Szare wilki z Jarocina ebook

Prolog

Pociągi już od dawna nie jeździły według rozkładu. Co zupełnie nie pasowało do niemieckiego Ordnungu. Tablica z godzinami przyjazdów i odjazdów pociągów na dworcu w Helmstedt, zwanym Małym Wilhelmshaven, przypominała jedynie o dawnej świetności Deutsche Bahn. Choć wszyscy pracownicy kolei zachowywali się, jakby wojny nie było. Zawiadowca służbista, obciągając mundur, wychodził na peron o każdej planowanej godzinie przyjazdu i odjazdu, tylko po to, by ogarnąć surowym spojrzeniem pusty tor, rozejrzeć się w jedną i w drugą, kiwnąć głową i wrócić do ciepłego biura, podrzucić drew do ognia i czekać na sygnał o następnym pociągu, który nadjedzie nie wiadomo kiedy. Choć pociągi jeździły jak chciały, nie widział powodu, dla którego miałby porzucić obowiązki. Państwo może i chwiało się w posadach, ale jego osobiste, niezłomne Ordnung muss sein miało się dobrze. Z irytacją zauważył niewydartą kartkę w kalendarzu z wczorajszą datą: dwudziesty dziewiąty października 1918 roku. Zerwał ją, zmiął i wrzucił do kosza.

Tylko ludzie go irytowali. Po raz setny zmuszony był odpowiadać na niekończące się głupie pytania. Czy pociąg z Hamburga przyjedzie o czasie, o której odjeżdża osobowy do Berlina, dlaczego jeszcze nie ma pośpiesznego z Kilonii? Jakby głupi naród nie zauważył, że od czterech lat trwa wojna.

Nic dziwnego, że przegrywamy. Najlepiej, jakby działania wojenne rozpoczynały się o siódmej rano, a kończyły z wybiciem dwudziestej drugiej, co do minuty — pomyślał z sarkazmem, z niepokojem obserwując przez szybę grupkę żołnierzy na peronie. Wyglądali na zwykłych szeregowców; w przeciwieństwie do oficerów nosili kurtki ze stójką i szerokie spodnie, a zamiast wysokich butów — wojskowe trzewiki z nogawkami wyciągniętymi na wierzch. Zachowywali się głośno i wyzywająco. Kiedy jeden z nich zaczepił przechodzącą Fräulein, zawiadowca nie wytrzymał.

— Verschwinde von hier! — wrzasnął, wybiegając na peron. — Następny pociąg dopiero za trzy godziny!

Żołnierze nie za bardzo przejęli się jego okrzykami, ale przynajmniej przepuścili kobietę.

— Panie starszy, o co te nerwy? — zaśmiał się jeden z nich, a zawiadowca pokręcił głową: naród zdziczał przez tę wojnę.

— Spokój ma być, bo jak nie, to wezwę żandarmów i skończycie w pierdlu.

Niezbyt dobrze przyjęli jego słowa. Najwyższy postąpił dwa kroki do przodu, spychając zawiadowcę niemal na sam skraj peronu. Biedny, poczuł, że obcasy zawisły mu nad krawędzią toru. Z trudem utrzymywał równowagę.

— Do nas? Taka mowa do nas? Do żołnierzy Jego Cesarskiej Mości, co życie byli skłonni oddać za parszywą ojczyznę? Tak nas szanujesz? Ty szczurze kolejowy… — Wysoki przytrzymał go za poły munduru. Czapka zawiadowcy stoczyła się między szyny.

Mężczyzna rozpaczliwie machał rękami przy wtórze ironicznego rechotu.

— Panowie, hola! — rozległ się jakiś mocny głos. — Czterech na jednego? Taki honor?

Zaskoczeni żołnierze odwrócili głowy. Wysoki puścił zawiadowcę, który jakimś cudem nie poleciał w ślad za czapką. Skulił się i czmychnął do swojego biura.

— A ty kto? — Wysoki znów wyszedł przed szereg. Wyprostował się i wypiął pierś, dobitnie pokazując, kto tu dowodzi. Mierzył ostro stojącego przed nim barczystego feldfebla.

— Swój. — Przybysz nie szukał zaczepki. — Z frontu wracam… a o szarży dawno zapomniałem.

— Zwolnili cię? — zainteresował się któryś z grupki, poprawiając plecak na ramieniu. — Jakim cudem? Nie jesteś ranny.

— Zwolnili? Hmm, jakby to powiedzieć…

— No, toś swój chłop! — Wysoki poklepał go po ramieniu, a reszta się roześmiała. Napięcie minęło. — Gdzie walczyłeś? Skąd masz papiery? Gdzie jedziesz? — Zasypali go pytaniami, poklepując i oglądając ze wszystkich stron, jakby stanowił jakiś niespotykany okaz.

Kiedy już ustalili, że czekają na ten sam pociąg, który nie wiadomo kiedy nadjedzie, wysoki zaproponował:

— Chodźmy do bufetu. Półki puste, ale jeszcze tak nie było, żeby żołnierz wracający z wojny nie miał ze sobą jakiej ćwiartki!

Dokonano prezentacji i po kilku chwilach wszyscy siedzieli przy stoliku w zatłoczonym bufecie. Któryś wyciągnął z plecaka brudną manierkę i puścił ją w obieg.

Sznaps rozgrzewał i bratał. Zanim opróżnili do końca pierwszą litrową butlę, rozłożyli się na dwóch ławkach, a karty do skata ostro uderzały w drewno.

Podczas wojny wszyscy byli fachowcami od skata, w okopach Francji była to jedna z nielicznych rozrywek. Grało się na okrągło i każdy stawiał, co miał, aby podbić stawkę gry. Żołnierze frontowi nie liczą się z groszem, czując oddech śmierci w każdej godzinie dnia. Wysoki, który był ewidentnie przywódcą grupy, aż zacierał ręce. Uważał się za mistrza gry, który w okopach wygrał niejedną rację żywnościową czy flaszkę. Ochoczo wziął się do tasowania, a karty z błyskawiczną szybkością przesuwały się pomiędzy palcami dłoni. Koledzy zagrzewali trzech wytypowanych graczy niewybrednymi komentarzami.

Dryblas pociągnął długi łyk z manierki, skrzywił się i rozdał po dziesięć kart, dwie zostawiając na stole.

— Zaczynamy!

Nowo przybyły włożył do puli sto marek, co było kwotą pokaźną, równą żołdowi szeregowego. Dwóch pozostałych graczy z ochotą wysupłało pieniądze, wierząc karcie i setkom godzin przy kartach. Byli pewni, że ograją tego zawalidrogę wcześniej, niż mu się zdawało.

Wysoki herszt grupy zaczął licytację, ale ten nowy go przebił, biorąc w końcu karty ze stołu. Rzucił żołędnego tuza i wkrótce było po pierwszej grze. W jego tabeli, na karteluszku gazety, z każdym rozdaniem przybywało punktów. Wygrał dwieście marek. To dopiero rozochociło pozostałych. Kolejne pule były coraz wyższe, emocje szybowały w górę, a wódka z manierek lała się szerokim strumieniem.

Nie bali się żandarmów, bo w takiej dziurze jak Helmstedt było ich pewnie kilku, a zażywszy rewolucyjnego chaosu w Kilonii, czuli się bezkarni.

Człowiek, który do nich dołączył, miał w kieszeni ponad dwa tysiące wygranych marek i czuł, że nie może odejść od stołu, bo jeśli nie da się im odegrać, pójdą w ruch pięści i bagnety. Grał więc nadal, a karta szła mu jak zaczarowana.

Przy ostatnim rozdaniu dziesiątej kolejki prawie zrównał się z dryblasem, który zaczął patrzeć na niego wrogo, gdyż znów wygrał. Zgarnął z puli sześćset marek w jednej kolejce.

