Wabi Sabi. W życiu codziennym ebook

Pro­log

Héctor García

Pamię­tam bar­dzo dobrze, kiedy po raz pierw­szy usły­sza­łem okre­śle­nie wabi sabi. Było to pięt­na­ście lat temu pod­czas występu na żywo w japoń­skim pro­gra­mie tele­wi­zyj­nym. Na początku wywiadu bar­dzo się dener­wo­wa­łem, ale szybko zorien­to­wa­łem się, że z moim racz­ku­ją­cym japoń­skim uda­wało mi się rozu­mieć pyta­nia i na nie odpo­wia­dać. Do momentu, gdy pre­zen­ter rzu­cił: „Co sądzisz o wabi sabi?”.

Nie mia­łem poję­cia, co to takiego, a prze­cież pro­gram leciał na żywo! Nie mogłem wycią­gnąć tele­fonu i wyszu­kać, o co mu cho­dziło. Po krót­kiej i nie­zręcz­nej ciszy dałem wymi­ja­jącą odpo­wiedź. Było oczy­wi­ste, że nie zrozumia­łem pyta­nia.

Wstyd, jaki mi wtedy towa­rzy­szył, spra­wił, że zaczą­łem szu­kać infor­ma­cji o wabi sabi i ogól­nie o sztuce japoń­skiej, co zresztą prak­ty­kuję do dziś. Wabi sabi to bez wąt­pie­nia jedna z naj­lep­szych rze­czy, jakich nauczy­łem się od Japoń­czy­ków. Wywarła ona ogromny wpływ na to, kim dzi­siaj jestem, oraz na spo­sób, w jaki postrze­gam świat.

Po tam­tej kom­pro­mi­ta­cji pyta­łem wszyst­kich moich japoń­skich przy­ja­ciół, współ­pra­cow­ni­ków, a także moją dziew­czynę: „Czym jest dla cie­bie wabi sabi?”, „Co sądzisz o wabi sabi?”. Po jakimś cza­sie zda­łem sobie sprawę, że nie usły­sza­łem dwóch takich samych odpo­wie­dzi, choć wszyst­kie miały wspólny mia­now­nik: zarówno życie, jak i świat cechują się nie­do­sko­na­ło­ścią i nie­trwa­ło­ścią wszyst­kich rze­czy.

Wtedy uświa­do­mi­łem sobie, że wabi sabi wykra­cza daleko poza este­tykę. Ma zwią­zek z życiem, z czło­wie­kiem, a nawet z wszech­świa­tem. Cho­dzi w nim o to, by zaak­cep­to­wać ulotną naturę wszyst­kich rze­czy. Wabi sabi jest nie­wi­dzialną tkanką łączącą japoń­ską sztukę, styl życia, archi­tek­turę, histo­rię, filo­zo­fię, wła­ściwe temu kra­jowi reli­gie, zacho­wa­nia spo­łeczne i men­tal­ność.

Zachodni styl myśle­nia, szcze­gól­nie w dzi­siej­szych cza­sach, każe nam dążyć do dosko­na­ło­ści we wszyst­kich aspek­tach z nadzieją, że przy­nie­sie nam ona suk­ces i szczę­ście. Nobuo Suzuki w swo­jej książce pomaga nam prze­my­śleć dogłęb­nie to opaczne poj­mo­wa­nie sztuki życia. Jego słowa pozwo­liły mi odkryć, że – przede wszyst­kim – coś takiego jak dosko­na­łość w ogóle nie ist­nieje; to tylko ułuda ludz­kiej wyobraźni (i być może jesz­cze mate­ma­tyki).

A skoro dosko­na­łość nie ist­nieje, to wabi sabi sta­nowi esen­cję rze­czy­wi­sto­ści.

Wypo­sa­żony w tę mądrość, mogłem spoj­rzeć na Japo­nię w zupeł­nie inny spo­sób. Japoń­skie czarki, na które wcze­śniej patrzy­łem z obo­jęt­no­ścią, zaczęły mnie zachwy­cać. Ogrody, haiku, tra­dy­cyjna cera­mika, ike­bana i archi­tek­tura budziły we mnie dużo więk­szy podziw i fascy­na­cję.

