„Summa teologii” św. Tomasza z Akwinu ebook

Serdecznie dziękujemy

Państwu Danucie i Emilianowi Plichom,

bez których wsparcia nie byłoby możliwe

powstanie tej serii

Tytuł oryginału:

Jean-Pierre Torrell,

La „Somme de théologie” de saint Thomas d’Aquin,

«Histoire du Christianisme. Classiques du Christianisme», Paris: Les Éditions du Cerf, 1998

©2023 Jean-Pierre Torrell OP. All rights reserved

© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo W drodze, 2024

Redaktorzy serii:

Tomasz Grabowski OP, Michał Mrozek OP, Krzysztof Ośko OP, Zbigniew Pajda OP, Robert Plich OP,

Mateusz Przanowski OP, Janusz Pyda OP

Redaktor naukowy: Mateusz Przanowski OP

Redakcja: Agnieszka Czapczyk

Skład: Zbigniew Pajda OP

Projekt okładki: Joanna Piesiak

ISBN 978-83-7906-719-0

Instytut Tomistyczny

ul. Dominikańska 2

02-741 Warszawa

[email protected], www.it.dominikanie.pl

Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze sp. z o.o.

ul. Kościuszki 99

61-716 Poznań

tel. 61 852 39 62

[email protected]

www.wdrodze.pl

Wydanie I, Warszawa – Poznań 2024

Przygotowanie wersji elektronicznejEpubeum

Wstęp

9Sława pewnych dzieł bywa tak wielka, iż zdarza się im przysłonić własnego autora i resztę jego dorobku. Summa teologii jest tego wyjątkowo wyraźnym przykładem. Bez wątpienia wiemy, że została napisana przez św. Tomasza z Akwinu, który żył w średniowieczu. Ale niewielu czytelników ma pojęcie, jakim autor był człowiekiem, jakie życie prowadził czy też jakie są inne jego pisarskie dokonania. Co więcej, to główne dzieło tak mocno zawłaszczyło tytuł: Summa, że jesteśmy zdziwieni, dowiadując się, że sam Tomasz jest autorem jeszcze jednej (Summy przeciwko poganom) oraz że wielu innych współczesnych mu autorów również napisało własne „summy”.

By lepiej zrozumieć tę wielką księgę, należy z pewnością poznać jej treść, ale równie ważne jest umiejscowienie jej w kontekście historycznym, literackim i doktrynalnym. Tylko w ten sposób będziemy mieli szansę, by docenić jej oryginalność. Tomasz z Akwinu, w przeciwieństwie do biblijnego Melchizedeka, nie jest pozbawiony własnej genealogii. Posiada osobistą i intelektualną historię, a jego refleksja korzysta z wkładu mnóstwa innych autorów: natchnionych pisarzy biblijnych, myślicieli pogańskiej i chrześcijańskiej starożytności, filozofów greckich, żydowskich czy arabskich; czerpie z teologów łacińskiej tradycji żyjących mniej więcej w tym samym czasie, a niekiedy wręcz mu współczesnych, ale także korzysta z myśli wybitnych przedstawicieli greckiej i wschodniej tradycji Kościoła. Jego silna osobowość jednoczy wszystkie te źródła na podobieństwo wielkiej rzeki zbierającej liczne dopływy, jednakże ślad owych zapożyczeń pozostaje w jego dziele i ważne jest, by o tym wiedzieć.

O wartości spuścizny jakiejś myśli decyduje po części jej trwanie w czasie, jak również zdolność, by nie tyle, jak to się czasem mówi, 10 dostarczać odpowiedzi na pytania, których sama sobie nie zadawała, ale raczej — inspirować rozwiązywanie problemów kolejnych epok, czyniąc to mocą głębokich intuicji, które tą myślą kierują. Bez wątpienia tutaj znajduje się zasadnicza przyczyna trwałości i płodności Summy. Niezaprzeczalnie jest to dzieło naznaczone przez wiek, w którym powstało — czas dojrzałej scholastyki, której technikami i metodami w pełni się posługuje. Konieczne jest ich poznanie i opanowanie, a nie da się ukryć, że stanowi to pewną trudność. Gdy jednak przejdziemy ten etap przyswojenia, odkryjemy poprawność metody i bogactwo treści.

