W pułapce myśli - dla nastolatków. Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem ebook

Grace i Vincentowi– obyście zawsze potrafili znaleźć w sobie wojownika.

A. B. i J. C.

Jacksonowi i Darcy– młodość szybko przemija, żyjcie odważnie.

L. H.

Przedmowa

Ilekroć chcesz się nauczyć czegoś skomplikowanego, na przykład prowadzenia samochodu, nikt nie oczekuje, że zaczniesz to robić metodą prób i błędów. Od tego są kursy, na przykład na prawo jazdy. Gdybyśmy mieli się uczyć na własnych błędach, wówczas zapewne próbowalibyśmy wjechać na niezbyt długie miejsce parkingowe prostopadle przodem zamiast tyłem i pod kątem. Podczas włączania się do ruchu moglibyśmy bez wskazówek źle ocenić odległość dzielącą nas od innych aut, co mogłoby się skończyć poważnym wypadkiem. 

Możesz uznać tę książkę za coś w rodzaju kursu nauki jazdy przez życie.

Zajęcia teoretyczne jednak nie załatwią wszystkiego. Tylko praktyczne doświadczenie prowadzi do autentycznej wprawy w dowolnej dziedzinie. Osoba ucząca się prowadzić samochód może na początku odhaczać w myślach kolejne rzeczy z listy tych, o których trzeba pamiętać, jak spojrzenie w lewo i w prawo po zatrzymaniu się przed znakiem stopu czy spojrzenie w lusterko wsteczne i boczne przed rozpoczęciem manewru wyprzedzania. Z czasem zaczyna te czynności wykonywać płynnie, po prostu odruchowo. Teoretyczny kurs nauki jazdy nie zapewnia umiejętności praktycznych, ale pomaga rozpocząć proces uczenia się od właściwych kroków.

Książka, którą trzymasz w rękach, dotyczy najbardziej złożonej rzeczy, jaką dysponujesz – dotyczy twojego umysłu. Trochę wiadomości o swoim umyśle czerpiemy z tego, co przekazują nam inni ludzie. Okazuje się jednak, że duża część tak zwanej obiegowej mądrości znacznie różni się od tego, co naprawdę sprawdza się w praktyce. Na szczęście istnieje psychologia, a skrupulatne badania w tej dziedzinie regularnie prowadzą do wniosków sprzecznych z tym, co mówią nam kultura, znajomi czy media. I tu pojawia się problem. Jeżeli naukowcy badający zachowanie człowieka mają rację, jesteśmy skłonni do ćwiczenia niewłaściwych działań i niestety robimy to tak często, iż stają się one instynktowne.

Oto przykład. Emocje czasem są przyczyną bólu. Metodą prób i błędów możemy łatwo nauczyć się, co robić, żeby ból na chwilę ustąpił. Jeżeli boimy się wygłaszania prezentacji przed dużą grupą, to możemy unikać zajęć, na których jest to wymagane, a także symulować chorobę, próbować się jakoś wykręcić lub udawać, że wcale się nie boimy. Jeśli te zabiegi się powiodą, to lęk osłabnie na jakiś czas, ale – paradoksalnie – za ich sprawą znaczenie lęku w naszym życiu będzie stopniowo rosło. Tak działają wszystkie metody unikania przykrych uczuć, nawet te mniej oczywiste, jak udawanie bohatera, ponieważ przekazują głęboko ukryty komunikat, że lęk to coś, czego należy się bać.

Dzięki tej książce poznasz metodę sprzeczną z intuicją, wypracowaną i przebadaną przez specjalistów w dziedzinie nauki o zachowaniu. Oto ona: przyznaj się do odczuwania lęku, poświęć chwilę, żeby go poczuć i poobserwować ze szczerym zaciekawieniem, a potem noś go ze sobą niczym portfel w kieszeni, nie dopuszczając do tego, by zdominował twoje działania wynikające z wartości, które cenisz. Takie podejście pozwala nauczyć się wszystkiego, czego da się nauczyć od lęku, a jednocześnie stopniowo zmniejsza władzę tego uczucia nad naszym życiem.

Wcale nie musisz w tych sprawach ufać naukowcom. Możesz zaufać własnemu doświadczeniu, gdyż wkrótce zaobserwujesz efekty stosowania umiejętności przedstawionych w tej książce. Kiedy owe umiejętności przyswoisz, zauważysz, jak nabierasz coraz większej wprawy i zręczności, tak samo jak kierowca doskonalący umiejętność jazdy prowadzi auto w sposób coraz bardziej naturalny, płynny i skuteczny.

Po wydaniu książki W pułapce myśli pomyślałem, że warto byłoby napisać podobną książkę dla nastolatków, zawierającą przykłady i metody odpowiadające wyzwaniom, przed jakimi stają młodzi ludzie. Autorzy tego poradnika są ekspertami w pracy z młodzieżą. Po jego lekturze czuję się jeszcze mocniej przekonany, że pomysł był trafny. Widzę ogromne podobieństwa między problemami nastolatków, których terapię prowadziłem, a scenkami przedstawionymi w tej książce. Jej autorzy odrzucili zbędny materiał z mojej książki dla dorosłych oraz zaprezentowali najistotniejsze kwestie w sposób przejrzysty i przystępny. Napisali poradnik prostym i bezpośrednim językiem – nie przemawiają do czytelnika z wyżyn swojej mądrości.

Jedną z najważniejszych cech tego „kursu nauki jazdy przez życie” jest to, że nie próbuje on nakazywać, dokąd masz jechać, tak samo jak instruktor jazdy nie będzie się wtrącał do twoich tras, kiedy już odbierzesz prawo jazdy. Skupia się raczej na tym, jak możesz się dostać do wybranego celu. Nastolatki przywykły do tego, że dorośli mówią im, co robić, i naprawdę nie potrzebują kolejnej książki, w której będzie jeszcze więcej poleceń. Ten poradnik ma ci pomóc przeżyć życie na twój własny sposób. Sprzymierzeńcem podczas lektury i korzystania z książki będzie twoje pragnienie niezależności w życiu. Znajdziesz tu pytania o to, na czym ci zależy, i słowa zachęty do odkrywania głębszej mądrości, którą nosisz w sobie. To ty musisz zdecydować, czy żyć własnym życiem, czy też zgodnie z myślami i uczuciami, które ci wpojono.

Na tym właśnie polega wolność człowieka. Wszyscy mierzymy się z tym samym problemem, ale kiedy się jest nastolatkiem, wspaniale i ekscytująco jest dostać do rąk książkę, która już na wczesnym etapie życia zachęca do refleksji nad wartościami i motywuje do uczenia się, jak wykorzystywać swój umysł zamiast dawać mu się wciągać w pułapki.

Steven C. Hayes

profesor psychologii na University of Nevada,

autor książki W pułapce myśli

Podziękowania

Pragniemy podziękować całemu środowisku związanemu z kontekstualną nauką o zachowaniu za życzliwą chęć dzielenia się wiedzą i doświadczeniem oraz za ogromne wsparcie. Dziękujemy również zespołowi wydawnictwa New Harbinger, szczególnie Jasmine Star za pracę redakcyjną oraz Sarze Christian za ilustracje.

Wstęp

Ta książka jest dla ciebie

To nieprawda, że nasz najgłębszy lęk dotyczy tego, że nie jesteśmy wystarczająco dobrzy. Najbardziej boimy się własnej siły, która wykracza poza nasze najśmielsze wyobrażenia. Największy lęk budzi w nas nasze światło, nie ciemność. Pytasz: Kim jestem, żeby ośmielić się być genialnym, wspaniałym, przystojnym, utalentowanym, fantastycznym? Lepiej zapytaj: Kim jestem, żeby się nie ośmielić?

Marianne Williamson

Zapewne niewiele nastolatków zechce otworzyć tę książkę z własnej woli, nie mówiąc już o przeczytaniu jej od deski do deski. Bardzo możliwe, że dał ci ją do czytania dorosły, który stwierdził, że coś jest z tobą nie tak i że ta książka cię naprostuje lub w inny sposób ci pomoże. Istnieje też spore prawdopodobieństwo, że poważnie wątpisz, czy ten dorosły w ogóle cię rozumie. Założymy się, że nie wierzysz, iż przeczytanie naszego poradnika może cokolwiek zmienić.

A skąd to wiemy?

Otóż ta książka opiera się na dwóch filarach: na nauce o ludzkim zachowaniu i na naszym doświadczeniu w pracy z wieloma nastolatkami. Wprawdzie nie znamy ciebie osobiście i nic nie wiemy o twoich problemach, ale uważnie słuchaliśmy innych młodych ludzi; wyciągamy też wnioski z badań naukowych. Wiemy, iż większość nastolatków nie oczekuje, że jakaś książka mogłaby im pomóc. Wiemy też, iż nastolatki na ogół uważają, że dorośli z ich najbliższego otoczenia żyją w zupełnie innym świecie.

Czasami jednak życie zaskakuje. Mamy nadzieję, że jeśli zechcesz czytać dalej, to zaskoczy cię również nasza książka.

Szkolny program nauczania przewiduje, że będziesz się uczyć matematyki, biologii, geografii, literatury i tak dalej. A ile czasu zajmuje ci nauka o człowieku, o radzeniu sobie z trudnymi myślami i uczuciami? Ile czasu poświęcasz na pogłębianie wiedzy o sobie – o istocie ludzkiej mającej pragnienia, potrzeby, zainteresowania, jak również głos, który zasługuje na wysłuchanie?

Ta książka pomoże ci w rozwijaniu wiedzy o tym, co to znaczy być człowiekiem i jak pielęgnować swoją wewnętrzną siłę. Razem przyjrzymy się walce, jaka toczy się we wnętrzu każdego z nas. Dowiesz się czegoś o trudnym dążeniu do zrozumienia samego siebie, do rozeznania się we własnych myślach i uczuciach, do poradzenia sobie z lękiem i wątpliwościami. Poznasz siłę, która pozwala w pełni korzystać z życia – siłę godną wojownika.

Pomożemy ci również w badaniu twoich najgłębszych sekretów i pasji. Odkryjesz swoje mocne strony, dowiesz się, co to znaczy być sobą i jak czerpać z tego radość, zgłębisz temat przyjaźni i związków z ludźmi, a także poznasz sposoby na urzeczywistnianie marzeń. Właśnie teraz jest najlepszy czas na dokonanie tych wszystkich odkryć!

Czytając dalej, pamiętaj o jednym: bez względu na to, jak nasza książka trafiła w twoje ręce, nie czytasz jej dla innych, to znaczy dla osób, które być może kazały ci ją przeczytać. Ta książka jest przeznaczona tylko dla ciebie. Mamy ogromną nadzieję, że dobrze tobą pokieruje na drodze do spełnienia wszystkiego, o czym marzysz.