Sowieckie krety. Jak agenci Stalina przejęli władzę nad Polską 1939-1945 ebook

Projekt okładki i stron tytułowych Anna Damasiewicz

Redaktor prowadzący Sylwia Ciuła

Redakcja merytoryczna Jacek Biernacki

Redaktor techniczny Elżbieta Bryś

Korekta Bogusława Jędrasik

Indeks zestawił Andrzej Zasieczny

Copyright © by Bellona Spółka Akcyjna, Warszawa 2016 Copyright © by Andrzej Zasieczny, Warszawa 2016

Zapraszamy na strony www.bellona.pl, www.ksiegarnia.bellona.pl

Dołącz do nas na Facebookuwww.facebook.com/Wydawnictwo.Bellona

Nasz adres: Bellona Spółka Akcyjna ul. Bema 87, 01-233 Warszawa Dział wysyłki: tel. 22 457 03 02, 22 457 03 06, 22 457 03 78 Faks: 22 652 27 01 e-mail:

Od Autora

Proszę tych, którzy sądzą, że w historii Polski podczas II wojny światowej wszystko jest jasne i oczywiste, aby tej książki nie czytali. Po co mają psuć sobie dobre samopoczucie?

Nie polecam lektury tego opracowania osobom mającym kłopoty z układem krążenia. Mogą doznać gwałtownych skoków ciśnienia krwi, a tego wolałbym im oszczędzić.

Początkowo zamierzałem przygotować książkę o aferach, o dramatycznych wydarzeniach – często do dzisiaj niewyjaśnionych – jakie rozgrywały się w różnych organizacjach konspiracyjnych w okupowanej Polsce w czasie II wojny światowej. W tym kontekście zamierzałem wziąć na warsztat ugrupowania o wszelkich odcieniach ideowych i politycznych, od prawicy po lewicę. Zapewniam, że jest o czym pisać i nad czym się zastanawiać. Do tego tematu na pewno wrócę.

Zacząłem od opisu afery Bogusława Hrynkiewicza, który był – moim zdaniem – jednym z najwybitniejszych agentów wywiadu działających w okupowanej przez Niemców Polsce. Czy zwróciliście uwagę, Szanowni Czytelnicy, że nie nazwałem Hrynkiewicza polskim agentem ani nie napisałem, że pracował dla polskiego wywiadu?

To nie przypadek. Bogusław Hrynkiewicz był sowieckim agentem służącym wywiadowi Kominternu (Międzynarodówka Komunistyczna) lub służbie wywiadu zagranicznego NKWD – to do dzisiaj nie zostało wyjaśnione (wiadomo, że wywiad Kominternu był ściśle nadzorowany i często wykonywał zadania przekazane przez wywiad zagraniczny NKWD). Odsłaniając różne wątki działalności agenturalnej Hrynkiewicza, dotarłem do faktów, które potwierdzają pogląd, że właściwie całe kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej i dowództwo Gwardii Ludowej (od 1 stycznia 1944 roku Armia Ludowa) były przenikającymi się siatkami wywiadu sowieckiego (wywiadu cywilnego NKWD i wywiadu wojskowego GRU) oraz wywiadu Kominternu. Taka sytuacja istniała od momentu utworzenia PPR i GL w 1942 roku do powstania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w lipcu 1944 roku (nie zajmuję się okolicznościami utworzenia PKWN i jego działalnością – to odrębny temat). Przypomnę, że AL przestała istnieć 29 lipca 1944 roku, kiedy to na mocy Rozkazu nr 1 Naczelnego Dowódcy WP gen. Michała Roli-Żymierskiego (także agenta sowieckiego wywiadu wojskowego, zwerbowanego na początku lat 30.) i szefa sztabu płk. Mariana Spychalskiego połączono AL i Polskie Siły Zbrojne w ZSRR, tworząc Wojsko Polskie (WP). Opis działalności agentury sowieckiej w WP wykracza poza zakres tematyczny tej książki. Zresztą później miała ona mniejsze znaczenie niż aktywność siatek wywiadowczych ZSRR w obrębie PPR.

Chcę przypomnieć, że to PPR stworzyła tzw. Polskę Ludową, w której żyliśmy i którą lepiej lub gorzej pamiętamy. Otóż w tamtej Polsce powiązania agenturalne kierownictwa PPR i dowództwa GL-AL z wywiadem sowieckim były otoczone najściślejszą tajemnicą. Cenzura tępiła jakiekolwiek wzmianki na ten temat, a historycy nie tylko bali się podejmować zakazane wątki, ale też nie mieli dostępu do archiwów (nie tylko polskich, ale przede wszystkim rosyjskich). W takich warunkach naukę historii zastępowała propaganda. Obywatele byli karmieni bajkową wizją dziejów najnowszych. Dowiadywali się, że lewica społeczna pod kierunkiem komunistów nie marzyła o niczym innym niż niepodległej Polsce, w której ludzie pracy z miast i wsi będą żyli w dobrobycie w nierozerwalnym sojuszu z ojczyzną światowego proletariatu – ZSRR. Dzieci uczyły się w szkołach, że patrioci z PPR i GL od 1942 roku (a dlaczego nie od 1939 roku?) bohatersko, często poświęcając życie, walczyli z okupantem hitlerowskim o wolną Polskę.

Przełom polityczny w 1989 roku niewiele zmienił w badaniu historii PPR oraz GL-AL pod kątem powiązań tych organizacji z wywiadem sowieckim podczas II wojny światowej. Zmieniła się koniunktura polityczna i w zakresie badań historycznych modne stały się inne tematy.

O ile wiem, niniejsze opracowanie jest pierwszym całkowicie poświęconym penetracji w latach 1942–1944 polskiego ruchu komunistycznego przez służby wywiadowcze Związku Sowieckiego. Nie było moim celem opisanie całej działalności tych służb w okupowanej Polsce. W kontekście badania historii naszego kraju najważniejsze jest poznanie agentury sowieckiej w kierownictwie PPR i w dowództwie GL-AL. To nie działacze utworzonych w Moskwie Związku Patriotów Polskich i Centralnego Biura Komunistów Polskich zdecydowali o tym, czym była i jaka była tzw. Polska Ludowa, ale aktywiści PPR i AL wykonujący plan polityczny Stalina.