Sylwester z Ferrary, jeden z pełnych entuzjazmu uczniów Akwinaty, mówi o Mistrzu Tomaszu jako o człowieku „na wszystkie godziny”. Przyszłość pokaże, czy Summa jest również książką „na wszystkie czasy”, choć przecież już przetrwała ponad siedem wieków. Trzeba przyznać, że uczniowie ze zmiennym szczęściem starali się badać myśl Mistrza i konfrontować ją z problemami swoich czasów. Można się naprawdę zdziwić, że tak dobrze oparła się tylu pokoleniom epigonów. Tymczasem wiele znaków świadczy o tym, że obecnie odkrywana jest na nowo, jako ciągle żywa refleksja.

Indeks osób

127Indeks obejmuje również nazwiska pojawiające się w przypisach od redakcji oraz w Skomentowanej bibliografii.

Albert Wielki, św., 12–14, 63, 70, 71, 75, 92

Aleksander z Hales, 69, 71

Ambroży z Mediolanu, św., 74, 79

Anawati Georges, 81

Anzelm z Canterbury, św., 74

Anzelm z Laon, 66

Arystoteles (Stagiryta, Filozof), 12–14, 20–23, 27, 36, 48, 66, 74, 76–78, 80–82

Atanazy z Aleksandrii, św., 75

Aubert Roger, 125

Augustyn, św., 11, 14, 29, 56, 62, 68, 74, 75, 77–79, 87

Awerroes, 12, 21, 80–82

Awicenna, 77, 80–82

Bacon Roger, 70, 80

Balthasar Hans Urs von, 108

Báñez Domingo, 95

Bataillon Louis-Jacques, 90, 111

Bazyli Wielki, św., 75

Beda Czcigodny, św., 75

Bednarski Feliks, 107, 108

Bedouelle Guy, 124, 125

Beleval Yvon, 125

Bernard z Clairvaux, św., 74

Bernard z Trilla, 89

Bernardo de Rossi (de Rubeis), 100

Biffi Inos, 115

Billuart Charles-René, 98–99

Boecjusz, 77, 79

Bonawentura, św., 14, 21,63, 70, 75, 87

Bonino Serge-Thomas, 117, 126

Bourret Stefan, 86

Boxadors Juan Tomás de, 101

Bruguès Jean Louis, 124

Bus Roberto, 115

Buzzetti Vincenzo, 102

Cano Melchior, 95, 99, 102

Canto-Spereber Monique, 124

Capreolus (Jan Cabrol), 89, 90, 98

Casetta Salvo, 92

Cessario Romanus, 124, 125

Charronelle Gilles, 93

Chenu Marie-Dominique, 106, 112, 113, 124

Congar Yves, 106

128Contenson Pierre-Marie de, 99, 111, 125

Coronel Antoine, 91

Crockaert Piotr (Piotr z Brukseli), 91, 93, 95

Cyceron, 79

Cyryl z Aleksandrii (Cyryl Aleksandryjski), św., 57, 75

d’Azeglio Luigi Taperelli, 102

Davies Brian, 114

Deman Thomas, 99, 116

Denifle Heinrich, 110

Denzinger Heinrich Joseph

Dominikus, 104

Diego de Deza y Tavera, 95

Domingo de Soto, 95

Dominik, św. (Dominik Guzmán), 89

Dondaine Antoine, 111

Dondaine Hyacinthe-François, 107, 111

Durand z Saint-Pourçain, 88

Ehrle Franziskus, 110

Elders Leo, 74

Elten Gerhard von, 92

Elias Brunet z Bergerac, 14

Emery Gilles, 123

Fabro Cornelio, 97, 125

Filip IV Hiszpański (Filip IV Habsburg), 97

Filip Kanclerz, 71

Franzelin Johannes Baptist Georg, 102

Fryderyk II Hohenstauf, 11

Gagnebet Marie-Rosaire, 106

Galewicz Włodzimierz, 108

Gardeil Ambroise, 105

Gardeil Henri-Dominique, 107

Garrigou-Lagrange Réginald Marie 105

Gatti Vittorio, 101

Gauthier René-Antoine, 17, 108

Gervasi Laurent, 92

Gils Pierre-Marie, 111

Gilson Étienne, 73, 83, 94, 105, 106, 114

Glorieux Palémon, 71

Glorieux Pierre, 110

Gołaski Wojciech, 108, 123

Gonnet Jean-Baptiste, 98

Gotti Vincenzo Ludovico, 98–99

Goudin Antonine, 98, 99, 102

Grabmann Martin, 110

