Warszawa na przełomie XIX i XX wieku w pamiętnikach Przygodnego ebook

Od redakcji

Tekst, który oddajemy w ręce czytelników, pierwotnie był publikowany w odcinkach jako Obrazki warszawskie. Ukazywały się one w „Słowie Polskim” od sierpnia 1902 roku. W następnym roku zostały zebrane i wydane w formie książki przez lwowskie Towarzystwo Wydawnicze.

Dlaczego nie tak jak w oryginale – Warszawa współczesna w dwunastu obrazkach? Taki tytuł byłby mylący. Uznaliśmy, że trzeba od razu wyraźnie zaznaczyć, jakiego okresu dotyczy książka, dlatego stanęło na Warszawie na przełomie XIX i XX wieku w pamiętnikach Przygodnego.

By ułatwić czytelnikom odbiór tych zapisków, zmodernizowaliśmy nieco język i dodaliśmy przypisy, które powinny pomóc rozeznać się w opisywanej rzeczywistości.

Autor – kimkolwiek był – nawet nie zamierzał pozostać przezroczysty. Chętnie wchodził w polemikę z innymi publicystami, szczególnie dużo miejsca poświęcał polityce i obyczajowości, dzięki czemu łatwo wyczytać z kart tej książki jego wyraziste poglądy. Dlatego też należy pamiętać, aby nie traktować tej publikacji jako obiektywnego obrazu Warszawy z początku XX wieku. Niemniej po odpowiednim przefiltrowaniu będzie to skarbnica wiedzy dla badaczy kultury i społeczeństwa przełomu wieków oraz cenny dokument epoki dla zawodowych i domorosłych varsavianistów.

Kim był Przygodny? Pewności nie ma. Ale zarówno na egzemplarzu przechowywanym w zbiorach Archiwum Państwowego w Warszawie, jak i na tym z Biblioteki Narodowej widnieje dopisane ołówkiem nazwisko Zygmunta Wasilewskiego. Jeśli faktycznie to on był autorem, jego zamiłowanie do polityki nie powinno budzić zdziwienia. Wasilewski (ur. 1865, zm. 1948) to polityk Narodowej Demokracji. Od 1894 roku przebywał w Warszawie, gdzie pięć lat później objął stanowisko redaktora naczelnego tygodnika „Głos”. W 1901 roku przeniósł się do Lwowa, tu w latach 1902–1915 prowadził redakcję „Słowa Polskiego” – dziennika, w którym pierwotnie drukowane były Obrazki warszawskie.

Wstęp

Mało kto z mieszkańców Lwowa miał możność zwiedzenia Warszawy. Niestety, nie każdy, kto mógł ją poznać, czuł potrzebę, z tych bowiem nawet lwowian, którzy wiele podróżują po Europie, nie widujemy tutaj prawie nikogo. Tak zaczyna swoją publikację, a zarazem przygodę z Warszawą, jej autor, który na stronie tytułowej figuruje jako Przygodny. Jego dzieło, Warszawa współczesna w dwunastu obrazkach, ukazało się w roku 1903 we Lwowie nakładem Towarzystwa Wydawniczego. Jest to nietypowe wydawnictwo – ni to przewodnik, ni pamiętnik. W zamierzeniu autora miało być niewątpliwie przewodnikiem przeznaczonym dla mieszkańców Lwowa. Dla nas, po ponad 100 latach od chwili, gdy zeszło z maszyn drukarskich, jest raczej pamiętnikiem, zapisem chwili zatrzymanej w pamięci autora, który na krótko przybył do Warszawy. Niezwykle cennym pamiętnikiem, bo nie tylko opisującym Warszawę jako miasto, ale celnie oddającym jej ówczesny klimat.

Zawdzięczamy to niezwykłej spostrzegawczości autora, któremu udało się oddać obraz warszawskiej codzienności w dwunastu szkicach pokazujących nie tylko, jak żyli ówcześni warszawiacy i jak wyglądała warszawska ulica. Autor zauważa, że warszawiacy lubią zamęt, ścisk i zgiełk. Dostrzega, że Właściwego tonu ulicy spacerującej nadaje warszawianka, która idzie na pozór niedbale, swobodnie, niby nikogo nie spostrzegając, a jednak zachowuje się wymyślnie, jak na scenie. Wyraźnie intrygują go dorożkarze – nie tylko szczegółowo opisuje ich strój, zachowanie, lecz także podaje ceny za konkretne kursy. Zwraca też uwagę na miejscową policję i jej bliskie relacje z dozorcami domów. Dużo miejsca poświęca życiu publicznemu i towarzyskiemu oraz szkolnictwu i działalności naukowej. Nie ucieka też od spraw trudnych dla ówczesnego warszawiaka i Polaka – braku własnego państwa, czego przejawem jest cenzura oraz wszechobecność na ulicach napisów w języku rosyjskim obok szyldów polskich. Tu jednak z pewnym zadziwieniem stwierdza: spytajcie warszawiaka, jak brzmi ten lub ów szyld po rosyjsku, a on ze zdziwieniem otworzy na was oczy; nie będzie mógł sobie przypomnieć nawet, czy widział kiedykolwiek szyld taki.

Warszawa współczesna w dwunastu obrazkach to na pierwszy rzut oka niewielka, niepozorna książeczka, która jednakże ogromnie zyskuje przy bliższym poznaniu. Jest napisana niezwykle barwnie, a zarazem lekko, miejscami krytycznie, czasami z przymrużeniem oka. Jeden z jej egzemplarzy znajduje się szczęśliwie w zasobie bibliotecznym Archiwum Państwowego w Warszawie. I to on posłużył nam do przygotowania obecnej edycji. Po jej lekturze uznaliśmy bowiem, że warto ją upowszechnić, przypomnieć współczesnemu czytelnikowi, ale nieco inaczej, niż stało się to przed ponad 100 laty. Postanowiliśmy wzbogacić tekst oryginalny o materiały ikonograficzne z zasobu Archiwum Państwowego w Warszawie, które pokażą czytelnikowi Warszawę taką, jaką widział ją w roku 1903 autor, który najwyraźniej uległ jej czarowi. Jego zdaniem coś jest w tym mieście, że kto w nim zamieszka, ten je umiłuje i nie wyrzeknie się już nigdy miana warszawiaka. Ten nie zatęskni już za miejscem rodzinnym, a gdy Warszawę opuści, widywać ją będzie, pełen tęsknoty, w marzeniach sennych.

Oddając do rąk czytelników tę publikację, będącą już kolejnym wspólnym dziełem Wydawnictwa Skarpa Warszawska i Archiwum Państwowego w Warszawie, mamy nadzieję, że jako pamiętnik i przewodnik zarazem pozwoli wszystkim czytającym przenieść się w czasie do Warszawy z początku XX wieku.

Marta Jaszczyńska, Violetta Urbaniak

Redakcja i korekta:Anna Mieczkowska

Opracowanie graficzne okładki, skład i łamanie:Agnieszka Kielak

Zdjęcie i ilustracje – jeśli nie podpisano inaczej – pochodzą z zasobów Archiwum Państwowego w Warszawie

Zdjęcie na I stronie okładki: ze zbiorów Rafała Bielskiego Zdjęcie na IV stronie okładki: ze zbiorów APW

© Copyright by Skarpa Warszawska, Warszawa 2020 © Copyright by Archiwum Państwowe w Warszawie, Warszawa 2020

Wydanie pierwsze rozszerzone ISBN: 978-83-66195-67-7

Wydawca Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska Sp. z o.o. ul. Borowskiego 2 lok. 24 03-475 Warszawa tel. 22 416 15 81 [email protected]

Dystrybutor Dressler Dublin sp. z o.o. ul. Poznańska 91, 05-850 Ożarów Mazowiecki tel. (+ 48 22) 733 50 31/32 e-mail: [email protected] www.dressler.com.pl

Skład wersji elektronicznej [email protected]