Twórcza moc czakr. Przebudź swoją kreatywność dzięki praktykom opartym na jodze i medytacji ebook

REKOMENDACJE DLA KSIĄŻKI

TWÓRCZA MOC CZAKR

„Ta inspirująca i pouczająca książka jest skarbnicą praktyk gwarantujących odblokowanie przepływu naszych twórczych soków. Zamierzam trzymać ją pod ręką, żeby w razie potrzeby zawsze móc z niej skorzystać”.

– Sally-Anne Lomas, artystka,

reżyserka i autorka Live Like Your Head’s on Fire

„Bez względu na to, czy jesteś doświadczonym joginem, czy osobą, która po prostu szuka inspiracji, ta książka zapewni ci narzędzia służące odblokowaniu przepływu energii twórczej”.

– Donna Negus, nauczycielka jogi i mindfulness

„Książki Jilly są jak spokojna, pewna siebie dłoń i życzliwe serce. Jilly prowadzi nas głębiej w dane zagadnienia i ku nowemu sposobowi życia. Jej najnowsza pozycja (…) będzie zarówno przyjemną lekturą, jak i rzetelnym źródłem informacji dla uczniów i nauczycieli jogi”.

– Lindsey Porter, nauczycielka Yoga Scotland,

autorka Whirlpools, Yoga and the Balance of Life

„Wartościowa pozycja w każdej biblioteczce z książkami poświęconymi kreatywności, szczególnie dla osób, które lubią pracę z ciałem”.

– Bethany Rivers, autorka Fountain of Creativity i redaktorka

czasopisma poetyckiego online „As Above So Below”

„Zawarte tu treści są głębokie, a zarazem przystępne. Z pewnością okażą się niezwykle przydatne dla nauczycieli i praktyków jogi oraz uważności, a także osób kreatywnych, które zmagają się z blokadą twórczą (…). Bogata w praktyki, mądra i niezwykle pomocna książka”.

– Marilyn Buckham, nauczycielka jogi i mindfulness

„Autorka opracowała specjalne sekwencje asan, medytacje chodzone, techniki pisania medytacyjnego, mantry i wizualizacje, a następnie zebrała je wszystkie razem w przystępny i praktyczny sposób pod kątem wykorzystania transformującej mocy siedmiu czakr”.

– Judy Brenan, nauczycielka British Wheel of Yoga

„Nie mogłem się oderwać od tej książki (…). Gdy potem wszedłem do studia, wreszcie mogłem odpuścić i zatańczyć z wyobraźnią. Niespodziewanie ukończyłem obrazy, których wcześniej nie zdołałem dokończyć (…). Obowiązkowa lektura dla każdego, kto chce naprawdę rozkwitnąć, wykorzystując w pełni swój twórczy potencjał.

– Ian Baker Johnson, artysta i life coach

„Twórcza moc czakr z pewnością nie jest «kolejną książką o czakrach» (…). Ten poradnik zawiera bogate wyjaśnienia systemu czakr pochodzące ze starożytnych tekstów, ale jego dobroczynny wpływ wynika z sugestywnego ukazania, jak każdy z nas może wyzwolić swój potencjał twórczy”.

– Clare Badham, nauczycielka jogi

„Skarbnica różnorodnych praktyk, które w magiczny sposób odblokują potencjał każdego czytelnika, płatek po płatku (…). Ta książka powinna zawierać ostrzeżenie: „Uwaga: Twórcza moc czakr wywrze trwały pozytywny wpływ na twoje zdrowie, samopoczucie i kreatywność”.

– Angela Ripley, współzałożycielka „Om Yoga Works”

oraz „Om Yoga Works Foundation”

„Każda strona przepełniona jest mądrością (…). Ta ujmująca, wspierająca książka pomaga lepiej poznać samego siebie poprzez zapoznanie się z czakrami (…). Za pierwszym razem przeczytaj ją od początku do końca, a potem wielokrotnie do niej wracaj.

– dr Sage Rountree, doświadczona certyfikowana

nauczycielka jogi (E-RYT 500), autorka Everyday Yoga

i Teaching Yoga Beyond the Poses

„Zabierając nas w podróż po naszym ciele, Jilly przedstawia szereg prostych, a jednocześnie bardzo skutecznych i wzmacniających technik, narzędzi i praktyk, które służą autoekspresji, a także pomagają rozwijać indywidualny i unikatowy potencjał twórczy człowieka”.

– Jean Hall, nauczycielka jogi i autorka Breathe

„Jilly w zrozumiały, piękny i przystępny sposób przedstawia nam świeże spojrzenie na czakry, dokładnie takie, jakiego można oczekiwać od książki o kreatywności. To wspaniały przewodnik dla każdego, kto pragnie rozwijać swoje twórcze talenty i zdolności (…). Gorąco polecam”.

– Julie Lusk, autorka Yoga Nidra Meditation

TYTUŁ ORYGINAŁU:Chakras for Creativity: Meditations & Yoga-Based Practices to Awaken Your Creative Potential

Redaktorka prowadząca: Marta Budnik Wydawczyni: Agnieszka Fiedorowicz Redakcja: Anna Brzezińska Korekta: Małgorzata Denys Symbol kaduceusza oraz symbole czakr dostarczone przez Llewellyn Art Department Rysunek czakr: Mary Ann Zapalac Ilustracje asan: Llewellyn Art Department na podstawie grafik Jilly Shipway Projekt okładki: Wojciech Bryda Zdjęcie na okładce: © whitewolf2015, © Curut Design Store, © yayasya / Stock.Adobe.com DTP: Maciej Grycz

Translated fromChakras for Creativity: Meditations & Yoga-Based Practices to Awaken Your Creative Potential Copyright © 2022 Jilly Shipway Published by Llewellyn Publications Woodbury, MN 55125 USA www.llewellyn.com

Copyright © 2025 for the Polish edition by ILLUMINATIO an imprint of Wydawnictwo Kobiece Agnieszka Stankiewicz-Kierus sp.k.

Copyright © for the Polish translation by Karolina Bochenek, 2025

Wszelkie prawa do polskiego przekładu i publikacji zastrzeżone. Powielanie i rozpowszechnianie z wykorzystaniem jakiejkolwiek techniki całości bądź fragmentów niniejszego dzieła bez uprzedniego uzyskania pisemnej zgody posiadacza tych praw jest zabronione.

Wydanie elektroniczne

Białystok 2025

ISBN 978-83-8417-004-5

Grupa Wydawnictwo Kobiece | www.WydawnictwoKobiece.pl

Na zlecenie Woblink

woblink.com

plik przygotowała Katarzyna Ossowska

Dla Ady Mary, mojej babci. Dziękuję, że wznieciłaś we mnie moją twórczą iskrę.

I kiedy zakochujesz się w wyobraźni, rozumiesz, że jest wolnym duchem. Może się dostać wszędzie, zrobić wszystko.

– ALICE WALKER

Wprowadzenie. Rozpal swoją twórczą iskrę!

WPROWADZENIE

Rozpal swoją twórczą iskrę!

Małe dzieci patrzą na świat z zachwytem, bo wszystko jest dla nich nowe. Ciągle dopytują: „A dlaczego?”. Cieszą się istnieniem, a rzeczywistość nie jest dla nich niczym zdefiniowanym, lecz przestrzenią pełną możliwości. Co się takiego z nami dzieje w toku naszego życia, że zapominamy o tym, jak pięknym, magicznym i pełnym potencjału miejscem jest nasz świat? Dlaczego przestajemy to dostrzegać, wpadamy w rutynę i działamy na autopilocie? Wyobraźnia przypomina mięsień: słabnie i zanika, gdy nie jest używana.

Aby móc wieść twórcze życie, musimy zacząć od spojrzenia na rzeczywistość świeżymi oczami. Zamiast przyjmować, że jest, jaka jest, zadajmy sobie pytanie: „Co mógłbym zmienić?”.

Kiedy pierwsi astronauci ujrzeli Ziemię z ciemnej pustki kosmosu, dotarło do nich dobitnie, jak piękna, a zarazem maleńka jest nasza planeta. Choć istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, że polecisz na Księżyc, to jednak ty również możesz spojrzeć z innej perspektywy na wszystko, co cię otacza. Nasz zagrożony wieloma katastrofami świat bardzo obecnie potrzebuje mocy twórczych umysłów, które mogą opracować zbawienne rozwiązania. Ponadto zarówno kreatywność, jak i joga mogą nam zapewnić wytchnienie, odprężenie i schronienie w obliczu stresu związanego z życiem w tak burzliwych czasach.

Twórcza osoba wykorzystuje wyobraźnię do generowania pomysłów, rozwiązywania problemów, wymyślania rozwiązań i tworzenia nowego. Kreatywność to postawa, dzięki której – nawet w obliczu wielkich trudności – wstajesz rano i mówisz: „Znajdę na to jakiś sposób!”. I choć nie widzisz jeszcze światełka w tunelu, potrafisz je sobie wyobrazić i zmierzasz w jego stronę. Kreatywność to także radykalna miłość: kochanie siebie pomimo wszelkich przekazów społecznych, które głoszą, że nie jesteś godny miłości.

Niestety, wielu ludzi miało w okresie dorastania złe doświadczenia, które utwierdziły ich w przekonaniu, że nie są kreatywni. Po ukończeniu uczelni artystycznej na początku lat 80. przez rok pracowałam w szkole podstawowej. Pamiętam, jak pewna nauczycielka nakrzyczała na małą dziewczynkę, ponieważ narysowana przez nią postać miała niebieskie włosy.

– Jakiego koloru są włosy? – ofukała zaskoczone dziecko, które patrzyło na nią szeroko otwartymi oczami. – Na pewno nie niebieskiego!

Kobieta najwyraźniej nigdy nie widziała obrazu Picassa z tak zwanego okresu błękitnego. Tego rodzaj zdarzenia mogą skutecznie zniechęcić dzieci do sztuki, a nawet przekonać je, że nie potrafią rysować czy malować. Znacznie bardziej pomocne byłoby poproszenie dziecka, aby opowiedziało nam o swoim rysunku. Użyte przez niego kolory mogą nie być fotograficznym odzwierciedleniem człowieka, ale mogą stanowić pewien sposób na wyrażenie uczuć. Rysowanie ma często efekt terapeutyczny dla dzieci, które doświadczyły takich traumatycznych przeżyć jak wojna.

Pamiętam, że jako pięciolatka pierwszego dnia w przedszkolu dostałam garść kolorowych kredek i czarno-biały rysunek przedstawiający jabłko, który miałam pokolorować. Radośnie i z zapałem oddałam się tej czynności. Wkrótce potem asystentka nauczycielki delikatnie upomniała mnie, że wychodzę poza linię, a następnie cierpliwie pokazała, jak kolorować, aby tego nie robić. Chociaż była to cenna umiejętność, to jednak jako młoda studentka sztuki musiałam się jej oduczyć. Czasami dobrze jest nie wychodzić poza linię, a innym razem trzeba pozwolić na swobodny przepływ farby po kartce lub płótnie.

Po latach, kiedy sama miałam już dziecko, mogłam z córeczką korzystać ze wspaniałych książeczek do kolorowania zwanych antykolorowankami, które zachęcają dzieci (i dorosłych!) do puszczenia wodzy wyobraźni.

Negatywne doświadczenia z dzieciństwa mogą w człowieku wzbudzić zwątpienie we własną kreatywność, ale na szczęście ludzki duch jest niezłomny i nie tak łatwo jest zgasić twórczy impuls. Istnieje wiele udowodnionych korzyści płynących z kreatywności, które omówię bardziej szczegółowo w części I tej książki. Starożytny tekst jogiczny, upaniszada Czhandogja,mówi nam, że „światło jaśniejące wyżej ponad niebiosa, wyżej ponad wszystko,/ Wyżej, niż cokolwiek w wyższych światach, ponad które nie ma wyższych,/ Jest tym samym, czym światło wewnątrz człowieka”1. Celem tej książki jest pomóc ci ponownie połączyć się z boską iskrą w tobie, abyś mógł wnieść magię do swojego życia i korzystać ze swojego twórczego potencjału.

Oczywiście czasem zbaczamy z naszej ścieżki, gubimy się i mamy wrażenie, jakbyśmy stracili kontakt ze światłem, które nas prowadzi. Nasze życie staje się wówczas monotonne, a my działamy na autopilocie, widząc świat w czarno-białych barwach zamiast we wszystkich kolorach tęczy. Boska iskra w każdym z nas przypomina płomień świecy w lampionie. Jeżeli szkło lampionu jest zabrudzone, trudno nam zobaczyć płomień wyraźnie. Choć ten płomień nigdy nie gaśnie i zawsze świeci w przestrzeni naszego serca, to jednak możemy go nie odczuwać ani nie dostrzegać. Joga podpowiada nam, jak wypolerować nasz metaforyczny lampion, abyśmy znów mogli jaśnieć swoim światłem.

Ta książka jest dla ciebie, jeśli zmagasz się z pewnymi życiowymi wyzwaniami (a któż z nas ich nie ma?), a mimo to pragniesz zaśpiewać swoją piosenkę, podzielić się wierszem, napisać opowiadanie, stworzyć baner protestacyjny, upiec ciasto, wymyślić bajkę na dobranoc dla dziecka, namalować obraz, pokochać się z partnerem, zrobić na drutach sweter w tęczowych kolorach lub uszyć patchworkową kołdrę. Ten poradnik jest dla ciebie, jeżeli pragniesz tworzyć piękno i dzielić się nim ze światem, choć w tym momencie twoja codzienność może za bardzo cię przytłaczać, abyś mógł realizować swoje twórcze projekty. To książka dla tych, którzy pragną przejawiać kreatywność i ożywić nią swoje życie. Przedstawione tu praktyki są dla każdego, kto zawsze marzył o stworzeniu jakiegoś dzieła, bez względu na to, czy jest to powieść, symfonia czy obraz. Rozpal więc swoją twórczą iskrę!

Czakry a kreatywność

W tej książce przedstawię teorię czakr głównie w kontekście rozwijania potencjału twórczego. Podzielę się z tobą wieloma praktykami jogi, medytacjami i wizualizacjami, służącymi odczuwaniu czakr i korzystaniu z ich transformującej mocy na swojej indywidualnej twórczej ścieżce.

Tradycyjnie z kreatywnością łączy się drugą czakrę, zwaną czakrą sakralną – najprawdopodobniej ze względu na jej związek z wodą i księżycem, a także zmysłowością, przyjemnością, seksualnością i tworzeniem nowego życia. Aby jednak zmaksymalizować twórczy potencjał, musimy przyjąć holistyczne podejście do czakr, ponieważ każda z nich w ważny sposób wspiera energię twórczą.

Czakra korzenia: krwistoczerwona czakra zapewniająca naszej kreatywności solidne fundamenty. Pracując z nią, uczymy się dbać o swoje podstawowe potrzeby związane z przetrwaniem, dzięki czemu możemy potem bezpiecznie rozwijać kreatywność. Kiedy czerpiemy wsparcie z ziemi i zapuszczamy w niej nasze energetyczne korzenie, zasila ona naszą energię twórczą i zapewnia jej ochronę.

Czakra sakralna: ta soczysta pomarańczowa czakra związana z żywiołem wody zachęca nas do uznania naturalnego cyklu naszej energii twórczej. Niesie na fali przyjemności, ucząc dzielić się nią z innymi poprzez naszą twórczość. Czakra sakralna łączy kreatywność z pępowiną życia, ukazuje zasadę przyciągania przeciwieństw i zasila energią nasze pomysły.

Czakra splotu słonecznego: umożliwia nam wypromieniowywanie twórczego światła na świat, dodaje pewności siebie i pomaga zabłysnąć! Praca z nią pozwala rozwinąć umiejętność zajmowania twórczej przestrzeni, pobudza kreatywność, a także wzmacnia siłę woli oraz dodaje motywacji do wypuszczenia swoich dzieł w świat.

Czakra serca: napełnia nasze dzieła miłością. Pomaga znaleźć punkt równowagi między niebem a ziemią, dzięki czemu nasyca harmonijną energią owoce naszej twórczości. Praca z tą czakrą uczy okazywania współczucia i miłości zarówno sobie samym, jak i innym ludziom na twórczej ścieżce.

Czakra gardła (komunikacji): pomaga nam się wyrażać i przekazywać swoją wizję poprzez naszą twórczość. Uczy komunikowania się w taki sposób, aby zostać usłyszanym, mówienia prosto z serca, przekazywania mądrości za pomocą swojej twórczości i przyjmowania jej poprzez twórcze słuchanie.

Czakra trzeciego oka: rozwija naszą intuicję, jasnowidzenie i wyobraźnię. Uczy nas widzieć wewnętrznym okiem, wizualizować to, co pragniemy stworzyć, zapamiętywać i przypominać sobie swoje marzenia senne, a także czerpać z nich wskazówki. Dzięki tej czakrze twoja twórcza wizja napełnia się światłem, a ty otwierasz się na inspirację z góry. Widzisz i wiesz.

