Wokół poszukiwań nie tylko w dziedziniew nauki o zdrowiu ebook

Opieka redakcyjna

Agnieszka Gortat

Redaktor prowadzący

Monika Bronowicz-Hossain

Korekta

Agata CzaplarskaMonika Bronowicz-Hossain

Opracowanie graficzne i skład

Marzena Jeziak

Projekt okładki

Przemysław Szczepkowski (W projekcie wykorzystano zdjęcie autorstwa Grażyny Jarząbek-Bieleckiej)

© Copyright by Grażyna Jarząbek-Bielecka 2025© Copyright for this edition by Borgis 2025

Wszelkie prawa zastrzeżone

Wydanie I

Warszawa 2025

ISBN EPUB 978-83-68322-24-8

ISBN MOBI 978-83-68322-25-5

Wydawca

Borgis Sp. z o.o.ul. Ekologiczna 8 lok. 10302-798 [email protected]/borgis.wydawnictwowww.instagram.com/wydawnictwoborgis

Człowiek stanowi i stanowić będzie swoistą tajemnicę, mimo próby jej zgłębiania nie tylko poprzez nauki o zdrowiu, medycynę, filozofię czy sztukę.

Współcześnie obserwuje się powrót zainteresowania fundamentalnymi kwestiami wartości, celu, znaczenia ontologicznego oraz głównego pytania o egzystencję człowieka, do czego nawiązuję w moich poszukiwaniach związanych z naukami o zdrowiu i medycyną.

Istotne kwestie, które pojawiają się w wyniku rozwoju medycyny, okazują się bliskie zainteresowaniom tradycyjnej filozofii.

Podejście wyłącznie rozumowe – naukowe – w dziedzinach związanych ze zdrowiem (w tym zdrowiem seksualnym) prowadziłoby do bardzo wąskiego spojrzenia na człowieka. Istotne jest bowiem interdyscyplinarne, pełne empatii podejście do pacjenta. Dotyczy to zwłaszcza kwestii zdrowia seksualnego.

W pracy z pacjentami z jednej strony ważne jest indywidualne, pełne empatii i profesjonalizmu podejście, z drugiej strony istotna jest także znajomość problemów środowiska, w którym żyje pacjent, jego rodzina, i aktualnych problemów społecznych oraz kwestii kulturowych. Dotyczy to w sposób szczególny pacjentów z problemami natury seksuologicznej.

Często podnoszonym kontrargumentem wyłącznie rozumowego poznania w medycynie i tylko naukowego widzenia medycyny jest sugestia, że prowadzi ono do dehumanizacji medycyny i ogranicza holistyczne spojrzenie na pacjenta. Właśnie takiego holistycznego spojrzenia na człowieka wymagają kwestie związane z płcią. Te obawy nie są zasadne, o ile w podejściu do medycyny brane będzie pod uwagę współistnienie interdyscyplinarne.

Wiele zagadnień medycyny, nauk o zdrowiu i seksuologii, w tym ginekologii wieku rozwojowego, jest ściśle związanych z problemami prawnymi. Niezbędne jest, by klinicysta zaznajomił się z procedurami postępowania wobec małoletnich, co umożliwi mu świadomy wybór działania oraz udzielenia świadczeń, bez konieczności naruszania obowiązującego w Polsce prawa, a tym samym ponoszenia konsekwencji prawnych.

Elżbieta Sowińska-Przepiera, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Elżbieta Andrysiak-Mamos, Anhelli Syrenicz, Zbigniew Friebe, Witold Kędzia, Michał Pawlaczyk: Wybrane aspekty prawne w ginekologii wieku rozwojowego. Ginekologia Polska 2013; 84(2): 131-136.

Również w aspekcie prawnym istotna jest analiza zagadnienia aktywności seksualnej młodzieży. Średni wiek inicjacji seksualnej kobiet uległ znacznemu obniżeniu w ciągu ostatnich kilku dekad, a wczesny wiek rozpoczęcia aktywności seksualnej wiąże się ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia chorób przenoszonych drogą płciową, stresu emocjonalnego i nieplanowanej ciąży.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Magdalena Durda, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Maria Kaczmarek, Witold Kędzia: Aktywność seksualna dziewcząt – aspekty medyczne i prawne. Ginekologia Polska 2012; 83(11): 827-834.

Aktywność seksualna bez względu na wiek jest naturalną i ważną częścią zdrowego stylu życia. W kontekście zdrowia seksualnego w opiece lekarskiej zwracać należy też uwagę na aktywność seksualną seniorów, na którą ma wpływ wiele aspektów, także kulturowych. Istotna jest w tej kwestii ogólna sprawność fizyczna, jednakże duże znaczenie mają również czynniki emocjonalne, psychologiczne, kulturowe i społeczne.

Ważne jest upowszechnianie wiedzy o seksualności osób w podeszłym wieku, gdyż utrzymanie poziomu aktywności seksualnej sprawia, że zmiany biologiczne związane ze starzeniem się są mniej wyraźne.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Michał Pawlaczyk: Aging and sexual activity: gynecologic, sexological and psychological aspects. Przegląd Menopauzalny 2012; 11(6): 487-489.

Wśród szczególnie trudnych i ważnych zagadnień seksuologicznych związanych z okresem rozwojowym istotne jest podkreślenie, że zarówno z punktu widzenia medycyny – seksuologii, ginekologii wieku rozwojowego, jak i etyki, seksualne wykorzystywanie dzieci jest złem i nie można go usprawiedliwiać choćby wskazywaniem na historyczne czy kulturowe precedensy. Oczywiście czyny pedofilne były zazwyczaj uznawane za przestępstwo, jednak istnieją głosy, że to niegroźna słabość elit mająca korzenie w starożytności, pewien rodzaj transgresji funkcjonującej normy, nieprzynoszący większych szkód wykorzystywanym dzieciom. Z pozoru oczywiste stwierdzenie dotyczące złego charakteru czynu pedofilnego wymaga w tym kontekście powtórzenia z całą mocą: jest to zło. Wskazać tu warto, że wyprowadzanie pozytywnych ocen i norm moralnych z istnienia jednostkowych przypadków pozytywnego wartościowania jakichś zachowań popada w podwójny błąd. Pierwszy polega na prostej uniwersalizacji cząstkowych ocen funkcjonujących na poziomie faktycznym, a drugi na błędzie naturalistycznym wskazanym przez G.E. Moore’a. Z faktyczności nie można wszak wyprowadzić normatywności, gdyż z „jest” nigdy nie wynika „powinno być”, co wykazał już David Hume w „Traktacie o naturze ludzkiej”. Zobowiązującej normatywności trzeba poszukiwać w zupełnie innych obszarach. Nie da się ich wykazać na gruncie dyskutowanej kwestii kontaktów seksualnych z dziećmi i badań nad faktyczną szkodliwością tychże zachowań. Zdania psychologów w tej mierze w jakimś obszarze są podzielone.

Warto dokonywać odniesień etycznych rozważań do danych z dziedziny seksuologii sądowej i prawa – wynika z nich, że troska o sferę seksualną człowieka wyraża się w nieustannie doskonalonych i uściślanych regulacjach prawnych, mających na celu uporządkowanie całokształtu problematyki z nią związanej. Istotna jest troska o prawidłowy, niezakłócony aktem przemocy seksualnej rozwój psychoseksualny dzieci. W tym kontekście podkreślić należy, że norma moralna stoi na straży tego rozwoju, odwołując się do argumentacji dignitalnej i personalistycznej; to pełna harmonia z obszarami seksuologii, ginekologii czy psychologii rozwojowej. Wynika stąd ta wzajemna koherencja.

Istotne jest znaczenie promocji zdrowia w kontekście funkcjonowania także w sferze seksualnej. Ogromne znaczenie w działaniach promujących zdrowie w ogóle ma przekazywanie wiedzy o zachowaniach prozdrowotnych, czynnikach ryzyka i profilaktyce, także onkologicznej.

W tym aspekcie istotne jest uwzględnienie także w kontekście promocji zdrowia znaczenia przekazywania wiedzy o możliwościach diagnostycznych, wliczając najnowocześniejsze metody, takie jak: badania molekularne, MNR (rezonans magnetyczny), KT (tomografia komputerowa), a zwłaszcza pozytonowa tomografia emisyjna (PET) (prace: „Utility of PET/CT in the diagnosis of recurrent ovarian cancer depending on CA 125 serum level”, „Pozytonowa tomografia emisyjna (PET) w nowotworach złośliwych jajnika”). Badanie PET/CT z użyciem 18F-deoksyglukozy (FDG) jest wysoce przydatną techniką obrazowania, stosowaną w diagnostyce i doborze postępowania w raku jajnika. Cechuje się wysoką czułością i swoistością w wykrywaniu wznów raka jajnika, zwłaszcza w przypadku podwyższonego poziomu CA-125 i negatywnego wyniku CT.

Maciej Fularz, Paulina Adamiak, Rafał Czepczyński, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Witold Kędzia, Marek Ruchała: Pozytonowa tomografia emisyjna (PET) w nowotworach złośliwych jajnika. Ginekologia Polska 2013; 84(8): 720-725.

Badanie PET/CT jest szczególnie przydatnym narzędziem diagnostycznym do oceny ewentualnego nawrotu raka jajnika oraz optymalizacji planu leczenia. Istnieje korelacja pomiędzy parametrami metabolicznymi PET/CT a poziomem CA-125.

Maciej Fularz, Paulina Adamiak, Rafał Czepczyński, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Amanda Rewers, Witold Kędzia, Marek Ruchała: Utility of PET/CT in the diagnosis of recurrent ovarian cancer depending on CA 125 serum level. Nuklearmedizin 2015; 54(4): 158-162.

W moich działaniach, także tych w dziedzinie nauk o zdrowiu, istotna jest współpraca z Zespołem Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, gdzie prowadzone są badania dotyczące szacowania wieku biologicznego osób wykorzystanych do produkcji materiałów pornograficznych.

Badania prowadziło 9 osób tworzących dwa interdyscyplinarne zespoły oraz osoby nadzorujące prace w zespołach. Każdy z zespołów składał się ze specjalistów z zakresu: medycyny sądowej, antropologii, ginekologii i stomatologii. Analizie poddany został materiał zdjęciowy przekazany do Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej celem opracowania i wydania opinii w zakresie wieku biologicznego osób widocznych na zdjęciach. Materiał obejmował 12 tysięcy zdjęć z udziałem około 600 osób. W większości przypadków były to sesje zdjęć poszczególnych osób. Wiek był oceniany w oparciu o kryteria wieku morfologicznego, drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych oraz wieku zębowego.

Analizie poddano wyniki oceny, zgodności i rozbieżności oszacowanego wieku w oparciu o poszczególne kryteria wieku, a także różnice i zgodności w ocenie wieku dokonanej przez poszczególne zespoły. Istotne jest tu wykazanie, że w przypadku materiałów, co do których istnieje podejrzenie, iż są materiałami zawierającymi treści pornograficzne z udziałem osób poniżej 15. roku życia, warto dokonać kompleksowej oceny stanu rozwoju cech biologicznych dziecka.

Udowodniłam wraz ze współautorami, że w oparciu o ocenę stanu rozwoju cech biologicznych można określić tzw. wiek rozwojowy, czyli stopień biologicznej dojrzałości organizmu. Wiek rozwojowy oceniany jest na podstawie: stopnia rozwoju kości (wiek kostny), uzębienia (wiek zębowy), funkcji organizmu (wiek fizjologiczny), drugorzędowych cech płciowych oraz stanu rozwoju cech somatycznych, czyli rozmiarów i proporcji (wiek morfologiczny). W przypadku oceny wieku dzieci widocznych na zdjęciach lub filmach nie można z przyczyn oczywistych określać wieku kostnego i fizjologicznego. W nielicznych przypadkach daje się w pewnym zakresie dokonać przybliżonej oceny wieku zębowego. Wskazałam, że możliwa jest tu jednak ocena wieku biologicznego na podstawie określonego stopnia rozwoju, z uwzględnieniem kryterium wieku drugorzędowych cech płciowych i kryterium wieku morfologicznego. Jako najbardziej znaną metodę oceny wieku rozwojowego, dla badanego przedziału wiekowego, przyjmuje się skalę rozwoju wieku opracowaną przez Jamesa Mourilyana Tannera, zwaną dalej w skrócie skalą Tannera. Istotne jest tu także wskazanie, że w przypadku materiałów w postaci zdjęć i filmów można wykorzystać metody oceny wieku w zakresie:

• kryterium wieku morfologicznego (sylwetki) – ocena budowy fizycznej i proporcji ciała, wyglądu i rysów twarzy, rozwoju tkanki tłuszczowej podskórnej,

• kryterium wieku drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych – ocenie poddaje się fazę rozwoju płciowego:

– u dziewcząt m.in. stadium rozwoju piersi, rozwój narządów płciowych zewnętrznych, owłosienia łonowego, owłosienia dołów pachowych,

– u chłopców m.in. stadium rozwoju narządów płciowych zewnętrznych, owłosienia łonowego, owłosienia dołów pachowych, owłosienia poszczególnych części ciała.

Fazy dojrzewania płciowego zostały podzielone według tzw. skali Tannera:

• kryterium wieku zębowego – bardzo rzadko możliwa do przeprowadzenia; w przypadkach kiedy osoba uśmiecha się i uchwytne są cechy wyrzynania przednich zębów.

Ocena wieku osób widocznych w filmach i na zdjęciach stanowiła wypadkową oszacowanego wieku w oparciu o stopień rozwoju poszczególnych cech, możliwych do analizy.

Ocena wieku osób utrwalonych na zabezpieczonych materiałach jest czasami bardzo trudna. Istotne jest wskazanie, na jakie trudności można natrafić w analizie związanej z oceną wieku dzieci uwidocznionych na materiałach fotograficznych i filmowych. Niejednokrotnie wynika to ze słabej jakości zapisów obrazów, ujęć osób utrwalonych na zdjęciach i filmach, gdzie ciała są zakryte z uwagi na obecność drugiej osoby. Innymi trudnościami o charakterze technicznym są wszelkie manipulacje obrazem oraz zabiegi retuszerskie, zabiegi upodabniające dzieci do znacznie starszych osób. Wykazałam, że tego typu manipulacje mogą w znacznym stopniu zniekształcić lub zafałszować cechy świadczące o wieku biologicznym dziecka – ofiary przemocy seksualnej.

Jak już wspomniałam, ogromny materiał ponad 12 000 obrazów nadal jest analizowany.

Ważne i pożyteczne są badania wokół zagadnień medycznych, psychologicznych, prawnych i filozoficznych związanych ze zdrowiem seksualnym i promowaniem prawidłowego, niezakłóconego aktem przemocy rozwoju dzieci.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Marzena Łabęcka: Chronological age and pubertal development-evaluation for purpose of child-pornographic materials. The Journal of Sexual Medicine 2011; 8 (suppl. 3): 167.

Marzena Łabęcka, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Grażyna Jarząbek-Bielecka: Problems associated with age estimation of underage persons who appear in child pornography materials. Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii 2011; 61(2): 115-138.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Joanna Buks, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Marzena Łabęcka, Maksymilian Jarząbek, Anna Bielecka-Gąszcz, Maciej Wilczak, Magdalena Pisarska-Krawczyk, Tomasz Opala: Przestępstwa wobec małoletnich, przestępstwa seksualne. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2014; 2: 176-181.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Marzena Łabęcka, Witold Kędzia: Pedophilia and sexual violence in Wielkopolska region of Poland – study of prosecutor office data in years 2000-2010. 7th FIGIJ World Congress in Pediatric and Adolescent Gynecology. Hong Kong, China, March 15-17, 2013. Final Programme & Abstracts Book. Hong Kong 2013: 68.

Marzena Łabęcka, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska: Sexual offences – selected cases. Ginekologia Polska 2013; 84(4): 309-313.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Maksymilian Jarząbek, Anna Bielecka-Gąszcz, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Marzena Łabęcka: Ochrona prawna dzieci. Nieletni [małoletni] jako ofiary i sprawcy przestępstw. [W:] Jarząbek-Bielecka G (red.): Nauka o płci. Zagadnienia wybrane. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2012: 122-145.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Marzena Łabęcka, Maksymilian Jarząbek, Anna Bielecka-Gąszcz: Statistical analysis of sexual violence cases in Wielkopolska region of Poland – study of prosecutor office data in years 2000-2010. The Journal of Sexual Medicine 2011; 8 (suppl. 3): 226.

Powstały prace o ofiarach i sprawcach przestępstw seksualnych. Poszerzyłam tę tematykę w wymiarze humanistycznym nawiązującym do poczucia odpowiedzialności i poszanowania wolności w relacjach seksualnych, co zaowocowało ukazaniem się na Kongresie Etyki Klinicznej w Nowym Jorku 2015 prezentacji pt. „Ethical reflection on responsibility in sexuality and sexual crimes in the light of Józef Tischner’s thoughts on sex”.

Moją działalność publicystyczną wyznaczają przede wszystkim książki mojego autorstwa i pod moją redakcją dotyczące aspektów humanistycznych w seksuologii i ginekologii, gdzie zawarta jest także ta tematyka, oraz prace związane z aspektami medycznymi, etycznymi i prawnymi problemu molestowanych dzieci.

Istotne jest stworzenie standardów badania ginekologicznego i seksuologicznego dzieci molestowanych, z uwzględnieniem badania niepełnosprawnych ofiar przemocy seksualnej. Zagadnienia te zostały ujęte przez pryzmat etyki, a także prawa.

Podjęłam także tematy rzadko występujące w piśmiennictwie dotyczące związków między problemem dyspareunii i postaciami endometriozy. Mimo że dyspareunia, czyli bolesność przy stosunku, jest jednym z częstszych zaburzeń seksualnych kobiet, jej związek ze współistniejącymi chorobami ginekologicznymi nadal stosunkowo rzadko jest przedmiotem badań w literaturze naukowej. Potwierdziłam dane z piśmiennictwa, że endometrioza jest silnym czynnikiem ryzyka wystąpienia dyspareunii. Uzyskane wyniki są rzeczywiście zgodne z obserwacjami innych autorów.

Endometriozę analizowałam też w kontekście bolesnych miesiączek, wskazując na pozytywne znaczenie dienogestu w terapii, co także było jednym z niewielu doniesień na ten temat.

Grażyna Jarząbek‑Bielecka, Dariusz Radomski, Małgorzata Mizgier, Maciej Wilczak, Magdalena Durda, Maria Kaczmarek, Michał Pawlaczyk, Witold Kędzia, Magdalena Pisarska-Krawczyk: Dyspareunia i bolesne miesiączki u kobiet z endometriozą – obserwacje kliniczne dotyczące zastosowania dienogestogy 2014; 12(4): 271-277.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Dariusz Radomski, Michał Pawlaczyk, Zbigniew Friebe, Katarzyna Warchoł-Biedermann: Dyspareunia as a sexual problem in women with endometriosis. Archives of Perinatal Medicine 2010; 16(1): 51-53.

Grażyna Jarząbek, Dariusz Radomski: The prevalence of dyspareunia in women with endometriosis. Ginekologia Polska 2005; 13(6): 20-22.

Istotnym jest odniesienie problemów medycznych, zwłaszcza seksuologicznych, także do etyki lekarskiej, bioetyki, filozofii medycyny czy filozofii personalistycznej.

Wskazałam tu, że seksuologia jako nauka o płci ujmuje seksualność człowieka nie tylko w aspekcie medycznym, ale i w aspekcie psychologicznym, socjologicznym, pedagogicznym, prawnym, etnograficznym, antropologicznym, biologicznym, religioznawczym, etyczno-moralnym, na co zwróciłam wielokrotnie uwagę (np. „Interdyscyplinarny charakter dziedzin medycyny na przykładzie seksuologii”). Dlatego też ogromne znaczenie mają dla mnie i mojej pracy ukończone przeze mnie Studia Podyplomowe Etyki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, które dały mi instrumentarium do analizy etycznej wielu zagadnień teoretycznych i praktycznych, jakie napotykam w swej praktyce lekarskiej.

Grażyna Jarząbek, Dariusz Radomski: Interdyscyplinarny charakter dziedzin medycyny na przykładzie seksuologii. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2007; 4(13): 264-271.

W oparciu o piśmiennictwo opracowałam polską wersję algorytmu postępowania w przypadku hipogonadyzmu u dziewcząt. Zarówno w działalności naukowej, dydaktycznej, jak i w praktyce lekarskiej ginekologicznej i seksuologicznej wykorzystywane są algorytmy jako skończone ciągi jasno zdefiniowanych czynności, koniecznych do wykonania pewnego rodzaju zadań lekarskich. Algorytm ten jest z założenia precyzyjnym opisem sposobu rozwiązywania problemu diagnozowania dziewcząt z tym istotnym w ginekologii i seksuologii wieku rozwojowego problemem – problem ten zawarty jest w kolejnych pracach na temat hipogonadyzmu i opóźnionego pokwitania. („Hipogonadyzm hipogonadotropowy jako przyczyna opóźnionego pokwitania dziewcząt”; „Zespół braku wrażliwości na androgeny 46xy”; „Nietypowo ukształtowane narządy płciowe lub zaburzenia rozwoju płci. Aspekty medyczne i etyczne”).

Istotne są badania o prawidłowościach i zaburzeniach rozwoju płciowego, ze wskazaniem na czynniki je wywołujące oraz znaczenie ginekologii i seksuologii wieku rozwojowego.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Agnieszka Szafińska-Dolata, Witold Kędzia, Andrzej Kędzia: Hipogonadyzm hipogonadotropowy jako przyczyna opóźnionego pokwitania dziewcząt. Endokrynologia Pediatryczna 2014; 13(4): 41-45.

Grażyna Jarząbek, Zbigniew Friebe: Zespół braku wrażliwości na androgeny 46xy. Seksuologia Polska 2004; 2(1): 11-12.

Magdalena Pisarska-Krawczyk, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Małgorzata Mizgier, Amanda Rewers, Joanna Waligórska-Stachura, Rafał Czepczyński, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Witold Kędzia: Nietypowo ukształtowane narządy płciowe lub zaburzenia rozwoju płci. Aspekty medyczne i etyczne. Current Gynecologic Oncology 2014; 12(4): 259-270.

Jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń cyklu miesiączkowego u kobiet jest czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego (FHA). Wyróżnia się trzy klasy FHA: związane ze stresem, z utratą masy ciała oraz z intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi. Istotne jest tu wykazanie, że kluczowe dla przebiegu FHA jest jego wczesne rozpoznawanie i określenie etiologii, a także wielodyscyplinarne podejście do leczenia, obejmujące wsparcie medyczne, psychiczne i dietetyczne.

Elżbieta Sowińska-Przepiera, Elżbieta Andrysiak-Mamos, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Aleksandra Walkowiak, Lilianna Osowicz-Korolonek, Małgorzata Syrenicz, Witold Kędzia, Anhelli Syrenicz: Functional hypothalamic amenorrhoea – diagnostic challenges, monitoring, and treatment. Endokrynologia Polska 2015; 66(3): 252-260.

Ważne jest także wykazanie, że w leczeniu zaburzeń gęstości mineralnej kości (BMD), związanych z czynnościowym podwzgórzowym brakiem miesiączki (FHA), skuteczna jest terapia estroprogestagenami. Udowodniono jednak, że wyniki leczenia nie zależą od występowania u chorych polimorfizmów PvuII i XbaI receptora ER-α.

Elżbieta Sowińska-Przepiera, Anhelli Syrenicz, Zbigniew Friebe, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Kornel Chełstowski: PvulI and Xbal polymorphism of estrogen receptor-α and the results of estroprogestagen therapy in girls with functional hypothalamic amenorrhea – preliminary study. Archives of Medical Science 2012; 8(5): 841-847.

Istotne jest również wykazanie, że niedobór estrogenów w okresie rozwojowym kobiet istotnie wpływa na zmniejszenie poziomu mineralizacji kości, a w aspekcie długoterminowym na zwiększenie ryzyka wystąpienia osteoporozy. Ważna jest w związku z tym terapia estroprogestagenami, która poprawia gęstość mineralną kości i tym samym chroni przed patologicznymi złamaniami w przyszłości.