Ta zmiana w spo­so­bie myśle­nia i postrze­ga­nia nie ogra­ni­czyła się wyłącz­nie do Japo­nii i jej kul­tury. Gdy wró­ci­łem do Hisz­pa­nii, poczu­łem, że odro­dziło się we mnie zain­te­re­so­wa­nie wszel­kimi rodza­jami sztuki, ludźmi, róż­nymi spo­so­bami na życie, moją rodziną i przy­ja­ciółmi, wraz z ich wszyst­kimi cudow­nymi nie­do­sko­na­ło­ściami.

Nagle wszystko nabrało dla mnie nowego zna­cze­nia.

Patrząc z per­spek­tywy czasu, jest w tym coś zabaw­nego: wstyd, jaki poczu­łem w tele­wi­zyj­nym stu­diu, nie miał żad­nego sensu, bo wabi sabi po pro­stu nie da się wyja­śnić. Dla­tego jakiej­kol­wiek odpo­wie­dzi bym udzie­lił, naj­praw­do­po­dob­niej byłaby „wła­ściwa”.

Teraz już wiem, że można być nie­do­sko­na­łym i cze­goś nie wie­dzieć (nawet gdy pytają cię o to tele­wi­zyj­nym pro­gra­mie na żywo).

Wabi sabi w życiu codzien­nym to cudowna wędrówka obej­mu­jąca zarówno pod­sta­wowe zało­że­nia tej filo­zo­fii, jak i jej naj­głęb­sze zna­cze­nie we wszyst­kich aspek­tach życia. W tej książce nie znaj­dziesz osta­tecz­nego wyja­śnie­nia, czym jest wabi sabi, ponie­waż kłó­ci­łoby się to z jego istotą, sprawi ona jed­nak, że zapra­gniesz zanu­rzyć się w tej filo­zo­fii i tym samym na zawsze zmie­nić spo­sób myśle­nia, a także postrze­ga­nia świata i samego sie­bie.

Po lek­tu­rze tej książki sta­łem się bar­dziej świa­dom piękna tkwią­cego w towa­rzy­szą­cej mi nie­ustan­nie nie­do­sko­na­ło­ści: gdy pra­cuję i spo­ty­kam się z innymi, gdy spa­ce­ruję wśród ota­cza­ją­cej mnie natury lub po jakimś mie­ście, a nawet wtedy, gdy nie robię nic kon­kret­nego.

Mam też więk­szą świa­do­mość cier­pie­nia, jakie towa­rzy­szy nam, gdy odda­lamy się od istoty wabi sabi, sta­ra­jąc się coraz bar­dziej udo­sko­na­lać nasze życie, wspiąć się „wyżej”, zna­leźć „lep­szą” pracę, kupić „lep­szy” dom, wypra­co­wać „lep­sze” przy­zwy­cza­je­nia. Wszystko ma być „lep­sze”.

W dzi­siej­szym świe­cie zatru­wamy się takimi myślami jak: „Stra­ci­łem/stra­ci­łam szansę, by osią­gnąć to czy tamto”, „Nie jestem wystar­cza­jąco kom­pe­tentny/kom­pe­tentna”, „Ni­gdy nie będę tak dobry/dobra, jak…” i popa­damy w roz­go­ry­cze­nie, prze­ko­nani, że się do cze­goś nie nada­jemy lub nie jeste­śmy tego godni.

To wszystko nie­prawda. Jeste­śmy wspa­nia­łymi isto­tami, któ­rych cele i ocze­ki­wa­nia zostały znie­kształ­cone przez absur­dalne aspi­ra­cje. Po co dążyć do dosko­na­ło­ści, skoro ta w ogóle nie ist­nieje?

Wabi sabi uczy nas, jak czuć się dobrze z tym, kim jeste­śmy i co w danym momen­cie posia­damy. To jed­nak nie zwal­nia nas od odpo­wie­dzial­no­ści za to, by sta­wać się lep­szymi, peł­niej żyją­cymi oso­bami. Zresztą, gdy już pogo­dzimy się z tkwią­cym w nie­do­sko­na­ło­ści pięk­nem, to z dnia na dzień, krok po kroku będziemy sta­wać się coraz lepsi i odkry­wać naszą praw­dziwą istotę w zgo­dzie z naszym iki­gai1.

Jedną z wielu rze­czy, jakich nauczysz się dzięki tej książce, będzie wyzwo­le­nie się od mało reali­stycz­nych ocze­ki­wań, a to pozwoli ci żyć lepiej i się roz­wi­jać.

Teraz wiem o wabi sabi zde­cy­do­wa­nie wię­cej niż pięt­na­ście lat temu, gdy po raz pierw­szy usły­sza­łem to okre­śle­nie. Mogę jed­nak przy­znać, że im bar­dziej poznaję tę filo­zo­fię, tym więk­szy wywiera na mnie wpływ i zachęca do bycia bar­dziej szcze­rym i auten­tycz­nym.

Na mojej dro­dze odkry­wa­nia sensu tego jakże poucza­ją­cego poję­cia niniej­sza książka zapro­wa­dziła mnie w cał­kiem nowe rejony. Przed­sta­wiona w niej per­spek­tywa roz­bu­dziła mój zapał do życia w świe­cie takim, jaki jest, i w przy­zwo­le­niu na bycie sobą. Poka­zała mi też jasno, że filo­zo­fia wabi sabi sta­nowi prze­wod­nik po tym, jak iść przez życie z więk­szą łatwo­ścią i natu­ral­no­ścią.

Dzięki tej książce nauczy­łem się kochać moje nie­ide­alne „ja” i nasz nie­ide­alny świat, doce­nia­jąc jego piękno tak, by był on jesz­cze wspa­nial­szy. Książka Nobuo Suzu­kiego w bły­sko­tliwy spo­sób wpro­wa­dzi cię na tę drogę.

Mam nadzieję, że będziesz czer­pać z jej lek­tury taką samą przy­jem­ność jak ja.

Héctor García

Tokio, czer­wiec 2020 roku

Linia pro­sta należy do ludzi,

zakrzy­wiona zaś do Boga2.

Antoni Gaudí

Magia niedoskonałości

Legenda głosi, że w pew­nym japoń­skim klasz­to­rze zen zaj­mu­jący się ogro­dem mnich miał dość oso­bliwy zwy­czaj. Kiedy zamia­tał kamienną drogę z jesien­nych liści, tuż przed wej­ściem do domu pozwa­lał, by jeden z nich opadł na zie­mię.

Dla­czego to robił?

Z jed­nej strony dla­tego, że nie­długo potem drzewa znów zapeł­ni­łyby drogę zło­tymi liśćmi. Z dru­giej zaś dla­tego, że japoń­ski ideał piękna nie dąży do dosko­na­ło­ści, jed­no­rod­no­ści i dokład­nej syme­trii, lecz do natu­ral­no­ści, czego wyra­zem jest samotny liść leżący w pustym ogro­dzie przy klasz­to­rze zen.

Za jedną z cha­rak­te­ry­stycz­nych cech kul­tury japoń­skiej uważa się jej oso­bliwe poję­cie piękna. Dla osób wycho­wa­nych w kul­tu­rze zachod­niej, a nawet dla Chiń­czy­ków, piękna fili­żanka to taka, która jest dosko­nale wymo­de­lo­wana, z ide­al­nie okrą­głymi kra­wę­dziami oraz gładką i nie­ska­zi­telną powierzch­nią, a jeśli jest zdo­biona, to orna­menty są nanie­sione rów­no­mier­nie i z pre­cy­zją.

Gdy prze­nie­siemy się do Japo­nii, to naj­bar­dziej ceniona (i naj­droż­sza) będzie taka, na któ­rej będą widoczne nie­do­cią­gnię­cia, gdyż wła­śnie to czyni ją wyjąt­kową. Może być wyszczer­biona, z przy­kle­jo­nymi do niej ziarn­kami pia­sku, a nawet pęk­nięta lub odtwo­rzona tech­niką kint­sugi, o któ­rej będzie mowa w jed­nym z roz­dzia­łów tej książki.

