W poszukiwaniu duchowości człowieka ebook

To­masz Ma­ziarka

Uni­wer­sy­tet Pa­pie­ski Jana Pawła II w Kra­ko­wie

Wstęp

Pierw­szym fi­lo­zo­fem, który po­tra­fił okre­ślić istotę czło­wieka, był So­kra­tes. Na py­ta­nie: czym jest czło­wiek?, od­po­wia­dał, że: czło­wie­kiem jest jego du­sza. Dla ów­cze­snych po­etów du­sza była czymś nie­okre­ślo­nym, dla fi­lo­zo­fów przy­rody była za­sadą lub cząstką za­sady; wodą, po­wie­trzem, ogniem. Dla So­kra­tesa du­sza jest „świa­do­mym ja”, in­te­lek­tu­alną i mo­ralną oso­bo­wo­ścią. W ten spo­sób na­uczy­ciel Aten stwo­rzył tra­dy­cję in­te­lek­tu­alną, którą od­tąd żyła Eu­ropa (por. Re­ale 2012, 315–318). Prawda o du­cho­wym wy­mia­rze czło­wieka zo­stała pod­jęta przez chrze­ści­jań­stwo, które pier­wot­nie kształ­to­wane przez tra­dy­cję Pla­toń­ską, twier­dziło, że czło­wiek jest nie­śmier­telną du­szą ży­jącą w śmier­tel­nym ciele. Prawda o ist­nie­niu du­szy we­szła do ka­nonu prawd wiary, jak też stała się twier­dze­niem bro­nio­nym w fi­lo­zo­fii. Nie­ustanny roz­wój nauk przy­rod­ni­czych i fi­lo­zo­fii spra­wia, że ta ważna kwe­stia po­siada cią­gle nowe od­słony i do­maga się nie­ustan­nego do­okre­śla­nia. Jak ro­zu­mieć współ­cze­śnie du­chowy wy­miar czło­wieka?

Ni­niej­sza książka, bę­dąca w głów­nej mie­rze owo­cem ogól­no­pol­skiej kon­fe­ren­cji na­uko­wej „Czło­wiek istotą du­chową”, de­dy­ko­wa­nej ks. prof. Mi­cha­łowi Hel­le­rowi z oka­zji 85. rocz­nicy uro­dzin, jest próbą ak­tu­al­nego spoj­rze­nia na za­gad­nie­nie du­cho­wego wy­miaru czło­wieka z per­spek­tywy róż­nych dys­cy­plin: nauk szcze­gó­ło­wych, fi­lo­zo­fii i teo­lo­gii. Roz­po­czyna ją re­flek­sja Ju­bi­lata na te­mat ist­nie­nia ma­te­rii – bu­dulca ludz­kiego ciała. Po­dob­nie jak dla jed­nych fi­lo­zo­fów pro­ble­ma­tycz­nym jest ist­nie­nie du­szy, tak dla in­nych wąt­pli­wym jest ist­nie­nie ma­te­rii. Ar­ty­kuł „Czy ma­te­ria ist­nieje?” może być oka­zją do wy­bu­dze­nia się z me­ta­fi­zycz­nej drzemki spo­wo­do­wa­nej po­zorną oczy­wi­sto­ścią. Gdyby jed­nak na­wet ma­te­ria ist­niała, nie ozna­cza to, że cały czło­wiek jest ma­te­rialny. Prof. dr hab. Ur­szula Że­gleń (prof. em. UMK w To­ru­niu) w ar­ty­kule o sa­mo­świa­do­mo­ści i sa­mo­wie­dzy, uwzględ­nia­jąc kon­tekst ko­gni­ty­wi­styczny, po­pro­wa­dzi Czy­tel­nika ścież­kami wio­dą­cymi do od­kry­cia du­cho­wego wy­miaru czło­wieka. Co na te­mat tego wy­miaru my­ślą ba­da­cze ludz­kiego mó­zgu? Od­po­wie­dzi na to py­ta­nie usi­łuje do­ciec au­tor ni­niej­szej pu­bli­ka­cji w ar­ty­kule „Du­chowy wy­miar czło­wieka w per­spek­ty­wie neu­ro­nauk”. Po­sił­ku­jąc się ar­gu­men­tami neu­ro­bio­lo­gów oraz zna­nych fi­lo­zo­fów umy­słu, do­ko­nuje kry­tycz­nej ana­lizy sta­no­wi­ska ma­te­ria­li­stycz­nego, po­stu­lu­jąc ko­niecz­ność wyj­ścia poza jego sche­mat. Po­dob­nie prze­ciwko uję­ciom re­duk­cjo­ni­stycz­nym wy­po­wiada się dr hab. Ta­de­usz Pa­bjan, prof. UPJ­PII w Kra­ko­wie. Kry­ty­kuje sta­no­wi­sko epi­fe­no­me­na­li­zmu, zgod­nie z któ­rym umysł nie ma moż­li­wo­ści przy­czy­no­wego od­dzia­ły­wa­nia na mózg, i staje w obro­nie wol­nej woli. Ar­gu­men­ta­cję fi­lo­zo­ficzną za ist­nie­niem du­szy ludz­kiej roz­sze­rza prof. dr hab. Ja­cek Woj­ty­siak (KUL). Idąc za Kar­te­zju­szem i Pla­to­nem ana­li­zuje dwa ar­gu­menty: ar­gu­ment róż­nicy mię­dzy wła­sno­ściami men­tal­nymi a wła­sno­ściami fi­zycz­nymi oraz ar­gu­ment ze spe­cy­ficz­nych od­nie­sień nie­któ­rych czyn­no­ści ludz­kich. Wia­do­mym jest, że słowo „du­sza” bywa uży­wane w róż­nych kon­tek­stach. Na kwe­stię na­iw­nego spi­ry­tu­ali­zmu zwra­cają uwagę: dr hab. Ar­ka­diusz Gut, prof. UMK w To­ru­niu, dr Pa­weł For­tuna (psy­cho­log) oraz dr hab. Zbi­gniew Wró­blew­ski, prof. KUL w ar­ty­kule „Du­sza w po­tocz­nej an­tro­po­lo­gii”. W ich opi­nii du­sza jest ważną ka­te­go­rią współ­cze­snej na­uki, zaś uwaga ba­daw­cza po­winna być skie­ro­wana na spo­soby jej poj­mo­wa­nia, tak w kon­tek­ście on­to­lo­gicz­nym, jak i funk­cjo­nal­nym.

Ko­lejna część książki od­nosi się do my­śli Ju­bi­lata. Prof. dr hab. Da­riusz Łu­ka­sie­wicz (UKW w Byd­gosz­czy) sta­wia pro­blem du­szy ludz­kiej w kon­tek­ście „chrze­ści­jań­skiego po­zy­ty­wi­zmu Mi­chała Hel­lera”. Au­tor for­mu­łuje tezę, że po­mimo osią­gnięć ko­smo­lo­gii, fi­zyki kwan­to­wej, nauk o ewo­lu­cji bio­lo­gicz­nej, czy też neu­ro­nauk, chrze­ści­jań­ski po­zy­ty­wizm Hel­lera ofe­ruje wciąż spójną i atrak­cyjną wi­zję czło­wieka. W kręgu my­śli Ju­bi­lata po­zo­staje ar­ty­kuł dr. hab. Mar­cina Ma­jew­skiego (UPJ­PII w Kra­ko­wie) „Bi­blia i na­uka. Sie­dem re­flek­sji in­spi­ro­wa­nych my­ślą ks. Mi­chała Hel­lera”. Kon­fron­tuje w nim prawdy bi­blijne z te­zami przy­rod­ni­czymi, a jedna z kwe­stii brzmi: czy po­ję­cie du­szy jest nam jesz­cze po­trzebne? Ca­łość ni­niej­szego tomu za­myka re­flek­sja ks. prof. dr hab. Je­rzego Szy­mika (UŚ w Ka­to­wi­cach), który pi­sze o du­cho­wo­ści chrze­ści­jań­skiej w świe­tle teo­lo­gii i na­ucza­nia J. Rat­zin­gera/Be­ne­dykta XVI.

Dzię­kuję Au­to­rom za przy­go­to­wa­nie ar­ty­ku­łów, jak też bi­sku­powi tar­now­skiemu An­drze­jowi Je­żowi, Fun­da­cji Ro­dziny En­ge­lów oraz Fun­da­cji DE­MOS za sfi­nan­so­wa­nie ich wy­da­nia. Ży­czę Czy­tel­ni­kom cie­ka­wej i przy­jem­nej lek­tury!

Tar­nów, maj 2023 r.

Bi­blio­gra­fia

Re­ale G. (2012). Hi­sto­ria fi­lo­zo­fii sta­ro­żyt­nej, t. I. Przeł. E.I. Zie­liń­ski. Lu­blin: Re­dak­cja Wy­daw­nictw KUL.