Dla kierownictwa PPR i dowództwa GL-AL głównym wrogiem, co wynikało z dyrektyw nadsyłanych z Moskwy, nie był okupant niemiecki, ale Polskie Państwo Podziemne i organizacje konspiracyjne nurtu narodowego, które działały niezależnie od polskiego rządu emigracyjnego i Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Stalin i polscy komuniści uważali, że będą one najpoważniejszymi przeszkodami w budowaniu nowego ustroju w Polsce, gdy w przyszłości Armia Czerwona pokona III Rzeszę. Dlatego najważniejszymi zadaniami opisanych w tej książce: wywiadu GL-AL, tzw. wywiadu partyjnego PPR, działających samodzielnie agentów NKWD będących polskimi komunistami, a także współpracujących z PPR i GL-AL sowieckich siatek wywiadowczych złożonych z Polaków (np. grupy Czesława Skonieckiego, Franciszka Karawackiego czy oddział specjalny Leona Kasmana – dwie ostatnie nie są w tym opracowaniu opisane) było rozpoznanie struktur i działaczy Polskiego Państwa Podziemnego i organizacji niepodległościowych o profilu antysowieckim, rozbijanie ich od wewnątrz i w miarę możliwości niszczenie (np. poprzez wysyłanie donosów do gestapo z nazwiskami aktywistów i adresami lokali konspiracyjnych).

Zarysowany powyżej temat stanowi wielkie wyzwanie dla historyków. W polskich archiwach dokumentacja działalności PPR oraz GL-AL jest bardzo uboga, w dodatku wiele materiałów sfałszowano lub spreparowano po wojnie. Uczestnicy i świadkowie wydarzeń nie żyją, a ich wspomnienia obfitują w kłamstwa i niedomówienia. Najważniejsze zbiory dokumentów (m.in. depesz, rozkazów i meldunków wywiadowczych) znajdują się w archiwach rosyjskich i są nadal niedostępne dla polskich badaczy.

Źródła i opracowania, z których korzystałem, wymienione są w tekście i bibliografii. Mam nadzieję, że ta praca, zapewne zawierająca liczne luki i obarczona różnymi wadami, zachęci innych autorów do podjęcia zasygnalizowanych przeze mnie problemów. Będę wdzięczny za merytoryczne polemiki i dyskusje z przedstawionymi analizami, ocenami i komentarzami.

Wprowadzenie   Ruch komunistyczny w Polsce a wywiad sowiecki do 1 września 1939 roku

Cała działalność wywiadowcza ruchu komunistycznego w Polsce, który wyodrębnił się 16 grudnia 1918 roku w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski na Kongresie Zjednoczeniowym Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL), PPS-Lewicy, Żydowskiego Komunistycznego Związku Robotniczego (Kombundu) i kilku innych mniejszych organizacji, była otoczona głęboką tajemnicą. Odbiorcami informacji zdobywanych przez ten wywiad od samego początku były służby wywiadowcze Rosji bolszewickiej.

W pierwszej części tego rozdziału przypomnę niektóre fakty z historii ruchu komunistycznego w Polsce przed 1939 rokiem, ponieważ prawie wszyscy agenci sowieccy w Generalnym Gubernatorstwie, którzy byli narodowości polskiej, przed wybuchem II wojny światowej krócej lub dłużej działali w KPRP/KPP i Komunistycznym Związku Młodzieży Polskiej. To wtedy ukształtował się ich pogląd na świat i przekonania polityczne. Stąd też wynikała ich motywacja do podjęcia działalności w siatkach wywiadu sowieckiego w okresie II wojny światowej.

W drugiej części przedstawię najważniejsze służby sowieckiego wywiadu wojskowego i cywilnego (politycznego) oraz wywiad Międzynarodówki Komunistycznej, który działał pod nazwą Wydział Łączności Międzynarodowej (od 1935 roku Służba Łączności) Kominternu. Wszystkie te służby działały w II Rzeczypospolitej, współpracując z członkami KPRP/KPP i KZMP oraz z Wydziałem Wojskowym KC KPP.

* * *

Od początku swego istnienia KPRP była ściśle związana z partią rosyjskich bolszewików kierowaną przez Włodzimierza Lenina, która w latach 1918–1925 nosiła nazwę Rosyjska Partia Komunistyczna (bolszewików), w skrócie RKP(b), a w latach 1925–1952 Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików).

Nie można zrozumieć charakteru i siły powiązań polskich komunistów z wywiadem sowieckim podczas II wojny światowej bez przypomnienia, czym w istocie był ruch komunistyczny w latach 1918–1945. Dzisiejszy czytelnik, zwłaszcza młody, nie tylko nie ma o tym żadnego pojęcia, ponieważ problemy te nie są tematem nauczania w szkole, lecz także w ogóle nie jest w stanie sobie tego wyobrazić, gdyż od kołyski żyje w całkiem innym świecie.

Splot różnych wydarzeń (ich analiza wykracza poza zakres tematyczny tej książki) spowodował, że w Rosji carskiej w 1917 roku doszło do rewolucji społecznej, nazwanej rewolucją październikową. W jej wyniku powstało pierwsze na świecie państwo komunistyczne. Jego twórcami i organizatorami byli rosyjscy komuniści, których działaniami kierowała partia bolszewicka. Na jej czele stał wybitny ideolog i polityk Włodzimierz Lenin.

Ideologia komunizmu (nie będę jej tutaj szerzej omawiał) zakładała głęboką przebudowę stosunków społecznych i stworzenie idealnego społeczeństwa bezklasowego. Aby było to możliwe, należało – zgodnie z koncepcją Lenina – zniszczyć klasę wyzyskiwaczy w Rosji i następnie dokonać rewolucji w skali światowej. Zniszczenie dotychczasowych klas panujących oznaczało wymordowanie setek tysięcy ludzi, starcie ich na proch albo izolowanie w odległych miejscach (na Dalekiej Północy i na Syberii), a następnie wyniszczenie poprzez ciężką pracę i ograniczenie racji żywnościowych. Taką strategię polityczną konsekwentnie realizował następca Lenina (zmarł w 1924 roku) – Józef Stalin.

A gdzie w tym wszystkim miejsce dla polskich komunistów? Aby dokonać rewolucji komunistycznej na świecie, należało najpierw stworzyć odpowiednią organizację, która pokierowałaby walką proletariatu innych krajów ze starym porządkiem. Zakładano także udzielanie pomocy finansowej i materialnej rewolucjonistom. W tym celu w marcu 1919 roku Lenin nakazał utworzyć Międzynarodówkę Komunistyczną (w skrócie MK, Komintern). Jednym z jej założycieli była już wtedy istniejąca Komunistyczna Partia Robotnicza Polski.