Gründwald Casper, 93

Grzegorz Wielki (Grzegorz I), św., 11, 14, 74

Grzegorz X, bł., 23

Grzegorz z Rimini, 90

Grzegorz z Nyssy, św., 79

Guyot Bertrand-Georges, 111

Henryk z Gandawy, 90

Henryk z Gorkum, 92

Héris Charles-Vincent, 107

Hervaeus Natalis, 89

Hieronim ze Strydonu, św., 74

Hilary z Poitiers, św., 74

Hinnenbusch William A., 125

Hoppe Johannes, 93

Hubert Martin, 73

Hugo Grocjusz, 96

Hugo z Saint-Cher, 12, 22, 70

Hugo ze Świętego Wiktora, 75

129Huntpichler Leonard, 93

Imbach Ruedi, 82

Ingardia Richard, 110

Jan XXII, 86, 92

Jan Chryzostom, św., 75

Jan Damasceński (Jan z Damaszku), św., 14, 34, 75

Jan Dominici, 92

Jan Duns Szkot, bł., 80, 90

Jan od św. Tomasza (João Poinsot), 97–99, 105

Jan Paweł II, św., 109

Jan Peckham, 86

Jan z la Rochelle, 71

Jan z Montson, 88

Jan z Paryża, 88

Jan ze Sterngasse, 92

Jean du Feynier, 95

Journet Charles, 106

Kajetan (Tomasz Kajetan, Tomasz de Vio), 90, 93–97, 104, 125

Karol V Habsburg, 96

Kilwardby Robert, 86

Kleutgen Joseph, 102

Knapwell Ryszard, 88

Köllin Konrad, 92

Kristeller Paul Oskar, 124

Kurylewicz Gabriela, 108

Kuryś Agnieszka, 113, 114, 123

Labourdette Marie-Michel, 106, 117, 124, 126

Lacordaire Jean-Baptiste Henri, 103

Lafont Ghislain, 106

Langton Stefan, 67

Leon Wielki, św., 57

Leon X, 94

Leon XIII, 85, 93, 102–105, 110

Libera Alain de, 112

Liberatore Matteo, 102

Luter Marcin, 94, 113

Mackey James Patrick, 111

Majmonides, 12, 80, 82

Makrobiusz, 77, 79

Maksym Wyznawca, św., 75

Mandonnet Pierre, 106, 110

Marcin, profesor Tomasza, 12

Marcjanusz Kapella, 77

Marín-Sola Francisco, 116

Maritain Jacques, 97, 105, 114

Maritain Raissa, 98

Martín Ramón Hernández, 125

Massoulié Antoine, 99

Mattiussi Guido, 104

Mauro Silvestro, 99

Mercier Desiré Felicien François Joseph, 103

Michaelis Sebastian, 101

Michał Anioł, 118

Michał Szkot, 12, 81

Mordarski Ryszard, 126

Nemezjusz z Emezy, 79

Nerczuk Zbigniew, 108

Nicolas Jean-Hervé, 123

Novarin Paul, 113

O’Meara Thomas, 114

Odo Rigaldi, 71 Odo z Soissons, 67

Olszewski Mikołaj, 108

Orygenes, 75

Patfoort Albert, 107

Perrier Jean, 111

130Pesch Otto Hermann, 113, 119

Pico della Mirandola, 94

Pinchard Bruno, 125

Pinckaers Servais Théodore, 107, 121

Piotr Auriol, 90

Piotr Lombard, 13, 14, 17, 39, 69, 71, 92

Piotr z Ailly, 88

Piotr z Bergamo, 89

Piotr z Irlandii, profesor Tomasza, 12

Pius V, 24, 93

Pius X, 104, 105

Platon, 30, 68, 77, 78

Plotyn, 77

Pouvost Géry, 125

Prepozytyn z Cremony, 75

Proklos, 77

Pryscjan z Cezarei, 66

Pseudo-Dionizy Areopagita (Dionizy Areopagita), 13, 14, 75, 77, 78

Puig Narciso, 101

Rajmund z Kapui, bł., 89

Ramberto z Bolonii, 88

Ramirez Jaime, 108, 117

Ramirez Santiago, 106

Reginald, asystent Tomasza, 23

Régnier Marcel, 125

Remigiusz z Florencji, 89

Ribaillier Jean, 71

Ricci Saverio, 125

Robert z Melun, 67

Roger z Aquili, 23

Romanek Michał, 123

Roselli Salvatore, 101

Rosnerowa Hanna, 112, 124

Ryszard ze Świętego Wiktora, 75

Sertillanges Antonin-Dalmace, 107

Shanley Brian J., 126

Sneek Cornelius, 93

Sordi Domenico, 102

Sordi Serafino, 102

Spanneut Michel, 79

Suárez Emmanuel, 111

Suárez Franciszek, 97, 99, 102, 104

Suermondt Constant, 111

Sutton Tomasz, 89

Swieżawski Stefan, 108, 125

Sylwester z Ferrary, 10, 95

Sylwester z Prierio (Sylwester Prierias), 95

Synave Paul, 107

Tempier Stefan, 85 Teodoryk z Freibergu, 88

Teresa z Àvili, św., 95

Tinctor Johannes, 92, 93

Tolet (Francisco Toledo), 98

Tonneau Jean, 107

Torrell Jean-Pierre, 113, 114, 123, 124

Tugwell Simon, 113

Turner Denys, 123

Urban IV, 19

Vansteenkiste Clement, 79, 81

Vásquez Gabriel, 97, 99

Vauchez André, 124

Vilanova Evangelista, 125

Vitoria Francisco de, 91, 95–97, 125

Walz Angelus, 112

Weisheipl James A., 113

Wesołowski Czesław, 113

White Kevin, 124

Wicki Nikolaus, 71

Wielockx Robert, 86

Wilhelm de la Mare, 86, 88, 89

Wilhelm z Auxerre, 71, 75

Wilhelm z Owernii, 80

131Wincenty z Beauvais, 12, 22, 71

Włodkowa Zofia (Włodek Zofia), 108, 109

Wyszyński Stefan, bł., 116

Xarrié Francisco, 101

Zega Włodzimierz, 109

Zigliara Tommaso Maria, 102, 104

DOMINIKAŃSKA BIBLIOTEKA TEOLOGII

133Powołaliśmy do istnienia serię Dominikańska Biblioteka Teologii (DBT), by udostępnić polskiemu czytelnikowi najwybitniejsze dzieła należące do klasycznego nurtu teologii. Czym jest „teologia klasyczna”? Łatwiej scharakteryzować ją przez wyszczególnienie jej twórców niż przez przedstawienie pozytywnej definicji. Myślimy zatem przede wszystkim o Tomaszu z Akwinu, ale również o Augustynie, Boecjuszu, Anzelmie, Bonawenturze, Janie Dunsie Szkocie, którzy chociaż w wielu kwestiach zajmowali stanowiska odrębne, to jednak wszyscy uprawiali teologię w podobny sposób. W naszej serii znajdzie się więc miejsce dla tych książek, które wyrosły z tego samego ducha, z którego narodziły się dzieła tych genialnych myślicieli.

W nazwie serii znajduje się słowo „dominikańska”. Nie powinno więc zaskakiwać, że najbardziej zależy nam na zaznajomieniu czytelnika z teologią św. Tomasza z Akwinu. Polska myśl tomistyczna była przez lata skoncentrowana głównie na filozoficznym aspekcie dzieła Akwinaty. Ogromna fala zainteresowania teologią św. Tomasza, która przechodzi dzisiaj przez najważniejsze ośrodki teologiczne i niesie z sobą wiele wartościowych i odkrywczych prac, pozostaje w Polsce prawie całkowicie niezauważona. Wydając serię DBT, mamy zamiar zmienić ten stan rzeczy.

DOMINIKAŃSKA BIBLIOTEKA TEOLOGII

134Dotychczas w serii ukazały się:

1. Gilles Emery OP, Teologia trynitarna Świętego Tomasza z Akwinu

2. Robert Sokolowski, Bóg wiary i rozumu. Podstawy chrześcijańskiej teologii

3. Max Seckler, Zbawienie w historii. Teologia historii w nauce Świętego Tomasza z Akwinu

4. Matthew Levering,Pismo Święte i metafizyka. Tomasz z Akwinu i odnowa teologii trynitarnej

5. Denys Turner, Tomasz z Akwinu. Portret

6. Brian J. Shanley OP, Tradycja tomistyczna

7. Yves Congar OP,Tradycja i tradycje, t. 1: Esej historyczny

8. Marie-Joseph Le Guillou OP,Tajemnica Ojca

9. Eleonore Stump, Wędrówka w ciemnościach. Narracja a problem cierpienia

10. Jean-Pierre Torrell OP, Wprowadzenie w św. Tomasza z Akwinu. Osoba i dzieło

11. Eleonore Stump, Akwinata

12. Yves Congar OP, Tradycja i tradycje, t. 2: Esej teologiczny