— Te, nie możesz odejść teraz, ogołacając nas ze wszystkiego — zaczął dryblas.

— Postaw coś, a daję tysiąc w stół — odparł spokojnie wygrywający, marząc w myślach, by tym razem karta mu nie sprzyjała.

Drągal pogrzebał w wewnętrznej kieszeni płaszcza i wyjął zawiniątko. Ze szmatki wyłonił się medalion z jakimś herbem na szczycie zawieszki, połyskując czerwono kamieniami w czarnym metalu, z którego był zrobiony. Wysoki otworzył puzderko, ukazując jego wyłożone złotem i macicą perłową wnętrze.

— Masz! — rzekł, kładąc medalion na ławce.

Przybyły przełknął ślinę, kiwając głową na zgodę. Żołnierz po jego prawej rozdawał karty. Nowy znowu wygrał. Wokół ławki zaległa cisza. W drugiej kolejce grał w parze przeciwko dryblasowi i znów karta poszczęściła się zespołowi, a nie soliście. W ostatniej kolejce dostał same wina na rękę i rzucił karty.

Dryblas zerwał się z miejsca, łapiąc wygrywającego za klapę płaszcza.

— Dwanaście razy z rzędu!!! Ty złodzieju! Oddawaj!

W kapralu zaszła nagła przemiana. Jego oczy z modrych przybrały kolor stali, a szczęki zacisnęły się w przerażającym uśmiechu. Strzelił dryblasa czołem prosto w nos, a z kieszeni wyciągnął zdobyczny francuski rewolwer Lebela z sześciostrzałowym magazynkiem.

— Może nie zabiję was wszystkich, ale kilku na pewno.

Kapral wcisnął medalion do lewej kieszeni munduru, na piersi, a pieniądze zostawił na stole.

— To dla was, resztę wygrałem…

I wtedy padł strzał. Kapral, odrzucony siłą wystrzelonego z bliska pocisku, runął na granitową podłogę dworcowej knajpy.

Podczas jego przemowy nikt nie zauważył, że pokiereszowany dryblas sięgnął do plecaka, gdzie miał zabrane jakiemuś oficerowi parabellum. Strzelił z dołu, leżąc na ziemi z zakrwawionym nosem.

— Masz, na coś zasłużył, gnido — syknął. Reszta ferajny stała cicho, rozglądając się niepewnie na boki.

Dryblas zaczął się dźwigać, a jego wielkie łapska przeszukiwać kieszenie leżącego twarzą do podłogi feldfebla. Ten odwrócił się nagle na plecy, a trzymany w jego prawej ręce rewolwer wypalił w dryblasa z trzydziestu centymetrów. Kula kalibru osiem milimetrów weszła tuż pod prawym barkiem, wylatując nad łopatką i wyrywając skrawki szarego materiału płaszcza. Dryblas upadłby na swą niedoszłą ofiarę, gdyby ta nie odturlała się szybko w prawo, cały czas celując do pozostałych.

Na mundurze strzelającego kaprala widniała czarna, osmalona przez kulę dziura, na wysokości serca. Kula jednak rozpłaszczyła się na wygranym niedawno medalionie.

Kapral rozejrzał się nerwowo i jego oczy napotkały przerażony wzrok uratowanego niedawno kolejarza, który w przeszklonym biurze gwałtownie mówił coś do słuchawki telefonu.

Rozdział pierwszy

Oszukiwał się, że już nie żyła, kiedy ją gwałcili. Stado brudnych, odrażających buntowników, zdziczałych niczym zwierzęta.

Wojna miała trwać parę tygodni, które nie wiadomo kiedy zamieniły się w miesiące, a potem w lata. Wystarczająco długi czas, żeby ludzie przestali być ludźmi. I choć osobiście zgasił wiele istnień, a rozkazał odebrać jeszcze więcej, czuł do nich niekończące się obrzydzenie i nienawiść.

— Gott mit uns… — szeptał Eryk von Wussow w rodowej kaplicy dworu w Karsku. Była to odwieczna modlitwa pruskiej szlachty, motto wywodzące się z czasów niemieckich rycerzy Najświętszej Maryi Panny, a później przejęte przez Fryderyka I, króla Prus. Od ponad pięciuset lat właśnie ta tradycja i wiara w prawdziwość tego stwierdzenia pozwalały na niemieckie panowanie na ziemiach Prusów, Pomorza i Kurlandii. Tradycja i konsekwencja. Metodyczność w każdym działaniu. Nawet w zemście. A zemsta, mimo obecności ukrzyżowanego Jezusa, kipiała w żyłach Eryka.

Przed nim na katafalku stała biała trumna, przykryta sztandarem wojennym Cesarstwa Niemieckiego ze zwłokami jego ukochanej siostry Gerdy von Wussow. Młodsza o pięć lat Gerda była miłością życia swojego brata. Rodzice obumarli ich, kiedy Eryk miał lat dwadzieścia jeden i od tego czasu sam zajmował się olbrzymim majątkiem ziemskim oraz siostrą. Piękną i mądrą, jak ją zapamiętał. Oddaną idei Wielkich Niemiec.

Gdy wybuchła wojna, on, jako kapitan kawalerii, ruszył na pola walk. Jego pułk w pierwszych dniach wojny zajął Kalisz. Potem, pod generałem Erichem Ludendorffem, gnali Rosjan na wschód. Był z nim pod Tannenbergiem i w bitwie nad jeziorami mazurskimi, gdzie szarża jego szwadronów Königs-Jäger-Regiment zu Pferde zdecydowała o zwycięstwie wojsk cesarskich. Generał przyjął go do swojego sztabu, gdzie jako bohater pełnił funkcję oficera do zadań specjalnych, z trzema szwadronami strzelców konnych pod dowództwem.

Za odwagę otrzymał Krzyż Żelazny z mieczami i liśćmi dębu oraz awans na majora. Potem były walki na froncie zachodnim, po przegranej drugiej bitwie nad Marną w październiku 1918 roku, kiedy już wszyscy wiedzieli, że Niemcy nie zwyciężą w tej wojnie, on jednak nawoływał do walki za wszelką cenę. Nawet generał Ludendorff uspokajał go na zebraniach sztabu. Lecz wyszło na to, że Eryk miał rację, pięć dni temu Ludendorff przeczytał mu proponowane przez aliantów warunki rozejmu, a te były druzgocące dla Niemiec.

Eryk nie był dzisiaj w stanie myśleć o tej kompromitacji. Wciąż był w szoku po morderstwie dokonanym na jego jedynej siostrze.

Dowiedział się o tym, kiedy wiózł korespondencję od Ludendorffa do Jego Cesarskiej Mości. Zaledwie trzy dni temu. Najdłuższe i najbardziej bolesne dni w jego trzydziestopięcioletnim życiu.

Gerda została zamordowana 28 października, podczas buntu marynarzy w bazie Wilhelmshaven pod Kilonią. Zaledwie tydzień temu. Pełniła tam służbę pomocniczą przy sztabie cesarskiej floty. Kiedy zbuntowane oddziały wyległy na miasto, jego dzielna siostra zaczęła strzelać do buntowników. Rozbroili ją, zgwałcili i na koniec przebili bagnetami. Gerdę! Baronową von Wussow! Łapał rękoma za krótko przyciętą, jasnoblond czuprynę. Chciał rwać włosy garściami. Ból był nie do zniesienia, paraliżował ciało, rozchodząc się po wszystkich członkach. Lata junkierskiej szkoły panowania nad sobą sprawiły jednak, że przywołał się do porządku. Zamroził serce i emocje, jak go nauczono. Modre oczy tylko się zaszkliły, lecz nie popłynęła z nich nawet jedna łza.

— Boże, bądź ze mną, proszę — wyszeptał.

Była dla niego więcej niż siostrą… Czuł na ciele jej dotyk, zapach w załamaniu pomiędzy szyją a ramieniem, miękkość ust… Tęsknił za tym.

