Siła niedoskonałości. Dlaczego perfekcyjnie nie zawsze oznacza najlepiej ebook

Redaktor prowadzący: Justyna Dedio

Redakcja: Magdalena Binkowska

Korekta: Maria Szewczyk, eKorekta24.pl

Opracowanie graficzne: Eliza Goszczyńska, Grażyna Faltyn, Studio F

Skład, łamanie, rysunki: Maciej Łukaszewicz, www.skladdtp.pl

Projekt okładki: RJ Projekt Robert Jasiński

© Edgard 2014, 2018

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną oraz kopiowanie na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym skutkuje naruszeniem praw autorskich niniejszej publikacji.

Wydanie I książki ukazało się pt. Przekleństwo perfekcjonizmu. Dlaczego idealnie nie zawsze oznacza najlepiej.

Samo Sedno

Edgard

ul. Belgijska 11

02-511 Warszawa

tel./fax: (22) 847 51 23

e-mail: [email protected]

Zapraszamy do naszej księgarni internetowej: www.SamoSedno.com.pl

Informacje o nowościach i promocjach:

www.facebook.com/SamoSedno

ISBN 978-83-65884-51-0

wydanie II

Warszawa 2018

Skład wersji elektronicznej: Marcin Kapusta

konwersja.virtualo.pl

Książkę tę dedykuję:

Kasi Kasner – za długoletnią przyjaźń i nieocenione wsparcie

oraz

Witkowi Wójtowiczowi – za niestrudzoną wiarę we mnie.

Wstęp

Z moim perfekcjonizmem stoczyłam w życiu walkę. Motyw perfekcjonizmu oraz jego uwarunkowań osobowościowych i rodzinnych był również tematem mojej pracy magisterskiej. Niedawno podczas robienia porządków znalazłam stary kalendarz, na którego okładce wypisałam swoje życiowe motto: „Dobrze. Lepiej. Najlepiej. Nie ustawaj nigdy wcześniej. Nim dobre nie będzie lepsze. A lepsze najlepsze”. I poniżej: „Droga do sukcesu jest zawsze w budowie. Samokrytycyzm i niezadowolenie z siebie jest najlepszym motywatorem”. Nietrudno sobie wyobrazić, że takie podejście do życia rodzi wiele niebezpieczeństw. Uważam, że mój nacisk na doskonałość miał także dobre strony, jednak dużo częściej wywoływał zachowania destrukcyjne. Nie podejmowałam nowych działań ze strachu, że nie będę w danej dziedzinie najlepsza. Nieustanne porównywanie się z innymi i ciągłe myślenie o tym, jaka powinnam być, spędzały mi sen z powiek. Dopiero praca nad sobą sprawiła, że w dużej części pozbyłam się nieadaptacyjnych myśli i zachowań. Pomogły mi również ćwiczenia, które prezentuję w niniejszej książce. Perfekcjonizm omawiam z wielu perspektyw: osobistej, rodzinnej, na podstawie przeprowadzonych przeze mnie badań psychologicznych i najnowszej literatury.

Przykład

Rozdział 1Czym jest perfekcjonizm?

Z tego rozdziału dowiesz się:

> czy możesz zaliczyć się do grona perfekcjonistów;

> czy perfekcjonizm ułatwia, czy utrudnia osiągnięcie sukcesu;

> co się kryje pod pojęciem perfekcjonizmu zdrowego i niezdrowego.

Typy perfekcjonizmu

Czym tak naprawdę jest perfekcjonizm? To określenie jest często używane w języku potocznym – można usłyszeć: „Jestem perfekcjonistą”, „Robię coś perfekcyjnie” – ale istnieje wiele definicji tego zjawiska. Według słownika języka polskiego to: „dążenie do osiągnięcia doskonałości w czymś, często przesadne” oraz „stanowisko etyczne przyjmujące doskonałość osobistą za najwyższe dobro moralne”. Natomiast osoba dążąca do doskonałości to perfekcjonista2. Z powyższej definicji mogłoby wynikać, że jest to cecha pożądana, kojarząca się z pracowitością i wytrwałością. Tymczasem jej druga część mówi o tym, że „nadmierny perfekcjonizm jest w psychologii czasem nazywany dewiacją, która praktycznie uniemożliwia normalne funkcjonowanie”.