Elżbieta Sowińska-Przepiera, Elżbieta Andrysiak-Mamos, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Zbigniew Friebe, Anhelli Syrenicz: Effects of oestrogen deficiency on bone mineralisation in girls during „adolescent crisis”. Endokrynologia Polska 2011; 62(6): 538-546.

Znaczenie ma wskazanie, że terapia estroprogestagenami ma potwierdzoną skuteczność w leczeniu zaburzeń miesiączkowania i normalizacji gęstości mineralnej kości u dziewcząt z brakiem miesiączki typu funkcjonalnego (FHA). Niemniej jednak nadal potrzebne są badania nad znaczeniem polimorfizmu genu receptora witaminowego D3 (VDR) w modulacji odpowiedzi na terapię hormonalną dziewcząt z FHA.

Elżbieta Sowińska-Przepiera, Elżbieta Andrysiak-Mamos, Justyna Syrenicz, Grażyna Jarząbek-Bielecka, Zbigniew Friebe, Anhelli Syrenicz: Polymorphism of the vitamin D3 receptor gene and bone mineral density in girls with functional hypothalamic amenorrhea subjected to oestroprogestagen treatment. Endokrynologia Polska 2011; 62(6): 492-498.

W kontekście działalności organizacyjnej, jako kierownik przyklinicznej Pracowni Ginekologii Wieku Rozwojowego i Seksuologii, byłam pomysłodawcą i od wielu lat jestem kierownikiem naukowym kursów CMKP pod tytułem „Seksuologia wieku rozwojowego”, wyodrębniając tę dziedzinę z seksuologii ogólnej.

Troska o prawidłowy rozwój młodzieży to istotny aspekt promocji zdrowia, który zaprezentowałam w kolejnych pracach („Przedwczesne dojrzewanie płciowe”;„Opóźnione pokwitanie dziewcząt”;„Seksuologiczne i ginekologiczne problemy u pacjentek z przerostem warg sromowych mniejszych – z uwzględnieniem pacjentki z zespołem Freemana-Sheldona”; „Problematyka seksuologiczna w praktyce ginekologicznej”; „Problematyka ginekologii wieku rozwojowego na podstawie analizy dokumentacji lekarskiej Poradni Ginekologii Wieku Rozwojowego”; „Sexological and psychological problems affecting women with congenital malformations of genital organs – clinical observation”; „Znaczenie badań hormonalnych u pacjentek w wieku rozwojowym z hirsutyzmem”; „Dojrzewanie jako okres rozwoju zachowań seksualnych”).

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Katarzyna Warchoł-Biedermann, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Katarzyna Wachowiak-Ochmańska: Przedwczesne dojrzewanie płciowe. Ginekologia Polska 2011; 82(4): 281-286.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Agnieszka Szafińska-Dolata, Witold Kędzia, Andrzej Kędzia: Opóźnione pokwitanie dziewcząt. Endokrynologia Pediatryczna 2014; 13(3): 65-69.

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Karina Kapczuk, Witold Kędzia, Zbigniew Friebe, Michał Pawlaczyk, Mariola Pawlaczyk: Seksuologiczne i ginekologiczne problemy u pacjentek z przerostem warg sromowych mniejszych – z uwzględnieniem pacjentki z zespołem Freemana-Sheldona. Seksuologia Polska 2015; 13(1): 36-40.

Grażyna Jarząbek: Problematyka seksuologiczna w praktyce ginekologicznej. Nowiny Lekarskie 2002; 71(1): 57-60.

Grażyna Jarząbek, Karina Kapczuk, Michał Pawlaczyk, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Katarzyna Wachowiak-Ochmańska, Agnieszka Szafińska, Agnieszka Rzeczycki, Zbigniew Friebe, Eugeniusz Grys, Zofia Bieś, Małgorzata Grys: Problematyka ginekologii wieku rozwojowego na podstawie analizy dokumentacji lekarskiej Poradni Ginekologii Wieku Rozwojowego. Nowiny Lekarskie 2003; 72(2): 163-165.

Cały tekst książki w pełnej wersji e-booka.