Czakra korony: uwalnia wewnętrzną iskrę geniuszu i pozwala się odprężyć w stanie czystej błogości. Praca z tą czakrą jest niezwykle transformująca. Umożliwia wzniesienie się ponad codzienne troski i połączenie z boskością, a także przepełnia poczuciem jedności ze wszystkim, co istnieje. Pomaga ujrzeć szerszą perspektywę, dzięki czemu nie przytłaczają nas życiowe wyzwania. Czujemy się połączeni z kosmosem i otwarci na boską inspirację. Potrafimy dostrzec boskość w codzienności. Zanurz się więc głęboko w siebie i odkryj swoje twórcze złoto!

W mądrość i moc wszystkich siedmiu czakr zagłębimy się w części I tej książki. Na tym etapie potraktuj tę listę jako przedsmak tego, ile zyskasz dzięki pracy z czakrami, która pozwoli ci znacząco rozwinąć swój potencjał twórczy.

Rozkwit twojego twórczego potencjału

Odkryłam jogę już jako nastolatka i zakochałam się w niej bez reszty: od tamtej pory nieustannie ją zgłębiam i praktykuję. Jako dwudziestokilkulatka zostałam dyplomowaną nauczycielką jogi, więc obecnie mam ponadtrzydziestoletnie doświadczenie w nauczaniu. Przez kilkadziesiąt lat miałam zaszczyt być świadkiem, jak moi uczniowie realizują swój twórczy potencjał dzięki praktykom opisanym w tej książce.

Dla mnie kreatywność i joga zawsze szły ze sobą w parze. Cztery lata studiowania sztuk pięknych pomogły mi rozwinąć swobodne, kreatywne i otwarte podejście, które bardzo mi się przydało w opracowywaniu twórczych i pobudzających wyobraźnię praktyk jogi. Przez wiele lat uczęszczałam na zajęcia rysowania postaci ludzkiej, studiując dokładnie nagie ciało, dzięki czemu teraz świetnie rysuję ludziki w pozycjach jogi!

Impuls do napisania tej książki zrodził się z chęci podzielenia się technikami jogi i uważności, które pomogły mi przezwyciężyć wiele osobistych wyzwań i zrealizować marzenie o zostaniu autorką książek o jodze. Sama skutecznie włączyłam prezentowane w tym poradniku metody nie tylko do swojego życia osobistego i indywidualnej praktyki jogi, ale także do prowadzonych przeze mnie od kilkudziesięciu lat zajęć. Wielokrotnie przekonałam się o ich skuteczności, stąd wiem, że tobie też mogą pomóc zmienić swoje życie i rozwinąć kreatywność.

Techniki, którymi podzielę się z tobą w tej książce, obejmują medytacje z czakrami, asany, medytacje chodzone i pisane, a także pytania do kontemplacji. Wszystkie są bardzo łatwe do opanowania i pomogą ci uzyskać dostęp do skarbnicy energii twórczej. Jeśli będziesz je regularnie praktykować, dostroisz się do głębokiego źródła wewnętrznej mądrości, która jest źródłem wszelkiej kreatywności.

Ćwiczenia jogi i uważności opisane w książce są proste, skuteczne, przystępne i na tyle krótkie, że można je z łatwością włączyć do swojej codziennej rutyny nawet przy intensywnym trybie życia. Nie ma znaczenia, czy wykonujesz twórczy zawód, czy też pragniesz oddać się radosnej twórczości w wolnym czasie: praktyki opisane w tej książce przyniosą ci wiele korzyści. Jeśli jesteś pisarzem zmagającym się z blokadą twórczą, ta książka pomoże ci ją rozpoznać, zrozumieć i przełamać, a w rezultacie otworzyć się na nieograniczone źródło inspiracji. Zaprezentowane przeze mnie ćwiczenia pobudzą kreatywność u każdego, bez względu na to, w jakie działania twórcze się angażuje. Energia twórcza nie ogranicza się do sztuki: twój biznes, nauka i codzienne życie również niezwykle skorzystają na wniesieniu do nich bardziej otwartego i kreatywnego podejścia. Niezależnie od tego, czy jesteś naukowcem, artystą, szefem kuchni, matematykiem, tancerzem czy działaczem na rzecz ochrony środowiska, na pewno posłuży ci wzmocnienie twoich twórczych mięśni.

Jak korzystać z tej książki?

W tym miejscu znajdziesz podstawowe informacje na temat treści zawartych w tej książce.

W części I „Techniki pracy z czakrami służące kreatywności” dowiesz się więcej o ćwiczeniach prezentowanych na łamach tego poradnika, a także o tym, jak je wykonywać. Część II „Podróż przez twórczą moc czakr” zawiera już szczegółowe informacje i zestawy praktyk służące poszczególnym ośrodkom energetycznym. Najlepiej będzie, jeśli zaczniesz od rozdziału dotyczącego czakry korzenia i po kolei zapoznasz się z następnymi, kończąc na rozdziale o czakrze korony. Zyskasz dzięki temu rzetelną podstawową wiedzę na temat pobudzania kreatywności poprzez pracę z siedmioma ośrodkami. Po przeczytaniu całości możesz zagłębiać się w poszczególne rozdziały w dowolny sposób, który najbardziej ci odpowiada.

Wszystkie rozdziały o czakrach składają się z następujących elementów:

krótka charakterystyka danej czakry

bardziej szczegółowy opis czakry

wprowadzenie do jogi inspirowanej daną czakrą

praktyka jogi dedykowana danej czakrze

medytacja lub wizualizacja czakry

medytacja chodzona służąca danej czakrze

propozycje tematów do medytacji pisanej służącej danej czakrze

zestaw pytań do kontemplacji

Gdy już nabierzesz większej wprawy w pracy z czakrami, twoja intuicja na bieżąco podpowie ci, na którą z nich powinieneś zwrócić uwagę. Mam nadzieję, że będziesz wracać do tej książki przy różnych okazjach i z różnych powodów. Większość z nas potrzebuje regularnej pracy nad czakrą korzenia, aby wzmacniać swoje energetyczne fundamenty, poczucie stabilności i wsparcia. Praca z czakrą sakralną pozwala z kolei odblokować przepływ energii w przypadku blokady twórczej, praktyki związane z czakrą splotu słonecznego wzmacniają asertywność i pewność siebie, a odnawianie połączenia z miłującą czakrą serca to wspaniałe antidotum na zbyt sztywne podejście do życia. Zanurzenie się w czakrę gardła z pewnością pomoże ci się lepiej wyrazić, praktyki dedykowane czakrze trzeciego oka pobudzą twoją wyobraźnię, a wskazówki dotyczące pracy z czakrą korony pomogą wnieść do swojego życia więcej błogich chwil, w których możesz po prostu być tu i teraz.

Ta książka jest praktycznym przewodnikiem po czakrach, dlatego twoim pierwszym krokiem będzie zapoznanie się kolejno z nimi wszystkimi. Wykonując ćwiczenia zamieszczone w poszczególnych rozdziałach, odblokujesz wrota do niezwykle twórczego potencjału twoich czakr. Praktykując medytacje, kontemplując nad konkretnymi zagadnieniami, a także wykonując specjalne sekwencje asan, medytacje chodzone i praktyki pisania medytacyjnego, uzyskasz dostęp do magicznej, transformującej mocy tych ośrodków energetycznych, dzięki czemu zaznasz w życiu także więcej błogości!

Jestem pewna, że jako twórcza osoba wymyślisz swoje własne innowacyjne sposoby korzystania z tej książki. Czytając poszczególne rozdziały o czakrach lub wykonując opisane tu ćwiczenia, oświetlisz swoje czakry światłem swojej świadomości i tchniesz w nie nowe życie. Niech ta książka będzie dla ciebie latarnią oświetlającą twoją ścieżkę do twórczego spełnienia.

Możesz teraz przejść do części I, w której omówię pięć głównych praktyk przedstawionych w tym poradniku.

CZĘŚĆ I

Techniki pracy z czakrami służące kreatywności

Dostępne w wersji pełnej

CZĘŚĆ II

Podróż przez twórczą moc czakr

Dostępne w wersji pełnej

Zakończenie. Koło się kręci

ZAKOŃCZENIE

Koło się kręci

Dostępne w wersji pełnej

Bibliografia

BIBLIOGRAFIA

Dostępne w wersji pełnej

Literatura polecana i inne źródła informacji

LITERATURA POLECANA I INNE ŹRÓDŁA INFORMACJI

Dostępne w wersji pełnej

Podziękowania

PODZIĘKOWANIA

Dostępne w wersji pełnej

O autorce

O AUTORCE

Dostępne w wersji pełnej