Perfekcjonista zawsze chce być najlepszy we wszystkim, co robi. Stawia sobie bardzo wysokie wymagania, które nie zawsze są realne i możliwe do spełnienia. Dominującą emocją dla takiej osoby jest odczuwanie strachu przed porażką w ważnych aspektach życia.

Paul Hewitt i Gordon Flett, kanadyjscy psychologowie badający zjawisko perfekcjonizmu, wyróżnili jego trzy rodzaje:

> zorientowany na siebie (self-oriented);

> zorientowany na innych (other-oriented);

> uwarunkowany społecznie (socially prescribed).

Pierwszy typ, zorientowany na siebie, polega na wymaganiu od siebie samego maksymalnie dobrego wykonania.

Przykład

Powyższy przykład pokazuje, że taki perfekcjonista wymaga perfekcji przede wszystkim od siebie. Ciężko pracuje, a w przypadku jakichkolwiek niepowodzeń koncentruje się na swoich upadkach. Jest samokrytyczny i skupiony na własnych niedociągnięciach. Niejednokrotnie osiąga wiele sukcesów i jest silnie zmotywowany. Takie osoby często przejawiają wiele cech przystosowawczych i potrafią sobie doskonale radzić z trudnościami, jednak w sytuacjach pewnego rodzaju stresu ten typ perfekcjonizmu bywa destruktywny. Nierzadko takim osobom trudno budować satysfakcjonujące relacje z powodu tego, że koncentrują się na sobie i reagują defensywnie na krytykę. Kobieta z powyższego przykładu mówi o tym, że umniejsza zasługi innych. Nie zawsze musi jednak tak być. Może być postrzegana jako miła i zabiegająca o sympatię, wynika to jednak najczęściej z chęci zrobienia dobrego wrażenia i lęku przed odrzuceniem.

Drugi typ, zorientowany na innych, wyznacza im nierealne standardy i nagradza ich tylko wtedy, gdy się do nich dostosują.

Przykład

W przykładzie łatwo zauważyć koncentrację na wymaganiu perfekcji od innych. Relacja z takimi osobami bywa trudna, bo często są krytyczne i apodyktyczne. Chciałyby kontrolować swoje otoczenie i okazują niecierpliwość, więc są postrzegane jako mało wrażliwe na potrzeby innych.

Trzeci rodzaj perfekcjonizmu, uwarunkowany społecznie, wiąże się z wiarą, że to inni wymagają od danej osoby doskonałości. Taki perfekcjonista żyje w przeświadczeniu, że tylko dzięki idealnemu wykonaniu zadań może zyskać akceptację.

Przykład

Kobieta z przykładu żywi przekonanie, że inni mają wobec niej wysokie oczekiwania. Uważa, że zostanie zaakceptowana tylko wtedy, gdy będzie wyjątkowa. Sądzi, że inni bacznie ją obserwują, oceniają i zauważą każde niedociągnięcie. Czuje presję ze strony otoczenia, aby być osobą doskonałą. Jeśli nie udaje jej się tych oczekiwań spełnić, gnębi ją poczucie winy. To powoduje, że często unika wchodzenia w nowe relacje, bo traktuje to jako sprawdzian.

Inny podział zakłada występowanie dwóch form perfekcjonizmu:

> zewnętrznego;

> wewnętrznego.

Zewnętrzny przymus dążenia do ideału to poczucie, że inni będą nas cenili tylko wtedy, gdy będziemy nieskazitelni. Takie osoby często doświadczają wrażenia nacisku i braku wsparcia ze strony otoczenia, czemu zazwyczaj towarzyszą objawy depresji i poczucia beznadziei. Perfekcjonizm zewnętrzny wiąże się z silną potrzebą zasłużenia sobie na uznanie w oczach innych. Wyznaczając sobie coraz to nowe cele, perfekcjonista próbuje zyskać akceptację otoczenia. Zjawisko to często odnosi się do dzieci, których rodzice tak postępują, o czym traktuje podrozdział „Perfekcjonistyczni rodzice”. Dzieci takich rodziców przejawiają predyspozycje do tego typu zachowań, ponieważ ciągle muszą udowadniać swoją wartość, chcąc zasłużyć na miłość. Uczą się w ten sposób błędnego toku myślenia: by zyskać aprobatę, muszę wciąż udowadniać, że jestem tego wart. Ma to ogromny wpływ na zaniżone poczucie własnej wartości u dziecka.

Perfekcjonizm wewnętrzny – wymaganie wysokich standardów od siebie – jest czynnikiem powodującym występowanie perfekcjonizmu zewnętrznego. Perfekcjonista wewnętrzny łatwiej radzi sobie z sytuacjami niskiego natężenia stresu niż zewnętrzny, ale częściej jest przygnębiony i podenerwowany, gdy coś idzie źle. Ponadto zawyżone wymagania w stosunku do siebie często przenoszą się na wymagania dotyczące wszystkich wokół: pracowników, znajomych, rodziny. To szczególnie niszczące dla bliskich związków interpersonalnych.

Zapamiętaj

Czy jesteś perfekcjonistą?

Być może zastanawiałeś się kiedyś nad tym, czy mógłbyś sam siebie nazwać perfekcjonistą. A może usłyszałeś od kogoś takie określenie – jako uznanie lub zarzut? Czy zdarza ci się, że masz trudność z osiąganiem celów, bo nadmiernie dbasz o detale? A może twoje cechy perfekcjonistyczne i szczegółowość są np. wartością w pracy, ale przeszkodą w życiu prywatnym? Czy uzależniasz swoje poczucie wartości od efektów pracy i sukcesów? O tym, czy jesteś perfekcjonistą, czy nie, nie decydują jakość twojej pracy czy ilość realizowanych planów. Można przykładowo porównać dwie osoby, które osiągają identyczne cele: dostają się na wymarzone studia, ciężko pracują, zdobywają dobrą pracę. Tymczasem proces dochodzenia do tych celów, towarzyszące im emocje, postawa w stosunku do siebie i innych różnią się zasadniczo w przypadku perfekcjonisty i kogoś, kto nie przejawia takich cech.

Jeśli na pytanie: „Czy jesteś perfekcjonistą?” jesteś skłonny odpowiedzieć twierdząco, to możesz mieć na myśli dwie różniące się postawy. Jedną można podsumować w następujący sposób: „Zawsze za pierwszym razem chcę osiągać najlepsze rezultaty. Moim sędzią jest mój wewnętrzny krytyk” lub „Zamartwiam się, czy to, co zrobiłem, jest wystarczająco dobre. Dręczą mnie myśli, że nie zrobiłem czegoś dobrze. Oznaczałoby to, że ja nie jestem wystarczająco dobry”. Drugą wyraża następująca myśl: „Ważne jest dla mnie ustalanie i osiąganie celów. To definiuje miejsce, do którego doszedłem. Jestem znany ze swoich wysokich standardów i znakomicie wykonywanej pracy. Dlaczego miałbym się pozbywać swojego perfekcjonizmu?”.

Która z powyższych postaw jest ci bliższa?

Ćwiczenie

Wada czy zaleta?

Nie obawiaj się perfekcji, i tak nigdy do niej nie dojdziesz.

Salvador Dalí

Czy perfekcjonizm prowadzi do osiągnięć i sukcesów, czy powoduje raczej cierpienie? A może ma dwa oblicza, ponieważ pewne tendencje perfekcjonistyczne wydają się pomocne w życiu, a inne je utrudniają?

Niekiedy to samo zachowanie jest działaniem przystosowawczym w jednym kontekście, a w innym prowadzi do problemów. Wyobraź sobie mężczyznę – księgowego – który ciężko pracuje. Jest bardzo obowiązkowy i skrupulatny, ale jego praca nie daje mu satysfakcji. Jest pod dużą presją swojego przełożonego, ponieważ przekracza terminy. Zostaje w pracy po godzinach, bo chce się wywiązać z powierzonych mu zadań według własnych standardów. Często pracuje również w weekendy. Nie ma rodziny, rzadko się spotyka ze znajomymi. W zasadzie to ma tylko jednego kolegę z czasów studiów. Dawniej, w szkole i w domu, jego perfekcjonizm był nagradzany. Dostawał najlepsze oceny, brał udział w olimpiadach naukowych, nauczyciele poświęcali mu dużo uwagi, a rodzice byli dumni, że mają takiego zdolnego i pracowitego syna. Historia tego mężczyzny pokazuje, że te same zachowania i postawy mogą być zaletą w jednym obszarze, a w innym jawić się jako wada.

Perfekcjonista z reguły robi dobre wrażenie na innych. To osoba poukładana i zorganizowana. Prezentuje się najlepiej, jak potrafi, i stara się idealnie odgrywać swoje życiowe i zawodowe role. Przez innych ludzi jest postrzegana w kategoriach takich cech jak: uporządkowanie, dyscyplina, rzetelność i niezawodność. Można się zastanawiać, czy takie cechy da się w ogóle rozpatrywać w kategorii wad, bo przecież nie ma nic złego w dążeniu do doskonałości i wypełnianiu swoich obowiązków, tymczasem zdarza się, że takie tendencje przeradzają się w perfekcjonizm patologiczny. Perfekcjoniści niejednokrotnie nie potrafią ustalić hierarchii zadań i zdecydować, które sprawy wymagają poświęcenia czasu i uwagi, a które można wykonać w sposób zadowalający. Istnieją takie obszary w życiu, w których perfekcjonizm jest niezbędny, np. w pracy chirurga, farmaceuty albo księgowego, są jednak i takie, w których jest szkodliwy. Często wystarczy, aby coś zostało zrobione w sposób po prostu dobry, jednak dla perfekcjonisty jedyny zadowalający poziom wykonania to poziom doskonały. Z drugiej strony perfekcjonizm łączy się z krytycyzmem, lękiem, brakiem spontaniczności, elastyczności i dystansu. Perfekcjonista nie jest zadowolony ze swoich działań, bo zawsze coś mogło zostać zrobione lepiej. Każde potknięcie postrzega w kategoriach porażki. Denerwują go także osoby z jego otoczenia, które nie stawiają sobie poprzeczki tak wysoko jak on sam.

Przykład

Perfekcjonistyczne standardy i oczekiwanie doskonałości mogą być zatem wadą lub zaletą, w zależności od kontekstu. Przykładem są choćby Steve Jobs oraz Nina Sayers, baletnica zagrana przez Natalie Portman w filmie Czarny łabędź w reżyserii Darrena Aronofsky’ego. Obie postacie były owładnięte wizją sukcesu i perfekcji, która zaprowadziła je w różne miejsca. Mówi o tym w wywiadzie reżyser filmu: „Obsesja to po prostu sprawa olbrzymiej wagi, gdy w ogóle mówimy o kondycji istoty ludzkiej. Z obsesji pączkuje geniusz, ale też szaleństwo. Myślę, że jest to niesamowicie interesujące”3.

Kreacja Natalie Portman jest analizą jednostki chorobliwie dążącej do perfekcjonizmu. Nina, baletnica, mieszka z apodyktyczną mamą w Nowym Jorku i ma jedno marzenie: chce być perfekcyjna. To wielkie pragnienie, które kieruje jej każdym krokiem. Jej przełożony mówi, że perfekcja nie polega na doskonałej technice, ale na zatraceniu się w tańcu i poddaniu się emocjom. Nina musi sprostać roli Czarnego Łabędzia, a tym samym poznać swoje ciemne strony i przekroczyć granice. W rezultacie osiąga perfekcję, wkładając w rolę wiele pasji. Płaci za to wysoką cenę – utożsamia się z graną postacią dla jednej małej chwili doskonałości. Jej ostatnie słowa to: „Byłam doskonała”.

Z niedawno wydanej biografii i nakręconego na jej podstawie filmu można wysnuć wniosek, że perfekcjonistą był również Steve Jobs, twórca firmy Apple. Bardzo troszczył się i dbał o produkt, o każdy jego szczegół. Charakteryzowała go pasja w działaniu. Miał obsesyjną potrzebę kontroli. Wszystko, czym się zajmował, musiało zostać wykonane perfekcyjnie i właśnie z takim podejściem odniósł olbrzymi sukces jako przedsiębiorca. Chciał stworzyć coś idealnego, był wizjonerem i wierzył w to, że osiągnie sukces.

Wskazówka

Ćwiczenie

Zdrowy i niezdrowy perfekcjonizm

Alfred Adler, austriacki psychiatra i psycholog, twórca psychologii indywidualnej, wyróżnił dwa typy perfekcjonistów: zdrowych i niezdrowych. Pierwszym przypisywał elastyczność w działaniu i korygowaniu celów, akceptację rozbieżności między własnymi standardami a poziomem wykonania danej czynności, zezwalanie sobie na popełnianie błędów, czerpanie przyjemności z tego, co się robi, i poczucie ekscytacji przed przystąpieniem do działania. Drugich charakteryzował jako tych, którzy wysokie standardy odnoszą do każdej sfery życia, mają poczucie, że to, co robią, nie jest wystarczająco dobre, nie czerpią satysfakcji z własnych działań, stawiają sobie cele, które są niemożliwe do osiągnięcia, a dominującą emocją przed rozpoczęciem aktywności zadaniowej jest u nich lęk przed porażką.

Dawniej, głównie w latach 80. ubiegłego wieku, zjawisko perfekcjonizmu było kojarzone z aspektami wyłącznie negatywnymi lub szkodliwymi. Liczni teoretycy utrzymywali, że perfekcjoniści płacą za swoje dążenia wysoką cenę, która obejmuje obniżającą się efektywność, wpływa negatywnie na relacje z innymi, na samoocenę i samokontrolę. Zwracano uwagę na nieelastyczne podejście perfekcjonisty do postrzegania sukcesów i niepowodzeń. Wspominano, że osiągnięcie 95 procent tego, co było założeniem, jest postrzegane jako porażka. Literatura przytaczała wyniki badań, które wykazywały, że wysokie nasilenie perfekcjonizmu może prowadzić m.in. do dysfunkcji seksualnych, zaburzeń odżywiania, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i lękowych, irracjonalnego myślenia, tendencji samobójczych, depresji czy zaburzeń osobowości. Krótko mówiąc, wskazywano głównie na ciemną stronę perfekcjonizmu i jego powiązanie z różnymi aspektami nieprzystosowania. W późniejszym czasie pojawiły się prace, które ujmowały zjawisko perfekcjonizmu bardziej wielowymiarowo. Jego konceptualizacja, a także narzędzia do mierzenia ewoluowały przez lata. Obecnie jest on pojmowany jako wieloaspektowy fenomen, którego niektóre aspekty są pozytywne, a inne wręcz przeciwnie.

W literaturze naukowej trwa debata nad tym, czy perfekcjonizm jest konstruktem dymensjonalnym czy kategorialnym. Konstrukt dymensjonalny oznacza rozpiętość pomiędzy zdrowiem a chorobą. Przebiega na kontinuum od perfekcjonizmu niezdrowego poprzez normalny i zdrowy aż po skrajny nonperfekcjonizm. Zgodnie z tym podejściem maksymalne nasilenie prowadzi do negatywnych zaburzeń, np. zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. Z kolei konstrukt kategorialny oznacza, że istnieje perfekcjonizm adaptacyjny, czyli pozytywny, zdrowy, jak np. dążenie do sukcesu, oraz dezadaptacyjny, czyli negatywny, niezdrowy, powodujący złość i ruminację (czyli tzw. przeżuwanie myśli).

Zapamiętaj

W przypadku większości osób pewna doza perfekcjonizmu przyczynia się do osiągnięć i powodzenia i nie szkodzi związkom międzyludzkim, ale rozgraniczenie jest trudne i prowokuje pytanie: w jakim momencie staranie się, żeby być dobrym, staje się niedobre?

Perfekcjonizm zaczyna stanowić problem wtedy, gdy czujesz się z jego powodu nieszczęśliwy i niezadowolony z siebie. Nieustannie obwiniasz się za to, że widocznie nie pracowałeś wystarczająco ciężko, żeby osiągnąć sukces. Efekty twojej pracy muszą być idealne według twoich kryteriów – wtedy dają ci radość. Z reguły i tak znajdujesz jakieś „ale”, które nie pozwala ci osiągnąć szczęścia i powoduje, że dyskwalifikujesz swoje osiągnięcia.

Perfekcjonizm staje się problemem wówczas, gdy standardy, które sobie wyznaczasz, wymagają ogromnego nakładu pracy i energii: fizycznej, psychicznej i emocjonalnej, aby były realne do spełnienia. Nawet jeśli udaje ci się osiągnąć cel, to odczuwasz radość zaledwie przez chwilę i szybko zaczynasz go dewaluować, jednocześnie podnosząc poprzeczkę; często myślisz: „Po prostu miałem szczęście” albo „To wcale nie było takie trudne, inni też to potrafią”. Perfekcjonizm jest przeszkodą, gdy sprawia, że zwyczajnie czujesz się źle: odczuwasz negatywne emocje, jesteś sfrustrowany i spięty w kontaktach interpersonalnych. Wpływa niekorzystnie, gdy przed przystąpieniem do działania dominującą emocją jest lęk przed porażką i popełnieniem błędu zamiast ekscytacji i chęci nauczenia się czegoś nowego. Nie traktujesz wówczas zadania jako ciekawego wyzwania, ale jako sprawdzian poczucia własnej wartości. Niepowodzenie jest dla ciebie niedopuszczalne i powoduje uczucie upokorzenia.

Perfekcjonizm to problem także w sytuacji, gdy nieustannie czujesz się krytykowany i odczuwasz złość, że ludzie nie potrafią wykonywać swoich zadań od razu bezbłędnie. Te wszystkie aspekty sprawiają, że zniekształcasz obraz samego siebie.

Jest kilka cech, które charakteryzują perfekcjonizm zdrowy i niezdrowy.

Cechy zdrowego perfekcjonizmu:

> zorganizowanie;

> sumienność;

> wysoka motywacja;

> wysokie standardy pracy;

> ambicja;

> traktowanie niepowodzeń jako okazji do nauki;

> wysoka samoocena;

> ustawianie celów w granicach swoich możliwości;

> czerpanie radości nie tylko z osiągnięcia celu, lecz także z procesu dochodzenia do niego.

Cechy niezdrowego perfekcjonizmu:

> strach przed krytyką;

> niepodejmowanie się nowych zadań w obawie przed porażką;

> postrzeganie niepowodzeń jako dowodu na bezwartościowość swojej osoby;

> niska samoocena;

> wyznaczanie celów irracjonalnych i niemożliwych do osiągnięcia;

> koncentracja tylko na osiągnięciu najlepszego wyniku, brak radości z procesu dochodzenia do celu;

> brak zadowolenia z osiągniętych celów i poczucie zmęczenia.

Zatem perfekcjonizm negatywny wiąże się z większym poziomem odczuwanego stresu, nadmiernym samokrytycyzmem i tendencją do zniekształconego myślenia. Jeśli jesteś perfekcjonistą negatywnym, to twoje cechy przyczyniają się do braku zdecydowania, problemów z podjęciem decyzji i nadmiernego krytycyzmu. Możesz być również podatny na depresję, obsesje i inne zaburzenia, które zostaną omówione w dalszej części książki. Perfekcjonizm pozytywny cechują: pozytywne emocje, bardziej przystosowawcze myśli i niski poziom stresu. Jeśli zaliczasz się do tej grupy perfekcjonistów, to raczej rzadko zwlekasz z podjęciem decyzji i korzystnie postrzegasz siebie i innych. Kierujesz się pozytywną motywacją i jesteś pełen entuzjazmu. Oprócz tego, że istotne są dla ciebie wartość pracy, wysokie standardy i porządek, to dbasz również o relacje międzyludzkie.

Ćwiczenie

Studium przypadku: Andrzej – nierealne cele

Andrzej skończył studia na kierunku administracja i od niedawna pracuje w urzędzie. Zdobycie wykształcenia i stabilnej pracy zawsze było dla niego bardzo ważne. Na studiach nie miał problemów z nauką, ponieważ jest osobą sumienną i systematyczną. Teraz lubi swoją pracę i jest bardzo obowiązkowy. Każdego ranka sporządza listę rzeczy do zrobienia. Często zostaje w pracy po godzinach, bo lubi skończyć to, co zaczął. Dokładność i skrupulatność są cenione przez przełożonego Andrzeja. W życiu zawodowym i prywatnym wyznacza sobie ambitne cele, jednak nie zawsze udaje mu się je osiągnąć. Wynika to głównie z faktu, że narzuca sobie bardzo dużo zadań, na które później brakuje mu czasu i siły. Obwinia siebie wówczas za to, że nie potrafi właściwie zarządzać sobą. W postanowieniach noworocznych wypisał cele do osiągnięcia: na liście znalazło się aż 16 punktów, przy czym były to cele bardzo ambitne, jak np. podjęcie nauki nowego języka obcego albo zapisanie się na studia podyplomowe. Andrzej zaczyna dostrzegać, że są one nierealne, a niektóre nawet się wykluczają, mimo to ustanowienie priorytetów dla zadań jest dla niego problematyczne. Nie potrafi wykonać mniej znaczących obowiązków na pół gwizdka, choć zdaje sobie sprawę, że nie każda czynność wymaga stuprocentowego zaangażowania. Za każdym razem łapie się na tym, że znowu dał z siebie za dużo i nie starcza mu energii na inne zadania. Musi wtedy z czegoś rezygnować, bo z nadmiaru obowiązków i przepracowania łapie przeziębienia i infekcje, a wówczas nie może się pozbyć uporczywej myśli, że zawiedzie siebie i bliskich. Andrzej sam zauważył u siebie destruktywne zachowania perfekcjonistyczne i zgłosił się w pracy na szkolenia fakultatywne dotyczące m.in. zarządzania czasem i radzenia sobie ze stresem.

Historia Andrzeja to dobry przykład do zilustrowania nierealistycznie wysokich aspiracji. Wyznaczył sobie cele, których nie jest w stanie zrealizować. Swoje poczucie wartości uzależnia od osiągania sukcesów. Obawia się, że straci w oczach innych, jeżeli wykaże się brakiem konsekwencji lub nie wykona zadań tak dobrze, jakby tego chciał. Na szczęście w porę zaobserwował niezdrową tendencję do dążenia do doskonałości.

Andrzej przejawia cechy zarówno zdrowego, jak i niezdrowego perfekcjonizmu. Wyraża chęć pracy nad sobą i stara się zmieniać zachowania, które są męczące dla niego i otoczenia.

Ćwiczenie

Rozdział 2Pułapki myślenia perfekcjonistów

Z tego rozdziału dowiesz się:

> w jaki sposób zniekształcenia w myśleniu podsycają twój perfekcjonizm;

> jakie są główne błędy w myśleniu leżące u podstaw perfekcjonizmu;

> jak przekonania kluczowe o tobie i innych wywołują automatyczne myśli.

Automatyczne myśli

Perfekcjonista żywi szereg specyficznych przekonań pomagających mu podtrzymywać dysfunkcyjne zachowania. Te przekonania i nieracjonalne myśli wywołują emocje, które z kolei powodują, że działa się zgodnie z nimi.