A teraz będzie tęsknił już zawsze.

Jeszcze w drodze do Berlina wysłał po ciało swego adiutanta, podporucznika Kurta Matza, oraz chorążego Josepha Golltza. To oni odnaleźli Gerdę i sprowadzili w zabitej trumnie do Karska. Eryk chciał ją otworzyć, ale Matz odwodził go od tego, mówiąc, aby zapamiętał siostrę taką, jaka była, bo teraz nie przypominała dawnej siebie. Eryk się nie zgodził. Wieko odbito. To, co zobaczył, sprawiło, iż stalowe dotychczas serce zmieniło się w krzemienne, a potem pękło. Rozsypało na tysiąc ostrych kawałków, które trąc o siebie, sprawiały niewyobrażalny ból. Sypały iskrami, budząc nieugaszony ogień nienawiści. Płomień ten objął umysł pułkownika, a to, co pozostało w nim ludzkiego, spłonęło. Jedyne czego teraz pragnął, to przenieść ten pożar na cały świat.

Ale zacznie od…

Klęczał, wzywając Boga, w którego nigdy nie wątpił. Nie miał do Niego pretensji, chciał tylko, aby pomógł mu odszukać morderców Gerdy, na razie ich. Nie powinno to być trudne, gdyż przy okazji mordu sprawcy skradli ponad pięćdziesiąt tysięcy marek z kasy Kriegsmarine.

Pieniądze zawsze zostawiają ślad. Pierwszego z morderców ludzie Eryka schwytali wczoraj pod Szczecinem. Prawdziwi towarzysze broni i niemieccy patrioci. Mimo zaczynającej się rewolty pozostali z nim, chcąc powstrzymać czerwoną zarazę, która właśnie podniosła łeb, wbijając nóż w plecy krwawiących na frontach Wielkich Niemiec. On i jemu podobni poczuli się zdradzeni przez ten lumpenproletariat, za który przecież walczyli. Jako patrioci, za których się uważali, postanowili zdławić to, co nazywano rewolucją robotniczo-żołnierską.

Podpułkownik Eryk von Wussow i inni oficerowie, a także wielu żołnierzy frontowych, założyli narodową organizację Stahlhelm. Kamraci jednogłośnie oddali swe usługi dotychczasowemu dowódcy. Odszukanie zabójców Gerdy von Wussow stało się pierwszym zadaniem tego oddziału nowo powołanego bractwa.

Na kamiennych płytach podłogi rozległy się głośne kroki oficerskich butów.

— Wszystko gotowe, panie pułkowniku — powiedział cicho Matz, jakby wstydząc się przerywać żałobę dowódcy.

Eryk podniósł się z kolan. Poprawił mundur.

— Chodźmy — rzekł, a błękitnoniebieskie oczy, głęboko osadzone w szczupłej twarzy, zmieniły kolor na stalowoszary. Skierowali się w stronę zabudowań gospodarskich, a konkretnie wielkiej kamiennej stodoły, z której dochodziły wrzaski. Ludzie, widząc oficerów, kłaniali się wojskowym. Miejscowy ekonom z lekkim drżeniem głosu zdołał wyjąkać: „Dzień dobry, panie baronie” — i jak najszybciej oddalił się w kierunku przeciwnym. Eryk skinął mu wyniośle głową. Pod stodołą nie było miejscowych, tylko wojskowi z oddziału. Zrobiło się zimno, więc para ulatywała z ludzkich ust i chrap przeprowadzanych koni.

Wrota stodoły były przymknięte, mimo to słychać było wyraźnie krzyki jakiegoś człowieka. Wartownik przy bramie, ubrany w szarą kurtkę munduru z jaśniejszymi naszywkami huzarów oraz czarne bryczesy wpuszczone w długie buty do jazdy konnej, zasalutował, widząc nadchodzącego pułkownika. Usłużnie uchylił prawe skrzydło, wpuszczając oficerów.

W stodole panował półmrok i Eryk stał chwilę, starając się przyzwyczaić źrenice do braku światła. Powoli z tej szarości wyłonił się obraz. Widok człowieka przywiązanego za ręce do belki więźby dachowej stodoły. Ciało wisiało tuż nad wyłożoną cegłami podłogą, kołysząc się lekko. Człowiek na sznurze nie mógł dosięgnąć palcami bosych stóp podłogi, choć była ona tuż-tuż. Torturowany był bardzo wysoki. Rozciągnięcie na sznurze przydawało mu jeszcze długości; wyglądał nieco groteskowo. Górna połowa ciała była naga, na klatce piersiowej widać było krwawe cięcia zadane bagnetem lub szablą. Nad prawym barkiem krwawiła niedawna rana po kuli. Z twarzy o słowiańskich rysach patrzyło tylko jedno oko, drugie zakrywał fioletowoczarny krwiak. Z rozbitego nosa sączyła się krew.

Na widok pułkownika chorąży Golletz wstał z zydla, a dwóch rosłych jegrów w rozchełstanych kurtkach poderwało się ze snopków słomy. Odpoczywali w sąsieku zmęczeni torturami.

Eryk podszedł bliżej jeńca. Był wysoki, ale musiał zadrzeć głowę do góry, aby spojrzeć mu w oczy. Wzrok junkra był zimny i stanowczy. W tych drugich była prośba o litość, ale też jakiś dziki błysk satysfakcji.

— Kto jeszcze był z tobą?

— Panie pułk… mówiłem już — powiedział tamten po niemiecku, niewyraźnie przez opuchnięte biciem wargi.

— Powiedz jeszcze raz.

— Był Moryc Sweig z Norymbergii, Jan Boćko, Czech z Brna, Joachim Buchenwald gdzieś spod Wrocławia i ja… i…

— I?

— Taki jeden Polak. — Oko jeńca błysnęło nagłym przypomnieniem.

— Nazwisko!

— Chyba… nie pamiętam.

Eryk skinął na jegrów. Pierwszy z prawej, zawodowy bokser z Bremy, wymierzył precyzyjny prawy sierpowy w brzuch więźnia, potem lewy dokładnie w to samo miejsce. Rozległ się głośny jęk.

— Nazwisko? — powtórzył pułkownik.

Tamten długo zbierał się do odpowiedzi, szukając w zakamarkach umysłu informacji. Potem wyrzucił z siebie przez dziwnie skrzywione wargi:

— Wolf… Marcin Wolf.

Eryk nie spojrzał już nawet na więźnia, skinął tylko głową na Matza, wychodząc ze stodoły. Tamten dopytał jeszcze o coś więźnia, potem wyciągnął z kabury pistolet P-08 Parabellum Luger. Strzelił jeńcowi prosto w twarz.

Trup zakołysał się niemrawo na sznurze.

Rozdział drugi

Początek listopada 1918 roku był deszczowy. Latem panowały upały z czystym, błękitnym niebem co dnia, za to teraz burza nadciągała za burzą, jakby natura, dążąca zawsze do równowagi, kompensowała spokój i gorąc. Nawałnice szalały nad Wielkopolską. Pogoda odpowiadała ludzkiej historii z ironiczną przewrotnością. Gdy na frontach wielkiej wojny działa odzywały się coraz rzadziej, ona grzmiała, strzelała piorunami i tłukła gradem w to, co po tej europejskiej hekatombie zostało.

W Europie jak co sto lat zmieniał się międzynarodowy porządek. Właśnie zawaliły się z hukiem trzy cesarstwa, a na ich gruzach miała powstać nowa Europa. W Rosji szalała rewolucja bolszewicka, Austro-Węgry rozsypały się jak domek z zapałek, a kaiserowskie Niemcy przegrywały wojnę , stojąc u progu socjalistycznej rewolty. Nikt nie wiedział, co też z tego chaosu się wyłoni.

Piorun uderzył w rosochatą sosnę na skraju lasu, zaledwie sto metrów od samotnej stodoły, która stała na straży pól. Była niemal pusta, zboże już dawno wymłócono i zjedzono, a resztki słomy i siana skrzętnie zebrano. W tej pustce drewnianych ścian zwielokrotniających odgłos gromu coś się nagle gwałtownie poruszyło. Sylwetka człowieka w długim płaszczu barwy feldgrau rzuciła się w najciemniejszy kąt, kuląc się za kamiennym fundamentem.

Człowiek w szarym płaszczu nierówno oddychał, a jego półprzytomne oczy zdawały się lśnić od gorączki lub strachu. Naciągnął wojskową czapkę niemieckiego piechociarza na czoło i podkurczył kolana, tak mocno, iż prawie dotykały piersi. W pozycji embriona czuł się złudnie bezpieczny. Wpuszczony w iluzję matczynego łona, które miało mu zapewnić przeżycie.

Na zewnątrz, za deskami, świeciły błyskawice, deszcz bębnił o dach stodoły zupełnie jak serie z karabinów maszynowych, grzmoty do złudzenia przypominały kanonadę artyleryjską, a potępieńcze porywy wichury krzyczały przez szpary ścian, jak jego koledzy z rozerwanymi brzuchami i urwanymi członkami rozrzuconymi w morzu błota. Wicher ryczał jak oszalały, niosąc jęki i wycia tych, którzy topili się w wypełnionych wodą i błotem lejach po bombach. Zawodził przerażeniem wydobywającym się z dziesiątków tysięcy gardeł, które przeczuwały, że to koniec wszystkiego.

Znów był pod Passchendaele, w zapadłej wiosce w Belgii, gdzie tuzin bezmyślnych sztabowców pchnął na siebie milion europejskich żołnierzy. Z tego miliona zginęło siedemset tysięcy. W jednej bitwie, której całym zyskiem było przesunięcie linii frontu zaledwie o dziesięć kilometrów. A teraz jego głowa eksplodowała co jakiś czas strachem i niekończącymi się krzykami rozrywanych ciał. I co z tego, że przeżył, skoro ta wojna nadal toczyła się w jego głowie?

Po minucie epizod minął, znów był w stodole, suchy i w miarę bezpieczny. Znów był kapralem drugiej kompanii pierwszego pułku fizylierów. Właściwie to był dezerterem, który od dwóch dni ukrywał się w tej stodole, ale wolał to niż front, na którym spędził prawie cztery lata. Miał dość bycia pruskim podoficerem, znów chciał być Marcinem Wolfem z Wilkowyi, który uczył się najpierw w jarocińskiej szkole powszechnej, a potem zawodu kowala jak jego ojciec i dziadek, i który tańczył walca z piękną Olgą Schmitt na balu rzemieślników, w gwieździstą lipcową noc na jarocińskim rynku.

Burza minęła, a na granatowe jeszcze niebo zaczęła wspinać się tęcza.

Miał dwadzieścia pięć lata, lecz jego skronie były siwe. Dziwnie to kontrastowało z niepomarszczoną, nadal chłopięcą twarzą. Wysokie czoło przecinały trzy głębokie bruzdy, a modre, ale stare w wyrazie oczy, patrzyły teraz bystro i wyraźnie, obserwując przez szparę między deskami wóz sunący polną drogą od strony lasu. Konie człapały noga za nogą, a na furmance siedziały dwie postacie. Para gniadych szkap równo ciągnęła wyładowany gałęziówką wóz. Chwilę zastanawiał się, jak te konie przeżyły. Większość szła razem z ludźmi na front, by ginąć, a potem zostać zjedzone. Znał się na koniach, podkuwał je całe życie. Nauczył się też nimi handlować. Szło mu tak dobrze, że ojciec w końcu odpuścił mu suszenie głowy o naukę w gimnazjum. Z byle chabety potrafił zrobić wierzchowca. Wystarczyło mu trochę dziegciu i tłuszczu na kopyta lub gumy pod podkowę, kiedy koń kulał. Klient zza Prosny płacił za pięknego rumaka, który po tygodniu stawał się szkapą zdatną tylko do rzeźni. Marcin miał do tego smykałkę.

W miarę zbliżania się furmanki rozpoznał olbrzymie wąsy Pawła Wilhelma, sąsiada ze swojej wsi, i jego córkę. Kiedy szedł na wojnę, była jeszcze dzieckiem.

Dziewczyna na wozie z pewnością nie przypominała dziecka, długi ciemny warkocz z rudawymi rozbłyskami wysuwał jej się spod chustki, a rumiane policzki były gotowe do całowania. Rozmarzył się na moment, tak dawno nie rozmawiał z uśmiechniętą dziewczyną, lecz była to tylko chwila, na czoło powróciły chmurne myśli, przez głowę przebiegły twarze zabitych kolegów. Ilu ich było? Nigdy nie liczył, nie chciał tych wspomnień, można było od nich zwariować.

Gdy pierwszy raz trafił na front pod Verdun, było już po wielkiej bitwie, ale smród gnijących w lipcowym słońcu trupów wciąż rozchodził się w okopach.

Przysłano ich jako świeżych rekrutów z Poznańskiego do uzupełnienia zdziesiątkowanych kompanii. Starsi żołnierze i podoficerowie mieli już swoich zaufanych, ich traktowano jak mięso armatnie. Nikt ze starszych nie chciał się z nimi bratać, nikt nie chciał im mówić po imieniu. Stare wygi frontowe broniły swojej psyche, młodzi i tak byli już żywymi trupami, a obcy trup mniej bolał.

Po miesiącu byle jakiego szkolenia rzucono ich nad Sommę, gdzie zaatakowali Brytyjczycy. W ciągu tygodnia z czterdziestu sześciu nowo przybyłych żyło nadal tylko dziewięciu. Przez ten tydzień Marcin zdobył połowę swojego wojennego doświadczenia i osiwiał na skroniach. Obył się ze śmiercią i zabijaniem. Tylko czasami działo się z nim coś takiego jak dziś podczas burzy. Zmysły ratował mu wrodzony cynizm, pogłębiający się z każdym przeżytym okopowym dniem, i twardość nabyta w kuźni.

Nadal żył i to się liczyło, żył i był tutaj, zaledwie trzy kilometry od swojego domu. Niemcy się wykrwawiały, a w Berlinie, Kilonii i innych miastach zaczynała szaleć rewolucja. Miał nadzieję, że ona też się skończy, jak nieudany wybryk historii, i wszystko wróci do normy. Chciał budować, zmieniać swoje życie, postawić nowy dom i prowadzić interes.

Bił się za kaisera, bo za kogo miał się bić? Niczego innego nie było, niczego innego nie znał. Zresztą nie miał zbytniego wyboru, dostał powołanie do armii i tyle. Wtedy, w swoim młodzieńczym zapale, chciał iść na tę wojnę, która zdawała się niesamowitą przygodą. Ojciec bez jego wiedzy próbował go wykupić, ale szefem komisji lekarskiej był młody pruski patriota w stopniu majora, który nie brał łapówek, przekonany o historycznej roli narodu niemieckiego. Niewiele brakowało, a starszy Wolf trafiłby do aresztu za przekupstwo. Marcin był wtedy wściekły na ojca, który koniec końców uściskał syna na dworcu w Jarocinie i rzekł: „Tylko nie daj się zabić tym skurwysynom”. Po czym przetarł oczy, ukrywając łzy.

Marcin nie bardzo rozumiał, o jakich skurwysynów chodzi. Teraz to pojmował — ojcu chodziło o wszystkich. Zabić, zgodnie z ojcowskim przykazaniem, się nie dał, ale nawojował się dość, teraz byleby dotrzeć do rodzinnego domu. Potem samo się ułoży, a Prusaków, Polaków, Francuzów, bolszewików i inne tałatajstwo niech trafi jasny szlag!

