Ćwiczenia duchowe wyd. piąte ebook

NOTA OD TŁUMACZA

Święty Ignacy Loyola nie był wielkim pisarzem. Można nawet powiedzieć, że pisanie przychodziło mu zwielkim trudem, choć posiadał ogromne doświadczenie igenialne intuicje wsprawach duchowych. Tekst hiszpański, zktórego Ćwiczenia tłumaczyłem, wymaga wielu uzupełnień. Stąd sporo nawiasów kwadratowych, wktórych się zawiera to, czego tłumacz musiał się domyślać. Mam nadzieję jednak, że wniczym nie zmieniłem myśli świętego Ignacego, zwłaszcza że podczas tłumaczenia zoryginału hiszpańskiego radziłem się zarówno dawniejszych przekładów polskich (a są dwa: jeden zoficjalnego tekstu łacińskiego, drugi – zfrancuskiego) oraz przekładów na język włoski, francuski iniemiecki. Zaglądałem też czasem do fragmentów, które się znajdują wjezuickiej literaturze ascetycznej – polskiej, oczywiście – zXVII iXVIII wieku.

Duszo Chrystusowa, uświęć mnie.Ciało Chrystusowe, zbaw mnie.Krwi Chrystusowa, napój mnie.Wodo zboku Chrystusowego, obmyj mnie.Męko Chrystusowa, wzmocnij mnie.O dobry Jezu, wysłuchaj mnie.W ranach swoich ukryj mnie.Nie dozwól mi oddalić się od Ciebie.Od nieprzyjaciela złośliwego broń mnie.W godzinie śmierci mojej wezwij mnie.I każ mi przyjść do siebie,abym ze świętymi Twoimi chwalił Cięna wieki wieków. Amen.

UWAGI WSTĘPNE

[1]Uwagi [mające na celu] jakieś zrozumienie Ćwiczeń duchowych, które [po nich] następują; celem ich jest również niesienie pomocy zarówno temu, kto Ćwiczeń udziela, jak temu, kto je otrzymuje.

Uwaga 1. Pod tą nazwą Ćwiczenia duchowe rozumiemy każdy rachunek sumienia, rozmyślanie, kontemplację, modlitwę ustną i myślną oraz wszystkie inne czynności duchowe – stosownie do tego, co niżej powiemy. Bo jak przechadzanie się, chodzenie i bieganie – to ćwiczenia cielesne, tak ćwiczenia duchowe to przygotowywanie i usposobienie duszy po to, żeby się pozbyć nieuporządkowanych przywiązań, a gdy się ich już pozbędziemy, żeby szukać woli Bożej i odnajdywać ją w ułożeniu własnego życia tak, by zbawić duszę.

[2]Uwaga 2. Osoba, która innej udziela pouczenia o sposobie i porządku rozmyślania i kontemplacji, powinna opowiadać wiernie treść kontemplacji lub rozmyślania, przechodząc tylko od punktu do punktu i dodawać krótkie lub zbierające w całość wyjaśnienie. Osoba bowiem, która się oddaje kontemplacji, bierze z tej treści to, co naprawdę istotne, osobiście rozprawia nad tym i rozumuje, coś w tym odnajduje, co się odrobinę bardziej przyczynia do wyjaśnienia lub odczucia treści, a dzieje się to albo przez swoje rozumowanie, albo przez to, że rozum oświeca moc Boża; jest w tym więcej smakowania i pożytku duchowego, niż gdyby ten, który udziela ćwiczeń, zabrał się do bardzo szerokiego wyjaśniania, jak należy rozumieć [podawaną] treść; bo przecież nie ogrom wiedzy napełnia i nasyca duszę, lecz raczej wewnętrzne rozumienie rzeczy i smakowanie w nich.

[3]Uwaga 3. Ponieważ w dalszych ćwiczeniach duchowych posługujemy się rozumem, kiedy [treść] roztrząsamy, i wolą, kiedy wyrażamy uczucia, zwracamy uwagę, że kiedy kierując się wolą, rozmawiamy ustnie lub myślnie z Bogiem, naszym Panem, albo z Jego świętymi, trzeba większego uszanowania z naszej strony niż wtedy, kiedy rozważając, posługujemy się rozumem.

[4]Uwaga 4. Następujące ćwiczenia duchowe trwają cztery tygodnie, co odpowiada czterem częściom, na które się Ćwiczenia dzielą, to znaczy, że pierwsza się zajmuje rozważaniem i kontemplowaniem grzechów, druga – życiem Chrystusa, Pana naszego, aż do Niedzieli Palmowej włącznie, trzecia – męką Chrystusa, naszego Pana, a czwarta – zmartwychwstaniem i wstąpieniem do nieba z dodaniem trzech sposobów modlitwy. Nie uważamy jednak, że każdy tydzień musi koniecznie trwać sam w sobie siedem albo osiem dni. Zdarza się bowiem, że w pierwszym tygodniu niektórzy później znajdują to, czego szukają, czyli skruchę serca, żal i łzy za swoje grzechy. Podobnie jedni są bardziej staranni niż drudzy [w ćwiczeniach] i bardziej ich poruszają i doświadczają różne duchy. Toteż trzeba czasem skrócić tydzień albo go wydłużyć i podobnie [trzeba postępować] w tygodniach następnych i szukać materiału [do rozmyślań] zależnie od okoliczności – tak jednak, by wszystko zakończyć mniej więcej w trzydziestu dniach.

[5]Uwaga 5. Temu, kto przyjmuje [i odprawia] ćwiczenia, bardzo wielką korzyść przyniesie, jeżeli wejdzie w nie z wielkodusznością i wspaniałomyślnością wobec Stwórcy i Pana swojego i jeżeli Mu ofiaruje wszystkie swoje chęci i całą wolność, żeby się Jego Boży majestat posługiwał zarówno jego osobą, jak wszystkim, co posiada, odpowiednio do swojej najświętszej woli.

[6]Uwaga 6. Ten, kto udziela ćwiczeń, może zauważyć, że w duszy odprawiającego je nie rodzą się żadne poruszenia wewnętrzne, takie jak pociechy albo strapienia, i że nie oddziałują na niego żadne duchy. Powinien go wtedy dokładnie wypytać co do ćwiczeń, czy je odprawia w porach na to przeznaczonych i jak je odprawia. Podobnie o Uwagi dodatkowe, czy się ich trzyma pilnie, wypytując szczegółowo o każdą z tych rzeczy. O pociesze i strapieniu będzie mowa w [316–324], a o Uwagach dodatkowych w [73–90].

[7]Uwaga 7. Jeżeli udzielający ćwiczeń zauważy, że ten, który je odprawia, doznaje strapienia i pokus, niech mu nie okazuje surowości ani szorstkości, lecz łagodność i słodycz, niech mu dodaje otuchy i sił w postępowaniu naprzód i niech mu odsłania podstępy nieprzyjaciela ludzkiej natury, niech go wreszcie usposabia, by się przygotował i otworzył na przyjęcie pociechy, która nadejdzie.

[8] Uwaga 8. W zależności od tego, jak dający ćwiczenia wyczuje, że ten, który je odprawia, przeżywa strapienie i odczuwa zasadzki nieprzyjaciela, a także pociechy, odpowiednio do potrzeby będzie z nim mógł omówić reguły pierwszego i drugiego tygodnia o rozeznawaniu duchów [313–327; 328–336].

[9] Uwaga 9. Trzeba zwrócić uwagę, czy ten, kto rozpoczął ćwiczenia pierwszego tygodnia, jest człowiekiem nieobeznanym ze sprawami duchowymi oraz czy odczuwa pokusy prostackie i wyraźne, na przykład ukazujące mu trudności w postępowaniu w służbie Boga, naszego Pana, takie jak: trudy, wystawienie na pośmiewisko, obawa przed utratą honorów świata itd. Z takim niech udzielający ćwiczeń nie omawia reguł o różnych duchach drugiego tygodnia. O ile bowiem pomogą mu reguły pierwszego tygodnia, zaszkodzą mu reguły drugiego tygodnia, są to bowiem sprawy bardziej delikatne i zbyt wzniosłe, żeby mógł je zrozumieć.

[10] Uwaga 10. Kiedy dający ćwiczenia zauważy, że w odprawiającego je uderzają pokusy pod pozorem dobra, niech wie, że to czas stosowny, by z nim omówił reguły drugiego tygodnia, o których już była mowa. Zazwyczaj bowiem nieprzyjaciel natury ludzkiej bardziej kusi pod pozorem dobra, kiedy się człowiek ćwiczy w drodze oświecającej, która odpowiada ćwiczeniom drugiego tygodnia, a nie wtedy, kiedy się ćwiczy w drodze oczyszczającej, która odpowiada ćwiczeniom pierwszego tygodnia.

[11] Uwaga 11. Korzystną rzeczą będzie dla odprawiającego ćwiczenia pierwszego tygodnia, jeżeli nie będzie wiedział niczego o tym, co będzie musiał robić w drugim tygodniu. Niech raczej tak pracuje w pierwszym [tygodniu] nad zdobyciem tego, czego poszukuje, jakby się w drugim nie spodziewał czegokolwiek dobrego znaleźć.

[12] Uwaga 12. Udzielający ćwiczeń powinien zwrócić usilnie uwagę temu, który je odprawia, że każde z pięciu ćwiczeń lub kontemplacji, które winien odprawić każdego dnia, powinno trwać jedną godzinę; niech zatem [rekolektant] stara się mieć zadowolenie w duszy ze świadomości, że wytrwał w danym ćwiczeniu pełną godzinę – i raczej dłużej niż krócej. Nieprzyjaciel bowiem zwykł był bardzo zabiegać, by spowodować skrócenie godziny takiej kontemplacji, rozmyślania lub modliwy.

[13] Uwaga 13. Podobnie trzeba i na to zwrócić uwagę, iż w czasie pociechy bardzo łatwo trwać w kontemplacji całą godzinę, a w czasie strapienia bardzo trudno wytrwać w niej do końca. Toteż odprawiający ćwiczenia, jeżeli chce podjąć działania przeciw strapieniu i zwyciężyć pokusy, powinien zawsze trochę przedłużyć ową pełną godzinę, bo w ten sposób nie tylko się oprze przeciwnikowi, ale go powali na ziemię.

[14] Uwaga 14. Jeżeli dający ćwiczenia zauważy, że odprawiającego ogarniają pociechy i wielki zapał, powinien go przestrzec, żeby niczego bez namysłu i nagle nie postanawiał ani nie ślubował. Im bardziej pozna, że jest to człowiek o niestałym usposobieniu, tym bardziej powinien go uprzedzić i napomnieć. Gdyby bowiem nawet założyć, że tego lub innego można nakłaniać do wybrania życia zakonnego, przez co się rozumie złożenie ślubów posłuszeństwa, ubóstwa i czystości – i założywszy, że dobry uczynek spełniony na mocy ślubu jest bardziej zasługujący niż bez ślubu, to jednak trzeba dobrze się zastanowić nad własnym stanem i usposobieniem oraz w jakim stopniu to ułatwi lub utrudni wykonanie rzeczy, którą się chce przyrzec.

[15] Uwaga 15. Prowadzący ćwiczenia nie powinien odprawiającego je nakłaniać raczej do ubóstwa lub do [składania] obietnicy niż do rzeczy im przeciwnych, ani też bardziej do jednego sposobu lub stanu życia niż innego. Wprawdzie bowiem poza ćwiczeniami możemy nakłaniać wszystkich, którzy prawdopodobnie mają odpowiednie usposobienie, żeby wybierali wstrzemięźliwość, dziewictwo, życie zakonne i każdy rodzaj doskonałości zakonnej – jednak podczas takich ćwiczeń duchowych bardziej odpowiada i jest dużo lepsze poszukiwanie woli Bożej, którą sam Stwórca i Pan przekazuje swojej pobożnej duszy, ogarniając ją swoją miłością i chwałą i usposobiając ją do wybrania drogi, na której będzie Mu mogła lepiej służyć w przyszłości. Toteż niech dający je nie skłania się na jedną lub na drugą stronę, lecz raczej niech stoi w środku jak języczek u wagi i niech dozwoli, by Stwórca bezpośrednio działał ze stworzeniem, a stworzenie ze swoim Stwórcą i Panem.

[16] Uwaga 16. W tym celu, czyli by Stwórca i Pan oddziaływał z większą pewnością na swoje stworzenie, jeśli przypadkiem taka dusza odczuwa przywiązanie lub skłonności do jakiejś rzeczy w sposób nieuporządkowany, bardziej wypada ze wszystkich sił postępować w kierunku przeciwnym temu, do czego dusza w zły sposób się skłania. Na przykład, jeżeli się skłania ku temu, by mieć stanowisko kościelne albo dochody z majątku kościelnego – nie dla czci i chwały Boga, naszego Pana, ani nie dla pożytku duchowego dusz, lecz dla własnych korzyści i zysków doczesnych – ten się powinien przywiązywać do rzeczy przeciwnych i w modlitwach oraz innych ćwiczeniach duchowych prosić gorąco Boga, naszego Pana, o rzeczy przeciwne, to znaczy, że ani nie [powinien] prosić o taki urząd kościelny, ani o dochody z dóbr kościelnych, ani o cokolwiek innego, dopóki Jego Boży Majestat nie zmieni jego pierwotnego przywiązania tak, by powodem pragnienia lub posiadania tej rzeczy lub innej była tylko służba, cześć i chwała Jego Boskiemu Majestatu.

[17] Uwaga 17. Będzie rzeczą bardzo pożyteczną, jeżeli ten, który ćwiczeń udziela, nie chcąc pytać ani znać myśli i grzechów tego, który je odprawia, będzie jednak miał wiadomości o jego różnych poruszeniach i myślach, ku którym go ciągną różne duchy. Dzięki temu – zależnie od większego lub mniejszego pożytku – będzie mu mógł dać niektóre ćwiczenia duchowe odpowiednie do potrzeb duszy doznającej takich właśnie poruszeń.

[18] Uwaga 18. Tych ćwiczeń należy udzielać odpowiednio do usposobienia ludzi, którzy chcą odprawiać ćwiczenia duchowe, to znaczy z uwzględnieniem ich wieku, wykształcenia lub uzdolnień. Toteż nie można człowiekowi prostemu lub słabego zdrowia przekazywać rzeczy, których nie będzie mógł spokojnie znieść i wyciągnąć z nich korzyści. Podobnie odpowiednio do tego, jak się kto chce usposobić, tak trzeba ich każdemu udzielać, żeby mógł z nich czerpać większą pomoc i korzyść.

Dlatego temu, kto jest gotowy przyjąć pomoc i pouczenie i chce do jakiegoś stopnia zaspokoić własną duszę, można przekazać sposób odprawiania rachunku sumienia szczegółowego [24–31], a potem rachunku sumienia ogólnego [32–43]; jednocześnie każdego rana [uczyć go można] przez pół godziny sposobu modlitwy o przykazaniach, o grzechach śmiertelnych itd. [238], zalecając mu również cotygodniową spowiedź z grzechów i – jeżeli może – przyjmowanie Komunii św. co dwa tygodnie, a jeśli tego bardziej pragnie – co tydzień. Ten sposób jest bardziej właściwy dla ludzi prostych, niewykształconych; [trzeba] im wyłożyć każde przykazanie, a także grzechy główne, przykazania kościelne, pięć zmysłów i uczynki miłosierdzia.

Podobnie jeżeli udzielający ćwiczeń spostrzeże, że ten, który je odprawia, jest słabego zdrowia lub obdarzony jest mniejszymi zdolnościami naturalnymi i dlatego nie można się po nim spodziewać wielkiego owocu, lepiej będzie, jeżeli mu da niektóre łatwiejsze ćwiczenia, żeby go doprowadzić do spowiedzi. Potem niech go nauczy niektórych sposobów odprawiania rachunku sumienia i niech mu nakaże spowiadać się częściej, niż to czynił [dotąd], żeby mógł zachować to, co zdobył. Nie należy wchodzić w zagadnienia związane z wyborem ani inne ćwiczenia wykraczające poza pierwszy tydzień. Chodzi tu zwłaszcza o sytuacje, kiedy u innych można osiągnąć większy owoc, a dla wszystkich brakuje czasu.

[19] Uwaga 19. Człowiekowi zajętemu sprawami publicznymi albo innymi pożytecznymi, wykształconemu albo zdolnemu, [można udzielać ćwiczeń] jeżeli na ćwiczenia poświęci półtorej godziny [w ciągu dnia], wskazując, w jakim celu człowiek został stworzony. Można też pouczyć go przez pół godziny o rachunku sumienia szczegółowym, potem podobnie o rachunku sumienia ogólnym, o sposobie spowiadania się i przyjmowania Komunii św. Niech przez trzy dni każdego ranka odprawia godzinne rozmyślanie o pierwszym, drugim i trzecim grzechu [45–53], przez następne trzy dni o tej samej porze rozmyślanie o grzechach własnych [55–61], wreszcie przez następne trzy dni ciągle o tej samej porze takie samo godzinne rozmyślanie o karach odpowiadających grzechom [65–72]. Do tych trzech rozmyślań trzeba mu podać dziesięć Uwag dodatkowych[73–90]. Podobnie trzeba postąpić z tajemnicami z życia Chrystusa, naszego Pana, co szeroko wyjaśnimy w dalszym ciągu tych ćwiczeń.

[20] Uwaga 20. Człowiekowi wolniejszemu od zajęć, który chce we wszystkim w miarę możliwości robić postępy, można udzielić całych ćwiczeń duchowych w takim porządku, w jakim następują. Podczas nich zazwyczaj o tyle większą odniesie człowiek korzyść, o ile się bardziej oddali od przyjaciół i znajomych i od wszelkich trosk ziemskich, zmieniając np. dom, w którym mieszka, i wybierając inny dom lub pokój – aby zamieszkać w nim w jak największym odosobnieniu, by każdego dnia mógł iść na Mszę świętą i nieszpory swobodnie i bez obawy, że znajomi będą stawiać przeszkody.

Z takiego oddzielenia wynikają między innymi trzy główne korzyści. Najpierw to, że przez oddalenie się od przyjaciół i znajomych, a także od wielu zajęć nieuporządkowanych w należyty sposób, po to, żeby służyć Bogu, naszemu Panu, i wychwalać Go, zdobywa niemałą zasługę przed Jego Boskim Majestatem. Po drugie, kto jest tak odosobniony i nie rozprasza uwagi na wiele rzeczy, ale się o jedno tylko troszczy, czyli o to, by służyć swojemu Stwórcy i zdobyć jakąś korzyść dla własnej duszy – ten posługuje się swoimi władzami naturalnymi bardziej swobodnie, żeby zdobyć z większą pilnością to, czego pragnie. Po trzecie, im bardziej dusza nasza jest osamotniona i odosobniona, tym bardziej się może zbliżyć do swojego Stwórcy i Pana i połączyć się z Nim; a im bardziej się z Nim zjednoczy, tym bardziej będzie gotowa do otrzymania łask i darów Jego Bożej i najwyższej Dobroci.

[21] ĆWICZENIA DUCHOWE

mające na celu odniesienie zwycięstwa nad samym sobą iuporządkowanie swego życia tak, by nie ulegać jakiemukolwiek nieuporządkowanemu przywiązaniu.

ZAŁOŻENIE WSTĘPNE

[22] Żeby zarówno ten, kto udziela ćwiczeń, jak ten, kto je odprawia, mogli sobie wzajemnie pomóc iosiągnąć korzyści, trzeba założyć, że każdy dobry chrześcijanin powinien chętniej ocalić zdanie bliźniego niż je potępić. Ajeżeli nie może go uratować, to pyta, jak on je rozumie, ajeżeli rozumie źle, poprawia go zmiłością. Jeżeli to nie wystarczy, poszukuje wszelkich środków stosownych, żeby tamten dobrze je zrozumiał iocalił samego siebie.

TYDZIEŃ PIERWSZY

[23]

ZASADA IFUNDAMENT

Człowiek został stworzony, aby Boga, naszego Pana, wielbił, okazywał Mu cześć isłużył Mu – idzięki temu zbawił duszę swoją. Inne rzeczy na powierzchni ziemi stworzone zostały dla człowieka ipo to, by mu służyć pomocą wzmierzaniu do celu, dla którego został stworzony.

Wynika ztego, że człowiek powinien ich wtakim stopniu używać, wjakim go wspomagają [w zmie-rzaniu] do jego celu, aw takim stopniu powinien się ich pozbywać, wjakim mu [w dążeniu] do celu przeszkadzają.

Toteż musimy się stawać obojętnymi wobec wszystkich rzeczy stworzonych, jeżeli to zostało pozostawione całkowicie swobodnej decyzji naszej wolnej woli, anie zostało zakazane. Tak więc chodzi oto, byśmy ze swojej strony nie pragnęli bardziej zdrowia niż choroby, bogactwa niż ubóstwa, szacunku niż pogardy, życia długiego niż krótkiego; i – co za tym idzie – byśmy spośród wszystkich pozostałych rzeczy pragnęli tylko tego ito tylko wybierali, co nas bardziej prowadzi do celu, dla którego zostaliśmy stworzeni.

[24]

RACHUNEK SUMIENIASZCZEGÓŁOWY ICODZIENNY

który zawiera wsobie trzy poryi [odprawia się go] dwa razy [dziennie]

Pora pierwsza: Rano, zaraz po wstaniu złóżka, powinien człowiek sobie postanowić, że się będzie pilnie wystrzegał tego szczegółowego grzechu lub błędu, zktórego chce się koniecznie poprawić.

[25] Pora druga:Po obiedzie prosić Boga, naszego Pana, oto, czego człowiek pragnie, mianowicie ołaskę, by sobie przypomniał, ile razy popełnił ten grzech szczególny lub wpadł wwadę, oraz [o łaskę] poprawy na przyszłość. Następnie odprawi pierwszy rachunek sumienia, domagając się od swojej duszy zdania sprawy ztego, co sobie wszczególny sposób postanowił iz czego chce się stanowczo poprawić. Przebiegnie tak godzinę po godzinie lub chwilę po chwili, zaczynając od wstania złóżka aż do obecnego rachunku sumienia. Ina pierwszej linii [podanego niżej wykresu] oznaczonej literą dnia tygodnia zapisze tyle kropek, ile razy popełnił ten określony grzech lub wpadł wwadę. Następnie na nowo postanowi poprawę aż do drugiego rachunku, który będzie odprawiał.

[26] Pora trzecia: Po kolacji trzeba będzie odprawić drugi rachunek sumienia ipodobnie [przebiec] godzinę po godzinie od pierwszego rachunku aż do obecnego. Ina drugiej linii oznaczonej literą dnia tygodnia wpisać tyle kropek, ile razy popełnił ten określony grzech lub wpadł wwadę.

[27]

Następują cztery uwagi dodatkowe, których celem jest szybkie porzucenie określonego grzechulub pozbycie się wady

Uwaga 1. Ilekroć człowiek popełni określony grzech lub wpadnie wwadę, położy rękę na piersiach na znak żalu, że upadł. Można to uczynić także wobecności innych, nie spostrzegą oni bowiem tego, co się czyni.

[28] Uwaga 2. Ponieważ pierwsza linia oznaczona literą dnia tygodnia oznacza pierwszy rachunek sumienia, adruga drugi, niech się [odprawiający ćwiczenia] wieczorem zastanowi, czy nastąpiła jakaś poprawa między pierwszą linią adrugą, czyli między pierwszym adrugim rachunkiem sumienia.

[29] Uwaga 3. Porównać drugi dzień zpierwszym, czyli dwa rachunki zdnia bieżącego zdwoma rachunkami dnia poprzedniego, izobaczyć, czy zjednego dnia na drugi nastąpiła poprawa.

[30] Uwaga 4. Zestawić jeden tydzień zdrugim izobaczyć, czy nastąpiła poprawa wtygodniu bieżącym wporównaniu zubiegłym.

[31] Uwaga 5.Trzeba na to zwrócić uwagę, że pierwsze N duże oznacza niedzielę, p oznacza poniedziałek, woznacza wtorek itd.

N................................................................................

P................................................................................

[32] OGÓLNY RACHUNEK SUMIENIA

mający na celu oczyszczenie sięi lepszą spowiedź

P................................................................................

W..............................................................................

S................................................................................

C...............................................................................

P................................................................................

S................................................................................

Zakładam, że istnieją we mnie trzy rodzaje myśli: jedna – moja własna, której źródłem jest moja wolność iwolna wola – oraz dwie pozostałe, które się wywodzą zzewnątrz, [mianowicie] pierwsza, która pochodzi od dobrego ducha, idruga, [która się wywodzi] od ducha złego.

[33]

O MYŚLI

Zła myśl, która przychodzi zzewnątrz, może być okazją do dwóch rodzajów zasług.

Na przykład przychodzi mi myśl, żeby popełnić grzech śmiertelny, ale natychmiast się jej opieram izostaje zwyciężona.

[34] Drugi sposób zdobycia zasługi polega na tym, że kiedy mnie nawiedzi taka sama zła myśl, opieram się jej, akiedy znów powraca, zawsze się jej opieram, aż [wreszcie] zostanie zwyciężona. Ten drugi sposób jest bardziej zasługujący niż pierwszy.

