymalna długość jeziora wynosi 4575 m, a maksymalna szerokość 1080 m.

Stoki misy jeziornej łagodne, a dno płaskie lekko opadające w kierunku głębszych partii. Jest to jezioro stosunkowo płytkie, średnia głębokość wynosi 2,7 m, a maksymalna głębokość to 6,2 m. Na środku jeziora występuję płycizny, gdzie głębokość wody wynosi ok. 1 m.

Jest to jezioro przepływowe, połączone od strony wschodniej poprzez strugę Urszulewkę z rzekę Skrwą. Zasilane jest czterema ciekami, z których największy dopływa od Jeziora Szczutowskiego.

Powierzchnia zlewni całkowitej tego jeziora wynosi 29,5 km. Struktura użytkowania zlewni bezpośredniej jest urozmaicona, obejmująca lasy ok. 35%, łęki i pastwiska ok. 33%, resztę stanowię grunty orne i zabudowa letniskowa. Linia brzegowa wynosi 11200 m i jest słabo rozwinięta. Wschodni brzeg jest w części podmokły i częściowo zalesiony, natomiast zachodni i południowy zalesiony jest pięknym lasem sosnowym.

Wokół jeziora występuje roślinność wodna wynurzona, jak i zanurzona. W składzie roślinności wynurzonej, która obejmuje ok. 35 ha, dominuję: trzcina pospolita, pałka wąskolistna, sitowie, a zatoczka w południowo-wschodniej części jeziora jest całkowicie porośnięta grążelem żółtym. Wśród roślinności zanurzonej występuję rogatek sztywny, wywłócznik okółkowy i rdestnica.

Jezioro Skrwileńskie

Regaty windsurfingowe na Jeziorze Urszulewskim

Jezioro Urszulewskie

Zachód słońca nad Jeziorem Urszulewskim

Wędkarze na Jeziorem Urszuiewskim

Jezioro nie posiada punktowych źródeł zanieczyszczeń. Podatność na degradację wg WIOŚ Bydgoszcz jest niska i odpowiada III kategorii.

Według Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie stan czystości wody w jeziorze w 2005 roku uległ poprawie w porównaniu z wcześniejszymi badaniami. Jakość wody uległa zmianie z pozaklasowej na III klasę. Woda jeziora jest zasobna w związki organiczne, mineralne, fosfor i azot. Wysoka koncentracja chlorofilu wpływa na małą przezroczystość wody, która wynosiła 0,4 m. W okresie letnim występuję silne zakwity planktonu roślinnego, głównie sinic, których toksyny mogę powodować śnięcia ryb.

Jezioro jest własnością Skarbu Państwa, a dzierżawione jest przez Gospodarstwo Rybackie we Włocławku. Ukształtowanie jeziora i warunki ichtiologiczne kwalifikuję je do typu sandaczowego. Występuję tu sandacze, płocie, tołpygi, okonie, leszcze, węgorze, sumy, ukleje, szczupaki, liny, wzdręgi, krąpie i amury. Z informacji od wędkarzy wynika, że szczególnie należy nastawić się na połów sandaczy i węgorzy, ponieważ jest ich tu sporo i są duże.

Od strony zachodniej jeziora znajdują się dwa ośrodki

wypoczynkowe, na północy Ośrodek Urszulewo, a na południu Ośrodek Szczutowo. Po stronie północnej i północno-wschodniej jeziora, we wsi Urszulewo i Słupia usytuowane są liczne domki letniskowe i piękne działki rekreacyjne. Oprócz domków wypoczynkowych, placów zabaw i pól namiotowych znajduje się tu wypożyczalnia sprzętu wodnego, gdzie można wypożyczyć łódkę lub kajak. Dużą atrakcją może być przepłynięcie kajakiem poprzez labirynt trzcin, w którym znajdują się „uliczki" o szer. ok. 3 m, gdzie można obserwować ciekawe ptaki wodne: łabędzie nieme, różne gatunki kaczek, czaple siwe, żurawie, rycyki, trzciniaki, rybitwy, perkozy, łyski itp. Na jeziorze corocznie odbywają się zawody windsurfingowe.

3.4.2 Jezioro Żalskie (Wielgie)

Posiada zwierciadło wody o powierzchni wynoszącej 162,5 ha, magazynuje 12185 m3 wody i jest największym zbiornikiem w powiecie rypińskim. Położone na terenie gminy Brzuze, od południowej strony graniczy z gminą Rogowo.

Zbiornik ten ma kształt zbliżony do litery „L" i jest jeziorem rynnowo-morenowym składającym się jakby z „dwóch" akwenów. Po stronie wschodniej brzegi są najczęściej niskie i łagodne o dość

Wędkowanie o poranku na Jeziorze Żałe

rozległej strefie przybrzeżnej. W tej części jezioro jest najszersze i odległość między brzegami wynosi ok. 970 m, a także otoczone jest licznymi terenami bagiennymi. Po stronie zachodniej brzegi jeziora są bardziej strome, rynnowe o wąskiej strefie przybrzeżnej.

Maksymalna głębokość wynosi 17 m i znajduje się w części zachodniej jeziora. Natomiast średnia głębokość wynosi 7,5 m. Linia brzegowa akwenu wynosi ok. 8800 m

Jest to jezioro przepływowe, zasilane przez płynącą od jeziora Kopiec rzekę Ruziec i inne niewielkie cieki, a także wody podziemne. Odpływ tej rzeki znajduje się na przeciwległym brzegu, po stronie północno-wschodniej jeziora. Szacuje się roczną wymianę wody na 3500 tys.m3, co daje niski wskaźnik wymiany na poziomie 29%.

Powierzchnia zlewni Jeziora Żalskiego wynosi 24,1 km2 i leży w dorzeczu rzeki Ruziec. W zlewni w strukturze użytków dominują pola uprawne i zajmują około 80% powierzchni. Lasy występują na zachodzie i południu jeziora i stanowią około 18% powierzchni zlewni.

Korzystne położenie jeziora i sprzyjające warunki naturalne wpływają na umiarkowaną podatność zbiornika na degradację. Z przeprowadzonych badań WIOŚ 2010 roku wynika, że końcowa ocena jakość wód jeziora (stan/potencjał ekologiczny) został zakwalifikowany jako dobry (klasa II) i jest dość stabilny, czyli nie zmieniła się znacząco w ostatnich latach. Do wskaźników, które istotnie obniżają jakość wody należy wymienić: wysoką koncentrację fosforu całkowitego i fosforanów oraz związków nieorganicznych, a także słabe natlenienie metalimnionu (od głębokości 5 m) i śladowe ilości tlenu w hypolimnionie (powyżej 10 m głębokości) połączone ze słabym doświetleniem.