Wprowadzenie do Nowego Testamentu ebook

Nowy Testament obejmuje księgi Pisma Świętego napisane po wnie­bowstąpieniu Chrystusa, które zawierają przede wszystkim świadectwo Jego dzieła zbawczego, dokonanego przez Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie oraz Jego naukę, przekazaną z głębszym zrozumieniem, jakie stało się udziałem uczniów w ich popaschalnym przemyśleniu dokonanym pod działaniem Ducha Świętego. W skład Nowego Testamentu wchodzi dwa­dzieścia siedem ksiąg, z których najwięcej wiadomości o ziemskim życiu Jezusa zawierają cztery Ewangelie; Dzieje Apostolskie przekazują teologiczne ujęcie wydarzeń związanych z pierwotnym rozwojem Kościoła, Listy (czternaście stanowiących Zestaw pism Pawłowych oraz siedem tak zwanych katolickich) są przede wszystkim pouczeniem o sposobie postępo­wania chrześcijanina, natomiast Apokalipsa jest teologią historii, której bezpośrednim celem było umocnienie chrześcijan, znoszących prześladowanie, przez ukazanie ostatecznego zwy­cięstwa Boga, w którym będą uczestniczyć ci, którzy wytrwają przy Bogu i złożą Mu świa­dectwo, jeżeli taka będzie potrzeba, nawet przez męczeństwo i śmierć.

Zanim podejmiemy trud wejścia w tematykę i przesłanie poszczególnych ksiąg No­wego Testamentu, postaramy się wsłuchać w głos Kościoła, który w swoich dokumentach poucza o Nowym Testamencie. Dla teologicznego poznawania Pisma Świętego nauczanie Kościoła jest najpewniejszym przewodnikiem.

Śledzenie nauki Kościoła rozpoczniemy od Soboru Trydenc­kiego, który określił osta­tecznie i nieomylnie Kanon Pisma Świętego, a w nim wymienił także księgi Nowego Testa­mentu.

NAUCZANIE KOŚCIOŁA

Ostateczne ustalenie kanonu Pisma Świętego, czyli zestawu pism napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego, dokonało się na Soborze Trydenckim. Wobec błędów twórców reformacji, którzy dowolnie odrzucali niewygodne im księgi, Kościół definitywnie zabrał głos i ogłosił kanon Pisma Świętego jako dogmat, to znaczy niepodważalną prawdę, której zaprzeczenie automatycznie wykreśla z Kościoła. Zgodnie z praktyką stosowaną w dokumentach Kościoła, obowiązująca moc dogmatu została obwarowana słowami: Anathema sit!,które tłumaczymy: Niech będzie wyklęty! Kto sprzeciwia się prawdzie będącej dogmatem, niech będzie wyklęty. Słowa te rażą dziś wiele uszu, a Kościół oskarża się o nieludzkie wyklinanie. Takie myślenie jest najpierw czystą hipokryzją. Ludzkość XX i XXI wieku jest przeczulona na punkcie Kościoła, podczas gdy przechodzi spokojnie wobec niezliczonych anatem, które zazwyczaj eufemistycznie nazywa się konieczno­ścią dziejową, walką klas, walką z terroryzmem, wolną konkurencją i tak dalej. Te współcze­sne anatemy prowadziły do obozów koncentracyjnych i łagrów, kończyły się torturami i śmiercią, a zazwyczaj pozostają bezkarne. Kościół natomiast sam nikogo nie wyklina, a sto­sowana formuła stwierdza jedynie, że ktoś, kto przyjmuje inną naukę, niż tę określoną przez Urząd Nauczycielski Kościoła, sam się z Kościoła wyklucza, a zatem naraża na wieczne po­tępienie. Kościół ostrzega, a nie potępia.

Kanon został ustalony na czwartej sesji Soboru Trydenckiego w dniu 8 kwietnia 1546 roku i ogłoszony Dekretem o Pismach kanonicznych. Dokument ten wylicza czterdzieści pięć ksiąg Starego Testamentu oraz dwadzieścia siedem Nowego. Werdykt Kościoła jest ostateczny na mocy jego nieomylności, nic zatem nie może być z Pisma Świętego odjęte, ani nic do niego dodane. Jeżeli Pismem Świętym nazywa się wydanie, w którym brakuje pewnych ksiąg lub ich fragmentów, przyjętych zgodnie z tradycją Kościoła, to dla katolika takie wydanie Pismem Świętym być nie może przy całym szacunku dla myślących inaczej, ani wobec szlachetnego dążenia ekumenicznego do jedności. Prawda zawsze jest ważniejsza od wszyst­kich innych względów, a prawda w odniesieniu do zawartości kanonu została raz na zawsze zdefiniowana.

Charyzmat natchnienia, dzięki któremu wspólnota Izraela otrzymała starotestamental­ne objawienie biblijne, działał także w pierwotnym Kościele i sprawił, że do ksiąg Starego Testamentu doszły nowe księgi, nazwane Nowym Testamentem. Są to pisma, które powstały po Chrystusowym wniebowstąpieniu, a ich redakcja została zakończona na przełomie I i II wieku po Chrystusie. Za czasowy koniec działania natchnienia biblijnego przyjmujemy ten sam moment, w którym zakończyło się również objawienie publiczne, za­wierające nauczanie Mojżesza, proroków i innych pisarzy Starego Testamentu, w pełni obja­wione przez Jezusa Chrystusa i dopełnione w nauczaniu rodzącego się Kościoła, które zostało zainspirowane przez Ducha Świętego, którego Chrystus zmartwychwstały zesłał z nieba, aby uczniom wszystko przypomniał i doprowadził ich do pełnej prawdy (por. J 14,26; 16,13)1. To objawiające działanie Ducha Świętego oraz Jego działanie przejawiające się inspiracją biblij­ną kończą się ze śmiercią bezpośrednich świadków objawień Zmartwychwstałego, czyli tych, którzy byli świadkami chrystofanii. Chrystofaniami bowiem nazywamy objawienia Chrystusa po Jego zmartwychwstaniu, którego świadkami byli najpierw apostołowie, a potem także liczni uczniowie Jezusa, których syntetycznie wylicza św. Paweł w piętnastym rozdzia­le Pierwszego Listu do Koryntian (15,5-8)2.

Duch Święty, który jest głównym Autorem ksiąg natchnionych, wzbudzał wiarę wspólnot wierzących, aby uznawały odpowiednie pisma za natchnione. Ta wiara jest jedynym kryterium przemawiającym za zaliczeniem jakiegoś pisma do kanonu, a jego ustalanie w dziejach Kościoła, które dokonywało się szczególnie na synodach w wieku IV (po dekrecie tolerancyjnym Konstantyna Wielkiego) i ostatecznie przez zatwierdzenie na Soborze Trydenckim, było jedynie czymś, co moglibyśmy nazwać inwentaryzacją wiary. Nie było to dobieranie według jakichś kryteriów historycznych lub literackich, ani arbitralne decydowa­nie, ale sprawdzanie, jaka jest wiara Kościołów i autorytatywne potwierdzanie tej wiary.

Kanon Nowego Testamentu

Pisma Nowego Testamentu dzielimy na: Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Listy i Apo­kalipsę. Razem obejmują one dwadzieścia siedem ksiąg o różnej objętości. Księgi te (a raczej ich działy) wymieniliśmy tu w porządku logicznym, który nie odpowiada chronologii po­wstawania tych pism. W tym jednak logicznym i kanonicznym układzie przeglądniemy po­bieżnie wszystkie księgi Nowego Testamentu3.

Zaczynamy od Ewangelii, które są świadectwami życia, działalności, męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Jest to świadectwo wypowiedziane jako orędzie dobrej nowiny i jako takie stanowi odrębny gatunek literacki, poza czterema pismami kanonicznymi reprezentowany jedynie w starochrześcijańskich naśladownictwach, zwanych Ewangeliami apokryficznymi.

W kanonie Nowego Testamentu są cztery Ewangelie, których nazwy związane zostały z imionami ich redaktorów, są to:

1. Ewangelia według św. Mateusza;

2. Ewangelia według św. Marka;

3. Ewangelia według św. Łukasza;

4. Ewangelia według św. Jana.

Najstarszą, a więc pierwszą chronologicznie, jest Ewangelia św. Marka, najpóźniejszą zaś Ewangelia św. Jana. Trzy pierwsze Ewangelie są bardzo podobne do siebie i noszą nazwę Ewangelii synoptycznych, to znaczy takich, których treść po rozpisaniu w trzech równole­głych kolumnach można objąć jednym rzutem oka. Opowiadanie św. Jana wykazuje cechy odrębne, ale między orędziem Ewangelii synoptycznych i orędziem św. Jana nie zachodzi żadna poważna różnica, która mogłaby sprawić niezgodność w obrazie Jezusa.

Po Ewangeliach kanon Nowego Testamentu wymienia drugie dzieło św. Łukasza do­tyczące początkowego okresu historii Kościoła, które nosi nazwę:

5. Dzieje Apostolskie.

W dalszym ciągu kanon wymienia czternaście Listów św. Pawła Apostoła, którymi są:

6. List do Rzymian;

7. Pierwszy List do Koryntian;

8. Drugi List do Koryntian;

9. List do Galatów;

10. List do Efezjan;

11. List do Filipian;

12. List do Kolosan;

13. Pierwszy List do Tesaloniczan;

14. Drugi List do Tesaloniczan;

15. Pierwszy List do Tymoteusza;

16. Drugi List do Tymoteusza;

17. List do Tytusa;

18. List do Filemona;

19. List do Hebrajczyków.

Pisma te, oprócz ostatniego, mają za autora św. Pawła, choć autorstwo to może przy­bierać różne formy, od osobistego pisania, poprzez dyktowanie sekretarzowi, do zlecenia sekretarzowi zredagowania podanych treści. List do Hebrajczyków został przez tradycję zali­czony do Listów Pawłowych, choć od III wieku wiadomo było, że jego autorstwo nie mieści się w wymienionych wyżej sposobach i należy je przypisać komu innemu. Najstarsza i najbardziej wiarygodna hipoteza przypisuje to autorstwo św. Łukaszowi, wiernemu uczniowi i powiernikowi Apostoła Narodów4.

Porządek wyliczania Listów św. Pawła nie uwzględnia ich porządku chronologiczne­go, a wylicza je ze względu na ważność adresatów. Chronologia Listów jest przedmiotem specjalistycznego wprowadzenia do dzieła Pawłowego. Tu zaznaczymy jedynie, że listy pochodzące od św. Pawła zostały napisane przed Ewangeliami, choć zawierają nauki nawią­zujące do orędzia, które zawarte jest w Ewangeliach, a ustnie głoszone było od początku.

Po wyliczeniu Listów Pawłowych kanon Nowego Testamentu przechodzi do pozosta­łych Listów, które przypisane zostały innym Apostołom, choć faktyczne autorstwo nie jest takie łatwe do rozstrzygnięcia. Listy te nazywamy katolickimi, gdyż w odróżnieniu od Listów św. Pawła adresowane były do ogółu wiernych, a nie do poszczególnych Kościołów czy osób. Listów tych jest siedem, ich porządek w dokumencie Soboru Trydenckiego uwzględ­nia hierarchię zachowaną w gronie Apostołów, na ogół jednak w wydaniach Nowego Testamentu porzą­dek tych ksiąg jest odmienny. W tym miejscu uwzględnimy kolejność ustaloną na Soborze:

20. Pierwszy List św. Piotra;

21. Drugi List św. Piotra;

22. Pierwszy List św. Jana;

23. Drugi List św. Jana;

24. Trzeci List św. Jana;

25. List św. Jakuba;

26. List św. Judy.

Ostatnim pismem w kanonie Nowego Testamentu jest:

27. Apokalipsa św. Jana.

Jest to księga napisana specyficznym stylem literackim, mająca bogatą symbolikę i opisująca wizje, trudna do interpretacji, ale równocześnie zawierająca bogatą treść teolo­giczną.

Papieska Komisja Biblijna i jej Instrukcja Sancta Mater Ecclesia

Nowy Testament stał się już po Soborze Trydenckim przedmiotem licznych ataków ze strony przedstawicieli nauk przyrodniczych i historycznych, które w większej mierze dotyczyły jednak Starego Testamentu. W tej sytuacji Kościół podejmował liczne wysiłki, aby bronić autorytetu ksiąg świętych, przezwyciężyć opinie o błędności Biblii i ukazać jej prawdziwość5. Dzieje tego zmagania się o właściwe rozumienie Pisma Świętego6 wychodzą poza zakres wprowa­dzenia do Nowego Testamentu, dlatego w tym miejscu zajmiemy się jedynie tymi dokumen­tami nauczania kościelnego, które wprost dotyczą Nowego Testamentu. Będą to przeważnie dokumenty powstałe w czasie Soboru Watykańskiego II i po nim.

W przerwie między sesjami Soboru, 21 kwietnia 1964 roku ukazała się bardzo ważna Instrukcja Komisji Biblijnej Sancta Mater Ecclesia. O historycznej prawdzie Ewangelii, która oficjalnie otworzyła egzegezę katolicką na nowe prądy w biblistyce, które pojawiły się przede wszystkim w egzegezie protestanckiej, nie były wolne od błędów i nieścisłości i dla­tego mogły być przyjęte do egzegezy katolickiej dopiero po odpowiednim oczyszczeniu, a również po właściwym przygotowaniu, aby nie były szoku­jące.

W tym miejscu można postawić pytanie, dlaczego otwieranie się Kościoła na nowe metody egzegetyczne dokonywało się z pewnym trudem i opóźnieniem. Odpowiedź na to pytanie prowadzi do uwzględnienia ważnego zagadnienia tak zwanej nauki bezpiecznej.

Kościół w swoim nauczaniu głosi prawdę Bożą, przekazaną mu, aby jej strzegł i ją interpretował. W nauczaniu Kościoła zawierają się prawdy należące ściśle do depozytu wia­ry, które na przestrzeni wieków zostały przez Urząd Nauczycielski Kościoła zdefiniowane i stanowią dogmaty wiary. Tak określona nauka, często zdefiniowana po długich poszukiwaniach właściwej formuły ją wyrażającej, jest bezwzględnie pewna i nigdy nie może być zmieniona. Takim dogmatem wiary jest na przykład twierdzenie o Bogu Jedynym w swej naturze i Troistym w Osobach Ojca, Syna i Ducha Świętego. Taki jest dogmat chrystologiczny, który głosi, że w Chrystusie są dwie natury: Boska i ludzka, złączone w jedynej Osobie Syna Bożego. Taki jest również dogmat o wniebowzięciu Najświętszej Panny Maryi, głoszący, że Maryja po zakończeniu ziemskiego życia została z duszą i ciałem zabrana do nieba.

Oprócz prawd zdefiniowanych w nauczaniu Kościoła, są prawdy wiary, które nie zo­stały ściśle określone przez Urząd Nauczycielski, ale stale należą do depozytu wiary i wy­znawane są przez ogół wiernych. Taką prawdą była na przykład wspomniana prawda o wniebowzięciu Maryi do roku 1950, w którym została dogmatycznie zdefiniowana przez papieża Piusa XII. Ogół wierzących prawdę tę przyjmował, powstało wiele kościołów pod wezwaniem Wniebowzięcia Maryi (na przykład kościół Mariacki w Krakowie), a święto Wniebowzięcia obchodzone było jako obowiązujące w Kościele. Orzeczenie dogmatyczne Piusa XII nie zmieniło treści wiary, ale tej treści nadało większy dogmatyczny.

Są również w nauczaniu Kościoła twierdzenia, które nie mają takiego stopnia pewno­ści, jak omówione powyżej, ale są powszechnie przyjmowane i przez teologów uważane za związane z całością Bożego Objawienia. Może jednak się zdarzyć, że dokładniejsze zbadanie sprawy nakazuje zmianę takiego twierdzenia. Nie jest to zmiana istotna dla depozytu wiary, gdyż odnośne twierdzenie do prawd ściśle objawionych nie należało, a interpretacja Obja­wienia została ostatecznie zlecona Kościołowi, a nie poszczególnym teologom.

Zdarza się więc, że przyjmowane powszechnie w nauczaniu Kościoła twierdzenia, które nie zostały jednak formalnie objawione, zostają zweryfikowane i okazują się niepo­trzebne, zostają zatem zaniechane. Nie jest to nigdy rezygnacja z prawd wiary ani cofanie się pod naporem nauki, ale należy to rozumieć jako postęp we właściwym ro­zumieniu Objawienia. Nigdy proces ten nie dotyczy prawd zdefiniowanych ani istotnych prawd wiary.

Wśród takich twierdzeń, które należą do całości nauczania Kościoła w danym okresie, ale nie należą ściśle do depozytu treści objawionych, jest również tak zwane naucza­nie bezpieczne. Jest to zestaw takich twierdzeń, które nie mają absolutnej pewności, ale któ­rych zaprzeczenie w konkretnych warunkach rodziłoby niebezpieczeństwo dla wyznawanej wiary i dlatego trzeba unikać tego zaprzeczenia, choć w rzeczywistości nie narusza ono prawd wiary.

Kiedy ogół ludzi był przekonany (choć błędnie), że przyjęcie hipotezy o ewolucji w świecie organicznym jest zaprzeczeniem prawdy o stworzeniu, wtedy nie można było przyj­mować tej hipotezy, bo rodziło to niebezpieczeństwo pobłądzenia w sprawach wiary odno­śnie do dogmatu o stworzeniu. Kiedy nieszczęsna implikacja (wynikanie z ewolucji zaprze­czenia stworzeniu) została uchylona i okazało się, że jest błędna, nauka o ewolucji przestała stanowić niebezpieczeństwo dla wiary i może być swobodnie przyjmowana w nauczaniu Kościoła, który zresztą powołany jest nie do głoszenia ewolucji, ale Boga. Boga jednak można lepiej zrozumieć jako panującego nad wspaniałym procesem ewolucyjnego rozwoju świata.

Zrozumiawszy rozróżnienie, jakie istnieje między poszczególnymi twierdzeniami nauczania kościelnego, nie będziemy się dziwili temu, że pewne twierdzenia mogą być za­niechane bez żadnej szkody dla depozytu wiary, a niektóre zawsze będą praw­dziwe i nic im nie grozi, bo mają za sobą autorytet objawiającego Boga. Szkoda, że świado­mość omawianego tu faktu jest tak nikła wśród wiernych, rodzi to bowiem wiele kłopotów i wątpliwości w dziedzinie wiary.

Dla naszych rozważań ważne jest zrozumienie problemu nauczania bezpiecznego. Było ono bowiem wskazywane w wielu dokumentach kościelnych, które dotyczyły sprawy Biblii i jej stosunku do nauki. Takim zagadnieniem był na przykład problem Mojżeszowego autorstwa Pięcioksięgu. Komisja Biblijna w roku 1906 stanęła na stanowisku, że w nauczaniu kościelnym trzeba bronić twierdzenia, iż Mojżesz jest autorem całego Pięcioksięgu, któ­re było podważane przez naukę. Orzeczenie nie stwierdza, że nauka nie ma racji, ale nie ze­zwala na jej propagowanie, gdyż znów istniało tu błędne przekonanie, że zaprzeczenie auten­tyczności literackiej, to znaczy autorstwu Mojżesza, jest zaprzeczeniem na­tchnionego charakteru księgi. Niebezpieczne dla wiary było zatem twierdzenie, że Mojżesz nie jest autorem całości, bo w świadomości ludzi było to równoważne twierdzeniu, że Pięcioksiąg nie jest natchniony, co przeczy dogmatycznemu orzeczeniu Soboru Trydenckiego.

Kiedy rozumienie zagadnienia dojrzało do oddzielenia autentyczności literackiej od problemu natchnienia, można było w nauczaniu Kościoła przyjąć twierdzenie, że Mojżesz nie jest autorem Pięcioksięgu, choć stoi u początków całej tradycji, w ramach której Pięcioksiąg powstał.

W sytuacji spornej, gdy Kościół spotykał się z atakiem skierowanym na jego naucza­nie, a jeszcze nie do końca rozwiązano problem prawdziwości Biblii w kontekście nowych osiągnięć ­nauki, trzeba było bronić nauczania bezpiecznego, gdyż wymagała tego wartość wiary, której nie wolno narażać na niebezpieczeństwo, bez względu na stan badań w dziedzi­nie nauki. Instrukcja, o której już wspomnieliśmy, jest właśnie takim orzeczeniem, które stwierdza, że powstrzymywanie się od metod przyjętych w egzegezie protestanckiej nie nale­ży już do zakresu nauki bezpiecznej, można więc te metody zastosować w badaniu Ewange­lii, a nawet trzeba ze względu na ich przydatność. Nie zmienił się żaden dogmat, a nauczanie kościelne mogło wkroczyć na nowe tory.

Po tym dość długim wstępie przejdziemy do samego dokumentu, którego większa część zostanie tu zaprezentowana7:

Matka nasza, Kościół święty, który jest „filarem i fundamentem prawdy” (1 Tm 3,15)8, a którego zadaniem jest przekazywanie wiernym zbawienia dusz, dla osią­gnięcia swego celu zawsze posługiwał się Pismem św. i bronił go od wszelkich błęd­nych interpretacji. Ponieważ trudnych problemów nigdy nie brak, egzegeta katolicki nie powinien upadać na duchu, gdy wykładając słowo Boże, spotka się z zastrzeżenia­mi wysuwanymi przeciw Pismu św. Niech raczej usilnie pracuje, aby odkryć prawdzi­wy sens Ksiąg świętych, ufając nie tylko swej wiedzy, ale polegając na pomocy Bożej i na świetle dostarczanym przez Kościół.

Wolno nam się szczerze radować, że mamy dzisiaj wielu wiernych synów Koś­cioła, którzy są tak dobrze obeznani z problemami biblijnymi, jak tego wymagają cza­sy obecne, a idą za wskazówkami Najwyższych Pasterzy i całą swą duszą z nie­ustającym poświęceniem oddają się tym ważnym a mozolnym studiom. Usiłowania tychże gorliwych pracowników w winnicy Pańskiej oceniać należy nie tylko w duchu prawości i sprawiedliwości, lecz i w duchu miłości, o czym powinni pamiętać wszyscy inni synowie Kościoła. Wszakże sławni nawet komentatorzy, np. św. Hieronim, zawiłe kwestie nie zawsze szczęśliwie rozwiązywali. Starajmy się o to, by w trakcie ożywio­nych dyskusji i polemik nie przekraczano granic wzajemnej miłości. Równocześnie jednak należy się wystrzegać wszelkich pozorów, jakoby kwestionowało się prawdy objawione i tradycje przez Boga kierowane. Albowiem tylko przy zachowaniu jedności umysłów i ustaleniu właściwych zasad możemy się spodziewać, że z tak rozgałęzio­nych studiów nasi naukowcy uzyskają dobre wyniki.

Praca egzegetów jest dzisiaj tym bardziej pożądana, że ukazują się liczne pu­blikacje, które kwestionują prawdziwość zdarzeń i słów zawartych w Ewangeliach. Z tego właśnie powodu Papieska Komisja Biblijna uznała za stosowne – spełniając obowiązek nałożony na nią przez Najwyższych Pasterzy – wyłożyć i podkreślić nastę­pujące myśli.

Instrukcja rozpoczyna się od wezwania, aby studium Pisma Świętego łączyć z miło­ścią i wiernością wobec Tradycji Kościoła. Badanie Biblii nie powinno ograniczać się jedynie do stosowania norm naukowych, ale powinno korzystać z pomocy Bożej i dokonywać się w świetle nauki Kościoła. Jeżeli Kościół z rezerwą odnosił się do pewnych metod egzegetycznych, to czynił to nie tylko z troski o zachowanie nauki bezpiecznej. Czysto scjentystyczne podejście do badań, podejmowanych za pomocą tych metod poza Kościołem, rzucało cień na same metody. Po szerszym wstępie Instrukcja przechodzi do podania zasad hermeneutycznych.

Egzegeta katolicki, poddając się przewodnictwu Kościoła, powinien wykorzy­stać to wszystko, co do wyjaśnienia tekstu biblijnego wnieśli dawniejsi komentatorzy, zwłaszcza Ojcowie Kościoła i Doktorzy Kościoła, i ich prace dalej kontynuować. By prawdę niezmienną Ewangelii i ich autorytet ukazać w pełnym ­świetle, będzie się opierał na takich zasadach, które odpowiadają i logice naturalnej, i hermeneutyce ka­tolickiej, a równocześnie będzie używał nowych pomocy interpretacyjnych, zwłaszcza tych, których dostarcza wszechstronnie przemyślana metoda historyczna. Ona właśnie bada źródła i stwierdza ich jakość i doniosłość, a uzupełniają ją krytyka tekstu, kryty­ka literacka i studium języków. Tak samo powinien egzegeta uwzględniać wskazówki Piusa XII, który kładzie nacisk na to, by umiejętnie badać formę pisarską obraną przez autora, czyli rodzaj literacki9 danego dzieła, i stwierdzić, czy forma literacka poszczególnych ksiąg biblijnych znalazła należytą interpretację. Powinien sobie uświadomić, że badanie to bez ogromnej szkody dla egzegezy katolickiej nie może być zaniedbywane. W słowach tych Pius XII podaje ogólną regułę interpretacyjną, którą stosować należy tak przy komentowaniu Starego, jak i Nowego Testamentu. Przecież autorzy natchnieni, układając swe pisma, stosowali ten sam sposób myślenia i pisa­nia, jakiego używali współcześni im pisarze. Egzegeta powinien stosować wszystkie dostępne mu środki, aby móc głębiej wniknąć w charakter świadectwa Ewangelii, w życie pierwotnych gmin10 chrześcijańskich oraz w znaczenie i wartość Tradycji Apo­stolskiej.

W tych słowach Instrukcja omawia narzędzia poznawcze ­egzegety, za pomocą których wnika on w sens tekstu biblijnego. Narzędzia te albo znajdowały się w stałej praktyce Ko­ścioła, albo zostały już przyjęte w poprzednich dokumentach Urzędu Nauczycielskiego, zwłaszcza w niezwykle ważnej dla biblistyki encyklice Piusa XII Divino afflante Spiritu. Jest to przede wszystkim oparcie się na całej tradycji egzegetycznej Kościoła, a szczególnie Tradycji Apostolskiej i egzegezie Ojców oraz Doktorów Kościoła wraz z kontynuowaniem ich wysiłków. W następnej kolejności wymieniona jest metoda historyczno-krytyczna11, oparta na badaniu źródeł, krytyce tekstu, krytyce historycznej (zobaczenie tekstu na tle historii) i krytyce literackiej, której najważniejszym elementem jest w przypadku każdego tekstu biblijnego okreś­lenie jego gatunku literackiego. Stosowanie wspomnianych narzędzi poznawczych nie zostało jedynie dopuszczone, lecz Prawodawca kościelny stwierdza, że nie mogą one być zaniedbane. Egzegeta katolicki musi je stosować w swojej pracy, aby wydobyć właściwy sens natchnionego sło­wa Bożego, tak Starego, jak i Nowego Testamentu.

W dalszym ciągu Instrukcji czytamy o możliwości odpowiedniego zastosowania w egzegezie katolickiej także innych metod.

W razie potrzeby wolno egzegecie zastanowić się nad tym, jakie słuszne ele­menty zawiera tzw. Formgeschichte (tj. kierunek metodyczny badający formy literac­kie), i odpowiednio je wykorzystać, celem pełniejszego zrozumienia Ewangelii. Ponie­waż jednak metoda ta często wplata w swe rozumowanie zasady filozoficzne i teolo­giczne, których uznać nie sposób i które z góry całą metodę i wnioski dzięki niej wy­snuwane zniekształcają, należy ją stosować bardzo oględnie. Niektórzy bowiem zwo­lennicy tej metody, kierując się założeniami ­racjonalistycznymi, nie uznają porządku nadprzyrodzonego ani osobistej interwencji Boga w losy świata, dokonanej w Obja­wieniu, ani możliwości i rzeczywistości cudów i przepowiedni. Inni znów wychodzą z mylnego pojęcia „wiary” i sądzą, że wierze nie zależy na prawdzie historycznej, że wiara ze znanymi faktami historycznymi połączyć się nie da. Jeszcze inni z góry negu­ją historyczny charakter i powagę dokumentów Objawienia. Inni wreszcie pomniej­szają autorytet Apostołów jako świadków Chrystusa, nie doceniają ich stanowiska urzędowego i ich wpływu na gminę pierwotną, a przeceniają siły twórcze tejże gminy. To wszystko nie tylko sprzeciwia się nauce katolickiej, lecz jest pozbawione podstawy naukowej i dalekie od zasad metody historycznej.

O metodzie historii form (Formgeschichte Metode)będziemy mówić w odpowiedniej partii wykładu. Nie ma więc potrzeby jej tu wyjaśniać. Kościół dopuścił ją do egzegezy katolickiej, postulując jej oczyszczenie z błędnego zaplecza filozoficznego i nienależących do istoty tej metody naleciałości, które nie pozwoliły jej służyć prawdzie. Taki był stan rzeczy w latach 60. ubiegłego stulecia. Konieczne oczyszczenie nastąpiło i metoda hi­storii form weszła bez zastrzeżeń w poczet narzędzi interpretacyjnej biblistyki katolickiej wraz z innymi metodami pokrewnymi wymienionej tu metodzie.

Trzy etapy tworzenia się Ewangelii

Przejdźmy do dalszej, bardzo ważnej części dokumentu Komisji Biblijnej, w której omówione zostały trzy etapy tworzenia się Ewangelii. Zanim je rozwiniemy, warto się z nimi zapoznać na podstawie nauczania kościelnego.

Aby prawdziwość podań ewangelicznych należycie przedstawić, powinien egzegeta uwzględnić trzy okresy, przez które wiadomości o życiu i nauce Pana Jezusa zostały nam przekazane:

a) Pan Jezus wybrał sobie upatrzonych uczniów (Mk 3,14; Łk 6,13)12, którzy od początku za Nim szli (Łk 1,2; Dz 1,21-22)13, widzieli, co czynił, i słyszeli, co mówił, a dzięki temu byli zdolni świadczyć wiarygodnie o Jego życiu i nauce (Łk 24,48; J 15,27; Dz 1,8; 10,39)14. Gdy Pan Jezus ustnie głosił swą naukę, trzymał się w dowodze­niu i wyjaśnianiu sposobów wówczas rozpowszechnionych i dostosowywał się do mentalności swych słuchaczy, wskutek tego to, co nauczał, mogło znaleźć odbicie w umyśle słuchających i utrwalać się w ich pamięci. Oni zaś słusznie zrozumieli, że cuda i inne zdarzenia z życia Pana Jezusa taki właśnie miały przebieg i tak zostały przed­stawione, by u ludzi wzbudzić wiarę w Chrystusa i przyjęcie z wiarą nauki o zbawieniu.

b) Apostołowie, dając świadectwo Jezusowi (Łk 24,44-48; Dz 2,32; 3,15; 5,30-32)15, głosili przede wszystkim, że Pan Jezus umarł na krzyżu i zmartwychwstał. Wier­nie przekazywali wiadomości o Jego życiu i Jego słowa (Dz 10,36-41)16, uwzglę­dniając w tym głoszeniu warunki, w jakich znajdowali się słuchacze (Dz 13,16-41; Dz 17,22-31)17. Gdy Pan Jezus z martwych powstał i jawne stało się Jego Bóstwo (Dz 2,36; J 20,28)18, wiara nie tylko nie zatarła pamięci o zdarzeniach ewangelicznych, lecz jeszcze ją spotęgowała, ponieważ wiara ich opierała się właśnie na tym, co Pan Jezus czynił i czego nauczał (Dz 2,22; 10,37-39)19.

Niczym nieuzasadniona jest opinia, jakoby Pan Jezus w wyniku kultu, jakim Go otaczali Apostołowie, widząc w Nim PANA i Syna Bożego, zamienił się w postać „mityczną”, a Jego nauka została zniekształcona.

Nie ma natomiast powodu, by negować, że Apostołowie to, co Pan Jezus rze­czywiście czynił i głosił, przekazywali słuchaczom z pełniejszym zrozumieniem, jakie oni sami uzyskali dzięki temu, że byli świadkami ukazywania się Chrystusa Chwalebnego (po zmartwychwstaniu), a ponadto oświeceni zostali (J 14,26; 16,13)20 świa­tłem Ducha Prawdy (J 2,22; 12,16; 11,51-52)21. W podobny sposób, w jaki Pan Je­zus po zmartwychwstaniu „im wykładał” (Łk 24,27)22 słowa Starego Testamentu i słowa własne (Łk 24,44-45; Dz 1,3)23, oni objaśniali czyny i słowa Chrystusowe z uwzględnieniem potrzeb swoich słuchaczy. ,,Głoszeniem słowa zajęci” (Dz 6,4)24 przepowiadali wiadomości ewangeliczne, używając przy tym rozmaitych sposobów wykładu, takich właśnie, które odpowiadały ich własnym intencjom i mentalności ich słuchaczy. Wszak obowiązkiem ich było (Rz 1,14)25 głosić Ewangelię „Grekom i barbarzyńcom, mądrym i niemądrym” (1 Kor 9,19-23)26. Dlatego należy dokładnie rozróżnić i w interpretacji uwzględniać rozmaite sposoby, którymi Apostołowie przekazywali swe myśli, głosząc Chrystusa; należy stwierdzić, czy dany tekst miał być katechezą, opowiadaniem, świadectwem, hymnem, doksologią czy modlitwą, czy innym utworem na wzór tych, które są w Piśmie św. lub stosowane były przez ludzi ówczesnych.

c) Pierwotne nauczanie przekazywane było najprzód ustnie, potem także pisemnie. „Wielu bowiem usiłowało ułożyć” (Łk 1,1)27 opis zdarzeń dotyczących Pana Jezusa, a autorowie natchnieni na pożytek świeżo założonych gmin chrześcijańskich spisali cztery Ewangelie. Nadali im taką formę literacką, która odpowiadała celowi, jaki każdy z nich miał na oku. Z licznych wiadomości przekazanych wybierali tylko niektóre, jedne zestawiali systematycznie, a inne wyjaśniali obszernie, biorąc pod uwagę stosunki, jakie istniały w gminach pierwotnych. Szczególnie jednak dbali o to, by czytelnicy przekonali się o pewności (Łk 1,4)28 tego wszystkiego, czego ich uczono.

Autorzy natchnieni z wiadomości przekazanych wybierali te przede wszystkim, które odpowiadały rozmaitym warunkom, w jakich żyli wierni, i celowi przez nich zamie­rzonemu.

Ponieważ sens każdej wypowiedzi wynika z kontekstu, Ewangeliści, przekazując słowa i czyny Zbawiciela, raz w takim, raz w innym zestawiają je kontekście, by ich treść tym dobitniej wyjaśnić. Dlatego egzegeta powinien zbadać, jaki był zamiar Ewangelisty, gdy pewne słowa czy zdarzenia tak właśnie referuje i w takim stawia kontekście. Nie sprzeciwia się to prawdzie ich relacji, jeżeli słowa i czyny Pana Jezusa w innym podają porządku29, a Jego wypowiedzi nie cytują dosłownie, lecz innymi oddają słowy przy zachowaniu właściwego ich sensu30. Otóż już św. Augustyn mówi: „Jest to dość prawdopodobne, że każdy z Ewangelistów uważał, iż powinien w takim opowiadać porządku, w jakim Bóg nasuwał myśli jego pamięci, o ile oczywiście chodziło o sprawy, w których taki lub inny porządek opowiadania nie pomniejsza powagi i prawdziwości Ewangelii. Duch Święty, który udziela owych darów każdemu, jak chce (1 Kor 12,11)31, niewątpliwie kierował umysłami świętych pisarzy, gdy sobie przypominali, co mieli napisać, gdyż pisma ich miały mieć ogromną powagę. Lecz dlaczego jednemu pozwolił tak zestawiać opowiadanie, a drugiemu inaczej, na to każdy przy pomocy Bożej znajdzie odpowiedź, gdy jej szuka pobożnie i żarliwie”32.

Jeśli egzegeta nie uwzględni wszystkiego, co się odnosi do powstania i redakcji Ewangelii, i nie zapozna się z rzeczywiście pozytywnymi wynikami nowszych badań, nie spełni swego zadania. Nie dojrzy tego, co pisarze natchnieni zamierzali powiedzieć i co w rzeczywistości powiedzieli.

Opisane tu szeroko etapy powstawania Ewangelii muszą być uwzględnione w egzegezie, jeżeli spełnić ma ona swoje zadanie. Do całego tego tematu przyjdzie więc nam powró­cić, aby go wyłożyć z odpowiednim omówieniem. O zadaniu egzegezy mówi kolejny akapit Instrukcji:

Ponieważ nowsze badania stwierdziły, że życie i nauka Pana Jezusa nie zostały zrelacjonowane w tym celu, by je zachować w pamięci, lecz „były przepowiadane”, by stworzyć dla Kościoła fundament wiary i etyki, komentator Ewangelii będzie niestrudzenie wnikał w ich tekst, by wykazać ich wieczny walor teologiczny. A równocześnie wskaże na ważność i konieczność interpretacji tekstów ze strony Kościoła.

Dużo jeszcze pozostaje problemów ogromnej doniosłości, które egzegeta katolicki, bystro w nie wnikając, będzie mógł swobodnie roztrząsać i wyjaśniać. Każdy z nich powinien w miarę swych możliwości przyłożyć rękę do dzieła niosącego pożytek ogółowi wiernych, a zarazem przyczynić się do większego postępu teologii, by przez przygotowanie decyzji i dostarczenie argumentacji pomóc Urzędowi Nau­czycielskiemu Kościoła w pracy dla obrony i chwały Kościoła. A równocześnie niech będzie zawsze gotowy do posłuszeństwa wobec Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. Niech nie zapomina, że Apostołowie głosili Dobrą Nowinę napełnieni Duchem Świętym, że Ewangelie napisane są pod natchnieniem Ducha Świętego, który ich autorów ustrzegł od wszelkiego błędu. Nie dowiedzieliśmy się przecież o dokonującym się zba­wieniu od nikogo innego, lecz właśnie od tych, przez których doszła do nas Ewange­lia, którzy ją najpierw głosili, a potem z woli Bożej nam ją przekazali w Piśmie św. jako filar i fundament naszej wiary. Nie wolno i nie można twierdzić, jakoby Apostołowie głosili Ewangelię, zanim ją dobrze poznali i zrozumieli, jak niektórzy mniemają i w swej zarozumiałości śmią poprawiać Apostołów. Bo kiedy po zmartwychwstaniu Pana Jezusa otrzymali z nieba moc Ducha Świętego, uzyskali wszelkie wiadomości i dogłębne poznanie wiary i wyszli na krańce świata, niosąc wieść „o łaskach przez Boga nam danych i głosząc pokój wszystkim i każdemu”33.

Dalszą część Instrukcji, mówiącą o uwagach dla wykładowców Pisma Świętego, kaznodziejów i popularyzatorów Ksiąg świętych, opuszczamy, gdyż zacytowane słowa w zupełności już wystarczają we wprowadzeniu do Nowego Testamentu.

Konstytucja Dei Verbum

Przejdziemy do drugiego ważnego dokumentu, jakim jest Konstytucja Dogmatyczna Soboru Watykańskiego II Dei Verbum34. Treść tego dokumentu jest niezwykle istot­na, trzeba o niej zawsze pamiętać przy studium biblijnym, dlatego w tym miejscu naszego wprowadzenia pozwolimy ją sobie przypomnieć, zanim przejdziemy do zacytowania tej czę­ści dokumentu, która odnosi się do Nowego Testamentu.

Ogłoszony 18 listopada 1965 roku dokument soborowy składa się z sześciu rozdziałów, które kolejno poświęcone są następującym zagadnieniom: rozdział pierwszy mówi o samym Objawieniu; rozdział drugi o jego przekazywaniu; rozdział trzeci omawia zagadnie­nie Boskiego natchnienia Pisma Świętego i jego interpretację; o Starym Testamencie po­ucza rozdział czwarty, a piąty o Nowym. Ostatni rozdział poświęcony został problematyce Pisma Świętego w życiu Kościoła.

Nauczając o Objawieniu Bożym, Sobór przede wszystkim rozszerza samo pojęcie Objawienia. Przed Soborem rozumiano Objawienie jako locutio Dei attestans,czyli potwierdzającą mowę Boga. Objawienie miało zatem raczej sens przedmiotowy, stanowiło pouczenie, które można ująć w pewien system. Nowe rozumienie Objawienia kładzie nacisk na jego charakter podmiotowy i personalny. Najważniejsza jest nie sama treść (mowa), ale dynamiczny proces Objawienia, w którym Bóg przez słowa i czyny,wzajemnie ze sobą powiązane, przemawia do człowieka, a pełnia Objawienia dokonuje się w osobie Jezusa Chrystusa.

Mówiąc o przekazywaniu Objawienia, Sobór odstępuje od podkreślania dwu źródeł Objawienia, co wyraźnie stanowiło treść pierwszego schematu, przygotowanego pod obrady Soboru. Tekst, który precyzuje wzajemny stosunek Pisma Świętego i Tradycji, warto tu zacy­tować w całości:

Święta Tradycja zatem i Pismo Święte ściśle łączą się ze sobą i przenikają. Obydwa bowiem wypływają z tego samego Bożego źródła i zespalają się jakby w jed­no i zmierzają do jednego celu. Albowiem Pismo Święte jest słowem Boga, utrwalo­nym na piśmie pod natchnieniem Ducha Bożego; Święta zaś Tradycja słowo Boga powierzone Apostołom przez Chrystusa Pana i Ducha Świętego przekazuje w całości następcom Apostołów, aby w swoim przepowiadaniu oświecani Duchem prawdy wiernie go strzegli, ukazywali je i szerzyli. Dzięki temu Kościół swoją pewność odno­śnie do wszystkich spraw objawionych czerpie nie z samego tylko Pisma Świętego. To­też i Pismo Święte, i Tradycję należy przyjmować z jednakim pietyzmem i otaczać taką samą czcią.

Jakby streszczeniem tych wywodów jest zdanie zapisane w następnym punkcie:

Świę­ta Tradycja i Pismo Święte stanowią powierzony Kościołowi jeden święty depozyt słowa Bożego.

Żywy Urząd Nauczycielski Kościoła służy depozytowi, nauczając tego, co zostało przekazane. Drugi rozdział kończy się słowami:

Jest więc oczywiste, że Święta Tradycja, Pismo Święte i Urząd Nauczycielski Kościoła według mądrego Bożego postanowienia tak ściśle łączą się ze sobą i ze­spalają, że jedno bez pozostałych nie może istnieć, a wszystkie razem, każde na swój sposób, pod wpływem jednego Ducha Świętego skutecznie przyczyniają się do zba­wienia dusz.

Konstytucja nie rozwija nauki o naturze Bożego działania, które określamy jako na­tchnienie biblijne, lecz stwierdza jego istnienie i wyciąga z tego faktu ważne wnioski. Jedenasty punkt dokumentu także dopiero w ostatniej redakcji uzyskał obecną postać. Zacytujemy fragment szczególnie ważny dla naszych dalszych rozważań:

Do napisania świętych ksiąg Bóg wybrał używających własnych umiejętności i sił ludzi, którymi posłużył się tak, aby działając w nich i przez nich, to wszystko i tylko to, co sam chciał, przekazali na piśmie jako prawdziwi autorzy. Skoro więc wszystko to, co autorzy natchnieni, czyli hagiografowie, twierdzą, należy uważać za stwierdzone przez Ducha Świętego, to z całą mocą należy też wyznawać, że księgi Pi­sma w sposób pewny, wiernie i bez błędu uczą prawdy, jaka z woli Boga została zapi­sana w księgach świętych dla naszego zbawienia.

Skutkiem natchnienia Bóg przemówił do ludzi przez ludzi i na sposób ludzki. Dlate­go interpretacja Pisma Świętego wymaga zastosowania tych wszystkich metod, które pozwa­lają zrozumieć ludzkie dzieło literackie. Do nich w pierwszym rzędzie należy uwzględnienie gatunków literackich. Problem ich uwzględniania pojawił się już poprzednio w dokumentach Kościoła, ale Konstytucja wyraźnie podkreśla, że jest to zasadnicza droga do właściwego odczytania myśli autorów natchnionych, a więc myśli objawiającego Boga.

Do literackich zasad interpretacji należy również uwzględnienie kontekstu historycz­nego i umysłowego, w jakim dzieło powstało. Te zasady pozwalają poznać myśl dzieła ludz­kiego, a ponieważ Pismo Święte jest dziełem Boskim i ludzkim i powinno być odczytywane i objaśniane w tym samym Duchu, w którym zostało spisane, należy oprócz zasad literackich zastosować teologiczne zasady interpretacji, którymi są uwzględnienie treści i jedności całej Biblii, sięgnięcie do żywej Tradycji całego Kościoła i posłużenie się tak zwaną analogią wia­ry. Jest to uwzględnianie przy interpretacji Pisma Świętego zgodności z całą nauką wiary Kościoła. Sens interpretowanego fragmentu z Biblii nie może kłócić się z żadną prawdą wiary wyznawaną przez Kościół.

Pouczenia o interpretacji Pisma Świętego, jakie daje nam Konstytucja soborowa, są niezmiernie ważne dla rozwiązania sporu, jaki wynikł na styku Biblii i nauk przyrodniczych, a spowodowany był także niewłaściwą interpretacją tekstów biblijnych. Trwanie przy ustalo­nych stanowiskach i konserwatyzm w odniesieniu do śmielszych inicjatyw interpretacyjnych spowodowały, że wspomniany spór tak długo nie mógł wygasnąć. Sobór zniósł istniejące ograniczenia i otworzył egzegezę katolicką na właściwą, broniącą prawdy, a nie przyzwycza­jeń, interpretację. Nie trzeba dodawać, jak była ona konieczna i ile przyniosła pożytku.

Czwarty rozdział Konstytucji mówi o Starym Testamencie, który ustawia w ramach całego zbawczego planu Boga i przez to podkreśla jego nieprzemijającą wartość także dla naszego poznania Boga i Jego spraw.

Mówiąc o Nowym Testamencie, dokument najwięcej miejsca poświęca Ewangeliom. Naukę Konstytucji trzeba w tym względzie odczytywać w kontekście Instrukcji Papieskiej Komisji Biblijnej Sancta Mater Ecclesia. To, co w Konstytucji zostało powiedziane w skró­cie, w Instrukcji znalazło swoje rozwinięcie i służy właściwemu rozumieniu Ewangelii, do którego prowadzi uwzględnienie zdrowych i cennych elementów tych metod i kierunków, które rozwinęły się w biblistyce, zwłaszcza protestanckiej, w 1 połowie XX wieku.

Praktycznemu zastosowaniu nauki o Objawieniu, a szczególnie tego, co odnosi się do Pisma Świętego, poświęcony został ostatni, szósty rozdział Konstytucji. Wśród wielu waż­nych pouczeń przypomniano w nim słowa św. Hieronima, że nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa. Wszystko, co zostało wyłożone w Konstytucji, zmierza ku temu, aby przez coraz lepsze poznawanie i rozumienie Pisma wzrastała znajomość Chrystu­sa.

Przystępując do analizy Nowego Testamentu, w sposób szczególny trzeba przyswoić sobie to, co o Nowym Testamencie traktuje pisze rozdział soborowej Konstytucji.

17. Słowo Boga, które jest mocą Bożą dla zbawienia każdego, kto wierzy (por. Rz 1,16)35, najpełniej ujawnia siebie i swoją potęgę w pismach Nowego Testamentu. Gdy bowiem nadeszła pełnia czasu (por. Ga 4,4)36, Słowo stało się ciałem i zamiesz­kało wśród nas, pełne łaski i prawdy (por. J 1,14)37. Jezus Chrystus ustanowił na zie­mi królestwo Boże, przez czyny i słowa objawił swojego Ojca i siebie, a przez śmierć, zmartwychwstanie i chwalebne wniebowstąpienie, a także zesłanie Ducha Świętego dopełnił swojego dzieła. Wywyższony nad ziemię, On, który sam jeden ma słowa życia wiecznego, wszystkich pociągnął do siebie (por. J 12,32 gr.)38.

Tajemnica ta nie była ujawniona wcześniejszym pokoleniom, tak jak teraz w Duchu Świętym została objawiona Jego świętym Apostołom i prorokom (por. Ef 3,4-6 gr.)39, aby głosili Ewangelię, budzili wiarę w Jezusa jako Chrystusa i Pana oraz gro­madzili Kościół. Pisma Nowego Testamentu są Bożym i trwałym tego świadectwem.

Rozważanie Nowego Testamentu nie może być oderwane od postaci Chrystusa. To On jest Słowem Bożym, które stało się Ciałem. Jest Słowem objawiającym Ojca i siebie. Objawienie to dokonało się słowami i czynami, a ukoronowaniem dzieła Chrystusa są śmierć, zmartwychwstanie, wniebowstąpienie i zesłanie Ducha Świętego. Te fakty są pod­stawą przekazu nowotestamentowego. Objawiają one w pełni tajemnicę, która dzięki Du­chowi Świętemu stała się przedmiotem głoszenia i wiary. Głoszenie rodzi wiarę, która gro­madzi Kościół, a pisma Nowego Testamentu są świadectwem tego wszystkiego. Jest to świadectwo trwałe i Boskie. Fakty zatem są treścią Nowego Testamentu, a jego formą jest świadectwo, został on napisany jako świadectwo o fakcie i o wierze, którą ten fakt wzbudził. Do zrozumienia Nowego Testamentu niezmiernie ważne jest i to, że jest on zapisem faktu i że jest zapisem wiary – wiary konkretnej, charyzmatycznej i hierarchicznej wspólnoty Kościo­ła czasów apostolskich.

18. Powszechnie wiadomo, że pośród wszystkich Pism, także pośród ksiąg No­wego Testamentu, Ewangelie słusznie zajmują najważniejsze miejsce, ponieważ sta­nowią główne świadectwo o życiu i nauczaniu Wcielonego Słowa, naszego Zbawicie­la.

Zawsze i wszędzie Kościół utrzymywał i utrzymuje nadal, że cztery Ewangelie są pochodzenia apostolskiego. Wszystko bowiem, co Apostołowie głosili z nakazu Chrystusa, oni sami oraz apostolscy mężowie pod tchnieniem Ducha Świętego przeka­zali nam później na piśmie jako fundament wiary w czterech postaciach Ewangelii: według Mateusza, Marka, Łukasza i Jana40.

Konstytucja podkreśla naczelne znaczenie Ewangelii. Zgodnie ze swoją nazwą są one orędziem dobrej nowiny, a w myśl wyżej wzmiankowanego – świadectwem. Jako świadectwo odgrywają zasadniczą rolę, gdyż odnoszą się bezpośrednio do słów i czynów Jezusa.

Mając na uwadze liczne błędne teorie, wysuwane również w XX wieku, Konstytucja dobitnie podkreśla apostolskie pochodzenie Ewangelii. Nie są one tworem fan­tazji czy marzeń nieokreślonych wspólnot chrześcijańskich, nie odzwierciedlają poglądów czy oczekiwań istniejących w pierwszych wiekach chrześcijaństwa wśród wydziedziczonych i niewolników, lecz są świadectwem autorytatywnym, bo apostolskim. Orędzie o zbawieniu dokonanym przez Chrystusa zostało w Ewangeliach spisane pod natchnieniem Ducha Świę­tego. Cztery Ewangelie są czterema wersjami jednej i tej samej Dobrej Nowiny.

19. Święta Matka Kościół mocno i niezmiennie utrzymywał i ciągle utrzymuje, że cztery wymienione Ewangelie, których historyczność bez wahania potwierdza, przekazują wiernie to wszystko, co Jezus, Syn Boga, żyjąc wśród ludzi, dla ich wiecz­nego zbawienia rzeczywiście uczynił i czego uczył aż do dnia, w którym został zabrany do nieba (por. Dz 1,1n)41. Apostołowie bowiem po wniebowstąpieniu Pana to, co On mówił i czynił, przekazali słuchaczom w pełniejszym zrozumieniu (por. J 2,22; 7,39, 12,16; 14,26; 16,12n)42, którym cieszyli się pouczeni chwalebnymi wydarzeniami Chrystusa i oświeceni światłem Ducha prawdy (por. J 14,26; 16,13)43. Autorzy zaś święci spisali cztery Ewangelie, wybierając niektóre z wielu wiadomości przekazywa­nych ustnie albo już na piśmie, niektóre podając syntetycznie albo wyjaśniając sto­sownie do sytuacji Kościołów. Zachowali też formę przepowiadania, zawsze jednak w taki sposób, aby podzielić się z nami nieskażoną prawdą o Jezusie44. Pisali bowiem, czy to z własnej pamięci i wspomnień, czy też na podstawie świadectw tych, „którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa”, po to, abyśmy poznali prawdę słów (por. Łk 1,1n)45, w których otrzymaliśmy pouczenie.

Ten punkt soborowego dokumentu precyzuje stanowisko Urzędu Nauczycielskiego Kościoła w sprawie powstawania Ewangelii. Aby w pełni zrozumieć wagę wypowiedzia­nych tu przez Sobór słów, trzeba chociaż pobieżnie poznać dzieje egzegezy biblijnej odno­szącej się do Ewangelii na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Nie tu jest jednak miejsce dla tego studium, które trzeba odłożyć do systematycznego studium Ewangelii. Zaznaczmy tylko, że podkreślone zostały trzy etapy tworzenia się Ewangelii: nauczanie Jezusa, kateche­za pierwotnego Kościoła i praca redaktorów. Badanie historii form, siedliska życiowego i historii redakcji, niewymienione w Konstytucji, ale milcząco zakładane, są podstawą dotar­cia do tych etapów, których zrozumienie i poznanie jest konieczne dla przedstawionej w so­borowym tekście drogi do ewangelicznej prawdy.

20. Kanon Nowego Testamentu oprócz czterech Ewangelii obejmuje także listy św. Pawła oraz inne pisma apostolskie, napisane pod natchnieniem Ducha Świętego. Mądrym zrządzeniem Boga potwierdzają one wiadomości o Chrystusie Panu, coraz pełniej objaśniają autentyczne Jego nauczanie, ogłaszają zbawczą potęgę Bożego dzieła Chrystusa, opowiadają o początkach Kościoła i jego niezwykłym rozszerzaniu się, a także zapowiadają chwalebne jego wypełnienie.

Pan Jezus bowiem, zgodnie z daną obietnicą, pozostał ze swymi Apostołami (por. Mt 28,20)46 i zesłał im Ducha Pocieszyciela, aby doprowadził ich do pełnej prawdy (por. J 16,13)47.

Pełnia prawdy objawionej i spisanej pod szczególnym działaniem Ducha Świętego znajduje się także w innych pismach Nowego Testamentu, które objaśniają naukę Chrystusa i przedstawiają Kościół w jego dynamicznym rozwoju od początków do eschatologicznego dopełnienia. Zapowiedź Pełni jest kresem nowotestamentowego świadectwa.

Dokument z 1993 roku

Na zakończenie tego rozdziału zajmiemy się jeszcze jednym dokumentem Kościoła na temat Biblii. W roku 1993 obchodziliśmy stulecie ogłoszenia przez papieża Leona XIII niezwykle ważnej encykliki, dotyczącej spraw biblijnych, zatytułowanej Providentissimus Deus. W pięćdziesiątą rocznicę tamtego ogłoszenia papież Pius XII ogłosił również istotną dla studiów biblijnych encyklikę Divino afflante Spiritu. Spodziewano się zatem, że rok 1993 przyniesie jakąś nową wypowiedź Urzędu Nauczycielskiego Kościoła na temat zagadnień związanych z Biblią, poprzednią bowiem wypowiedzią na ten temat była soborowa konstytucja Dei Verbum. Przewidywano, że ukaże się nowa encyklika Jana Pawła II, natomiast Ojciec Święty ogłosił dokument opracowany przez Papieską Komisję Biblijną na temat interpretacji Biblii w Kościele48.

W języku polskim zostały wydane trzy odrębne tłumaczenia rozważanego dokumentu. W Przedmowie do przekładu ks. Rubin­kiewicza czytamy:

Wprawdzie już istnieje, wydany w 1994 roku, przekład pióra bpa Kazimierza Romaniuka, co do którego kompetencji żaden z polskich biblistów nie ma najmniejszej wątpliwości, jednakże prawdopodobnie osoby wspomagające wydanie wspomnianego przekładu zbyt skrajnie pojęły możliwość swojej ingerencji, co niestety zaowocowało dużą rozbieżnością pomiędzy oryginałem a przekładem. W 1998 roku ukazał się nowy przekład dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej, którego dokonał ks. Tomasz Jelonek. Niestety, nie miałem do niego dostępu, gdyż został opublikowany w tym czasie, gdy teksty składające się na tę książkę zostały oddane do druku. Mimo to ośmielam się przedłożyć mój własny przekład, aby każdy zainteresowany miał swobodny dostęp do tak ważnego tekstu, jakim jest ostatni dokument Papieskiej Komisji Biblijnej o interpretacji Biblii w Kościele w trzech różniących się od siebie przekładach49.

Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej

NOWY TESTAMENT NA TLE EPOKI

Dostępne w wersji pełnej

JEZUS U PODSTAW NOWEGO TESTAMENTU

Dostępne w wersji pełnej

ŚWIADKOWIE ZMARTWYCHWSTANIA. KATECHEZA PIERWOTNEGO KOŚCIOŁA

Dostępne w wersji pełnej

REDAKCJA PISM NOWEGO TESTAMENTU

Dostępne w wersji pełnej

Zakończenie

Dostępne w wersji pełnej

Przypisy

Redakcja Zofia Smęda

Korekta Iwona Olek

Redakcja techniczna Anna Olek

Projekt okładki Artur Falkowski

Na okładce Sandro Botticelli, Madonna del Magnificat, galeria Uffizi, fragment

Imprimi potest ks. Jan Folkert SDS, prowincjał l.dz. 198/P/08 Kraków, 21 kwietnia 2008

© 2008 Wydawnictwo SALWATOR

ISBN 978-83-7580-808-7

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. 12 260 60 80 e-mail: [email protected]

Na zlecenie Woblink

woblink.com

plik przygotowała Katarzyna Ossowska