Strategia działania Kominternu i program polityczny tej organizacji zawsze były ustalane przez kierownictwo partii rosyjskich bolszewików – najpierw RKP(b), później WKP(b) – przy czym głos decydujący należał do Włodzimierza Lenina, a po jego śmierci do Józefa Stalina. Wszystkie partie należące do MK były zobowiązane bezwzględnie, bez dyskusji realizować linię polityczną Kominternu. Działacze komunistyczni – w większości ludzie prości, bez wykształcenia, ledwie umiejący czytać i pisać – ślepo wierzyli Leninowi i Stalinowi, którzy kierowali największą partią rewolucyjną na świecie i z sukcesami – według zapewnień propagandy sowieckiej – budowali pierwsze państwo robotników i chłopów. Atmosferę panującą wówczas, tzn. w latach 20. i 30., wśród komunistów – nie tylko polskich – najlepiej oddają słowa Władysława Gomułki z jego Pamiętników: „Prawda miała wówczas dla nas tylko jeden wymiar: zawierały ją zawsze – zmieniające się rzekomo według reguł dialektycznych oceny sytuacji, a faktycznie w zależności od potrzeb polityki WKP(b) i Związku Radzieckiego – uchwały zjazdów i posiedzeń plenarnych KC KPP, Międzynarodówki Komunistycznej i jej Komitetu Wykonawczego, którym przewodziła – jak nas uczono – nieomylna, służąca za wzór wszystkim partiom komunistycznym świata, Wszechzwiązkowa Partia Komunistyczna (bolszewików) na czele ze Stalinem”.

Chcę wyraźnie podkreślić, że co najmniej do końca II wojny światowej nie istniało coś takiego jak samodzielnie działająca partia komunistyczna. Jeśli w jakimś kraju istniała partia czy inna organizacja, która w nazwie miała słowo „komunistyczna” i nie należała do Kominternu, to była traktowana przez kierownictwo WKP(b) i Komintern jako struktura wroga, prowokatorska lub trockistowska (od nazwiska Lwa Trockiego). Z kolei partie komunistyczne należące do MK były całkowicie ubezwłasnowolnione przez Komitet Wykonawczy. Ten stan formalnie usankcjonował statut przyjęty na VI Kongresie Kominternu w 1928 roku. Na jego podstawie Komitet Wykonawczy m.in. mógł zawiesić lub unieważnić decyzje władz danej partii zwanej sekcją Kominternu, zatwierdzał zmiany we władzach sekcji, wyrażał zgodę na zwołanie zjazdu danej partii. Ponadto sekcje Kominternu były zobowiązane do niezwłocznego wykonywania decyzji i zaleceń przekazanych im przez Komitet Wykonawczy.

Dla dalszych rozważań istotne jest odnotowanie, że Międzynarodówka Komunistyczna działała na dwóch płaszczyznach: jawnej i tajnej. Jawne były władze Kominternu i powiązanych z nim wielu organizacji, starannie wyreżyserowane kongresy, zjazdy, konferencje teoretyczne, publikacje prasowe i książkowe, materiały szkoleniowe.

Mnie jednak oczywiście znacznie bardziej interesuje to, co było tajne. Mimo upływu prawie stu lat od utworzenia Kominternu wiele informacji na temat jego działalności do dziś nie zostało ujawnionych, a stosowne dokumenty są nadal ukryte w archiwach rosyjskich.

Dlaczego tak jest? Ponieważ wyszłoby na jaw, jak bardzo instrumentalną rolę ogrywał tzw. międzynarodowy ruch komunistyczny w polityce imperialnej Związku Sowieckiego i jak silnie był sterowany i powiązany ze służbami specjalnymi państwa bolszewickiego. Najważniejszą tajną częścią Kominternu był utworzony w czerwcu 1921 roku Oddział Łączności Międzynarodowej (ros. skrót nazwy OMS), który powstał w wyniku przekształcenia Tajnego Oddziału (utworzony w listopadzie 1920 roku). Jego zadaniem było utrzymywanie tajnej łączności z organizacjami komunistycznymi na świecie, w tym z KPRP/KPP. Funkcjonariusze tego oddziału, podający się za sowieckich dyplomatów, dziennikarzy czy pracowników przedstawicielstw handlowych bądź kulturalnych, przekazywali instrukcje, pieniądze, sowieckie paszporty potrzebne do wyjazdu na szkolenie w ZSRR itp. Występowali też w roli klasycznych agentów wywiadu i zbierali informacje o sytuacji politycznej, potencjale przemysłowym i wojskowym państwa, w którym przebywali. Zebrane informacje w Moskwie przekazywano wywiadowi wojskowemu i wywiadowi cywilnemu OGPU-NKWD (OGPU – Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny, w 1934 roku przekształcony w NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych). Ważnymi zadaniami, jakie wykonywali agenci OMS, były analiza i ocena sytuacji w partiach komunistycznych należących do Kominternu.

Praktycznie całe kierownictwo OMS składało się z wysokich rangą funkcjonariuszy OGPU-NKWD (było ich też wielu w jawnych strukturach Kominternu). Jeszcze w latach 20. sowieckie służby specjalne przejęły całkowitą kontrolę nad Międzynarodówką Komunistyczną i wykorzystywały ją do swoich celów. Najlepszym przykładem tego jest podporządkowanie wywiadowi wojskowemu i wywiadowi OGPU-NKWD pionów wojskowych w partiach komunistycznych.

Podsumowując ten wątek, można stwierdzić, że partie komunistyczne zrzeszone w Kominternie nie miały nic wspólnego – jako byty polityczne i struktury organizacyjne – z partiami politycznymi w Europie Zachodniej. Były to struktury niesamodzielne, całkowicie podporządkowane kierownictwu politycznemu Związku Sowieckiego i realizujące jego imperialne interesy na całym świecie.

* * *

Czy działalność Kominternu i wchodzącej w jego skład partii polskich komunistów była zgodna z polską racją stanu i polskim interesem narodowym?

Właściwie to pytanie jest źle sformułowane. Można pominąć w nim polskich komunistów, ponieważ wszystkie uchwały i dokumenty programowe KPRP/KPP musiały być konsultowane i zatwierdzane przez władze Kominternu. Bywało i tak, że z Moskwy przysyłano przygotowane tam, najczęściej w sekcji polskiej Komitetu Wykonawczego MK, gotowe teksty uchwał czy rezolucji do wykonania przez kierownictwo i członków partii.

Rozwój wydarzeń podczas I wojny światowej umożliwił odrodzenie po 123 latach niewoli niepodległego państwa polskiego. Było to spełnienie marzeń wielu pokoleń Polaków, którzy wielokrotnie wszczynali powstania narodowe, chwytając za broń i próbując zrzucić obce jarzmo ze swoich barków. Za te próby wyzwolenia się Polacy zapłacili wysoką daninę krwi, ale nigdy nie ustali w wysiłkach odzyskania wolności. Gdy nie było warunków do prowadzenia otwartej walki, na szeroką skalę działali w konspiracji, zwłaszcza od lat 90. XIX wieku do wybuchu I wojny światowej.

Tymczasem bolszewicy (i podporządkowane im za pośrednictwem Kominternu zagraniczne partie i organizacje komunistyczne) dążyli do przekształcenia wywołanej przez nich w Rosji rewolucji społecznej w rewolucję światową. Zamierzali wprowadzić system dyktatury proletariatu w skali globalnej. Z tego powodu negowali potrzebę istnienia państw narodowych, dopuszczając utworzenie europejskiego, a potem światowego państwa federacyjnego o bliżej nieokreślonych zasadach funkcjonowania, opartego na podstawach klasowych.

Lenin i kierownictwo Kominternu wrogo odnosili się do państw, jakie w latach 1918–1919 powstały w Europie Środkowo-Wschodniej. Były one traktowane jako przeszkoda w rozprzestrzenianiu rewolucji w całej Europie. Według komunistów kierunek rozwoju historycznego był taki, jak przepowiadała ich ideologia, i wszelkie bariery na drodze wcielania jej w życie, tworzenia nowego społeczeństwa i ustanowienia dyktatury proletariatu należało zniszczyć. Tak też działali m.in. polscy komuniści wspierani przez wywiad sowiecki.

Natchnienie do niszczenia z całych sił młodego państwa polskiego czerpali m.in. z takiego oto passusu manifestu uchwalonego na II Kongresie Kominternu (19 lipca – 7 sierpnia 1920 roku): „Jakimże potwornym naigrawaniem się z historii jest fakt, że odbudowanie Polski, które stanowiło część składową rewolucyjnej demokracji i było hasłem pierwszych wystąpień międzynarodowego proletariatu (w latach 80. XIX wieku – A.Z.), zostało urzeczywistnione przez imperializm w celach przeciwdziałania rewolucji”.

Jeszcze przed rewolucją październikową i powstaniem Kominternu komuniści polscy – wtedy nazywający siebie socjaldemokratami i działający w Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy – doszli do wniosku, że im i klasie robotniczej niepodległe państwo polskie nie jest potrzebne, ponieważ głównym kryterium różniącym ludzi są podziały klasowe i odmienne interesy ekonomiczne, a nie język, kultura czy wyznawana religia. Ponadto – jak twierdziła współzałożycielka SDKPiL Róża Luksemburg – „małe państwa i małe narody, ze względu na ograniczone możliwości zbytu swoich produktów, nie mogą być samowystarczalne ekonomicznie, a więc muszą zniknąć – muszą zostać wchłonięte przez wielkie państwa i wielkie narody”. To one, jej zdaniem, utworzą w Europie jedno wielkie państwo kapitalistyczne, które w wyniku zwycięstwa rewolucji robotniczej stanie się państwem komunistycznym. W urzeczywistnieniu tej wizji dziejowej przeszkodą miały być małe narody, takie jak Polacy, dlatego ich nienawidziła. W 1905 roku uznała program odbudowy niepodległej Polski za „mistyfikację, obliczoną głównie na zdziczenie umysłowe w sferach nacjonalistycznej inteligencji polskiej”.

Przypominam, że Róża Luksemburg, choć była także działaczką socjaldemokracji niemieckiej, miała silne wpływy w SDKPiL, jej książki i artykuły czytano i omawiano. Miała wpływ na kształtowanie postaw i poglądów politycznych dużego grona działaczy tej partii, którzy później, w grudniu 1918 roku, utworzyli Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (od 1925 roku KPP). Stało się to pięć tygodni po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Co w tej sytuacji robili polscy komuniści? Czy wstąpili do tworzonego Wojska Polskiego, by walczyć o granice, o odzyskanie Pomorza i Wielkopolski? Czy pomagali w tworzeniu administracji państwowej?

Nic z tych rzeczy. Przygotowywali się do zbrojnego wystąpienia przeciwko państwu polskiemu, kiedy tylko nadejdą ze Wschodu „zbrojne hufce proletariatu”. Zapowiadali, że „proletariat zwalczać będzie wszelkie próby stworzenia burżuazyjnej, kontrrewolucyjnej armii polskiej”. Dążyli do „obalenia rządów kliki kapitalistycznej, do rozprawy z rodzimą burżuazją, do zaprowadzenia dyktatury proletariatu”. Na przełomie 1918 i 1919 roku działacze KPRP na terenach zajętych przez Armię Czerwoną, w Mińsku i Wilnie, pomagali w organizowaniu tzw. Zachodniej Dywizji Strzelców, zachęcając Polaków do wstępowania w jej szeregi. Dywizja miała być zalążkiem Polskiej Armii Czerwonej i w najbliższej przyszłości wspólnie z bolszewicką Armią Czerwoną wyruszyć na wojnę z Polską, niosąc do Europy płomień rewolucji proletariackiej. Szybko okazało się, że nic z tych planów nie wyjdzie, ponieważ wiosną 1919 roku, znajdując się w składzie wojsk Frontu Litewsko-Białoruskiego, poniosła duże straty w trakcie walk z oddziałami Wojska Polskiego m.in. pod Baranowiczami. Kres istnienia jednostki jako polskiej formacji wojskowej nadszedł 9 czerwca 1919 roku, kiedy to została przemianowana na 52 Dywizję Strzelecką Armii Czerwonej.

Zdecydowanie antypolska, antynarodowa propaganda i działalność KPRP zmusiła do ostrej reakcji władze państwowe, dokładniej policję i kontrwywiad (z powodu powiązań komunistów z Rosją bolszewicką). Rozpoczęto aresztowania i inwigilację najbardziej aktywnych działaczy, co spowodowało podjęcie przez aktyw KPRP działalności nielegalnej, coraz bardziej zakonspirowanej. Trzeba jednak zaznaczyć, że formalna decyzja o delegalizacji KPRP czy później KPP nie została podjęta przez władze administracyjne ani przez sąd w całym okresie istnienia II Rzeczypospolitej.

Myślę, że był to błąd. Utwierdza mnie w tym przekonaniu m.in. zachowanie komunistów w szczytowej fazie wojny polsko-bolszewickiej latem 1920 roku. Aktywiści KPRP zajmowali się wtedy antypolską propagandą, zbieraniem informacji wywiadowczych o armii polskiej i przygotowaniach obronnych, które przekazywano Armii Czerwonej, a także działalnością sabotażowo-dywersyjną na tyłach polskich oddziałów.

Nie mogąc zniszczyć niepodległej Polski w otwartej wojnie, komuniści w następnych latach przyjęli inną strategię działania. Postanowili metodami właściwymi dla służb specjalnych rozbić Polskę (i inne kraje, np. Jugosławię, Rumunię czy Czechosłowację) od wewnątrz. W tym celu podsycali tendencje nacjonalistyczne wśród mniejszości narodowych, próbowali zaogniać konflikty etniczne, wysuwali pomysły przekazania ZSRR tzw. Białorusi Zachodniej i Ukrainy Zachodniej, a Niemcom – Gdańska, Pomorza i Górnego Śląska. Wszystkie wymienione wyżej działania były uzgodnione z Kominternem.

Nie jest moim zamiarem przypominanie całej historii KPRP/KPP, choć tak naprawdę trzeba ją dopiero napisać. Przedstawię tylko niektóre fakty dotyczące działalności Wydziału Wojskowego KC KPP oraz współpracy członków tej partii przeciwko II Rzeczypospolitej z wywiadami wojskowym i cywilnym (politycznym) ZSRR.

Odpowiadając na postawione wcześniej pytanie, twierdzę, że działalność Kominternu i jego polskiej sekcji, czyli KPRP/KPP, była od chwili powstania tych organizacji całkowicie sprzeczna z polską racją stanu i polskim interesem narodowym.

* * *

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

Rozdział I    Agenci wywiadu sowieckiego w kierownictwie Polskiej Partii Robotniczej i dowództwie Gwardii Ludowej oraz Armii Ludowej

Rozdział II   Konspiracja w konspiracji – agenci Mariana Spychalskiego

Rozdział III   Tajemnica tajemnic – tak zwany wywiad partyjny PPR

Rozdział IV   Afera Artura Rittera-Jastrzębskiego

Rozdział V   Afera Bogusława Hrynkiewicza

Rozdział VI   Przejęcie archiwum kontrwywiadu Delegatury Rządu na Kraj

Bibliografia

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

Indeks

A

„Ala” (nazwisko nieznane, łączniczka org. „Czyn”)

Albrecht Jerzy (działacz komunist., sekretarz Komitetu Warszawskiego PPR)

Anders Władysław (gen., d-ca Armii Polskiej w ZSRR i na Bliskim Wschodzie, następnie II Korpusu Polskiego we Włoszech)

B

Bagieński Witold (historyk)

Bartoszek Hedda (łączniczka Oddziału II SG GL, nast. Wydz. II SG AL)

Beria Ławrientij (szef NKWD)

Berling Zygmunt (gen. WP)

Berman Jakub (działacz komunist., wicepremier, czł. BP KC PPR i BP KC PZPR)

Berzin Jan (działacz bolszew. pochodzenia łotewskiego, szef wywiadu [Razwiedupr] Armii Czerwonej 1924–1935 i w 1937)

Bierut Bolesław (polityk, działacz komunist., agent NKWD, Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej, Prezydent RP)

Biesiedowski G.Z. (dyplomata sowiecki)

Birkner Wolfgang (Wilhelm) (SS-Hauptsturmführer, funkc. Gestapo)

Birmann (funkc. Gestapo)

Błażyński Zbigniew (dziennikarz)

Boczoń Władysław, ps. Pantera, Luiza (mjr, oficer Komendy Obrońców Polski/ZWZ/AK, za zgodą przełożonych z KOP oficer Abwehrstelle Breslau)

Bondariewski Władimir patrz Bondorowski Włodzimierz

Bondorowski Włodzimierz (właśc. Władimir Bondariewski; kpt., oficer Abwehry)

„Bór” patrz Komorowski Tadeusz

Bratny Roman (właśc. Roman Mularczyk; pisarz, poeta, publicysta i scenarzysta filmowy)

Broński Zdzisław, ps. Uskok (por. WP, d-ca oddziału partyzantki antykomunist. na Lubelszczyźnie)

Brystiger Julia, ps. Luna, Krwawa Luna, Daria, Ksenia, Maria (znana także jako Brystygier, Brystyger, Bristiger(owa), Brüstiger, Briestiger; działaczka komunist., dr filozofii, funkc. aparatu bezpieczeństwa PRL, dyrektor departamentu V i III MBP)

Buczyńska Bronisława (matka H.B. Buczyńskiego)

Buczyński Henryk Bogusław, ps. Stefan, Ryś (działacz komunist., organizator i szef Oddziału II SG GL)

Buczyński Julian (ojciec H.B. Buczyńskiego)

Byszek Władysław (działacz org. „Miecz i Pług”)

C

Chajęcki Bronisław, ps. Maciej Boryna (płk AK, kpt. WP, komendant Państw. Korpusu Bezp. na obszar Warszawy)

Chruściel Antoni, ps. Monter (gen., d-ca Okręgu Warszawskiego AK)

Cimek Henryk (prof., historyk)

Czarnocki Jan

D

Dobrowolski Antoni (prac. SRI DOK I W-wa, czł. ZWZ-AK)

Dobrzyński Wacław (agent Oddziału II SG GL w Państw. Korpusie Bezp.)

Dubois Stanisław (działacz socjalist.)

Duracz Czesław (ojciec T. Duracza)

Duracz Anna (córka T. Duracza)

Duracz Teodor, ps. Profesor (działacz komunist., adwokat, szef tzw. wywiadu partyjnego PPR, agent wywiadu sowiec.)

Dymitrow Georgi (komunista bułg., sekretarz generalny Kominternu 193–1943)

Dzendzel Włodzimierz (czł. AK)

Dzierżyński Feliks (działacz sojaldemokrat. i komunist., twórca i szef pierwszych sowieckich organów bezpieczeństwa: CzeKa, GPU i OGPU)

E

Ekler Michał (agent Oddziału II SG GL i sowiec. wywiadu wojsk.)

F

Fejgin Anatol (płk, z-ca szefa GZI WP, dyr. Dep. X MBP)

Ferszt Ajzyk (ojciec L. i L. Fersztów)

Ferszt Leon, ps. Andrzej, Ernst (działacz komunist., spec. pełnomocnik Kominternu przy KC KPRP-KPP 1921–1933, m.in. nadzorował centr. kasę partyjną)

Ferszt Ludwik (rezydent sowiec. wywiadu wojsk.)

Finder Pinkus vel Paweł, ps. Paweł (działacz komunist., sekretarz PPR)

Fitin Paweł (mjr bezpieczeństwa państwowego, szef cywilnego wywiadu zagr. ZSRR 1939–1946)

Fleischfarb Fryda (z domu Zollman, pierwsza żona J. Światły)

Fleischfarb Gabriel (ojciec J. Światły)

Fleischfarb Izak patrz Światło Józef

Fleischfarb Rebeka (matka J. Światły)

Fogelson Samuel (vel St. Manert; demograf, statystyk, rezydent sowiec. wywiadu wojsk. w Warszawie)

Fonkowicz Jerzy, ps. Andrzej, Konrad (gen. WP, oficer Oddziału II SG GL i Wydz. II SG AL, agent NKWD)

Fornalska Aleksandra (córka M. Fornalskiej i B. Bieruta)

Fornalska Felicja (siostra M. Fornalskiej)

Fornalska Małgorzata, ps. Jasia (działaczka komunist., agentka wywiadu sowiec.)

Fornalska Marcjanna (matka Małgorzaty Fornalskiej)

Fornalski Aleksander (brat Małgorzaty Fornalskiej)

Fornalski Antoni (ojciec Małgorzaty Fornalskiej)

Franco Bahamonde Francisco (szef państwa Hiszpanii 1936–1975, regent Królestwa Hiszpanii 1947–1975, premier, nacz. d-ca sił zbrojnych)

Fronczak J. (prokurator)

Fuchs Paul (oficer niem., funkc. Gestapo)

G

Gass Andrzej (historyk, dziennikarz)

Gąsiorowski Kazimierz, ps. Edyta (ppłk, szef wywiadu polit. Delegatury Rządu RP na m.st. Warszawę)

Gierwin A. (wuj. A. Jaroszewicza)

Gomułka Jan (ojciec W. Gomułki)

Gomułka Władysław, ps. Wiesław (działacz komunist., I sekretarz KC PPR/PZPR)

Gomułkowa Zofia (właśc. Liwa Szoken, żona W. Gomułki)

Gontarczyk Piotr (historyk)

Grad Zbigniew vel Mikołaj, ps. Doktor Zbyszek (lider organizacji „Miecz i Pług”)

„Grot” patrz Rowecki Stefan

Grudniew Wiaczesław (właśc. Wiaczesław Gribniew; oficer NKWD)

H

Hahn Ludwig (komendant Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa na dystrykt krakowski [1941] i warszawski [1941–1944] GG)

Hitler Adolf (przywódca niem. narodowego socjalizmu i dyktator III Rzeszy, od 1938 naczelny dowódca sił zbrojnych)

Horyszowski Zygmunt (mjr WP)

Hrynkiewicz Bogusław, ps. Aleksander, Boguś, Inspektor z Białegostoku (agent wywiadu NKWD)

Hübner Jerzy, ps. Jerzy (działacz org. „Miecz i Pług”)

I

Igajew Siemion (funkc. WKP[b])

Iwaszkiewicz Wacław, ps. Weber, Hubicki, Wir (prac. Delegatury Rządu na Kraj)

J

Jankowski Jan Stanisław, ps. Doktor, Soból (polityk, Delegat Rządu RP na Kraj)

Janota Stanisław, ps. Facet, Gryf, Karcz II (wywiadowca ZWZ-AK w strukturach GL i AL)

Jarosz Zygmunt (działacz komunist.)

Jaroszewicz Alfred, ps. Gruby (agent Oddziału II SG GL i sowiec. wywiadu wojsk.)

Jaruzelski Wojciech (gen armii, Prezydent RP, premier PRL, przewodniczący Rady Państwa PRL, I sekr. KC PZPR)

Jeleński Stefan (oficer ACz., funkc. sowieckiego wywiadu wojsk.)

„Józef” (mjr sowiec. wywiadu wojsk)

Jóźwiak Franciszek, ps. Witold (działacz komunist., gen. dyw. WP, szef SG GL-AL, wicepremier, komend. gł. MO, wicemin. bezpieczeństwa państw.)

K

Kalkstein-Stoliński Ludwik vel Wojciech Mieczysław Świerkiewicz vel Edward Ciesielski, ps. Hanka, Paul Henchel, Konrad Stark, 97 (agent Gestapo, czł. ZWZ/AK)

Kamieniecka Eugenia vel Eugenia Jastrzębska (żona A. Rittera-Jastrzębskiego)

Karawacki Franciszek, ps. Franc (szef siatki wywiadu NKWD)

Karier Krystyna (działaczka org. „Miecz i Pług”)

Kartin Pinkus, ps. Piotr (działacz komunist., czł. I Grupy Inicjatywnej PPR)

Kasman Leon (działacz komunist., dowódca oddziału spec. NKWD)

Kąkolewski Krzysztof (pisarz, dziennikarz)

Kieszczyński Lucjan (prof., historyk)

Kistelski Leszek (por., czł. org. „Miecz i Pług”)

Klarner Czesław (polityk, min. przemysłu i handlu, min. skarbu, prezes Związku Izb Przemysłowo-Handlowych RP)

Kłobut Cezary, ps. Sławek (działacz org. „Miecz i Pług”)

Kobecki Kazimierz (funkc. wywiadu sowieckiego)

Kołakowski Piotr (historyk)

Komorowski Tadeusz, ps. Bór (gen., komendant gł. AK)

Konowałow (funkc. NKWD)

Korczyński Grzegorz (gen. broni WP, działacz komunist., d-ca oddziałów partyz. GL na Lubelszczyźnie 1942-1943, d-ca Obwodu Lublin AL, szef Zarządu II Wywiadowczego Szt. Gen. WP 1956-1965, wicemin. obrony narod. 1965–1971)

Kossak-Szczucka Zofia (pisarka, działaczka org. „Miecz i Pług”)

Kotlicki Henryk (właśc. Hirsz Kotlicki; działacz komunist., funkc. tzw. wywiadu partyjnego PPR)

Kowalik Aleksander, ps. Aleksander (działacz org. „Miecz i Pług”)

Kozłowski M. (kpt. MSW)

Krak Eustachy, ps. Dudzieniec, Eustachy Dudziniec, Przepiórkowski, Zoi (szef okręg. Kierownictwa Walki Podziemnej m.st. Warszawy)

Krasicki Jan, ps. Kazik (działacz komunist., 1943 kierował ZWM)

Krasińscy (ród hrabiowski)

Król W. (por. MSW)

Księżopolski Aleksander (łącznik W. Kupeckiego, policjant granatowy)

Kubin Jan (ppłk WP, komendant Armii Podziemnej Ruchu „Miecz i Pług”)

Kukulska Irena

Kupecki Wacław, ps. Kruk, Kulawy (prac. Wydz. Bezpieczeństwa Okręgowej Delegatury Rządu Warszawa-miasto, prowadził archiwum centr. wywiadu polit. Wydz. Bezpieczeństwa Dep. Spraw Wewn. Delegatury Rządu na Kraj)

L

Lambrychtówna Zofia (prac. Delegatury Rządu RP na Kraj, łączniczka i sekretarka W. Kupeckiego)

Larecki Jan (pisarz)

Lechowicz Włodzimierz, ps. Tomaszewski, Zych (agent Oddziału II SG GL i sowiec. wywiadu wojsk.)

Lenin Włodzimierz (organizator i przywódca rewolucji październikowej, przywódca Rosji Radzieckiej, przywódca SDPRR(b) i RKP(b), teoretyk ideologii komunizmu i twórca idei leninizmu)

Lewiński Antoni (czł. org. „Miecz i Pług”)

Lichaczow (ppłk NKWD)

Lieberman Herman (działacz socjalist., poseł)

Loga Władysław (ojciec Ignacego Logi-Sowińskiego)

Loga-Sowiński Ignacy, ps. Ignac, Sowiński (właśc. Ignacy Loga; działacz komunist., szef tzw. wywiadu partyjnego PPR, agent wywiadu NKWD, czł. BP KC PZPR, czł. Rady Państwa)

Luksemburg Róża (działaczka i ideolog pol. i niem. ruchu robotn.)

Ł

Łoganowski Mieczysław (działacz socjaldem. i komunist., dyplomata sowiecki)

Łoktiew Aleksander (działacz komunist.)

M

Maciąg Józef, ps. Sas (por. WP, działacz org. „Miecz i Pług”)

Małecki Józef, ps. „Sęk” (mjr, z-ca szefa SG AL, szef ekspozytury wywiadu NKWD przy SG GL i SG AL)

Marszalec Janusz (historyk)

Mayer (funkc. Gestapo)

Michajłow (ppłk NKWD)

Mielke Erich (działacz komunist., min. bezpieczeństwa NRD 1957–1989, szef STASI)

Mietkowski Mieczysław (gen., bryg. bezp. publ., wicemin. bezpieczeństwa publ. 1945–1954)

Mikulski Stanisław (aktor)

Minc Bronisław (działacz komunist., prof., ekonomista)

Minc Hilary (działacz komunist., ekonomista, wicepremier, czł. BP KC PZPR)

Moczar Mieczysław, ps. Mietek, Woron (właśc. Mykoła Demko; vel Diomko; d-ca Okręgu Lublin GL-AL, nast. Okręgu Kieleckiego AL; agent sowiec. wywiadu wojsk.; gen. dyw. KBW, minister spraw wewn., wieloletni prezes NIK)

Moczarski Kazimierz, ps. Rafał (kpt. AK, szef Biura Informacji i Propagandy AK, dziennikarz, pisarz)

Mołojec Bolesław, ps. Długi (działacz komunist., sekretarz PPR, org. i d-ca GL, prawd. wydał rozkaz zastrzelenia M. Nowotki)

Mołojec Zygmunt, ps. Anton (szef Oddziału II SG GL, prawd. zabójca M. Nowotki)

Mołotow Wiaczesław (działacz bolszew., min. spraw zagr. ZSRR, przewodn. Rady Komisarzy Ludowych, czł. BP KC WKP[b])

Mutzenmacher, Mitzenmacher Józef (Josek), używał także nazwisk: J. Kamiński, Jan Berdych, Jan Stopiński, Jan Roszkowski, ps. Mieczysław Redyko, Jan Alfred Reguła i in. (działacz komunist., agent służb specjalnych, prowokator, agent polskiej policji, Gestapo i SD, pracownik referatu wywiadowczego Delegatury Rządu RP na Kraj)

Muzyczka Ludwik, ps. Benedykt (ppłk, szef Biur Wojskowych KG AK)

N

Nanowska Zofia (łączniczka Delegatury Rządu RP na Kraj)

Napoleon I Bonaparte (cesarz Francuzów)

Nazarewicz Ryszard (prof., historyk, ppłk UB/MO, agent wywiadu NKWD)

Nienałtowski Stanisław, ps. Sebastian, Walerian (agent Oddziału II SG GL i sowiec. wywiadu wojsk.)

Nikonow Aleksandr (oficer sowiec. wywiadu wojsk.)

Nizioł Antoni (agent sowiec. wywiadu wojsk.)

Nowotko Marceli, ps. Marian, Stary (działacz komunist., sekretarz PPR, prawd. agent NKWD)

O

Okulicki Leopold, ps. Niedźwiadek (gen., oficer AK)

Oppenchowski Franciszek (działacz org. „Miecz i Pług”)

Orechwa Mikołaj (płk sowiecki, funkc. UB i SB, szef kadr w MBP i Komitecie ds. Bezp. Publ.)

Orłow Michaił (oficer NKWD)

Orłowski Stanisław (mjr WP, komendant Armii Podziemnej Ruchu „Miecz i Pług”)

Orłowski Wiktor (funkc. wywiadu OGPU)

P

Pajor Witold, ps. Różycki (por. AK, oficer Państw. Korpusu Bezp.)

Pantak Henryk (działacz org. „Miecz i Pług”)

Piasecki (ppłk MBP)

Piatnicki Josif (właśc. Josif Tarszyc, działacz bolszewicki, kierownik Wydz. Łączności Międzynar. Kominternu 1921–1935)

Piętowski S. (właściciel fabryki)

Piotrowski Konstatnty (czł. org. „Miecz i Pług”)

Piwiński Jerzy (działacz komunist.)

Poczobutt Andrzej (dziennikarz białoruski)

Podgórska Wanda (agentka tzw. wywiadu partyjnego PPR)

Poeplau Leon, ps. Wolan (ksiądz, założyciel i prezes Rady Naczelnej org. „Miecz i Pług”)

Ponomarienko Pantelejmon (działacz komunist., dyplomata ZSRR, I sekretarz KC KP[b] Białorusi 1938-1947)

Porowski Marceli, ps. Sowa, Mazowiecki, Wolski (delegat Rządu RP na m.st. Warszawę)

Primakow Jewgienij (premier Rosji, min. spraw zagr., dyr. Słuzby Wywiadu Zagr.)

Próchniak Edward (działacz komunist.)

Putin Władimir (prezydent Rosji, premier)

R

Radkiewicz Stanisław (gen. dyw. bezp. publ., min. bezpieczeństwa publ. 1945–1954, czł. BP KC PPR i BP KC PZPR)

Reguła Jan Alfred patrz Mutzenmacher Josek

Ribbentrop Joachim (min. spraw zagr. III Rzeszy)

Ritter Johann (ojciec A. Rittera-Jastrzębskiego)

Ritter-Jastrzębski Artur, ps. Andrzej, Bogdan, Stefan, Wilhelm Tell (właśc. Artur Albert Ritter, później Artur Jastrzębski; gen. bryg. WP, działacz komunist., agent NKWD, funkc. Min. Bezp. Publ., szef WUBP w Gdańsku iźLublinie, z-ca szeha Oddziału II Szt. Gen WP)

Rola-Żymierski Michał (marszałek PRL, naczelny dowódca AL, agent sowiecki)

Romanowicz Romana (łączniczka Oddziału II SG GL i Wydz. II SG AL)

Romanowski Wincenty, ps. Roman (żołnierz GL-AL)

Romkowski Roman, ps. Ernest, Feliks, Jaszka (właśc. Nasiek [Natan] Grinszpan-Kikiel vel Natan Grünspan–Kikiel, Grinszpan Menasze; gen. bryg. bezp. publ., wicemin. bezpieczeństwa publ. 1949–1954)

Rowecka Eugenia (druga żona gen. S. Roweckiego)

Rowecka Irena (córka gen. S. Roweckiego)

Rowecki Stefan, ps. Grot (gen., komendant gł. ZWZ-AK)

Różański Józef (płk UB, dyr. Dep. Śledczego MBP)

Rubin Dawid (szwagier J. Światły)

Rutkiewicz Maria (czł. I Grupy Inicjatywnej PPR, radiotelegrafistka)

Rydygier Juliusz (działacz komunist.)

Rydz-Śmigły Edward (marszałek, Naczelny Wódz)

S

Sawicka Hanna, ps. Hanka (właśc. Hanna Krystyna Szapiro; działaczka komunist., przewodn. Związku Walki Młodych)

Schmalschläger Heinz (ppłk Abwehry, d-ca ośrodka wywiad. „Walli”)

Sierchuła Rafał (historyk)

Sikorski Władysław (polityk, gen., Naczelny Wódz)

Skoniecka Krystyna (łączniczka między F. Karawackim i W. Gomułką)

Skoniecka Maria (matka C. Skonieckiego)

Skoniecki Czesław, ps. Ksiądz, Czesiek, Roman, Rysiek, Witek (szef siatki wywiadu NKWD, czł. I Grupy Inicjatywnej PPR)

Skoniecki Edmund (ojciec C. Skonieckiego)

Skoniecki Zacheusz, ps. Zenek (działacz komunist., brat C. Skonieckiego)

Słowikowski Anatol, ps. Andrzej Nieznany (lider organizacji „Miecz i Pług”)

Skrzyński Aleksander (hrabia, polityk, premier)

Smysłowski Borys (płk, oficer Abwehry)

Sosnowski Jan (funkc. wywiadu Kominternu)

Sowińska Stanisława, ps. Barbara (właśc. Stanisława Zalcman; kier. sekretariatu Oddziału II SG GL, nast. Wydz. II SG AL)

Spałek Robert (historyk)

Spilker Alfred (oficer niem., funkc. Gestapo)

Spychalski Marian, ps. Marek (marszałek PRL, architekt, szef sztabu GL, szef Wydziału II SG GL i Oddziału II SG AL)

Stalin Józef (Iosif Wissarionowicz Dżugaszwili) (dyktator ZSRR, generalissimus, sekretarz generalny WKP[b])

Strug Andrzej (właśc. Tadeusz Gałecki; pisarz, mason)

Strzelecki Czesław, ps. Marian (ppor., oficer SG GL i SG AL)

Strzeszewski Jan, ps. Wiktor (inż. arch., działacz sportowy, d-ca oddziału spec. SG GL)

Sudopłatow Paweł (komisarz bezpieczeństwa państwowego III stopnia [odpowiednik gen. por.], wysoki rangą funkc. sow. organów bezpieczeństwa i wywiadu)

Szewczenko (płk ACz.)

Szklarenko Tichon (płk NKWD)

Szoken Liwa patrz Gomułkowa Zofia

Szołkowski Antoni, ps. Antoni (działacz org. „Miecz i Pług”)

Szymański Czesław, ps. „Ceniek” (działacz komunist.)

Ś

Światło Józef (właśc. Izak Fleischfarb; ppłk MBP)

Światło Justyna (druga żona J. Światły)

Świerczewski Eugeniusz, ps. Gens, 100 (ppor. WP, dziennikarz i krytyk teatralny, agent Gestapo, czł. ZWZ/AK)

Świerczewski Karol, ps. Walter (gen. broni WP, d-ca 2 Armii WP, wicemin. obrony narod.)

Świetlik Konrad (gen. WP, d-ca KBW, wicemin. bezpieczeństwa publ. 1948–1954)

T

Tabow Wiktor (oficer sow. wywiadu wojsk.)

Träger Adolf (urzędnik niem.)

Träger Augustyn, ps. Sęk (oficer Oddziału II Sztabu Głównego WP, generalny starosta pomorski w strukturze „Miecza i Pługa”, delegat ZG i KG Armii Podziemnej Ruchu „Miecz i Pług” na terenie Wielkiego Pomorza i Prus Wschodnich, kierownik placówki wywiad. AK krypt. Bałtyk 303)

Träger Joseph (ojciec Augustyna Trägera)

Träger Roman, ps. As, Junior, T-2 (agent wywiadu organizacji „Miecz i Pług”, nast. AK)

Trocki Lew (właśc. Lejba Bronsztejn, rewolucjonista rosyjski, socjaldemokrata i komunista)

Trójnicki Ferdynand, ps. Fred, Stefan, Wiktor (działacz org. „Miecz i Pług”)

Trzaska Stanisław (dziennikarz)

Tumanow Mikołaj (płk armii carskiej)

Turlejska Maria (prof., historyk, agentka UB o ps. Ksenia)

Turlejski Jan (działacz komunist., czł. I Grupy Inicjatywnej PPR)

„Tymińska” Halina (kochanka gen. S. Roweckiego)

W

Wach Władysław (działacz org. „Miecz i Pług”)

Wasilewska Wanda (polska i sowiecka działaczka komunist., pisarka, polityk, płk Gł. Zarządu Polit. ACz.)

Werblan Andrzej (działacz komunist., prof., historyk, sekretarz KC PZPR, wicemarszałek Sejmu)

Wiechocki Jerzy, ps. „Stefan” (żołnierz GL-AL)

Wieczorkiewicz Paweł Piotr (prof., historyk)

Witkowski Stefan, ps. Doktor Z., Tenczyński (inż., twórca i komendant organizacji „Muszkieterowie”)

Wrangel Piotr (baron, gen. armii carskiej)

Z

Zakrzewski Bernard, ps. Oskar (szef Wydz. Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu KG AK)

Zambrowski Roman (działacz komunist., sekretarz KC PZPR, czł. BP KC PZPR)

Zawadzki Aleksander, ps. Kazik, Wacek (gen. dyw. WP, działacz komunist., kierownik Centr. Wydz. Wojskowego KPP, przewodn. Centr. Biura Komunistów Polskich w ZSRR, z-ca ds. polit.-wych. Naczelnego Dowódcy WP 1944–1945, sekretarz KC PZPR 1948–1954, członek KC i BP KC PZPR 1948–1964, wicepremier, Przewodniczący Rady Państwa PRL 1952–1964)

Zbych Andrzej (pseudonim artystyczny spółki autorskiej scenarzystów telewizyjnych i teatralnych Andrzeja Szypulskiego i Zbigniewa Safjana, autorów scenariusza m.in. serialu „Stawka większa niż życie”)

Zollman Fejga (szwagierka J. Światły)

Zollman Fryda patrz Fleischfarb Fryda

Zubow Grigorij (oficer sow. wywiadu wojsk.)

Ż

Żebrowski Leszek (historyk, dziennikarz)

Żeligowski Lucjan (gen. broni WP, minister spraw wojsk., inspektor armii)