Oprócz tego, że jest jedyna w swoim rodzaju i opo­wiada jakąś histo­rię, ta jakże wyjąt­kowa fili­żanka oddaje japoń­skiego ducha wabi sabi, wedle któ­rego to, co piękne, upo­dab­nia się do natury. Wyraża się to w trzech regu­łach:

Nic nie jest dosko­nałe.

Nic nie jest skoń­czone.

Nic nie trwa wiecz­nie.

W odnie­sie­niu do ludzi świa­do­mość naszej nie­do­sko­na­ło­ści dodaje nam pokory, a zaak­cep­to­wa­nie tego faktu uwal­nia nas od cho­ro­bli­wego sta­wia­nia sobie wyma­gań i obse­syj­nego dąże­nia do per­fek­cji, która prze­cież nie ist­nieje w natu­rze, a co za tym idzie – także wśród ludzi.

Akcep­ta­cja wła­snej nie­do­sko­na­ło­ści i wyjąt­ko­wego cha­rak­teru każ­dego z nas nie ma nic wspól­nego z kon­for­mi­zmem. Wręcz prze­ciw­nie, wska­zuje nam drogę, jaką możemy przejść, by roz­wi­jać się jako osoby.

Ten, kto jest prze­ko­nany, że osią­gnął dosko­na­łość, nie tylko pozo­staje w błę­dzie – wszak zawsze znaj­dzie się prze­strzeń do poprawy – ale także pozba­wiony jest jakiej­kol­wiek pla­stycz­no­ści. Oko­pany w swo­jej abso­lut­nej i subiek­tyw­nej praw­dzie, nie daje sobie miej­sca na roz­wój. Jest sztyw­nym, ska­mie­nia­łym bytem, nie­podą­ża­ją­cym za wyzna­cza­nym przez życie ryt­mem.

Druga reguła wabi sabi przy­po­mina nam prze­cież, że nic nie jest skoń­czone. Tak jak natura roz­wija się nie­ustan­nie, odra­dza­jąc się i obumie­ra­jąc, tak ludzie rów­nież pod­le­gają dyna­mice.

Sam Budda powie­dział kie­dyś: „Zawsze roz­po­czy­nam od nowa”.

Podej­ście do życia w duchu wabi sabi zakłada uzna­nie wła­snej nie­do­sko­na­ło­ści i goto­wość do nie­ustan­nej nauki przy zało­że­niu, że jest jesz­cze tyle do zro­bie­nia, a tym samym – jest jesz­cze tyle do prze­ży­cia.

Trze­cia reguła wabi sabi polega na zro­zu­mie­niu ulot­nej natury wszel­kiego ist­nie­nia, czyli kon­cep­cji, która odwo­łuje się do zen. Budda zauwa­żył, że jed­nym z powo­dów cier­pie­nia jest fakt, iż ludzie pra­gną trwa­ło­ści tego, co z natury jest prze­mi­ja­jące.

Mło­dość mija szybko, ustę­pu­jąc miej­sca doj­rza­ło­ści, a następ­nie sta­ro­ści.

Wspa­niały, dopiero co kupiony tele­wi­zor nisz­czy się lub zostaje wyparty przez now­sze, bar­dziej zaawan­so­wane modele.

Osoba, która wyda­wała się nam tak cza­ru­jąca i zabawna, prze­staje nas zadzi­wiać albo po pro­stu odda­lamy się od niej, gdyż wzra­stamy w zupeł­nie innych kie­run­kach, jak dwie gałę­zie tego samego drzewa.

Zro­zu­mie­nie, że nic nie jest na zawsze, zamiast nas smu­cić, spra­wia, iż zaczy­namy doce­niać tkwiące w danej chwili piękno, czyli jedyną dającą się uchwy­cić tu i teraz rzecz. To zapro­sze­nie do tego, by dawać z sie­bie wszystko w każ­dym moż­li­wym momen­cie.

Może to być ostatni spa­cer w parku: jeśli prze­ży­wamy go jak ktoś, kto wła­śnie żegna się z życiem, może on być wart wię­cej niż wszyst­kie inne spa­cery na świe­cie.

Według japoń­skiej kon­cep­cji piękna naj­cen­niej­sza fili­żanka to wła­śnie ta nie­do­sko­nała i utłu­czona. Na tej samej zasa­dzie led­wie trzy­ma­jący się ogo­ło­co­nej gałęzi prze­su­szony liść budzi wię­cej emo­cji niż buj­nie ukwie­cona łąka.

Praw­dziwa magia wabi sabi tkwi w tym, że inspi­ruje nas w codzien­nym życiu, odkry­wa­jąc przed nami nowe hory­zonty wraż­li­wo­ści, roz­woju i speł­nie­nia.

KRO­PLA MEDY­TA­CJI

Kra­ka­nie kru­ków,

pokryte śnie­giem tōrō, niczym boku­shi w kape­lu­szu,

ugi­na­jące się pod cię­ża­rem śniegu gałę­zie drzew.

Woda ze źró­dła pły­nie poprzez śnieg,

który wygłu­sza odgłos moich kro­ków.

Czy to ja jestem maleńką czę­ścią tego nie­do­sko­na­łego ogrodu?

Czy może to ogród jest czę­ścią mnie, mojego świata?

tōrō: kamienna latar­nia

boku­shi: mnich

Trzy wymiary wabi sabi

Dźwięk dzwonu z gór­skiego klasz­toru

wybrzmiewa z waha­niem

i zanika we mgle.

YosaBuson

Od jakie­goś czasu miesz­kam w wio­sce, w któ­rej wszy­scy się znają. Każdy dzień roz­po­czy­nam od spa­ceru, prze­mie­rza­jąc ją z pół­nocy na połu­dnie. Witam się z idą­cymi do szkoły dziećmi, z sąsia­dami, któ­rych znam od dzie­się­cio­leci, z wypro­wa­dza­ją­cymi psy sta­rusz­kami.

Każdy z nich zmie­rza tam, dokąd woła go iki­gai, jego powód do życia. Nie­któ­rzy witają się gestem dłoni, inni ski­nie­niem lub uśmie­chem.

Po dotar­ciu do połu­dnio­wej czę­ści wio­ski prze­cho­dzę przez kar­mi­nowy most, napa­wa­jąc się biją­cym od rzeki chło­dem. Wtedy czuję, że świeże gór­skie powie­trze oczysz­cza nie tylko moje płuca, lecz także myśli. Szum ude­rza­ją­cej o kamie­nie wody przy­jem­nie mie­sza się z pta­sim świer­go­tem. Obra­cam głowę, aby objąć wzro­kiem prze­różne odcie­nie zie­leni i poma­rań­czu – kolo­rów jesieni malu­ją­cych się na wciąż zmie­nia­ją­cym się płót­nie, które two­rzą korony pokry­wa­ją­cych gór­skie zbo­cza drzew.

Prze­cho­dzę przez drew­nianą bramę świą­tyni i witam się z mni­chami, któ­rzy zamia­tają opa­da­jące w koń­cówce jesieni liście klonu. Następ­nie zawra­cam i udaję się do domu, aby roz­po­cząć pisa­nie w towa­rzy­stwie mojego kota, Tamy.

Cały spa­cer trwa zale­d­wie czter­dzie­ści pięć minut, ale to klu­czowy czas dla mojego szczę­ścia.

Wczo­raj odwie­dził mnie przy­ja­ciel, Yūji, który jest wydawcą pisma lite­rac­kiego w Tokio. Zapro­si­łem go na wspólny spa­cer, po któ­rym wypi­li­śmy her­batę w salo­nie mojego domu, skąd mogli­śmy podzi­wiać góry.

– Zapach tatami3 w połą­cze­niu z aro­ma­tem zie­lo­nej her­baty przy­wo­łuje u mnie wspo­mnie­nia z dzie­ciń­stwa – powie­dział mój przy­ja­ciel.

– Dla mnie to zapach codzien­no­ści – odpar­łem.

Na kilka minut zapa­dła cisza, w trak­cie któ­rej roz­ko­szo­wa­li­śmy się her­batą z Ure­shino. Nagle Yūji powie­dział z oży­wie­niem:

– Powi­nie­neś wró­cić do Tokio, Nobuo. Tacy ludzie jak ty odno­szą w mie­ście suk­ces.

– Suk­ces… czemu miałby słu­żyć?

– Był­byś sławny w krę­gach lite­rac­kich i codzien­nie zapra­szano by cię na jakieś wyda­rze­nie. Poznał­byś prze­piękne kobiety, wpły­wo­wych ludzi z branży i zaro­bił­byś dużo pie­nię­dzy. Miał­byś dzie­sięć razy wię­cej moż­li­wo­ści zawo­do­wych niż tutaj, zaszyty pośród gór.

– Taaak… ale stre­su­jące życie w mie­ście dawa­łoby mi dzie­sięć razy mniej inspi­ra­cji. I był­bym dzie­sięć razy mniej szczę­śliwy.

– Och, pro­szę, Nobuo – żach­nął się mój przy­ja­ciel. – Nie bądź takim pesy­mi­stą.

– Ale po co miał­bym prze­pro­wa­dzać się do mia­sta? Żeby kupić sobie wię­cej rze­czy, któ­rych nie potrze­buję?

– Jesteś tak bar­dzo zen… Ni­gdy się nie zmie­nisz.

– Po co gro­ma­dzić wię­cej rze­czy, niż to potrzebne? Chcę żyć w zgo­dzie z moją naturą i podą­żać za wabi sabi.

– Wabi sabi to poję­cie czy­sto este­tyczne – odparł Yūji – możesz je wyko­rzy­stać w two­jej twór­czo­ści, ale poza tym na nie­wiele się przyda.

– Dla mnie wabi sabi wycho­dzi daleko poza sztukę – zaopo­no­wa­łem. – To filo­zo­fia i styl życia. Powie­dział­bym nawet, że to spo­sób rozu­mie­nia świata.

– W porządku, ale… nie boisz się, że nie masz racji i w przy­szło­ści poża­łu­jesz, że nie robi­łeś nic poza pisa­niem, gra­niem na pia­ni­nie i spa­ce­ro­wa­niem po górach?

Sły­sząc to pyta­nie, nie mogłem powstrzy­mać śmie­chu i rzu­ci­łem:

– Prze­cież dokład­nie o to cho­dzi, w życiu według zasad wabi sabi nie ist­nieje coś takiego jak pomyłka. Życie jest nie­do­sko­nałe z defi­ni­cji, dla­tego jeśli popeł­nię jakiś błąd, to nic się nie sta­nie!

Kiedy mój przy­ja­ciel już wyszedł, a ja podzi­wia­łem zachód słońca, trzy­ma­jąc na kola­nach kota, pomy­śla­łem, że dla mnie wabi sabi oddzia­łuje na trzy ogromne obszary.

Zanim je wyszcze­gól­nię, chciał­bym zazna­czyć, że wabi sabi towa­rzy­szy mi od prze­bu­dze­nia aż do momentu, w któ­rym idę spać. Znaj­duję je w sztuce, którą two­rzę i którą podzi­wiam, towa­rzy­szy mi w domu, ogro­dzie, a także w rela­cjach z rodziną i przy­ja­ciółmi. Nawet z moim kotem, Tamą.

Wabi sabi to moja recepta na prze­ży­wa­nie samego sie­bie i poro­zu­mie­wa­nie się ze świa­tem w ele­gancki, har­mo­nijny oraz łagodny spo­sób.

Odwie­dziny Yūjiego skło­niły mnie do napi­sa­nia tej książki. Podzie­li­łem ją na trzy duże bloki, które odpo­wia­dają nastę­pu­ją­cym obsza­rom:

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki