Życie Wirtualnych Dzikich ebook

Wielu osobom trudno wyobrazić sobie pracę bez Wikipedii. Choć nie zawsze stanowi pełne, wystarczające i bezbłędne źródło wiedzy, to właśnie od niej studenci, naukowcy, czy inni użytkownicy Internetu zaczynają poszukiwania informacji na interesujący ich temat. Książka Dariusza Jemielniaka stanowi przewodnik po świecie Wikipedii, nie jest to jednak „instrukcja obsługi”, wprowadzenie w techniczne niuanse, czy też prezentacja dziejów popularnej encyklopedii. Autor przedstawia Wikipedię i ruch Wikimedia jako organizację czy nawet zjawisko społeczne, zaś jego książka jest etnograficzną podróżą po świecie tytułowych „wirtualnych dzikich”, świecie opartym na otwartej współpracy i samoorganizacji. Czytelnik ma dzięki temu okazję poznać nowe, interesujące oblicze świata organizacji zaprezentowane przez doskonale znającego realia pracy ruchu Wikimedia Autora.

dr hab. Beata Glinka, prof. UW, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego

Ta książka otwiera oczy. Umożliwia wyjątkowy wgląd w zamknięty świat aktywistów Wikipedii. Profesor Jemielniak jest mocno zaangażowanym Wikipedystą i jednocześnie międzynarodowym naukowcem z dziedziny zarządzania. To podwójne umocowanie pozwala mu na dotarcie do słabo znanych materiałów, które przedstawia w złożonej, pogłębionej analizie. Rezultaty jego badań są przedstawione w niniejszej książce. Otwiera ona oczy czytelnika na gry o władzę i mechanizmy zarządzania stojące za pozornie chaotyczną, anarchistyczną społecznością otwartej współpracy (...). Książka Jemielniaka jest lekturą obowiązkową dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć przyszłość współczesnych organizacji.

prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, członek korespondent PAN, profesor Akademii Leona Koźmińskiego

Recenzenci dr hab. Beata Glinka, prof. UW, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzania prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, członek korespondent PAN, profesor Akademii Leona Koźmińskiego

Tłumaczenie z języka angielskiego: Wojciech Pędzich Redakcja: Anna Goryńska Projekt okładki: Studio KARANDASZ, Beata Kulesza-Damaziak Skład i łamanie: JOLAKS – Jolanta Szaniawska

Copyright © 2013 by Poltext sp. z o.o. Copyright © 2013 by Akademia Leona Koźmińskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci zabronione. Wykonywanie kopii metodą elektroniczną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym, optycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Niniejsza publikacja została elektronicznie zabezpieczona przed nieautoryzowanym kopiowaniem, dystrybucją i użytkowaniem. Usuwanie, omijanie lub zmiana zabezpieczeń stanowi naruszenie prawa.

Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez Akademię Leona Koźmińskiego

Warszawa 2013

Poltext sp. z o.o. 01-694 Warszawa, ul. Oksywska 32 tel.: 22 832-07-07, 22 632-64-20 e-mail: [email protected] internet: www.poltext.pl

ISBN 978-83-7561-289-9

Konwersja do formatu EPUB STUDIO MAGENTA, Nadzieja Michnievič

Podziękowania

Powstanie niniejszej książki byłoby niemożliwe bez pomocy ze strony programu Labor&Worklife Program na Uniwersytecie Harvarda (a zwłaszcza bez pomocy Elaine Bernard, Richarda B. Freemana i Johna Trumpboura), urlopu naukowego od Akademii Leona Koźmińskiego i wsparcia finansowego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Jestem również wdzięczny za komentarze, pomysły i reakcje uczestników seminarium poświęconego otwartej współpracy w Berkman Center, szczególnie pochodzące od Shun-Ling Chen, B. Mako Hilla i Briana Keegana, których uwagi dotyczące pierwszej wersji książki były bardzo cenne. Joseph J. Reagle także skomentował część tego opracowania. Możliwość przedyskutowania projektu z Yochaiem Benklerem i Andreeą Gorbatai była wyjątkowo pouczającym doświadczeniem.

Otrzymałem wiele konstruktywnych uwag od zaprzyjaźnionych naukowców. Jestem szczególnie wdzięczny Małgorzacie Ciesielskiej, Davyddowi J. Greenwoodowi, Piotrowi Koniecznemu, Mathieu O’Neil­owi, Tomaszowi Raburskiemu i Sebastianowi Skolikowi.

Jestem zobowiązany moim współpracownikom w Center of Research on Organizations and Workplaces (CROW): Małgorzacie Adamczyk, Pawłowi Krzyworzece, Dominice Latusek-Jurczak, Karolinie Mikołajewskiej i Marcie Strumińskiej-Kutrze, którzy udzielili mi użytecznych rad po przeczytaniu pierwszej wersji niniejszej publikacji.

Wyjątkowej pomocy udzielili mi również edytorzy projektów Wikimedia, szczególnie Michał Buczyński, Natalia Szafran-Kozakowska, Daniel Malecki, Michał Rosa i Wojciech Pędzich, którzy poświęcili swój czas, pomagając mi ulepszyć treść książki. Nieocenione komentarze Sue Gardner wyprowadziły argumentację książki na prostą ścieżkę, nawet jeśli w pewnych kwestiach nasze opinie były rozbieżne.

Przyjazna atmosfera domowego zacisza, które zapewnił Bruce Petschek, sprawiła, że napisanie tej książki w trakcie urlopu naukowego było prawdziwą przyjemnością.

Wprowadzenie

Dlaczego warto badać społeczności otwartej współpracy?

Trudno znaleźć sferę życia, na którą Internet nie wywarłby wpływu. Rewolucja z nim związana doprowadziła do konieczności zmian w podejściu do strategii biznesowych w wielu firmach, z uwagi na radykalne zmiany w łańcuchu wartości wielu gałęzi przemysłu (Grant, 2010). Internet dokonał przedefiniowania metod porozumiewania się (Cair­ncross, 2001), zmienił w sposób trwały społeczeństwa (Castells, 1996) i spowodował pojawienie się nowych kultur plemiennych (Adams i Smith, 2008), nawet jeśli nie do końca jeszcze wiadomo, czy przełożyło się to na większy zakres wolności jednostki (Lessig, 2004; Morozov, 2012). Prawdopodobnie jeszcze bardziej wyraziste zmiany zaszły w wyniku rewolucji internetowej w dziedzinie przestrzeni pracy i organizacji modeli współpracy.

Wskutek pojawienia się nowych trybów publikowania treści w Internecie, wzrostu kultury remiksowania, polegającej na zbieraniu i mieszaniu cytatów różnych autorów (Lessig, 2008; Hill i Monroy-Hernández, 2013) i koprodukcji konsumenckiej (Potts i in., 2008), wynagradzani profesjonaliści ustępują miejsca profesjonalistom przez nikogo nieopłacanym, fotografowie i dziennikarze tracą nie tylko na rzecz przepastnych komercyjnych archiwów zdjęć, ale też na rzecz „amatorów” (których umiejętności często dorównują „profesjonalistom”) udostępniających swoje dzieła na licencjach pozwalających na dalsze ich rozpowszechnianie (Simmonds, 2010). Dziennikarze konkurują z blogerami i portalami społecznościowymi (Boehlert, 2009). Wiele projektów zrodzonych w nurcie Wolnego i Otwartego Oprogramowania (F/LOSS), takich jak Linux, odnosi znacznie większy sukces rynkowy niż ich komercyjne odpowiedniki (Weber, 2004; Benkler, 2011). Cała filozofia copyleft, rozwinięta w subkulturach hakerów i uczestników ruchu F/LOSS, dokonuje ponownego przedefiniowania granic prawa autorskiego, własności intelektualnej, opłat, uznania autorstwa i produkcji kulturowej w szerokim znaczeniu (Lessig, 2001; Coleman i Hill, 2004; Berry, 2008; Zittrain, 2008). Istnienie wielu, jeśli nie wręcz większości, z tych rewolucyjnych projektów jest możliwe raczej dzięki powstającej koprodukcji ludzi sobie równych i ruchom otwartej organizacji współpracy niż dzięki zdobyczom techniki (Kelty, 2010). Taki model organizacji, wyrastający z projektów o otwartym modelu współpracy, jest skrajnie odmienny od podejścia wykorzystywanego w tradycyjnych organizacjach komercyjnych, zależąc silnie od zarządzania uczestniczącego, demokratycznego podejmowania decyzji i struktur ad hoc (Castells, 1996: 164).

Sytuacja przedstawia się jednak zgoła odmiennie w przypadku Wikipedii. Inaczej, niż ma to miejsce w projektach F/LOSS, lecz podobnie do gier online (jak na przykład The World of Warcraft czy Tibia) czy do agregatorów treści i sieci społecznościowych (typu Pinterest i Facebook) uznanie i „kariera” budowane są głównie wewnątrz społeczności i dla niej samej, nie zaś dla świata zewnętrznego. Napisanie dla Wikipedii wielu artykułów o wyjątkowej jakości rzadko przywoływane jest w CV. Co może jeszcze ważniejsze, artykuły w Wikipedii tworzone są w przeważającej części przez nieekspertów, zaś wielu profesjonalistów edytujących Wikipedię podejmuje tematy znacznie odbiegające od ich zainteresowań zawodowych. Kierujące nimi motywy są w oczywisty sposób odmienne od idei, które przyświecają członkom społeczności F/LOSS (Ciffolilli, 2003b; Yang i Lai, 2010; Sun i in., 2011).

Co ciekawe jednak, mimo że eksperckie społeczności otwartej współpracy, takie jak ruch F/LOSS, stanowiły przedmiot rozlicznych badań (Hippel, 1988; Lakhani i Von Hippel, 2003; Dahlander i in., 2008; Ciesielska, 2010), korzystających zarówno z metod jakościowych, jak i ilościowych, ilościowe badania nieeksperckich społeczności otwartej współpracy, w szczególności prowadzone w formie długofalowych uczestniczących badań etnograficznych, do niedawna były bardzo słabo rozwinięte.

W miarę jednak, jak sposoby działania opracowane w społecznoś­ciach otwartej współpracy przenikają do tradycyjnego świata biznesu i służą za podstawę dla alternatywnych projektów tworzenia zespołów (Bell i Kozlowski, 2002; Gibson i Cohen, 2003; Wakefield i in., 2008), badania nad społecznościami tego typu stają się istotne również z praktycznego punktu widzenia.

Jest to ciekawe, szczególnie w kontekście odwiecznego marzenia, sięgającego jeszcze czasów Platona i związanego z nadchodzącą epoką merytokracji. W epoce społeczeństwa postindustrialnego (Mallet, 1975; Drucker, 1993; Castells, 1996) organizacje przyszłości mają polegać na nowej strukturze zatrudnienia, niezależnej od biurokratycznej hierarchii, jak też być konstruowane na związkach merytokratycznych (Argyris, 1973; Toffler, 1980; Ostroff, 1999). Trudno jest nie zauważyć, że organizacja społeczna Wikipedii, wyjątkowo antyhierarchiczna (Ayers i in., 2008; Bruns, 2008) i w wysokim stopniu uzależniająca pozycję jednostki w społeczności od oceny jej wkładu, silnie przypomina powyższe założenia teoretyczne.

Potrzeba przeprowadzenia badania od wewnątrz społeczności jest szczególnie wysoka z uwagi na istnienie wielu błędnych przekonań i niedomówień dotyczących działania Wikipedii. Prawie każdy zna Wikipedię i jej zawartość, lecz niewielu ludzi spoza społeczności wikipedystów rozumie mechanizmy społeczne napędzające tworzenie haseł, rozwijanie wpisów i kontrolę jakości. Konsekwencją tego są głosy krytyki pod adresem Wikipedii, wychodzące z chybionych założeń, pomijające jednak faktyczne słabości projektu. Z mnogości tych założeń warto wspomnieć choćby kilka, akcentując ich różnorodność.

Świadomość zbiorowa, głąby, przegrani i inne błędne założenia

Mówi się, że współczesny Internet, a zwłaszcza Wikipedia, wspiera działalność amatorów i przeciętniaków – że „mentalność zbiorowego myślenia” i „cyfrowy maoizm”, właściwe dla Wikipedii, faktycznie tłumią ludzką inteligencję i rozmywają osądy i preferencje jednostki do nieakceptowalnych poziomów (Lanier, 2006). Andrew Keen, autor książki o złowrogim tytule The Cult of the Amateur: How today’s Internet is killing our culture (pol. Kult amatora: jak dzisiejszy Internet zabija kulturę) (2007) posuwa się do stwierdzenia, że nikt przy zdrowych zmysłach nie oddałby swojej pracy za darmo i anonimowo i że „tylko głąby by tak postąpiły. Albo przegrani.” (cytowany w: Parvaz, 2011). Jako jeden z rzeczonych „głąbów” lub przegranych (albo jeden i drugi) zdecydowanie nie jestem obiektywny, lecz trudno jest nie wytknąć temu stwierdzeniu, że jest ono zakorzenione w tradycyjnym pojmowaniu profesjonalizmu jako atrybutu formalnych stanowisk, nie zaś jako faktycznego poziomu wiedzy i oceny skutków działań jednostki (które, jak już wspomniano, w przypadku Wikipedii równają się na polu standardów konkurencji komercyjnej z innymi graczami). Jednym z atrybutów merytokracji postindustrialnej jest właśnie przeciwstawianie faktycznej wiedzy zdobytym tytułom. Wikipedia jedynie umożliwia obniżenie wielkości minimalnego wkładu uczestnika do poziomu, na którym ludzie chętnie oddają swoją pracę za darmo, działając bez znaczącego wysiłku, za to ze znaczącym zyskiem dla ogółu społeczeństwa. Pogarda Keena dla takiego modelu działania wskazuje, że nadal chce on wierzyć w tradycyjny, neoliberalny paradygmat ekonomiczny, mówiący, że ludźmi najczęściej kierują pobudki egoistyczne, co wyklucza możliwość racjonalnego wkładu w produkcję dóbr wspólnych, nawet jeśli społeczności otwartej współpracy coraz silniej pokazują, że mrzonka ta staje się przestarzała (Ostrom, 2000; Benkler, 2011). Nie dostrzega on również wyzwalającego aspektu nowych trybów tworzenia wiedzy czy rychłego odejścia modeli tradycyjnych (Scott i in., 1994); Wikipedię można postrzegać jako projekt zawierający w sobie założenia kapitalistycznego modelu produkcji i awangardę nadchodzącego podejścia informacyjno-społecznego (Barbrook, 2000; Hardt i Negri, 2001; O’Neil, 2011a; Firer-Blaess i Fuchs, 2013). Keen wydaje się również ignorować kontekst, w którym „mądrość tłumu” jest szczególnie skuteczna (Surowiecki, 2004), wierząc nadal w skuteczność taylorowskiego podziału na tych, którzy myślą i rozkazują oraz pracowników fizycznych, biernie przyjmujących ochłapy wiedzy rozdawane przez pierwszą grupę (Blackler, 1995).

Krytyka Wikipedii ze strony Laniera i Keena oparta jest dodatkowo na założeniu, że wieloosobowe autorstwo jej haseł rozcieńcza intelekt i indywidualność, a także redukuje grono edytorów do poziomu względnie inteligentnej tłuszczy, złożonej z anonimowych, chaotycznych i przypadkowych przechodniów. Argument ten w teorii wydaje się solidnie ugruntowany, lecz w praktyce nie sprawdza się (Tumlin i in., 2007). W szczególności nie jest on prawdziwy dla Wikipedii, która w takim samym stopniu polega na pracy okazjonalnych autorów, z których każdy dokonuje pojedynczych edycji, co na członkach stabilnej społeczności o wysokiej aktywności. Jak zauważył Yochai Benkler (2006a), „Wikipedia w ujęciu ogólnym nie jest pozbawiona twarzy. Jej uczestnicy utrzymują najczęściej spójne wizerunki (nawet jeśli nie występują pod prawdziwymi nazwiskami) i opatrują encyklopedyczne definicje otoczką społecznoś­ciową.”

Wielu naukowców sprzeciwia się Wikipedii jako takiej, gdyż rzuca ona wyzwanie tradycyjnemu, społecznemu modelowi tworzenia i rozpowszechniania wiedzy, w którym uprawnieni naukowcy odgrywają rolę strażników i promotorów wiedzy (Eijkman, 2010).

Czy oznacza to, że Wikipedia, jako społeczność, jest niebiańską Utopią? Nie. Nie jest jej nawet bliska. Ma za to wiele problemów i słabości, które jednak da się zanalizować tylko po dogłębnym poznaniu projektu od środka. Jako etnograf organizacji jestem zarówno zafascynowany modelem, kulturą i trybem działania Wikipedii, jakże odmiennymi od tradycyjnych modeli organizacyjnych, jak i świadomy wielu słabości i zagrożeń stojących przed Wikipedią. W ciągu kilku lat spędzonych wewnątrz społeczności Wikipedii zbierałem wiedzę o obowiązujących w niej rytuałach i organizacji społecznej, zwykle niedostępną dla ludzi z zewnątrz. Wierzę, że rozumiem wiele słabości projektu, lecz pojmuję też, dlaczego model ten nadal funkcjonuje, dając twarde dowody swojego istnienia – czyli udostępniając za darmo wiedzę ludziom, którzy w innych okolicznościach by jej nie posiedli.

Zawartość książki

W niniejszej książce przedstawiam Wikipedię jako nieekspercką organizację otwartej współpracy, badając ją od wewnątrz. W ujęciu ogólnym staram się rozwiązać zagadkę tego, dlaczego sposób organizacji Wikipedii jako nowy pomysł na zorganizowanie pracy w ogóle funkcjonuje – według wszelkich przesłanek nie powinien on bowiem działać. Nadal niewiele wiadomo o władzy i zarządzaniu nieeksperckimi społecznościami otwartej współpracy, zaś niniejsza pozycja próbuje częściowo tę lukę wypełnić.

W ujęciu bardziej szczegółowym koncentruję się na tych kwestiach, które są typowo niedostępne dla osób postronnych, stanowiąc jednak integralną część kultury organizacyjnej Wikipedii:

Analiza powyższych kwestii prowadzi do wniosków na temat tego, jak chaotyczna logika działania Wikipedii sprawia, że projekt jest zarówno skuteczny, jak i atrakcyjny dla jego uczestników, a także względnie ustrukturalizowany i uporządkowany. Przedstawiam też wiele słabości Wikipedii pojawiających się w wyniku wzrostu projektu i coraz większej komplikacji jego mechanizmów, jak też skuteczne i unikatowe sposoby rozwiązywania problemów zarządzania skomplikowanymi organizacjami. Kładę nacisk na implikacje, które powstają dla sposobów, na które Wikipedia uwierzytelnia się w oczach społeczności i reszty świata.

Komentuję potencjał przeniesienia modelu działania Wikipedii na grunt komercyjny, a także to, dlaczego pozornie podobne do niej projekty nie działają, jak ma to miejsce w przypadku Citizendium, założonego przez jednego ze współtwórców Wikipedii i w założeniu mającego unikać zagrożeń typowych dla kompletnie otwartej encyklopedii.

Książka ma następującą strukturę:

Pozycję otwiera skrócona historia Wikipedii, a także opis życia jej społeczności, głównych zasad projektu, statusu oraz sposobów autoprezentacji edytorów. Informacje te są istotne dla kolejnych rozdziałów, lecz mają charakter czysto opisowy, a nie analityczny, i stanowią podstawę późniejszych interpretacji. Powinny one być oczywiste dla czytelników obeznanych ze społecznością Wikipedii.

Dalszą część stanowią kwestie już wspomnianej „kariery” i hierarchii wewnątrz Wikipedii. Podejmuję analizę funkcjonujących wśród wikipedystów ról oraz przyczyn nagłego spadku zakończonych powodzeniem wniosków o nadanie uprawnień administratora na angielskiej Wikipedii, jak też obsesji licznika edycji, wyraźnie widocznej w dużej części społeczności. Pokazuję, jak to zjawisko zniechęca do uczestnictwa w projekcie redaktorów tekstów o wysokiej jakości, promując za to półautomatyczne edycje o mniejszej wadze merytorycznej, w swoistej wersji wirtualnego tayloryzmu. Opisuję napięcia związane z wyłanianiem użytkowników do funkcji społecznościowych, a także postrzeganie nierówności i wizje „kliki” głoszone przez niektórych członków społeczności – cechy te są charakterystyczne dla egalitarnych systemów władzy. Pytanie, na które staram się odpowiedzieć w tym rozdziale, brzmi: dlaczego społeczność o tak egalitarnej retoryce, zorganizowana na bazie dobrowolnego uczestnictwa bez motywacji pieniężnej, charakteryzuje się tak wielkimi napięciami w dziedzinie władzy i hierarchii?

W kolejnym rozdziale opisuję typowe metody rozwiązywania konfliktów w Wikipedii. Pokazuję, jak łatwo odrzucane są edycje dokonywane w złej wierze. Opisuję oficjalnie wyrażone przez Wikipedię dążenie do osiągnięcia konsensusu, typowe dla niektórych organizacji partycypacyjnych, przeciwstawiając je działaniom podejmowanym w przypadku faktycznego konfliktu na przykładzie prawdopodobnie największej tzw. wojny edycyjnej w dziejach Wikipedii (wytoczonej na angielskiej Wikipedii o to, czy opis jednego z polskich miast powinien znajdować się w haśle zatytułowanym „Gdańsk”, czy „Danzig”). W toku analizy owego konfliktu pokazuję, że w określonych warunkach metody rozwiązywania konfliktów w Wikipedii nie sprawdzają się, zaś stabilne rezultaty da się osiągnąć tylko po odrzuceniu dążeń do uzyskania konsensusu. Przedstawiam też typowe trajektorie wikipedycznych konfliktów. Wniosek z tego rozdziału jest taki, że większość procesu rozwijania Wikipedii opiera się w większym stopniu na konfliktach niż na ogólnie rozumianej współpracy; rozdział sugeruje też, że wiele wysiłków „współpracy” napędzanych jest raczej różnicą zdań, poprawiającą efektywność działań. Głównym pytaniem stawianym w tym rozdziale jest to, jak w społeczności pozornie tak bardzo dążącejdo współpracy postępuje się z konfliktami i wykorzystuje się je.

W kolejnym rozdziale koncentruję się na kwestiach kontroli i proceduralizacji. Staram się w nim wyjaśnić, dlaczego społeczność tak przeciwstawna strukturom i deklarująca niechęć do formalnej regulacji życia, wyrażająca aprobatę dla półanarchistycznego podejmowania decyzji w trybiead hoc, jest taksztywna w kwestii bezpośredniej kontroli zachowań jej członków. Wykazuję w nim też, że społeczność Wikipedii wyjątkowo silnie polega na kontroli ze strony współredaktorów. Wszystkie zachowania w Wikipedii są monitorowane, zapisywane i śledzone. Uczestnictwo poszczególnych osób jest ściśle kontrolowane za pomocą wielu procedur, których liczba jest o wiele wyższa niż w wielu tradycyjnych organizacjach o charakterze biurokratycznym. Pokazuję, że rosnące portfolio zasad spełnia funkcję umocnienia władzy użytkowników o długim stażu nad osobami nowymi, lecz również odstrasza zaawansowanych edytorów.

Ścisła kontrola biurokratyczna przeciwstawiona jest w kolejnym rozdziale skrajnie otwartemu podejściu do weryfikacji referencji przez wikipedystów. Opisuję zjawisko występowania w Wikipedii niskiego poziomu wzajemnego zaufania, w środowisku, w którym ochrona wirtualnego wizerunku i prywatność to dwie najściślej chronione świętości. Przez analizę przypadku poważnego kryzysu zaufania w Wikipedii pokazuję, że kontrola referencji może osłabić jedną z cech przyciągających ludzi do projektu (którą jest możliwość stworzenia wizerunku osoby mającej szeroką wiedzę). Skutkiem tego, funkcję kontroli referencji, jak też zaufania międzyludzkiego, przejmuje zaufanie procedurom. W rozdziale tym opisuję, dlaczego społeczność tak silnie skoncentrowana na tworzeniu wiedzy o wysokiej jakości odrzuca rzeczywiste referencje i tożsamości.

Kwestia zaufania otwiera rozważania w kolejnym rozdziale, dotyczącym autorytetów i przywództwa w ruchu Wikimedia. Dokonuję analizy rozwoju roli Jimmy’ego „Jimbo” Walesa. Pokazuję, że autorytety w Wikipedii nie otrzymują taryfy ulgowej. Opisuję ewolucję przywództwa Walesa, zarówno w wyniku jego świadomego odejścia, jak i wskutek jego nieporadności przywódczej w dwóch przypadkach. Pokazuję, że wybrany przez Walesa i deklarowany przezeń model przywództwa jest sprzeczny z podejmowanymi przez niego działaniami. Z rozwoju pomniejszego buntu społeczności przeciwko swemu przywódcy wysnuwam szersze wnioski na temat przywództwa w organizacjach otwartej współpracy. W rozdziale stawiam pytanie o to, jakie rodzaje przywództwa, w jakich warunkach, stosują te społeczności.

W końcowym rozdziale koncentruję się na kwestiach zarządzania, lecz tym razem na poziomie całego ruchu Wikimedia. Opisuję głównych interesariuszy (Wikimedia Foundation i jej Rada Powiernicza, lokalni partnerzy fundacji oraz Wikimedia Chapter Association, zrzeszenie owych partnerów lokalnych, jak też same społeczności edytorów) oraz związki między nimi, w tym przeszłe i aktualne napięcia. Przez analizę walki o władzę i rywalizacji o zasoby rozważam możliwość oderwania się grupy edytorów od ogółu ruchu Wikimedia, lecz uznaję taki scenariusz za mało prawdopodobny z uwagi na elastyczne działania Wikimedia Foundation, jak też sprawowaną przez fundację kontrolę nad zasobami. Rozdział zamykają ogólniejsze obserwacje na temat zarządzania w ruchu Wikimedia i wnioski przydatne w badaniach społeczności wirtualnych. Staram się odkryć, jak ruch ochotników radzi sobie z postępującą profesjonalizacją i rywalizacją o zasoby, a także jakie procedury zarządzania zapewniają mu względną stabilność.

Końcowe uwagi zbierają obserwacje poczynione we wszystkich rozdziałach, służą za miejsce ogólnego omówienia kierunku rozwoju ruchu Wikimedia oraz wpływu Wikipedii i jej projektów siostrzanych na świat. Pokazuję, że Wikipedia jest zaledwie jednym z wielu przejawów rewolucji w tworzeniu wiedzy. Opisuję, jak konflikt, zaufanie i przywództwo w społecznościach o otwartym uczestnictwie mogą wpłynąć na postrzeganie organizacji pracy ludzi. Wyciągam wnioski dla teorii zarządzania uczestniczącego, wykazując wady i zalety trybu działania w pełni opartego na współpracy, jak też wyzwania związane ze wzrostem organizacji, która przedstawia samą siebie jako kompletnie odmienną od modeli spotykanych dotychczas (lecz którą dotykają te same problemy skali, zarządzania, uruchamiania projektów itd.)

Pierwszy dodatek zawiera wykorzystane w projekcie badawczym metody badań i inne rozważania metodologiczne. Dla osób niezaznajomionych z badaniami etnograficznymi i kwestiami związanymi z badaniami jakościowymi, może stać się użytecznym opisem tego, jakie wybory metodologiczne należy podjąć w trakcie jakościowych badań podłużnych, szczególnie w środowisku etnografii wirtualnej. Dla innych czytelników rozważania te mogłyby okazać się zbyt teoretyczne, szczególnie gdyby umieszczone zostały na początku.

Drugi dodatek przywołuje pięć filarów Wikipedii i pięć odpowiadających im zasad. Mimo że jest to jedynie wycinek obowiązujących w Wikipedii reguł, dla czytelników, którym nieznane są realia projektu, mogą one się okazać przydatne i dać obraz tego, jak zorganizowana jest praca w Wikipedii. Przywołane w dodatku zasady wspominane są również w kilku miejscach w niniejszej książce.

Dziewiętnastowieczny poeta John Godfrey Saxe jest autorem cytatu często przypisywanego Bismarckowi: „prawa, podobnie do kiełbasek, przestają wzbudzać szacunek w miarę, jak dowiadujemy się, jak powstają” (Shapiro, 2008). W książce zamierzam przedstawić działanie wielu aspektów Wikipedii, dzięki czemu czytelnicy nieznający jej społeczności mają szansę na zmianę swojego postrzegania tego projektu.

Wikipedia w telegraficznym skrócie: liczby, zasady, edytorzy

Niniejszy rozdział ma spełniać funkcję wprowadzenia w świat Wikipedii i jej społeczności i być przydatny dla tych, którzy z owym światem nie są zaznajomieni. Opisuje okoliczności powstania Wikipedii, jej rozwój i podstawowe statystyki oraz interesujące liczby. Zawiera również opis najważniejszych zasad rządzących projektem i obowiązujących w nim norm zachowania, z uwagi na to, że wpływają one w znacznym stopniu na organizację społeczności Wikipedii. Ostatnia część rozdziału poświęcona jest nieformalnemu przedstawianiu samego siebie przez wikipedystów i opisowi sposobów tworzenia własnego wizerunku na stronach użytkownika oraz przez konkretne działania.

Czytelnicy znający rzeczywistość i zwyczaje Wikipedii mogą niniejszy rozdział pominąć, gdyż ma on charakter opisowy, nie analityczny.

Idea WikiWikiWeb była atrakcyjnym wyborem dla wielu przedsiębiorców i wykorzystywano ją do komunikacji, wspólnego rozwijania pomysłów, budowania dokumentacji, w Intranecie, i do dziś stanowi istotny element wielu projektów związanych z zarządzaniem wiedzą (Grudzewski i Hejduk, 2001; Grudzewski i Hejduk, 2004; Nogalski i Kowalczyk, 2008). Jej popularność jeszcze wzrastała, kiedy Jimmy „Jimbo” Wales, ówczesny dyrektor zarządzający firmy Bomis Inc., uruchomił w roku 2000 projekt encyklopedii internetowej o nazwie Nupedia.

Nupedia miała być encyklopedią internetową o bezpłatnie dostępnej zawartości, pisaną przez ekspertów. Chcąc dorównać standardom reprezentowanym przez tradycyjne encyklopedie, twórcy Nupedii zawarli w swoim projekcie ideę recenzji naukowej zamiast mechanizmów wiki. Cały serwis oparty był na założeniu, że jego zawartość miała być tworzona przez naukowców za darmo, w ramach pracy pro publico bono.

Pomysł okazał się prawie natychmiastowym sukcesem. W pierwszym roku działania w Wikipedii stworzono około 20 tysięcy wpisów, w drugim – już 100 tysięcy. W tym czasie Nupiedia albo miała problem z dotarciem do środowisk akademickich, albo środowiska te nie przejmowały się misją, którą miał do wypełnienia serwis. We wrześniu 2003 roku Nupedia została zamknięta, szczycąc się posiadaniem 24 ukończonych artykułów, a 74 w różnych stadiach rozwoju. W tym samym czasie Wikipedia zdołała zgromadzić ponad 150 tysięcy haseł.

Niedługo potem pojawiły się inne wersje językowe Wikipedii. Pierwsza była wersja niemiecka, uruchomiona jako poddomena serwisu Wikipedia.com już 16 marca 2001 roku. Statystyki największych edycji językowych Wikipedii w styczniu 2013 przedstawia tabela 1.

Łączna liczba artykułów we wszystkich wersjach językowych (których jest ponad 270) Wikipedii przekracza 20 milionów. Jak widać, projekt anglojęzyczny jest niekwestionowanym liderem rankingu. Miejsca od 2 do 10 są jednak rozproszone we względnie niewielkim stopniu (poza tą tabelą spadek jest znaczny, gdyż szwedzka Wikipedia, jedenasta w rankingu liczby haseł, ma 564 tysiące haseł).

Patrząc na liczbę artykułów per capita i zliczając ją w odniesieniu do osób władających danym językiem jako ojczystym, widzimy, że wśród dziesięciu największych edycji językowych zdecydowanie przoduje Wikipedia w języku holenderskim, zaś tuż za nią plasuje się edycja polskojęzyczna. Pierwowzór anglojęzyczny wydaje się projektem średnio pokrywającym swoim zasięgiem rodowitych użytkowników języka (szósta lokata), co jest jeszcze bardziej zaskakujące, biorąc pod uwagę, że język angielski jest najpopularniejszym językiem obcym na świecie, współczesnym lingua franca. Ani język polski, ani holenderski nie są popularne jako języki obce.

jednoznacznie spowalnia (Suh i in., 2009), zaś niektórzy uważają, że obraz ten jest typowy dla cyklu życia technologii (Lam i Riedl, 2011), co, zważając na fakt dojrzewania projektu, nie powinno być zaskakujące.

Co również ciekawe, kryteria encyklopedyczności wpisów różnią się w zależności od wersji językowej Wikipedii. W badaniu 25 języków Wikipedii wspólny dla wszystkich był tylko jeden procent artykułów, zaś nawet 74% spotkać można było tylko w jednym języku (Hecht i Gergle, 2010). W poszczególnych projektach da się jednak zauważyć racjonalną i merytokratyczną ścieżkę rozwoju, gdyż różnice między artykułami średnimi i dobrymi lub medalowymi (uznanymi za przykładne hasła Wikipedii) są większe niż wtedy, gdy pod uwagę weźmie się różnice między językami (Hammwöhner, 2007), zaś Wikipedie w poszczególnych językach po osiągnięciu fazy względnej dojrzałości rozwijają się wzdłuż podobnych ścieżek (Zlatić i in., 2006).

Mimo wyjątkowo dynamicznego wzrostu i niedającej się zakwestionować dojrzałości, rozwój angielskiej Wikipedii nie wydaje się spowalniać. Interesującą miarą stabilności Wikipedii jest liczba tygodni, w których dokonywane są kolejne dziesięciomilionowe edycje (miara ta jest wyjątkowo użyteczna, gdyż nie zależy ona od liczby edytujących osób). Na początku, tj. w roku 2005, między dziesięciomilionową a dwudziestomilionową edycją upłynęło 211 tygodni, zaś kolejne 10 milionów pojawiło się po 17 tygodniach. Tempo wzrostu ustabilizowało się niedługo potem na poziomie około 7 tygodni i utrzymuje się na względnie niezmiennym poziomie (w roku 2007 wzrost przyspieszył nieco, do wartości niecałych 6 tygodni, od 2011 wynosi 8 tygodni, lecz i tak jest niezwykle spójny). Jest całkiem możliwe, że edytowanie Wikipedii stało się częścią codziennych zajęć dla wielu jej regularnych edytorów. Dodatkowo w Wikipedii może dochodzić do wzrostu ogólnej liczby działań administracyjnych i edycji koordynacyjnych (Kittur i Kraut, 2008). Jeśli nawet wziąć pod uwagę liczbę nowych edytorów, liczbę osób opuszczających Wikipedię i wariacje ogólnej aktywności edycyjnej, stabilność danych statystycznych jest i tak zaskakująca (rysunek).

Podobnie wzrasta liczba unikalnych odwiedzin – z 242 milionów w styczniu 2008 do 469 milionów w czerwcu 2012 roku.

Możliwym efektem ubocznym nierówności płciowej jest to, że w Wikipedii brakuje znacznie więcej biografii kobiet niż mężczyzn, gdy porówna się ją z Britanniką, nawet jeśli hasła w Wikipedii obejmują szerszy zakres tematów i są bogatsze w treści (Reagle i Rhue, 2011). Dodatkowo, artykuły poruszające tematy nierówności płciowych i feminizmu mają większe szanse bycia usuniętymi (Carstensen, 2009). Należy jednak zauważyć, że między poszczególnymi wersjami językowymi istnieją znaczne różnice w postrzeganiu określonych osób jako encyklopedyczne lub nie (Callahan i Herring, 2011).

Kolejny ciekawy wniosek Editor Survey Report dotyczy tego, że nawet 61% edytujących ma wykształcenie wyższe, z czego 8% legitymuje się stopniem doktora, 18% – tytułem magistra, zaś 35% licencjata, więc również stereotyp wikipedysty jako nieprzystosowanego do życia „nerda”-licealisty jest zdecydowanie nieprawdziwy. Tylko 36% edytorów ma umiejętność programowania, więc częściowo zaprzecza to kolejnemu stereotypowi wikipedysty-geeka. Co również ciekawe, wikipedyści są niekoniecznie młodzieńcami (średnia wieku to 32 lata), a tylko 27% z nich ma nie więcej niż 21 lat. Należy zwrócić uwagę, że wyniki te znacznie odbiegają od innego badania, w którym do wieku poniżej 21 lat przyznało się 49% respondentów (Glott i in., 2010). Większość ilościowych badań Wikipedii musi poczynić jednak pewne założenia,

poddając się subiektywizmom wynikającym z przyjętej metodologii, gdyż reprezentatywny dobór badanej grupy jest nie lada wyzwaniem.

Motywacje do uczestniczenia w rozwijaniu Wikipedii są różnorodne, zaś ich interpretacja jest także w dużym stopniu zależna od przyjętego przez naukowca paradygmatu i reprezentowanej przezeń dziedziny wiedzy. Część badań wykazuje, że dominującą motywacją jest możliwość zdobycia zaufania społeczności (Forte i Bruckman, 2005), która jest szczególnie atrakcyjna po zestawieniu ze względnie niskim kosztem transakcyjnym wejścia do grupy edytorów i uczestnictwa w jej pracach (Ciffolilli, 2003). Inne motywatory to samospełnienie, czerpanie przyjemności z podejmowanych działań, dążenie do poszerzania wiedzy i dzielenia się nią, nawet jeśli robi się to tylko celem podniesienia własnego ego (Rafaeli i Ariel, 2008), utrzymanie pozytywnego obrazu samego siebie czy pasja przyczyniania się do dobrobytu ogółu oraz altruizm (Ciffolilli, 2003; Baytiyeh i Pfaffman, 2010; Yang i Lai, 2010), jak też poczucie spełnienia (Kuznetsov, 2006) – cechy, które są dość typowe w środowiskach dzielenia się wiedzą w Internecie (Lee i Jang, 2010). Jak pokazują badania innych społeczności wirtualnych, wielu użytkowników decyduje się na wzięcie udziału w tego typu przedsięwzięciach z uwagi na atrakcyjne możliwości budowania statusu społecznego w grupie (Lampel i Bhalla, 2007) lub ze względu na docelowe rozwinięte poczucie przynależności do takiej grupy (Lampe i in., 2010). Inne motywatory mogą mieć również charakter ideologiczny (tj. silne przeświadczenie o tym, że „wiedza powinna być wolna”), czy być napędzane wyznawanymi wartościami (Nov, 2007; Coleman, 2013). Co więcej, zagorzali wikipedyści od pierwszych edycji wyróżniają się swoim stylem uczestnictwa w projekcie i już jako początkujący edytorzy wykazują zróżnicowane wzorce edytowania (Panciera i in., 2009). Może to oznaczać występowanie silnej autoselekcji w wyborze bycia wikipedystą. Jak pokazują wyniki innych jeszcze badań, nowi edytorzy postrzegają czasami wikipedystów jako ludzi innej kategorii, co zdecydowanie wpływa na zatrzymywanie nowo przybyłych w gronie edytorów (Antin, 2011). Wikipedyści z długą historią uczestnictwa w projekcie w sposób oczywisty przyjmują funkcję strażników projektu przed działaniami nowych osób, szczególnie w odniesieniu do artykułów opisujących bieżące wydarzenia (Keegan i Gergle, 2010).

Warto tu nadmienić, że wyjątkowo wysoka retencja edytorów, odmiennie do tego, co głosi popularne przeświadczenie, niekoniecznie niesie ze sobą wyłącznie pozytywne skutki. Jak pokazują badania, pewien poziom rotacji w grupie aktywnych użytkowników Wikipedii pozytywnie wpływa na wynik wspólnego generowania wiedzy (Ransbotham i Kane, 2011).

Podstawowe zasady i normy zachowania

Zarówno angielska Wikipedia, jak i w mniejszym stopniu jej polska „siostra”, zawierają znaczną liczbę zasad, norm, zaleceń i wytycznych. Co nie jest typowe dla wielu innych społeczności wirtualnych, zarządzanych decyzjami kilku przywódców (Lessig, 1999; Butler i in., 2007), ustanawiane są one demokratycznie przez samą społeczność. Takie podejście w zestawieniu z dużą liczbą zasad, statutów, przemyśleń i spotkań jest charakterystyczne dla społeczności opartych na zarządzaniu partycypacyjnym (Whyte i Whyte, 1991; Cheney, 2002; Nogalski i in., 2007). Kwestia formalizacji, a także pojawiania się instytucjonalnych struktur przymusu, stanowi dla niniejszej publikacji ideę centralną. Ponadto w jednym z dodatków do książki cytowanych jest „pięć filarów” Wikipedii, a także pięć odpowiadających im zasad (są one zaczerpnięte z polskiej Wikipedii i dają czytelnikowi obraz tego, jakim językiem pisane są zasady projektu i jakie normy opisują). W tym rozdziale przedstawię pokrótce wyłącznie główne zasady, zalecenia i normy definiujące codzienną pracę nad wpisami w większości projektów Wikimedia, które powinny być dobrze znane wszystkim wikipedystom, nawet jeśli są oni początkującymi redaktorami projektu.

Wybranie rozwiązania konfliktu w drodze głosowania, zamiast dokładnego rozważenia dostępnych opcji, rozłożenia argumentów na czynniki pierwsze i końcowej syntezy postawy każdej ze stron, utrudnia rozwiązanie konfliktu metodami Wikipedii. Konsensus stanowi siłę, a nie słabość, jest też jedną z najważniejszych rzeczy, które czynią Wikipedię wyjątkową. Rozpisanie głosowania jest często o wiele łatwiejsze niż udzielenie sobie nawzajem pomocy w wypracowaniu obustronnie akceptowalnego stanowiska, lecz prawie nigdy nie jest to rozwiązanie lepsze.

Głosowania promują sytuacje, w których społeczność jest podzielona, poprzez unikanie dyskusji; uczestnicy głosowania nie wchodzą w interakcję z innymi, lecz po prostu obierają jeden obóz, do którego dołączają. Ustanowienie konsensusu wymusza wyrażenie opinii w sposób odmienny od zero-jedynkowego wyboru, jak też rozszerzenie argumentacji poza same opcje wyboru, odniesienie do punktów wymienionych przez innych, do momentu, w którym wszyscy zgodzą się na satysfakcjonujące rozwiązanie. Nikt nie może odnieść się do zastrzeżeń, które nie zostały postawione, do argumentów, których nie zwerbalizowano.

Tak, wypracowanie konsensusu jest o wiele trudniejsze niż przeprowadzenie głosowania. Ale tak jest ze wszystkim, co warte jest wysiłku.

Praktyczne zastosowanie zasad poszukiwania konsensusu i rozwiązywania konfliktów jest tematem zgłębionym w rozdziale Dlaczegomusimy umierać za Gdańsk? Inne normy zachowania można podzielić na dwie subkategorie: normy związane z merytorycznym opracowywaniem treści Wikipedii i normy zachowania redaktorów.

Jedna z najważniejszych zasad normujących zachowanie edytorów głosi, że należy zakładać dobrą wolę ([[en:Wikipedia:Assume good faith]], [[WP:ZDW]]): od wszystkich wymaga się, by nie zakładali złych intencji pozostałych edytorów, jak też, by reagowali tak, jakby wszyscy inni działali w dobrej wierze, nawet gdyby na pierwszy rzut oka wyglądało to odwrotnie. Zasada ta jest, z oczywistych względów, postrzegana dość elastycznie, zaś jej rzadkie łamanie nie pociąga za sobą konsekwencji. Ważne jest jednak, by nie przypisywać innym złych intencji, nawet w odniesieniu do użytkowników o mrocznej przeszłości edycyjnej. Zasada ta jest niejako powiązana z oczekiwaniem, by nie gryźć nowicjuszy ([[en:Wikipedia:Please do not bite the newcomers]], [[WP:NGN]]). Nowi użytkownicy często popełniają głupie błędy, bądź nie potrafią pisać artykułów zgodnie z przyjętymi standardami, gdyż nie są nawet świadomi istnienia jakichkolwiek standardów. Często też bezwiednie łamią inne zasady projektu. Reguła ta podkreśla, że wrogie nastawienie do nowo przybyłych edytorów jest szczególnie niezdrowe dla projektu.

To właśnie nowicjusze są szczególnie podatni na edytowanie w obliczu konfliktu interesów ([[en:WP:COI]], [[WP:KI]]). Odradza się edytowanie artykułów, w których zachowanie neutralności może edytorowi przyjść z trudem. Szczególnie ostrożnie należy pochodzić do autobiografii. Opisywanie organizacji lub zjawisk, z którymi piszący jest szczególnie związany również nie jest zalecane, zaś od edytorów oczekuje się ujawnienia potencjalnych zagadnień, w których może dojść do konfliktu interesów. Administratorom odradza się wykorzystywanie przekazanych im narzędzi w sytuacjach, w których występują jako zwykli edytorzy – na przykład zablokowanie użytkownika, z którym weszło się w spór może być podstawą do działań dyscyplinarnych wobec nakładającego blokadę administratora, chyba że spór wynika z prób tłumaczenia błędnych działań problematycznemu użytkownikowi. Jeszcze dwie zasady mówią o tym, że wszystkie reguły pisane są po to, by ułatwić rozwijanie Wikipedii, nie zaś dla samego ich istnienia. Jedna zabrania przeszkadzania w pracy Wikipedii po to, by coś udowodnić ([[en:WP:POINT]], [[WP:POINT]]), co w praktyce oznacza, że użytkownicy nie powinni podejmować prób zdyskredytowania zasad przez poszukiwanie niekonsekwencji w ich zastosowaniu lub przez próby egzekwowania reguł w absurdalny lub niezwykły sposób. Druga zabrania pogrywania z systemem ([[en:WP:GAME]]), czyli w sposób przemyślany wykorzystywania zasad Wikipedii w złej woli, wyszukiwania „haczyków”, obejść, możliwości nieetycznego postępowania z drobnostkami, czy blokowania konsensusu przez wycofywanie niewielkich zmian, zamiast dokonania poprawek samodzielnie.

Istnieje wiele norm edytowania, związanych z merytoryczną stroną pracy w Wikipedii, które w wielu przypadkach są szczegółowe, lecz niezwiązane z organizacją pracy i współpracy, co stanowi obszar zainteresowania niniejszej książki. Warto tu jednak wspomnieć o konieczności edytowania z poszanowaniem neutralnego punktu widzenia ([[en:WP:NPOV]], [[WP:NPOV]]). Choć założenie to brzmi jak pozytywistyczny idealizm, w praktyce sprowadza się do sytuacji, w której artykuły nie mogą być stronnicze, za to muszą dokładnie przedstawiać wszystkie opisane w wiarygodnych źródłach aspekty zagadnienia, proporcjonalnie do ich istotności. Nawet jeśli praktyczne zastosowanie tej zasady nie jest zawsze bliskie ideałowi (Oboler i in., 2010), stanowi ona jedną z najściślej przestrzeganych reguł rozwijania haseł i jedną z trzech rdzennych zasad Wikipedii. Dwie pozostałe, ściśle ze sobą powiązane, to zasada weryfikowalności ([[en:WP:Verifiability]], [[WP:WER]]) i zakazuprzedstawiania twórczości własnej ([[en:WP:NOR]], [[WP:OR]]).

Wymóg weryfikowalności oznacza, że wszelkie informacje które można zakwestionować, należy poprzeć wiarygodnymi źródłami. Jeśli brakuje takich źródeł, oczekuje się, że użytkownicy przede wszystkim odszukają potrzebne materiały referencyjne. Mogą również oznaczyć część tekstu znacznikiem „potrzebne źródło”, sygnalizując innym edytorom i czytelników, że dana informacja nie ma oparcia w materiałach zewnętrznych.

Zasada nieprzedstawianiatwórczości własnej zabrania publikowania informacji bez odnoszenia ich do zewnętrznych publikacji, gdyż Wikipedia nie ma służyć jako pierwotne źródło wiedzy. Jest to szczególnie widoczne w hasłach opisujących niedawne wydarzenia, kiedy to źródeł informacji jest niewiele, a podawane dane szybko się zmieniają, zaś użytkownicy często starają się zawierać w hasłach informacje, które nie są uźródłowione (Keegan i in., 2011). W takiej sytuacji utrzymanie wysokiej dokładności informacji zawartych w artykule wymaga dobrej koordynacji działań (Keegan i in., 2012).

Zakres, w którym uźródławianie informacji jest wymagane, zależy oczywiście od sytuacji. Tematy naukowe należy opierać na publikacjach naukowych, zaś wiadomości ze świata popkultury można opatrywać przypisami z prasy, czasami nawet z tabloidów. Zasada ta jest również odmiennie interpretowana w zależności od projektu. Czasami nawet proste wyliczenia oparte na danych źródłowych, jak np. podzielenie PKB przez liczbę mieszkańców kraju w celu uzyskania PKB per capita może zostać zakwalifikowane do kategorii „twórczości własnej”, gdyż takiej kalkulacji nie da się odnaleźć w materiałach źródłowych; czasami dozwolone są za to daleko idące wnioski wysnuwane na podstawie źródeł. Jeden wymóg jest niezmienny: wykorzystywane źródła muszą być wiarygodne ([[en:WP:RS]]), niedopuszczalne jest cytowanie źródeł o niskiej reputacji. Samopublikowane źródła informacji i źródła o dającej się kwestionować jakości mogą służyć tylko do opisywania samych siebie, jak też stosowane w przypadkach, gdy nie są wyjątkowe ([[en:WP:REDFLAG]]).

Zasady Wikipedii dotyczące weryfikowalności i niepublikowaniatwórczości własnej są dość ostre. Zakres, w którym są one egzekwowane zależy od tematu, edytorów i tendencji zachodzących w społeczności. Dobrą ilustracją tego zjawiska, pozwalającą zrozumieć zasadę działania ww. norm jest lektura haseł na temat homeopatii czy ufologii, w przypadku których cytowane są wzajemnie sprzeczne źródła, a także pojawiają się źródła w całej rozciągłości weryfikowalności i rzetelności. Mimo tego artykuły takie całkiem dobrze wpasowują się w oczekiwania stawiane hasłom encyklopedycznym.

Należy tu nadmienić, że hasło stanowiące powód do wystosowania przez Rotha listu otwartego zostało natychmiast po publikacji w „The New Yorker” poprawione, gdyż w tym momencie zmiany uzasadnione były pojawieniem się opublikowanego źródła. Całość incydentu również znalazła swoje odzwierciedlenie we wpisie w Wikipedii, lecz pokazuje to też, jak poważne jest podejście wikipedystów do kwestii weryfikowalności i stosowanych źródeł.

Podobnego problemu ze stosowaniem źródeł doświadczyłem w polskiej Wikipedii. Odkryłem, że w infoboksach opisujących polityków, wszystkie posłanki opisywane były jako... posłowie. Chciałem poprawić dane, lecz jeden z administratorów zgłosił protest do mojego pomysłu, nalegając na to, że decydującym elementem powinna tu być przegłosowana w parlamencie ustawa, stosująca wyłącznie formy męskie. Zaoponowałem, że tego typu dokumenty zawsze pisane są w jednej formie rodzajowej dla łatwości czytania, ale w odniesieniu do konkretnych posłanek nie ma już sensu. Mój argument był jednak nieważny w świetle braku opublikowanych źródeł zezwalających na stosowanie rodzaju żeńskiego w opisie funkcji – przynajmniej ja takich źródeł nie potrafiłem znaleźć. Zdecydowałem więc, że źródło stworzę. Skontaktowałem się przez mojego wydawcę ze znanym profesorem językoznawstwa i poprosiłem o zamieszczenie opinii w przedmiotowej sprawie na portalu z poradami językowymi, który prowadził – pod auspicjami wydawcy. Profesor zgodził się, a po opublikowaniu opinii zalecającej stosowanie form żeńskich, takich jak „posłanka”, nikt już nie mógł sprzeciwić się wprowadzeniu zmiany, co zostało dokonane praktycznie natychmiast.