[35] Lekko się grzeszy, [kiedy] taka sama myśl nadchodzi, by ciężko zgrzeszyć, aczłowiek dopuści ją do siebie itrwa wniej przez jakiś czas albo odczuwa jakąś przyjemność zmysłową albo staje się wjakiś sposób niedbały wodrzucaniu takiej myśli.

[36] Na dwa sposoby można zgrzeszyć śmiertelnie:

Pierwszy sposób polega na tym, że się człowiek zgadza na złą myśl izamierza ją zaraz wprowadzić wżycie albo gdy tylko będzie to możliwe.

[37] Drugi sposób popełnienia grzechu śmiertelnego polega na tym, że się grzeszy uczynkiem; jest to grzech cięższy ztrzech powodów: najpierw dlatego, że trwa dłuższy czas, następnie, że większe jest natężenie [woli], wreszcie przynosi większą szkodę dwom osobom.

[38]

O MOWIE

Nie przysięgać ani na Stwórcę, ani na stworzenie, jak tylko wprawdzie, zkonieczności iz uszanowaniem. Przez konieczność rozumiem nie to, że się przysięgą popiera jakąkolwiek prawdę, lecz [to, że] jest to prawda ojakimś znaczeniu, adotyczy pożytku duszy, ciała albo dóbr doczesnych. Przez uszanowanie rozumiem to, że człowiek, wzywając Stwórcę iPana, pamięta onależnej Mu czci iszacunku.

[39] Trzeba zwrócić uwagę na to, że chociaż ciężej grzeszymy, przysięgając niepotrzebnie na Stwórcę niż na stworzenie, to [jednak] trudniej przysięgać wprawdzie, zkonieczności iz uszanowaniem na stworzenie niż na Stwórcę. Powody są następujące:

Powód 1.Kiedy chcemy przysięgać na jakieś stworzenie, sam fakt, że się chcemy powołać na jakieś stworzenie nie sprawia, że się staniemy na tyle czujni iuważni, żeby mówić prawdę lub żeby ją wrazie konieczności potwierdzić, jak to się dzieje, kiedy wzywamy Pana iStwórcę wszystkich rzeczy.

Powód 2. Kiedy przysięgamy na stworzenie, nie tak łatwo nam [przychodzi] okazać cześć iuszanowanie Stwórcy jak wtedy, gdy przysięgamy, wzywając samego Stwórcę iPana. Kiedy bowiem chcemy wezwać Boga, naszego Pana, niesie to ze sobą większe uszanowanie icześć, niż kiedy chcemy wezwać na świadka rzecz stworzoną. Dlatego większą swobodę mają wprzysięganiu na stworzenia ludzie doskonali niż niedoskonali. Doskonali bowiem dzięki usilnej kontemplacji ioświeceniu rozumu bardziej zastanawiają się, rozważają ikontemplują obecność Boga wkażdym stworzeniu zgodnie zJego istotą, obecnością imocą. Toteż kiedy przysięgają na stworzenie, są lepiej przygotowani iusposobieni do okazania czci iuszanowania swojemu Stwórcy iPanu niż niedoskonali.

Powód 3. Trzecim powodem jest to, że wskutek ciągłego przysięgania na stworzenie trzeba się bać bałwochwalstwa raczej uniedoskonałych niż udoskonałych.

[40] Nie należy wypowiadać słowa próżnego, przez które rozumiem [wypowiedź], która ani mnie, ani komu innemu nie przynosi pożytku, ani do tego nie zmierza. Toteż [jeżeli ktoś] mówi [po to], żeby odnieść korzyść, lub zmyślą otym, żeby odnieść pożytek dla własnej lub cudzej duszy, dla ciała albo dla dóbr doczesnych, nigdy nie jest to [mowa] próżna – nawet wtedy, gdy kto mówi osprawach, które wykraczają poza jego stan, na przykład gdyby zakonnik rozmawiał owojnach albo ohandlu. Ponadto wszystko, oczym mówiliśmy, jest zasługujące, jeżeli jest dobrze uporządkowane, agrzeszne, jeżeli jest źle ukierunkowane albo na próżno wypowiedziane.

[41] Nie mówić niczego, co by służyło oczernianiu kogoś lub narzekaniu, bo jeżeli ujawniam grzech śmiertelny, nieznany powszechnie, grzeszę ciężko; jeżeli powszedni, grzeszę lekko, ajeśli niedoskonałość jakąś, ujawniam swoją własną niedoskonałość. Ale jeżeli zamiar jest szczery, to na dwa sposoby można mówić ogrzechach lub brakach drugiego:

Sposób 1. Najpierw jeżeli grzech jest publiczny, jak wwypadku nierządnicy publicznie znanej ipo wyroku sądowym albo wwypadku publicznie głoszonego błędnego zdania zarażającego umysły tych, do których ono dociera.

Sposób 2. Następnie wtedy, gdy się jakiemuś człowiekowi ujawnia grzech ukryty [drugiego] po to, by ten pomógł wpowstaniu temu, kto się wgrzechu znajduje – pod warunkiem jednak, że można się spodziewać imieć uzasadnione powody, że można mu udzielić pomocy.

[42]

O UCZYNKU

Biorąc pod uwagę dziesięć przykazań, przykazania kościelne ipolecenia przełożonych, to cokolwiek się czyni przeciwko któremuś ztych trzech, jest większym lub mniejszym grzechem zależnie od większej lub mniejszej wartości. Przez polecenia przełożonych rozumiem takie jak bulle dotyczące krucjat iinne odpusty, na przykład za pokój – po spowiedzi iprzyjęciu Komunii św. Niemały grzech bowiem popełnia człowiek wtedy, gdy powoduje [nieposłuszeństwo] lub kiedy sam postępuje przeciw zachętom izaleceniom naszych przełożonych.

[43]

SPOSÓB ODPRAWIANIARACHUNKU SUMIENIA OGÓLNEGO

który zawiera wsobie pięć punktów

Punkt 1. Podziękować Bogu, naszemu Panu, za otrzymane dobrodziejstwa.

Punkt 2. Prosić ołaskę poznania grzechów iporzucenia ich.

Punkt 3. Domagać się od duszy zdania sprawy od chwili powstania złóżka aż po obecny rachunek sumienia, godzina po godzinie ichwila po chwili, najpierw zmyśli, potem zmowy, wreszcie zuczynków – wtakim samym porządku, wjakim zalecano [odprawiać] rachunek szczegółowy [25].

Punkt 4. Prosić Boga, naszego Pana, oprzebaczenie win.

Punkt 5. Postanowić poprawę za Jego łaską.

Odmówić Ojcze nasz.

[44]

SPOWIEDŹ GENERALNAZ KOMUNIĄ ŚWIĘTĄ

Ze spowiedzi generalnej – jeżeli ją ktoś dobrowolnie chce odprawić – wśród wielu innych wypływają następujące korzyści.

1. Chociaż ten, kto się spowiada każdego roku, nie jest wcale zobowiązany do spowiedzi generalnej, to jednak gdy ją odprawi, będzie miał większy pożytek izasługę, ponieważ [odczuje] większy żal za wszystkie grzechy izłośliwości całego życia.

2. Ponieważ podczas tych ćwiczeń człowiek bardziej wewnętrznie poznaje grzechy iich złość niż wtedy, kiedy się nie oddaje wten sposób sprawom życia wewnętrznego, wskutek nabycia lepszego ich poznania iuczucia większego żalu za nie będzie miał ztego większy pożytek izasługę większą, niż mógł mieć przedtem.

3. Wskutek tego po dobrej spowiedzi idzięki dobremu usposobieniu będzie bardziej gotowy ilepiej usposobiony do przyjęcia Najświętszego Sakramentu, którego przyjęcie pomaga nie tylko, by nie wpaść wgrzech, ale także, by trwać wwiększej łasce. Taką spowiedź generalną najlepiej odbyć zaraz po ćwiczeniach pierwszego tygodnia.

[45]

PIERWSZE ĆWICZENIETO ROZMYŚLANIE NAD PIERWSZYM,DRUGIM ITRZECIM GRZECHEMZ UŻYCIEM TRZECH WŁADZ

Po modlitwie przygotowawczej idwóchwprowadzeniach zawiera wsobietrzy główne punkty irozmowę

[46] Modlitwa. W modlitwie przygotowaczej należy Boga, naszego Pana, prosić ołaskę, żeby wszystkie moje zamiary, czyny iprace skierowane były wyłącznie ku służbie ichwale Jego Boskiego Majestatu.

[47] Wprowadzenie 1.