Zobaczyć matkę i potargać włosy młodszym braciom. Po ile oni mają teraz lat? Szesnaście, siedemnaście? Miał pomysł na interes, o którym zawsze marzyli z ojcem.

Furmanka była prawie na wysokości stodoły, gdy zdecydował się ujawnić. Woźnica, gdy go zobaczył, gwałtownie ściągnął lejce koni.

— Prrr!

— Dzień dobry, panie Wilhelm, gdzie to pan jedzie w taką wichurę?

Człowiek na furmance przyglądał mu się intensywnie, z lekką obawą, ale bez strachu. Za to dziewczyna była wyraźnie wystraszona. Jej wielkie brązowe oczy zrobiły się jeszcze większe, wypełniając niemal całą twarz. Patrzyła na tego brudnego, zarośniętego obszarpańca z prawdziwym przerażeniem, ale też podziwem. Był chudy i wysoki, a jego szerokie bary prawie nie mieściły się w wełnianym płaszczu. Marcin również nie potrafił oderwać od niej wzroku, w tym przerażeniu była piękna.

Twarz starego woźnicy nagle się rozjaśniła. Poklepał córkę delikatnie po kolanie.

— Nie boj się, Kachna, to Morcinek łod Wolfa, pamiętosz go? — zapytał, zaciągając poznańską gwarą. — Co ty tu robisz, chłopoku? Matka płaczą po tobie, bo ni ma żodnych wieści łod ciebie.

Obrazy rodziny pojawiły się przed oczyma Marcina. Tak dawno ich nie widział, tak dawno o nich nie myślał, skupiony na przetrwaniu, a potem na ucieczce. Teraz pojawili się wyraźnie w wyobraźni. Bliscy, prawie cieleśni. Ciekawe, ile to ojciec koni wojsku sprzedał i ile zarobił? Łza zakręciła się w oku. Żyją!

— Wróciłem, panie Wilhelm — odparł staremu.

Rozdział trzeci

Pociąg gnał przez płaską równinę Marchii Wschodniej. Buchająca dymem lokomotywa ciągnęła tuzin osobowych wagonów, tak zwanych boczniaków, gdyż drzwi do poszczególnych przedziałów znajdowały się na prawym boku. Pociąg relacji Berlin — Wrocław był niemal punktualny, mimo toczącej się od ponad czterech lat wojny. Podróżowali nim głównie wojskowi oraz nieco kupców z Poznańskiego.

W przedziale numer dwa pierwszego wagonu, tuż przy oknie, siedział przystojny sierżant w galowym mundurze. Wracał do Żerkowa w powiecie jarocińskim. Podczas miarowego ruchu stalowych kół na lewej piersi dyndały mu dwa Żelazne Krzyże pierwszej i drugiej klasy. Takie odznaczenia nadawano tylko za niezwykłe męstwo na polu bitwy. Siedząca naprzeciw młoda kobieta w kapeluszu co raz spoglądała na niego zachęcająco. Jemu nie chciało się jednak rozmawiać i zdawał się nie zauważać kuszących spojrzeń. Wracał do domu po wielu latach wojaczki. Ostatni urlop miał prawie cztery lata temu i jego myśli zaprzątali tak długo niewidziani bliscy.

Nazywał się Michał Hybiak, jednak nigdy nie chybiał ze swojego mausera 98 i właśnie za te umiejętności strzeleckie otrzymał Żelazny Krzyż drugiej klasy.

Z tym pierwszym to była całkiem inna historia.

Odznaczenie zdobył nie w okopach Francji ani na Ukrainie, lecz na kontynencie afrykańskim, czyli w Tanzanii i Ugandzie.

W 1910 roku został powołany do cesarskiej armii; po sześciomiesięcznym przeszkoleniu w Głogowie skierowano go do służby w Niemieckiej Afryce Wschodniej w pruskich oddziałach kolonialnych zwanych Schutztruppe. Zawsze marzył o podróżach, więc zdawało się, że los się do niego uśmiechnął.

Kiedy wylądował w Dar es Salaam, afrykański klimat pochłonął go bez reszty. Wszystko tutaj było inne. Ludzie, zwierzęta, owoce, kobiety. Architektura ze swymi krągłościami i łukami, jakże inna od europejskich kwadratów i kątów prostych. Synowi dzierżawcy z Żerkowa w Wielkopolsce ten świat zdawał się czymś nierealnym, jak z bajki. Miał to szczęście, że było już po stłumieniu powstania Maji-Maji i tutejsze stosunki pomiędzy niemieckimi kolonizatorami a tubylczą ludnością mogły uchodzić za wzorcowe w całej Afryce. Przekonał się o tym w koszarach, gdzie ramię w ramię ćwiczył z askarysami, czyli czarnymi żołnierzami w służbie Jego Wysokości Cesarza Wilhelma. Szybko się z nimi dogadał, wszak sam był takim askarysem, tylko białym, i niekoniecznie walczącym za Niemcy z własnej woli.

Wielka Wojna zastała go właśnie w Tanganice.

Było ich zaledwie trzy tysiące białych żołnierzy i oficerów w korpusie, do tego dwanaście tysięcy karnych i lojalnych askarysów. Anglicy rzucili przeciwko nim stutysięczną armię, która chcąc ich oskrzydlić, usiłowała przeprowadzić desant w porcie Tanga, leżącym prawie na wprost wyspy Zanzibar.

On i inni z jego oddziałów mieli to szczęście, że dowodził nimi pułkownik Paul Emil von Lettow-Vorbeck. Brytyjczycy nie mieli takich dowódców. Pod Tangą dosłownie zdziesiątkowali Anglików, lecz brytyjskie kleszcze zaciskały się nieubłaganie. Kolonialne armie pod sztandarem Union Jack z Namibii i Południowej Afryki wkroczyły do Tanganiki. Stosunek sił wynosił w środku wojny jeden do pięćdziesięciu, na niekorzyść Niemców. Pułkownik von Lettow zmienił taktykę na wojnę partyzancką. Brytyjczycy nie mieli litości dla niemieckich jeńców; tych, którzy jakimś fartem przeżyli, osadzali w obozach w Rodezji, gdzie upał i malaria zbierały śmiertelne żniwo. Nie pozostało nic innego, jak bić się do upadłego.

Askarysi z jego plutonu nazwali go „Szalonym Polakiem”, śmiesznie wymawiając to po niemiecku — Verrückter Pole. Przydomek zdobył, atakując w nocy brytyjskie magazyny pod Bagamoyo. Z doświadczenia wiedział, że składające się w większości z czarnych żołnierzy brytyjskie oddziały nie lubią walczyć nocą. Ze swojego specjalnego karabinu z fosforyzującą muszką i szczerbinką zastrzelił z dwustu pięćdziesięciu metrów brytyjskiego podoficera, a potem rzucił swój pluton do ataku. Trzydziestu ludzi na trzystu. Tamci rozpierzchli się w panice. Zdobyli masę amunicji i zapasy, których im tak bardzo brakowało.

Pułkownik Lettow osobiście przypiął mu Żelazny Krzyż do piersi.

Czuł się dumny, ale też świadom tego, że naraża życie dla obcego mocarstwa. Nie był Prusakiem, był Polakiem i tak bardzo wolałby robić to dla Polski.

I teraz wreszcie do niej wracał.

Rozdział czwarty

Wilkowyja była niewielką wsią nad Lutynią. Gdy mijali rzeczkę, dopadły go wspomnienia. Marcin pamiętał jak przez mgłę, jak z innej rzeczywistości, gdy jako kilkunastoletnie wyrostki, ledwie mocniej zaświeciło majowe słońce, chodzili się kąpać w jej leniwych nurtach. Z Bartkiem i Adamem od Stachowiaków zaczajali się wieczorami za młynem, podglądając młodą żonę sołtysa i jednocześnie młynarza, która lubiła się ochłodzić w rzece. Wchodziła do wody ubrana w długą koszulę, a oni, zaczajeni w tataraku, z niecierpliwością czekali na koniec tej kąpieli, bo dopiero gdy wyłaniała się z łagodnych fal Lutyni, mogli podziwiać jej bujne piersi, oklejone mokrym płótnem, i rozkoszować się widokiem wypukłego łona i krągłych pośladków.

Jakoś podskórnie czuł, że to przedstawienie jest nie tylko dla księżyca, ale również dla niego. Elwira zachowywała się, jakby dokładnie zdawała sobie sprawę, że ktoś ją podziwia. Któregoś wieczoru, tuż przed powołaniem do cesarskiej armii, został dłużej niż koledzy, kiedy wycierała się w przybrzeżnym tataraku, i nagle usłyszał jej głos.

— Marcinie Wolfie, możesz osuszyć mi włosy? — zapytała po niemiecku. Nie miał problemów ze zrozumieniem, bo tu wszyscy byli dwujęzyczni. Tym bardziej w takiej sytuacji potrafiłby zrozumieć jej prośbę nawet po chińsku.

Zdrętwiał, ale poszedł do niej na sztywnych nogach. Stała tam w poświacie niczym teutońska bogini, piękna, dorodna i naga. Na sutkach ciężkich, lekko kołyszących się piersi, błyszczały krople rzecznej wody, odbijając lśnieniem ostatnie tego wieczora słoneczne promienie. Chwyciła go za coś, co od dawna sztywniało pod spodniami i jego genitalia wystrzeliły natychmiast, zaśmiała się z lekką, czułą drwiną, przyciągając go do siebie.

Tej nocy przestał być chłopcem i sam nawet nie wiedział, ile miał szczęścia, bo zaraz potem, tego lata 1914 roku przyszło wezwanie na wojnę. Ludzie we wsi już zaczynali gadać o nim i o żonie sołtysa, a ten ostatni potrafił być mściwy jak mało kto.

Dziś wydawało mu się, że to było w innym życiu. Piękna, mglista sylwetka sołtysowej towarzyszyła mu czasami podczas bezsennych nocy w okopach, gdy nie mogąc się stamtąd wyrwać ciałem, choć myślą znów był nad Lutynią. Czasami miał wrażenie, że właśnie to go uratowało. Jej wspomnienie.

Stary Wilhelm podwiózł go na skraj wsi. Poprosił, żeby Marcin położył się z tyłu wozu, i nakrył go gałęziami. Na drogach było niebezpiecznie. Wojna miała się ku końcowi, ale nikt nie wiedział, co będzie dalej. Traktami ciągnęło zdemoralizowane wojsko lub dezerterzy. Nie brakowało też pospolitych bandytów. Do tego niemiecka żandarmeria szalała, ścigając dezerterów.

Niemcy czuli się osaczeni i przegrani, stąd też gotowi do represji bardziej niż zwykle. Z Kongresówki i Galicji napływały wieści o Legionach, spiskowcach z Polskiej Organizacji Wojskowej, nikt nie wiedział, jak się historia dalej potoczy, ale wszyscy przeczuwali, że coś się wydarzy. Coś, co zmieni losy milionów ludzi tutaj żyjących. W Poznaniu zapewne wiedziano więcej, ale tu, na prowincję, informacje nie docierały tak szybko.

— Nawet w Jarocinie nie wiedzą, jak to się skończy, mam nadzieję że… — westchnął Wilhelm, gryząc się w język. Takie to czasy, że trza uważać, zanim pysk otworzysz — pomyślał stary wozak. Zatrzymał konia przy pierwszych zabudowaniach Wilkowyi. Marcin już chciał mu powiedzieć o berlińskiej rewolucji, ale jakoś tak samo ugryzł się w język, Wilhelm był na wskroś polskim katolikiem, i tak samo jak Prusaków nie cierpiał bolszewickiej propagandy.

— Nie idź przez wieś, jeszcze cię kto zobaczy, a czasy dziwne — poradził na odchodnym stary, wyciągając rękę.

Marcin uścisnął ją z wdzięcznością i zapatrzył się na Kasię. Dziewczyna zarumieniła się i spuściła oczy. Pamiętała Marcina z dzieciństwa, ten włochaty olbrzym, mimo że miał ujmujący i nieco szelmowski uśmiech, wzbudzał w niej strach podszyty ciekawością. Wypuszczając gwałtownie zbyt długo przetrzymywany w piersiach oddech, zerknęła dopiero na jego plecy, kiedy już sylwetka żołnierza prawie ginęła w ciemnościach.

— Bywajcie, panie Wilhelm. Ojciec na mnie czeka — rzucił Marcin przez ramię.

Nie zauważył, że przez twarz starego przebiegł jakiś cień. Otworzył usta, jakby chciał coś powiedzieć, ale tylko podniósł rękę na pożegnanie, strzelając koniom batem nad głowami.

Do domu zostało zaledwie kilkaset metrów. Wszystko tu było znajome: rozpadający się płot Stachowiaków, tak samo stary jak kilka lat temu, głęboki rów na ich polu, w którym latem łapali żaby, i prawie bezlistne już wierzby, pochylone nad traktem prowadzącym do jego rodzinnego domu.

Powiedział Wilhelmowi, że czeka na niego ojciec, bo tego był pewien, ale tak naprawdę myślał o dziadku. Kiedy szedł na wojnę, dziadek był dobrze po siedemdziesiątce, i teraz, po kilku latach nawet bał się myśleć, co z nim. Ludzie przecież tak długo nie żyją…

A może miał skrzywiony obraz? Może już zapomniał, jak wygląda normalne życie? Śniadanie, praca, obiad. Łąka do skoszenia, rżnięcie w karty do białego rana. Wesele, chrzciny. I śmierć ze starości, przewidywalna, powolna, która wybawia od choroby, od znużenia. W tej piekielnej rzeczywistości nad Sommą, pod Verdun, Ypres czy Arras wycieńczeni, odrętwiali żołnierze dziękowali za szybką śmierć. Wielokrotnie słyszał modlitwy, zwłaszcza nocą, gdy równie umęczony wróg próbował złapać trochę snu. Komu dziękowali, nie wiedział. Bo przecież nie Bogu. Bóg już dawno przestał się nimi interesować. Bardziej zajmowały Go problemy koników morskich albo własne, niebiańskie posiadłości, od ludzi już dawno się odwrócił. Marcin nigdy nie zwątpił w Jego istnienie, jak inni, ale od dawna już wątpił w Bożą sprawiedliwość. Bóg był chimeryczny, nieprzewidywalny, szaleńczy i człowiekowi trudno było za Nim nadążyć.

Po miesiącach w cuchnących, błotnistych okopach, wśród rozkładających się trupów, których nie było gdzie chować, bo nasiąknięta wodą ziemia wypluwała ich po kilku dniach, rozdętych i nabrzmiałych, jedynym marzeniem stawała się śmierć szybka. I sucha. Spadające kilka metrów dalej pociski i kule bez przerwy świszczące nad głową zmuszały do modlitwy o rychły i bezbolesny koniec.

Marcin nadaremno starał się wyrzucić z głowy tamten upiorny, wciąż powracający czas, jak gdyby zaklęty w jakimś męczącym kadrze, który na okrągło się wyświetla.

Musiał przyznać, że z dziadka był twardy zawodnik. Jakkolwiek patrzeć, w jakimś sensie właśnie dzięki niemu znalazł się tam, gdzie się znalazł. Przesiąknięty jego opowieściami o powstaniu styczniowym, o Wielkopolanach, którzy wspierali powstańców styczniowych finansowo i pomagali ochotnikom w przekraczaniu granic, organizowali oddziały i wyposażali je w broń. O bitwach z Kozakami i strzelaniu do carskich oficerów. Nie myślał o wielkiej polityce mocarstw, po prostu chciał się bić, jak stary. Wbrew fukaniom dziadka, dorobił sobie do tego ideologię, że jego walka będzie walką o matkę, ojca i braci. O ich życie. Czas pokazał, jak bardzo się mylił. Jego kamraci ginęli za Wilhelma i nie swoje marzenia.

Pomimo całej wojennej zaprawy czuł, jak wali mu serce. Brnąc przez resztki trawy na pastwisku, gdzie zwykle stary sąsiad Adamski wypasał krowy, nieświadomie przyspieszył kroku. Kiedy stąd odchodził, czuł podniecenie i ciekawość dalekiej Europy.

Pamiętał, jak matka gadała coś o Polsce, że może wreszcie wojna przyniesie im wolność. Ale razem z ojcem traktowali kobiece paplanie jak sentymentalną mrzonkę. To państwo nie istniało od ponad 120 lat i jego wskrzeszenie uważał za romantyczne bzdury. Chciał pracować na siebie i dla siebie. Usprawnić pracę w kuźni, zbudować sieć przedsiębiorstw transportowych. Nie musieliby kupować wielkich wozów, zrobiliby sami olbrzymie lory, ojciec jako wytrawny kowal to potrafił. Marcin zająłby się ściąganiem koni do zaprzęgów. Wiosną czternastego roku kupili parcele na przedmieściach Jarocina, a Marcin był wtedy przekonany, że to dopiero początek.

Za radą ojca podpatrywał Niemców. Uczył się solidności i zarabiania na wszystkim. Budowania kapitału i pomnażania go. Zapisał się nawet na kurs rachunkowy u rachmistrza landowego Weisa. Czytał o tym, jak pruski porządek i organizacja sprawiły, że podzielone niemieckie państewka pod wodzą Bismarcka stały się największym mocarstwem Europy. Pruski system edukacji zapewniał biednym niezłą naukę. Pierwszy na kontynencie system ubezpieczeń społecznych stał się zabezpieczeniem przyszłości starszych pokoleń.

Często jeździł z końmi po jarmarkach do niedalekiego zaboru rosyjskiego, gdzie głód i ubóstwo stanowiły dopiero przedsionek rosyjskiego piekiełka. Między dwiema podzielonymi przez zaborców krainami istniała cywilizacyjna przepaść. Co tu łączyć? Po co? W jakim celu powoływać do życia coś, co będzie biedne i kulawe od samych narodzin. Po co za takie coś umierać? Chciał żyć, a wilhelmowskie Niemcy dawały młodemu człowiekowi tysiące możliwości. Pod jednym wszakże warunkiem: miał być lojalnym niemieckim poddanym. Niemieckim? A co z drugą połową? — pytała go matka, kiedy spierali się o politykę. Ojciec gromił ją wzrokiem, a Marcin czuł się nieswojo.

*****

Podekscytowany rozmyślał, jak na jego widok zareaguje ojciec dzisiaj. Od miesięcy nie mieli o Marcinie żadnych informacji; kiedy linia frontu się załamała, przestała działać poczta polowa. On też nie miał pojęcia, co u rodziców. Gdy szedł na wojnę, matka była w ciąży, ciekawe, czy ma nowego brata, czy siostrę. Ojciec pewnie posiwiał… Marcin uśmiechnął się na myśl, że za chwilę będą porównywać swoje siwe czupryny. Janek i Maciej są pewnie chłopakami na schwał! Ciekawe, jak wyrośli?

Gdzieś z boku dobiegło go szczekanie. Zatrzymał się i nadstawił uszu. Na końcu świata rozpoznałby ten głos. Nie mógł uwierzyć, że wierny towarzysz jego dziecięcych zabaw wciąż żyje.

— Maniek! Draniu! To naprawdę ty!?

Czarno-biały, nieduży kundel najpierw zatrzymał się niepewnie kilka kroków od Marcina, położył uszy po sobie, wyciągnął nos, węsząc zapach, a następnie jak burza, z przeraźliwym skowytem rzucił się na nowo przybyłego. Przewrócił go i już po chwili obaj tarzali się w trawie, a Marcin nawet nie próbował się bronić przed ciepłym psim językiem.

— Maniek, psino zapchlona, poznałeś mnie! Kto by pomyślał, że jeszcze dychasz! Ile ty masz lat!? Maniek, pieseczku, pokaż pysk!

Dopiero po dłuższej chwili pies się uspokoił i pozwolił się unieruchomić między nogami Marcina, który poklepywał go po grzbiecie i oglądał z czułością.

— O, jak widać, ty też posiwiałeś. No to będzie nas trzech! Prowadź do domu!

Pies, wciąż merdając ogonem i oglądając się na dawno niewidzianego pana, pognał do przodu, jakby wiedział, że oprócz niego ktoś również ucieszy się na widok Marcina.

Podwórko wyglądało dokładnie tak jak wtedy, gdy wsiadał na furmankę, a matka z ojcem stali w progu chaty. Ojciec uniósł rękę, ale matka spuściła głowę, jakby nie chciała, żeby widział jej łzy. Było wtedy późne lato, słoneczniki już dojrzały. W pewnej chwili matka wyszarpnęła się z ramion ojca i podbiegła do płotu. Zerwała wielką, słoneczną głowę i rzuciła Marcinowi. Zaskoczony, przycisnął ją do piersi.

Teraz po słonecznikach nie było ani śladu. Ławka pod domem trochę się przekrzywiła, ale po podwórku, jak dawniej, wciąż wałęsały się kury, grzebiąc w pryzmie kompostownika.

Maniek skoczył na klamkę, a Marcin przypomniał sobie, że sam go tego nauczył dawno temu. Wbiegł za psem do chaty.

— Matko! Ojcze!

Odpowiedziała mu cisza.

Tłumiąc wzruszenie, wszedł do kuchni. Nie widział domu od czterech lat i nie tak łatwo było mu zapanować nad emocjami, nawet jeśli wcześniej wydawało mu się, że ta przeklęta wojna ze wszystkiego go wyjałowiła.

Pod kuchnią się paliło, na fajerkach stał garnek z zupą, ale matki nigdzie nie było. Wszystko tu było jakieś mniejsze i trochę obce.

— Poszła do sąsiadów, młoda Wachowiakówna rodzi…

— Dziadku! — Marcinowi głos uwiązł w gardle na widok zgarbionej, siwiutkiej postaci, niezdarnie przestępującej próg kuchni. — Ty żyjesz!

— A co, jużeś mnie na tamten świat wyprawił?

— Nie, ale…

— Lepiej mi ryczkę podsuń. Nogi jakieś nie swoje, nosić nie chcą. Ale ty nic się nie zmieniłeś, wciąż masz w oczach ten cholerny błysk, przez który matka spać po nocach nie mogła. — Dziadek zaśmiał się, ostrożnie oparł laskę o stół i usiadł na taborecie, który podsunął mu wnuk. — Wiedziałem, że się śmierci wywiniesz. Kto jak kto… — W oczach starego zakręciły się łzy wzruszenia. — Od małego byłeś rojber — uśmiechnął się. — Jak miałeś cztery lata, wpadłeś do studni, a jakoś się na powierzchni utrzymałeś, dokąd cię ojciec nie wyciągnął. Matka już cię przeżegnała. Tu u nas powiadali, że z frontu wróci zaledwie co dziesiąty. Że tam błoto, kule świszczą nad uchem i człowiek się cieszy, jak w ramię trafią, nie w głowę. Wrócił Banaszak, młody Jasielski, wnuk doktora z Jarocina, zapomniałem, jak mu było. Obydwaj synowie leśnika Kozłowskiego z Goliny. A w Łuszczanowie chłopaki od Majchrzaków i syn młynarza. Matka liczyła i liczyła, a potem całe noce płakała. Ot, głupot się nasłuchała. Jakby wojna chodziła pod rękę z algebrą. Jakby każda kula trafiała, toby te matki rodzić chłopoków nie nadążyły.

Dziadek pogładził wąsy i starając się ukryć emocje, wyciągnął rękę do Marcina.

— A chodźże tu do mnie, synek, niech się przekonam, że to naprawdę ty.

Marcin, mimo zmęczenia, jednym susem pokonał odległość dzielącą go od dziadka. Uklęknął przed starym, dopiero teraz uświadamiając sobie, jak bardzo za nim tęsknił.

Kiedy urodzili się jego bracia bliźniacy, miał osiem lat, ale matka uznała, że jest już na tyle duży i samodzielny, że sam potrafi się sobą zająć. Poświęciła się Maciejowi i Janowi, a o nim chyba trochę zapomniała. Ojciec był wiecznie poza domem; a to załatwiał jakieś interesy, a to pracował w kuźni albo na gospodarstwie, albo udzielał się w miejscowej straży pożarnej. Kilkuletni osamotniony Marcin błąkał się samopas, dopóki nie znalazł oparcia w dziadku. To dziadek, oprócz Mańka, był powiernikiem wszystkich jego dziecięcych sekretów; to z dziadkiem odkrywał tajemnice świata, jeździł do lasu przygotowywać drewno na opał, łowił ryby nad rzeczką przy młynie, strzygł owce i naprawiał ogrodzenie. Stary nauczył go strzelać z dubeltówki i wytłumaczył, jak strzelać z prawdziwego karabinu. Marcin miał do tego talent, a myśli o zostaniu wojownikiem stały się jego dziecięcymi marzeniami. I choć ojciec wychowywał go na człowieka pozytywizmu, który mocno stąpając po ziemi, dba o siebie i najbliższych, mając w głębokim poważaniu nierealne idee, to tęsknota za wojennymi przygodami pozostała w młodym Marcinie.

Kiedy przyszło powołanie do wojska, cieszył się na to wyzwanie, wiedział, że matka miała pretensje do swojego ojca, że namieszał wnukowi w głowie i zasiał w nim ziarno wiecznego niepokoju, ale wtedy liczyła się nowa przygoda i Marcin z ulgą zostawił za sobą Wilkowyję i matczyne łzy.

Teraz klęczał przed dziadkiem i przyciskał głowę do jego kolan. W domu panowała cisza, przerywana tykaniem starego zegara. Czas najpierw się cofnął, a potem znieruchomiał.

Stary mężczyzna niezgrabnie gładził go po włosach.

— Żyjesz! — westchnął, wycierając ukradkiem kolejną łzę. — A jam ci tyle głupot nagadał, a potem se w brodę o to plułem — mamrotał niewyraźnie, jakby wstydził się szerzej otworzyć usta. — Taki głupi. Gdybym mógł cofnąć czas, mówiłbym ci co innego… Młodzi byliśmy, myśleliśmy, że powstanie to romantyczne zrywy, że rewolucja potrzebna, że siłą trzeba wszystko zmienić. Daj młodym broń, a podpalą świat w imię idei — westchnął, kiwając głową. — A teraz co? Żyliśmy spokojnie, co rano wstawałem z łóżka z poczuciem, że dziś będzie takie samo jak wczoraj. Źle nam tu było? Na co komu ta niekończąca się wojna? I tak wszyscy są przegrani, nikt nie dostanie tego, co chciał. Chodzą słuchy, że jakieś powstanie się szykuje. Mało już było ofiar? Potrzebny następny bezsensowny zryw? Kolejne istnienia? W imię czego?

Marcin podniósł się z kolan. Takiego dziadka nie znał. Zapamiętał go jako wielkiego, niepoprawnego idealistę.

— Kiedyś inaczej dziadek mówił. O Polsce mówiłeś… — uśmiechnął się z przekąsem.

— Mówiłem, mówiłem — zniecierpliwił się dziadek. — Co ci po nazwach? To takie ważne, co na mapie napisane? Czy to warte ludzkiego życia?

Teraz Marcin doskonale go rozumiał. Somma, Verdun, Marna…

— W naturze młodych leży bunt, tylko tak człowiek może dorosnąć. Gdyby na świecie żyli sami starcy, nie byłoby rewolucji, buntów ani wojen. Ludzie potrafiliby docenić to, co mają. — Wyciągnął z kieszeni starannie złożoną kraciastą chusteczkę i wydmuchał w nią nos. — Pamiętasz jeszcze Piotra Wawrzyniaka? Mógł się zbuntować i zwołać powstanie, poszliby za nim, miał posłuch. Ale nie, on wolał inaczej, mniej widowiskowo, za to praktyczniej. Utworzył w Śremie Bank Ludowy i zorganizował pierwsze wśród Poloków spółdzielnie, zaopatrzenie i zbyt. Zamiast walczyć, wolał pracować. Wszystkie zabory zazdrościły nam dostatku i pionierskiego gospodarowania. Marcinku — głos dziadka zabrzmiał cieplej — zginąć jest łatwo, ale co to da…?

— Co innego mi mówiłeś, gdy byłem dzieckiem.

Dziadek westchnął.

— Człek głupoty godo, coby ino młodym pokazać, że przeżył niejedno… Twój ojciec myślał inaczej, po nowymu, i mioł racje — stwierdził cicho dziadek, zaciągając wielkopolską gwarą.

Stary w głębi duszy sam nie wiedział, czy rzeczywiście tak myśli, ale dziś pierwszy raz od czterech lat naprawdę był szczęśliwy i jedyne, czego chciał, to radować się szczęściem z powrotu wnuka. Całe te cztery lata winił się za wzbudzony w Marcinie bitewny zapał.

— Synek! — Nieoczekiwanie w drzwiach stanęła matka. Marcinowi wzruszenie odebrało głos. Trochę się postarzała, ale wciąż była jego ukochaną matką. W kwiecistym fartuchu, który tak dobrze pamiętał, z chustką na ramionach, wyglądała jak wtedy, cztery lata temu, gdy zrywała dla niego słonecznik. — Boże wszechmogący, synuś, Boże wszechmogący! Ty żyjesz!

— Żyję, mamo! — Dopadł jej spódnicy. Przyklęknął i schował głowę w jej kolanach.

Kiedy już się nacieszyli swoją obecnością, matka nalała mu zupy.

— Aleś chudy! Sto lat minie, zanim cię utuczę — gderała, a Marcin widział, jak śmieją się jej oczy. Szczęśliwy siedział przy stole w kuchni i zajadał cienką zupę. W piecu buzował ogień. — Ojciec by nie uwierzył…

Marcin uniósł głowę.

— Mamo? Gdzie ojciec?

Matka się zgarbiła. Sięgnęła po bochenek chleba i odkroiła pajdę. Dziadek nagle z wielką pieczołowitością zaczął czyścić fajkę.

— Mamo!

— Odeszli w lipcu. Alfred od Kollów wrócił z frontu we Francji chory. Ojciec się z nim widział na dworcu w Jarocinie. Po tygodniu zaczął się źle czuć. Zachorowali oboje, on i Zosia, lekarz mówił, że to grypa. Ale była jakaś dziwna, gorączka ich spalała i nie można było jej zbić, a płuca ledwo łapały powietrze. — Usiadła ciężko na krześle. — Pierwsza umarła Zosia. Ojcu się poprawiło, ale po jej śmierci… zapadł się. Bardzo za nią był, tęsknił za tobą, a ona mu trochę rozpogadzała tę tęsknotę.

Marcin odsunął talerz. I tak nie mógłby już przełknąć ani kęsa.

— To była moja siostra?

— Miała niecałe cztery latka… Po jej śmierci twój ojciec nigdy się nie podniósł, powikłania po tej grypie go udusiły. Pochowaliśmy ich razem na cmentarzu za wsią. Jak chcesz, możemy tam pójść, ucieszy się…

 Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki