Czarny Lampart, Czerwony Wilk ebook

POSTA­CIE WYSTĘ­PU­JĄCE W TEJ OPO­WIE­ŚCI

W Dżu­bie, U KU I GAN­GA­TOM

KUASZ DARA – syn Kuasz Netu, król Pół­noc­nego Kró­le­stwa, ina­czej Król Pająk

TRO­PI­CIEL – myśliwy znany tylko pod tym prze­zwi­skiem

JEGO OJCIEC

JEGO MATKA

JEGO UKO­CHANY WUJ – wielki wódz ludu Ku

KU – ple­mię i jego nad­rzeczne tery­to­rium

GAN­GA­TOM – ple­mię i jego nad­rzeczne tery­to­rium, wro­go­wie Ku

LUALA LUALA – ple­mię i jego nad­rzeczne tery­to­rium na pół­noc od Ku

ABOY­AMI – ojciec

AYODELE – jego syn

CZA­ROW­NIK – nekro­manta z ludu Ku

ITAKI – wiedźma żyjąca nad rzeką

KAVA/ASANI – mło­dzie­niec z ludu Ku

LAM­PART – zmien­no­kształtny myśliwy, znany jesz­cze pod kil­koma innymi imio­nami

YUM­BOE – leśne skrzaty i opie­ku­no­wie dzieci

SAN­GOMA – anty­wiedźma

MINGI, a więc:

Żyra­fik

Dymka

Albi­no­sek

Kulek

Złą­czone Bliź­nięta

ASAN­BO­SAM – mię­so­żerny potwór

WÓDZ PLE­MIE­NIA GAN­GA­TOM

W MALA­KALU

AESI – kanc­lerz Kuasz Dary

BUN­SZI/POPELE – liengu, zmien­no­kształtna syrena

SOGO­LON – Wiedźma Księ­życa

SADOGO – ogo, jeden z moca­rzy, któ­rzy nie są olbrzy­mami

AMADU KASAU­URA – pan nie­wol­ni­ków

BIBI – jego sługa

NSAKA NE VAMPI – najem­nica

NYKA – najem­nik

FUMELI – łucz­nik Lam­parta

BELE­KUN WIELKI – czło­nek star­szy­zny

ADA­GA­DŻI MĄDRY – czło­nek star­szy­zny

AMAKI WYKRĘTNY – czło­nek star­szy­zny, któ­rego nikt nie zna

NUYA – kobieta opę­tana przez ptaka-bły­ska­wicę

BUL­TUN­DŻI – mści­cielki

ZOG­BANU – trolle, pier­wot­nie z Krwa­wych Bagien

VENIN – dziew­czyna cho­wana po to, aby być poży­wie­niem dla zog­banu

CZIP­FA­LAM­BULA – wielka ryba

GOMIDY – nie­kiedy miłe stwory leśne

EUELE – zły gomid

EGBERE – jego krew­niak, zły, kiedy głodny

ANDŻONU – duch Mrocz­nych Ziem, który czyta w ser­cach

SZA­LONY MAŁ­PI­SZON – obłą­kany mał­po­lud

W Kon­go­rze

BASU FUMAN­GURU – czło­nek star­szy­zny Pół­noc­nego Kró­le­stwa, zgła­dzony

JEGO ŻONA – zgła­dzona

JEGO SYNO­WIE – zgła­dzeni

SIE­DEM SKRZY­DEŁ – najem­nicy

KAFUTA – pan domo­stwa

PANI UADADA – wła­ści­cielka bur­delu

EKO­IYE – dziwka, który uwiel­bia cywet

BAWÓŁ – bar­dzo zmyślny bawół

ARMIA WODZA KON­GORU – miej­scowi kon­sta­ble

MOSSI Z AZARU – trzeci pre­fekt armii wodza Kon­goru

MAZAM­BEZI – pre­fekt

CZER­WONY OGO – kolejny ogo

NIE­BIE­SKI OGO – kolejny ogo

MISTRZ UCIECH – orga­ni­za­tor walk

LALA – jego nie­wol­nica

WIEDŹMY MAU­ANA – syreny ziemne, ina­czej liengu błotne

TOKO­LO­SZE – mały cho­chlik, który staje się nie­wi­dzialny

W Dolingo i Mueru

STA­RZEC – pan domu i griot z Połu­dnia

KRÓ­LOWA DOLINGO – jak stoi napi­sane

JEJ KANC­LERZ

MAŁY NIE­WOL­NIK

BIALI UCZENI – namrocz­niejsi nekro­manci i alche­micy

ZŁY IBE­DŻI – nie­wy­da­rzony bliź­niak

DŻA­KUU – biały straż­nik króla Batuty

IPUN­DULU – wam­pir, ptak-bły­ska­wica

SASA­BON­SAM – skrzy­dlaty brat Asan­bo­sama

ADZE – wam­pir i rój robac­twa

ELOKO – tra­wia­sty troll i ludo­jad

LIS­SI­SOLO Z AKU­MÓW – sio­stra Kuasz Dary, mniszka boskiego sto­wa­rzy­sze­nia sióstr

SKRZY­DŁO­CIE­NIE – nocne demony, które służą Aesiemu

W Mitu

IKEDE – griot z Połu­dnia

KAMANGU – syn

NIGULI – syn

KOSU – syn

LOEMBE – syn

NKANGA – syn

CHAM­SIN – córka

W Malan­gice i Połu­dnio­wym Kró­le­stwie

MŁODA WIEDŹMA

KUPIEC

JEGO ŻONA

ICH SYN

KAMI­KU­AYO – biały uczony prze­mie­niony w potwora

PIES, KOT, WILK I LIS

1

Dziecko nie żyje. Nie ma potrzeby wie­dzieć nic wię­cej.

Mówią, że na połu­dniu jest kró­lowa, która zabija posłańca przy­no­szą­cego złe wie­ści. Czy pod­pi­suję więc wyrok na sie­bie, gdy gło­szę nowinę o śmierci chłopca? Prawda pożera kłam­stwo, jak kro­ko­dyl pożera księ­życ, a moje świa­dec­two będzie dziś takie samo jak jutro. Nie, nie ja go zabi­łem. Choć życzył­bym mu śmierci. Pra­gną­łem jej jak żar­łok koź­liny. Och, napiąć łuk i strze­lić wprost w jego czarne serce, zoba­czyć, jak try­ska czarną krwią, zoba­czyć, jak prze­staje mru­gać oczami i patrzy, ale już nie widzi, słu­chać, jak char­ko­cze, sły­szeć, jak w piersi mu rzęzi ago­nia i jak mówi, patrz­cie, mój nie­szczę­sny duch opusz­cza to naj­bar­dziej nie­szczę­sne ciało, uśmiech­nąć się na taką nowinę, zatań­czyć z rado­ści nad taką stratą. Och, jakże pła­wię się w tej pysze. Ale nie, nie ja go zabi­łem.

Bi odżu ri enu a pamo.

Nie o wszyst­kim, co widzi oko, winny opo­wie­dzieć usta.

Ta cela jest więk­sza od poprzed­niej. Czuję woń zakrze­płej krwi zgła­dzo­nych ludzi; sły­szę krzyki ich duchów. W waszym chle­bie miesz­kają chrząsz­cze, w waszej wodzie miesz­kają szczyny dzie­się­ciu i dwóch straż­ni­ków i kozy, którą ruchają oni dla ucie­chy. Opo­wie­dzieć ci histo­rię?

Jestem czło­wie­kiem przez nie­któ­rych zwa­nym wil­kiem. Dziecko nie żyje. Wiem, że sta­ru­cha przy­nio­sła ci inne wie­ści. Okrzyk­nij­cie go mor­dercą, mówi. Choć mój jedyny smu­tek to tylko, że jej nie zabi­łem. Rudo­włosa powie­działa, że głowę dziecka nawie­dzały dia­bły. Jeśli wie­rzysz w dia­bły. Ja wie­rzę w złą krew. Wyglą­dasz na czło­wieka, który ni­gdy nie prze­lał niczy­jej krwi. A jed­nak krew klei ci palce. Chło­piec, któ­re­goś obrze­zał, dziew­czynka za mała dla two­jego wiel­kiego… Popatrz, jak drżysz z ucie­chy. Spójrz na sie­bie.

Opo­wiem ci histo­rię.

Zaczyna się od Lam­parta.

I wiedźmy.

Wielki inkwi­zy­to­rze.

Kapła­nie fety­szowy.

Nie, nie wezwiesz straż­ni­ków.

Być może moje usta powie­dzą za dużo, zanim tamci zawrą mi je pał­kami.

Przyj­rzyj się sobie. Czło­wiek z dwu­stoma kro­wami, co roz­ko­szuje się skraw­kiem chło­pię­cej skórki i pipką dziew­czynki, która nie powinna być kobietą żad­nego męż­czy­zny. Bo tego wła­śnie pra­gniesz, czy nie tak? Małej mrocz­nej rze­czy, któ­rej nie znaj­dziesz w trzy­dzie­stu wor­kach złota ani u dwu­stu krów, ani dwu­stu żon. Pra­gniesz tego, co utra­ci­łeś – nie, co ci ode­brano. Tego świa­tła, widzisz i pra­gniesz – świa­tła nie od słońca ani od boga gro­mów na noc­nym nie­bie, lecz świa­tła bez skazy, świa­tła w chłopcu, który nie zaznał kobiety, w dziew­czynce, którą kupi­łeś z myślą o ożenku, ale nie dla­tego, że potrze­bu­jesz żony, bo prze­cież masz dwie­ście krów, ale po to, żeby mieć żonę, którą możesz roz­po­ło­wić, bo tego świa­tła szu­kasz w dziu­rach, czar­nych, mokrych, nie­wy­ro­śnię­tych, świa­tła, za któ­rym uga­niają się wam­piry, i będziesz je miał, wystro­jone w rytuał, obrze­za­nie dla chłopca, kon­su­ma­cja dla dziew­czynki, a gdy uto­czysz z nich krew, ślinę, spermę i szczyny, ponie­siesz to na swo­jej skó­rze, żeby pójść do drzewa iroko i wyko­rzy­stać byle dziurę, co tam znaj­dziesz.

Dziecko nie żyje i tak samo wszy­scy inni.

Wędro­wa­łem długo pośród trzę­sa­wisk much na Krwa­wych Bagnach i skał o ostrych kra­wę­dziach na sol­ni­skach, dniem i nocą. Dotar­łem na połu­dnie aż do Omo­roro, nic nie wie­dzia­łem, nie dba­łem o nic. Ludzie wię­zili mnie jako żebraka, brali za zło­dzieja, tor­tu­ro­wali jako zdrajcę, a gdy wieść o śmierci dziecka dosię­gła two­jego kró­le­stwa, aresz­to­wali jako zabójcę. Wiesz, że w mojej celi sie­działo pię­ciu innych? Cztery dni temu. Chu­sta na mojej szyi nale­żała do tego, który jako jedyny opu­ścił celę o wła­snych siłach. Być może pew­nego dnia znów doj­rzy świat pra­wym okiem.

A pozo­stali? Zako­no­tuj sobie, co mówię.

Sta­rzy ludzie powia­dają, że noc jest głup­cem. Nie osą­dza, ale też nie ostrzeże, kiedy coś nad­cho­dzi. Pierw­szy zakradł się do mojego posła­nia. Obu­dziło mnie wła­sne przed­śmiertne rzę­że­nie, bo ten tam dła­wił mi gar­dło. Niż­szy niż ogo, ale wyż­szy od konia. Śmier­dział, jakby zaszlach­to­wał kozę. Chwy­cił mnie za szyję i pod­niósł do góry, a pozo­stali mil­czeli. Chcia­łem ode­rwać jego palce, ale demona miał w uści­sku. Kopa­łem go w pierś i czu­łem, że kopię w głaz. Trzy­mał mnie w powie­trzu, jakby podzi­wiał dro­go­cenny klej­not. Ude­rzy­łem go kola­nem w szczękę tak mocno, że zęby roz­pła­tały mu język. Puścił mnie, zaszar­żo­wa­łem jak byk, ata­ku­jąc jądra. Upadł, zła­pa­łem jego nóż, ostry jak brzy­twa, i pode­rżną­łem mu gar­dło. Drugi chwy­cił mnie za ramiona, ale byłem nagi i śli­ski. Nóż – mój nóż – wbi­łem mu mię­dzy żebra i usły­sza­łem syk serca. Trzeci wywi­jał pię­ściami i sto­pami, jak nocna mucha, świsz­czał jak moskit. Pięść zaci­sną­łem, a potem wysta­wi­łem dwa palce jak kró­li­cze uszy. Dźgną­łem go szybko w lewe oko i wydłu­ba­łem wszystko na wierzch. Wrza­snął. Patrząc, jak z krzy­kiem szuka oka na pod­ło­dze, zapo­mnia­łem o pozo­sta­łych dwóch. Ten gru­bas z tyłu wziął zamach, ja zro­bi­łem unik, potknął się, upadł, sko­czy­łem, chwy­ciłem kamień słu­żący mi za poduszkę i grzmo­ci­łem go w głowę tak długo, aż twarz zaśmier­działa mu mię­sem.

Ostatni był chłop­cem. Roz­pła­kał się. Był nazbyt roz­dy­go­tany, żeby bła­gać o litość. Powie­dzia­łem mu, żeby w przy­szłym życiu był męż­czy­zną, bo w tym jest wart mniej niż robak, i wbi­łem mu nóż w szyję. Krew szyb­ciej niż kolana dotknęła pod­łogi. Pół­śle­pemu daro­wa­łem życie, bo potrze­bu­jemy opo­wie­ści, żeby żyć, czy nie tak, kapła­nie? Inkwi­zy­to­rze. Nie wiem, jak cię zwać.

Ale to nie byli twoi ludzie. Dobrze. Nie masz pie­śni śmierci do zaśpie­wa­nia wdo­wom po tych czte­rech.

Przy­sze­dłeś po opo­wieść, a mnie nagli do opo­wia­da­nia, więc bogo­wie uśmiech­nęli się do nas obu.

Był pewien kupiec w Pur­pu­ro­wym Mie­ście, który mówił, że stra­cił żonę. Zagi­nęła z pię­cioma zło­tymi pier­ście­niami, dzie­się­cioma i dwiema parami kol­czy­ków, dwu­dzie­stoma i dwiema bran­so­let­kami i dwu­dzie­stoma bez jed­nej obrę­czami na kostki. Mówią, że masz nos do odnaj­dy­wa­nia tego, co ina­czej pozo­sta­łoby zagi­nione, powie­dział. W latach zbli­ża­łem się do dwu­dziestki, od dawna wygnany z ojcow­skiego domu. Tam­ten myślał, że ze mnie jakiś ogar, odpar­łem jed­nak, że tak, mówią o mnie, że mam nos. Rzu­cił mi bie­li­znę żony. Woń była tak słaba, że pra­wie wywie­trzała. Może kobieta prze­czuła, że pew­nego dnia ludzie będą ją tro­pić, bo miała chatę w trzech wio­skach i nikt nie wie­dział, w któ­rej mieszka. W każ­dej cha­cie była dziew­czyna, która wyglą­dała tak samo jak ona, a nawet odpo­wia­dała na jej imię. Dziew­czyna w trze­cim domu zapro­siła mnie do środka i wska­zała sto­łek, bym usiadł. Spy­tała, czy chcę pić, i się­gnęła po dzban z piwem z masuku, jesz­cze zanim przy­tak­ną­łem. Przy­po­mnę ci, że oczy u mnie zwy­kłe, tylko nos mam inny, tak mówią. Kiedy więc przy­nio­sła kubek z piwem, wyczu­łem tru­ci­znę, którą wlała, tru­ci­znę żon zwaną śliną kobry, co traci smak, gdy roz­pu­ścić ją w wodzie. Dała mi kubek, a jak go wzią­łem, chwy­ci­łem ją za rękę i wykrę­ci­łem do tyłu. Przy­sta­wi­łem jej kubek do ust i wci­sną­łem na siłę kra­wędź mię­dzy zęby. Łzy spły­nęły jej po policz­kach, a ja odsu­ną­łem dłoń.

Zabrała mnie do swo­jej pani, która miesz­kała w cha­cie nad rzeką. Mąż bił mnie tak mocno, że dzie­ciątko ze mnie wypa­dło, powie­działa kobieta. Mam pięć zło­tych pier­ścieni, dzie­sięć i dwie pary kol­czy­ków, dwa­dzie­ścia i dwie bran­so­lety i dwa­dzie­ścia bez jed­nej obrę­cze na kostki, które ci dam, wraz z jedną nocą w moim łożu. Wzią­łem cztery obrę­cze i zabra­łem ją do męża, bo bar­dziej pra­gną­łem jego pie­nią­dza niż jej bły­sko­tek. A potem powie­dzia­łem jej, żeby kazała dziew­czy­nie w trze­ciej cha­cie uwa­rzyć mu piwa z masuku.

Druga opo­wieść.

Pew­nego wie­czoru mój ojciec wró­cił do domu, pach­nąc rybaczką. Miał na sobie jej woń, tak samo drew­nianą plan­szę bao na ramie­niu. I krew obcego męż­czy­zny. Sta­nął prze­ciw binga, mistrzowi bao, i prze­grał. Binga zażą­dał jego wygra­nych, a ojciec chwy­cił plan­szę i roz­trza­skał mu ją na czole. Powie­dział, że był w gospo­dzie daleko stąd, żeby pić, pod­szczy­py­wać kobiety i grać w bao. Mój ojciec walił i walił, aż tam­ten prze­stał się ruszać, potem wyszedł z gospody. Ale nie miał na sobie odoru potu, kurzu ani woni piwa w chu­chu, nic. Nie był w gospo­dzie, tylko w norze mni­cha opiu­mi­sty.

Wró­cił więc ojciec i zawo­łał mnie ze spi­chle­rza, w któ­rym miesz­ka­łem, bo wtedy już prze­pę­dził mnie z domu.

– Chodź, synu mój – powie­dział. – Zagraj ze mną w bao.

Plan­sza leżała na pod­ło­dze. Bra­ko­wało wielu kulek. Za mało na dobrą par­tię. Ale ojciec nie chciał grać, tylko wygrać.

Z pew­no­ścią znasz bao, kapła­nie, a skoro nie, to muszę ci wyja­śnić. Cztery rzędy po osiem otwo­rów, każdy gracz ma dwa rzędy. Trzy­dzie­ści dwa ziarna dla każ­dego gra­cza, ale było mniej, nie pamię­tam ile. Każdy wkłada sześć zia­ren w otwór nyumba, ale ojciec zagrał ośmioma. Spy­tał­bym, ojcze, czy grasz sty­lem połu­dnio­wym, osiem zamiast sze­ściu? Ale kiedy ojciec może ude­rzyć pię­ścią, wtedy nie odpo­wiada, a bił mnie za mniej niż to. Za każ­dym razem, gdy wkła­da­łem ziarno, mówił „prze­chwyt” i mi je zabie­rał. Lecz był spra­gniony napitku i zawo­łał o wino pal­mowe. Moja matka przy­nio­sła mu wodę, a on pocią­gnął ją za włosy, ude­rzył dwa razy w twarz i powie­dział: do zachodu słońca twoja skóra wyzbę­dzie się tych śla­dów. Matka odmó­wiła mu rado­ści z jej łez, wyszła tylko i wró­ciła z winem. Wącha­łem w poszu­ki­wa­niu tru­ci­zny i nie dał­bym po sobie poznać, gdyby była. Ale kiedy ojciec bił matkę za to, że używa cza­rów, by opóź­nić swoje sta­rze­nie albo przy­śpie­szyć jego, wtedy prze­ga­pił grę. Roz­sia­łem swoje ziarna, dwa w otwór na samym końcu plan­szy, i prze­ją­łem jego kulki. To mu się nie spodo­bało.

– Prze­nio­słeś grę na etap mta­dżi – powie­dział.

– Nie, dopiero zaczę­li­śmy – odpar­łem.

– Jak śmiesz odzy­wać się do mnie bez sza­cunku? Mów „ojcze”, gdy się do mnie zwra­casz.

Nie odpo­wie­dzia­łem, tylko zablo­ko­wa­łem go na plan­szy.

W środ­ko­wym rzę­dzie nie zostało mu żadne ziarno i nie mógł już wyko­nać ruchu.

– Oszu­ki­wa­łeś – rzekł. – Po two­jej stro­nie jest wię­cej niż trzy­dzie­ści dwie kulki.

– Albo ośle­płeś od wina, albo nie umiesz liczyć – odrze­kłem. – Rzu­ca­łeś ziarna, a ja je prze­chwy­ci­łem. Ja roz­sia­łem ziarna po całym swoim rzę­dzie i zbu­do­wa­łem mur, któ­rego nie prze­ła­miesz, bo nic ci nie zostało.

Ude­rzył mnie pię­ścią w usta, zanim zdą­ży­łem powie­dzieć choćby słowo wię­cej. Spa­dłem ze stołka, a ojciec chwy­cił plan­szę, żeby mnie nią grzmot­nąć, jak grzmot­nął tam­tego binga. Lecz był pijany i powolny, a ja pod­glą­da­łem mistrzów ngolo przy prak­ty­ko­wa­niu rze­mio­sła wojen­nego nad rzeką. Zamach­nął się plan­szą, roz­sy­pu­jąc ziarna po nie­bie. Zro­bi­łem trzy­krot­nie wywrotkę do tyłu na podo­bień­stwo tam­tych i przy­kuc­ną­łem niby przy­cza­jony gepard. Ojciec roz­glą­dał się za mną, jak­bym znik­nął.

– Wyłaź, tchó­rzu – powie­dział. – Tchórz jesteś jak twoja matka. Dla­tego wła­śnie radość mi spra­wia, gdy ją upa­dlam. Naj­pierw zbiję cie­bie, potem zbiję ją za to, że cię wycho­wała, i zosta­wię ślad, żeby­ście oboje pamię­tali, że wycho­wała syna na kochankę męż­czyzn.

Wście­kłość jest chmurą, która opróż­nia mi umysł i czerni serce. Ska­ka­łem, wywi­ja­jąc nogami w powie­trzu, za każ­dym razem wyżej.

– A teraz fika jak byle małpa – rzekł.

Zaata­ko­wał mnie, ale już wyro­słem z chło­pięc­twa. Natar­łem w małym domu, zanur­ko­wa­łem, stopy zamie­ni­łem na ręce, pod­rzu­ci­łem ciało, zawi­ro­wa­łem jak koło, z nogami w powie­trzu, obró­ci­łem się w jego kie­runku i zamkną­łem w uchwy­cie łydki na jego szyi, oba­la­jąc go gwał­tow­nie na zie­mię. Wyrżnął głową tak mocno, że matka na dwo­rze usły­szała huk. Z wrza­skiem wpa­dła do środka.

– Odstąp od niego, dziecko – powie­działa. – Ścią­gną­łeś zgubę na nas oboje.

Spoj­rza­łem na nią i splu­ną­łem. Potem odsze­dłem.

Histo­ria ta ma dwa zakoń­cze­nia. W pierw­szym prze­wra­cam ojca, nogi zaci­śnięte na szyi łamią mu kark. Kona na miej­scu, a matka daje mi pięć kauri i sorgo zawi­nięte w liść pal­mowy i odsyła z domu. Mówię jej, że odejdę bez niczego, co było wła­sno­ścią ojca, nawet bez odzie­nia.

W dru­gim zakoń­cze­niu nie łamię mu karku, ale pada­jąc, i tak roz­bija sobie głowę o zie­mię i krwawi. Budzi się jako imbe­cyl. Matka daje mi pięć kauri i sorgo zawi­nięte w liść bana­nowca i mówi: opuść ten dom, wszy­scy twoi wujo­wie są gorsi od niego.

Moje imię było wła­sno­ścią ojca, więc porzu­ci­łem je w progu domo­stwa. Ubie­rał się w ładne szaty, jedwa­bie z krain, któ­rych ni­gdy nie widział, nosił san­dały od ludzi, któ­rzy winni mu byli pie­niądz, wszystko, byle zapo­mnieć, że pocho­dził z ple­mie­nia w doli­nie rzeki. Opu­ści­łem dom ojca mego, nie chcąc mieć nic, co by mi go przy­po­mi­nało. Stary oby­czaj mnie wzy­wał, zanim jesz­cze odsze­dłem, chcia­łem pozbyć się wszyst­kich ele­men­tów stroju. Chcia­łem cuch­nąć jak męż­czy­zna, roz­ta­czać smród i odór, a nie woń pach­ni­deł miesz­czek i eunu­chów. Ludzie patrzyli na mnie z pogardą zastrze­żoną dla miesz­kań­ców bagnisk. Wcho­dzi­łem do mia­sta albo alkie­rza, z głową wysu­niętą do przodu jak dumny zwierz. Lew nie potrze­buje szat, tak samo kobra. Wędro­wa­łem do Ku, skąd pocho­dził mój ojciec, cho­ciaż nie zna­łem drogi.

Tro­pi­ciel moim imie­niem. W prze­szło­ści mia­łem inne, ale dawno je zapo­mnia­łem.

Trze­cia opo­wieść.

Kró­lowa wła­da­jąca na zacho­dzie powie­działa, że sowi­cie mnie wyna­gro­dzi, jeśli odnajdę jej króla. Dwo­rza­nie myśleli, że postra­dała zmy­sły, bo król nie żył, uto­nął przed pię­cioma laty, ale ja bez trudu odnaj­duję umar­łych. Wzią­łem zapłatę z góry i wyru­szy­łem tam, gdzie żyją topielcy.

Sze­dłem i sze­dłem, aż napo­tka­łem sta­ru­chę nad rzeką, sie­działa z dłu­gim kijem na brzegu. Włosy na skro­niach posi­wiałe, głowa u góry łysa. W twa­rzy bruzdy jak ścieżki wydep­tane w lesie, żółte zęby zwia­sto­wały cuch­nący oddech. Legenda głosi, że wstaje co rano młoda i piękna, w połu­dnie roz­kwita w pełni dorodna, z zapad­nię­ciem zmierz­chu zmie­nia się w zgrzy­białą sta­ru­chę i umiera o pół­nocy, żeby naro­dzić się na powrót w nowej godzi­nie. Garb z ple­ców wyra­stał nad głowę, ale w oczach miała iskierki, więc umysł bystry. Ryby pod­pły­wały do samego końca kija, ale nie bli­żej.

– Po coś tu przy­szedł? – spy­tała.

– Bo to droga do Monono – odpar­łem.

– Po coś tu przy­szedł? Ty, żywy czło­wiek.

– Życie to miłość, a miło­ści we mnie nie zostało. Miłość ze mnie wycie­kła, popły­nęła do rzeki takiej jak ta.

– Nie miłość stra­ci­łeś, ale ród swój. Pozwolę ci przejść. Lecz gdy legnę z męż­czy­zną, żyję bez umie­ra­nia przez sie­dem­dzie­siąt księ­ży­ców.

Tak oto wyru­cha­łem sta­ru­chę. Leżała na wznak obok rzeki, ze sto­pami w wodzie, sama skóra i kości, ale byłem prężny i pełen wigoru. Coś pły­wało mię­dzy moimi nogami, czu­łem jakby ryby. Dotknęła dło­nią mojej piersi i białe paski nary­so­wane gliną prze­mie­niły się w fale wokół serca. Wbi­łem się w nią, roz­stro­jony jej mil­cze­niem. W mroku czu­łem, że młod­nieje, cho­ciaż się sta­rzała. Pło­mień roz­go­rzał we mnie, się­gnął koniusz­ków pal­ców i koniuszka tkwią­cego w jej środku. Powie­trze gro­ma­dziło się dokoła wody, woda gro­ma­dziła się dokoła powie­trza, a ja wrza­sną­łem i wysu­ną­łem się i try­sną­łem desz­czem na jej brzuch, ramiona i piersi. Dygot tar­gnął mną pięć razy. Na­dal była sta­ru­chą, ale nie czu­łem gniewu. Zgar­nęła mój deszcz z sie­bie i strzą­snęła go do rzeki. Ryby natych­miast wysko­czyły z wody i dały nura, znów wysko­czyły. Była to noc, kiedy ciem­ność pożarła księ­życ, ale ryby miały w sobie świa­tło. Miały kobiece głowy, ręce i piersi.

– Podą­żaj ich śla­dem – powie­działa sta­ru­cha.

Podą­ża­łem więc, dzień, noc, kolejny dzień. Nie­kiedy woda była nisko do kostek. Kiedy indziej wysoko po szyję. Obmyła mnie z całej bieli, oszczę­dza­jąc tylko twarz. Kobiety-ryby, ryby-kobiety wio­dły mnie rzeką przez dłu­gie dni, aż dotar­li­śmy do miej­sca, któ­rego opi­sać nie umiem. Była to albo ściana wody, która stała twardo, choć mogłem prze­pchnąć rękę na wylot, albo rzeka wygięła się i mogłem dalej iść, doty­ka­jąc sto­pami ziemi, ciało wypro­sto­wane, bez upadku.

Cza­sem jedyna droga naprzód pro­wa­dzi na drugą stronę. Więc prze­sze­dłem. Nie bałem się.

Nie potra­fię powie­dzieć, czy prze­sta­łem oddy­chać, czy oddy­cha­łem pod wodą. Wędro­wa­łem dalej. Oto­czyły mnie ryby rzeczne, jakby chciały pytać, co mam za sprawę. Sze­dłem, woda dokoła roz­plą­ty­wała mi włosy, obmy­wała ręce od dołu. A potem natkną­łem się na coś, czego nie widzia­łem w żad­nym kró­le­stwie. Zamek na pustym polu trawy, posta­wiony z kamie­nia, wysoki na dwie, trzy, cztery, pięć, sześć kon­dy­gna­cji. Na każ­dym rogu wieża przy­kryta kopułą, też kamienna. Na każ­dym pozio­mie okna wykute w kamie­niu, a pod nimi pod­łoga ze zło­tymi porę­czami zwana tara­sem. Z zamku cią­gnął się kory­tarz łączący go z inną budowlą i kolejny kory­tarz łączący ją z inną budowlą, stały więc cztery zamki spięte w kwa­drat.

Żaden z zam­ków nie był tak ogromny jak pierw­szy, a ostatni popadł w ruinę. Woda zni­kła, pozo­sta­wia­jąc kamie­nie, trawę i niebo, aż nie da się opo­wie­dzieć. Jak okiem się­gnąć cią­gnęły się drzewa w jed­nej linii, ogrody na pla­nie kwa­dratu, kwiaty w krę­gach. Nawet bogo­wie nie mają takich ogro­dów. Minęło połu­dnie i w kró­le­stwie było pusto. Wie­czo­rem, który nad­szedł rychło, wiatr się zerwał i podmu­chy trą­cały mnie bru­tal­nie jak gru­basy w pośpie­chu. O zacho­dzie słońca na widoku poja­wili się męż­czyźni, kobiety i zwie­rzęta, uka­zu­jąc się w cie­niu, prze­pa­da­jąc w ostat­nich pro­mie­niach świa­tła, znowu uka­zu­jąc. Usia­dłem na stop­niach przed naj­więk­szym zam­kiem i patrzy­łem na to, gdy słońce umy­kało przed mro­kiem. Męż­czyźni, idący obok kobiet, i dzieci, które wyglą­dały jak męż­czyźni, i kobiety, które wyglą­dały jak dzieci. I męż­czyźni nie­bie­scy, i kobiety zie­lone, i dzieci żółte, z czer­wo­nymi oczami i skrze­lami w szy­jach. I stwory o wło­sach z trawy, i konie o sze­ściu nogach, i stada jed­no­roż­ców o zebrzych kopy­tach, oślim grzbie­cie i z rogiem noso­rożca na czole, bie­gnące z kolej­nymi dziećmi.

Żółte dzie­cię pode­szło do mnie i spy­tało:

– Jak się tu zna­la­złeś?

– Prze­sze­dłem przez rzekę.

– Itaki ci pozwo­liła?

– Nie znam żad­nej Itaki, tylko starą kobietę, która pach­nie mchem.

Żółte dziecko zmie­niło się w czer­wone, a jego oczy zbie­lały. Przy­szli rodzice i zabrali malca. Wsta­łem i wsze­dłem po scho­dach na dwa­dzie­ścia kro­ków w głąb zamku, gdzie śmiało się i roz­ma­wiało, i plot­ko­wało jesz­cze wię­cej męż­czyzn, kobiet, dzieci i zwie­rząt. Na końcu sieni była ściana kase­to­nów z woj­nami i wojow­ni­kami odla­nymi w brą­zie i roz­po­zna­łem jedną jako bitwę o środ­kowy kraj, w któ­rej pole­gło cztery tysiące ludzi, i inną jako bitwę pół­śle­pego księ­cia, który popro­wa­dził całą swoją armię w prze­paść z urwi­ska postrze­ga­nego jako wzgó­rze. Pod ścianą stał tron z brązu, który spra­wiał, że sie­dzący na nim męż­czyzna wyglą­dał jak małe dziecko.

– To nie są oczy bogo­boj­nego czło­wieka – rzekł.

Wie­dzia­łem, że jest to król, bo któż inny mógł to być?

– Przy­sze­dłem, żeby zabrać cię z powro­tem do żywych – odpar­łem.

– Sły­szano o tobie nawet na zie­miach umar­łych, Tro­pi­cielu. Ale na próżno poświę­ci­łeś czas i ryzy­ko­wa­łeś życie. Nie ma powodu, aby wra­cać, nie ma powodu dla mnie, nie ma powodu dla cie­bie.

– U mnie nie ma powodu do niczego. Odnaj­duję to, co ludzie stra­cili, a twoja kró­lowa stra­ciła cie­bie.

Król się roze­śmiał.

– Tutaj jeste­śmy w Monono, ty jedyna żywa dusza, a jed­nak naj­bar­dziej mar­twa na całym moim dwo­rze.

Inkwi­zy­to­rze, pra­gnę, aby ludzie pojęli, że nie mam czasu na takie roz­prawy. O nic nie wal­czę, o nic się nie spie­ram, nie należy więc mar­no­wać mojego czasu na takie zwady. Zacznij wywi­jać pię­ścią, to ci ją wyrwę z prze­gubu. Zacznij wywi­jać jęzo­rem, to ci go wytnę z ust.

Król nie miał straży w sali tro­no­wej, ruszy­łem więc ku niemu, patrząc na tłum na mnie patrzący. Nie był poru­szony ani zlęk­niony, miał puste obli­cze, które mówiło: wła­śnie tak musi się stać. Cztery stop­nie pro­wa­dziły na pod­wyż­sze­nie, na któ­rym stał tron. U stóp króla dwa lwy, tak nie­po­ru­szone, że wciąż nie wie­dzia­łem, czy to krew i kości, duch czy kamień. Miał okrą­głą twarz z pod­bród­kiem wyglą­da­ją­cym spod pod­bródka, duże czarne oczy, pła­ski nos z dwoma pier­ście­niami i wąskie wargi, jakby wschod­nia krew pły­nęła w jego żyłach. Nosił złotą koronę na bia­łej chu­ście, pod którą ukrył włosy, biały płaszcz ze srebr­nymi pta­kami i pur­pu­rowy śli­niak nad szatą, obla­mo­wany złotą nicią. Zgar­nął­bym tego króla jed­nym pal­cem.

Pod­sze­dłem wprost do tronu. Lwy nie drgnęły. Dotkną­łem mosięż­nego pod­ło­kiet­nika, wyrzeź­bio­nego jak lwia łapa, a wtedy nade mną prze­to­czył się grzmot, ciężki, powolny, czarne brzmie­nie, które pozo­sta­wiło swąd zgni­li­zny na wie­trze. Ale u sufitu nic. Wciąż patrzy­łem do góry, gdy król wbił mi szty­let w dłoń tak mocno, że ostrze wdarło się w pod­ło­kiet­nik, przy­gważ­dża­jąc rękę.

Wrza­sną­łem. Zaśmiał się i roz­siadł wygod­nie.

– Może ci się zdaje, że zaświaty dotrzy­mują obiet­nicy bycia kra­iną wolną od bólu i cier­pie­nia, ale to obiet­nica zło­żona wyłącz­nie umar­łym – powie­dział.

Nikt inny nie zawtó­ro­wał śmie­chem kró­lowi, ale patrzyli.

Przy­glą­dał mi się podejrz­li­wie, gła­dząc się po pod­bródku, a ja chwy­ci­łem za szty­let i wycią­gną­łem, sły­sząc wła­sne wycie. Król pod­sko­czył, gdy go chwy­ci­łem, ale tylko wbi­łem ostrze w połę płasz­cza i odcią­łem kawa­łek. Śmiał się, kiedy opa­trzy­łem sobie dłoń. Ude­rzy­łem go pię­ścią pro­sto w twarz i dopiero wtedy przez tłum prze­biegł pomruk. Usły­sza­łem zbli­ża­jące się śmier­cio­no­śne kroki i się odwró­ci­łem. Tłum przy­sta­nął. Nie, został powstrzy­many. Puste twa­rze, ani gniew na nich, ani strach. A potem wszy­scy odsko­czyli jak jedna istota, patrząc na króla za moimi ple­cami, który wstał, w ręku ści­ska­jąc zakrwa­wioną lwią łapę. Rzu­cił nią do góry, pod sam sufit, a tłum wes­tchnął. Łapa nie spa­dła. Nie­któ­rzy z tyłu zaczęli ucie­kać. Inni krzy­czeli, inni wyli. Męż­czy­zna tra­to­wał kobietę tra­tu­jącą dziecko. Król wciąż się śmiał. Potem zaskrzy­piało, zachro­bo­tało, zgrzyt­nęło, jakby bogo­wie nieba roz­łu­py­wali dach. Omo­luzu, powie­dział ktoś.

– Posma­ko­wali two­jej krwi, Tro­pi­cielu. Omo­luzu już na zawsze będą podą­żać twoim śla­dem.

Chwy­ci­łem króla za rękę i ją roz­pła­ta­łem. Buczał jak dziew­czę znad rzeki, ale wtedy sufit zaczął się poru­szać, wyda­jąc odgłosy, jakby pękał, kru­szył się i syczał, a prze­cież pozo­stał w cało­ści. Dłoń króla trzy­ma­łem nad swoją, zbie­ra­jąc w niej jego krew, a on pró­bo­wał bić i bok­so­wać jak mały chło­piec, szar­pał się. Gdy rzu­ci­łem kró­lew­ską krew w powie­trze, z sufitu wyło­niła się pierw­sza postać.

– Los nas obu teraz połą­czony – powie­dzia­łem.

Uśmiech spły­nął z jego twa­rzy, szczęka opa­dła, oczy wyla­zły na wierzch. Ścią­gną­łem króla po stop­niach, a sufit dud­nił i trzesz­czał. Wypeł­zali z niego ludzie czarni na ciele, czarni na twa­rzach, czarni tam, gdzie oczy być powinny, jak ludzie wypeł­za­jący z nor. Gdy się pro­sto­wali, stali na sufi­cie, jak my sta­li­śmy na pod­ło­dze. Z omo­luzu try­skały klingi świa­tła, ostre jak mie­cze i kop­cące jak węgiel tra­wiony pło­mie­niami. Król uciekł z wrza­skiem, pozo­sta­wiw­szy swój miecz.

Natarli. Pobie­głem, sły­sząc, jak zeska­kują z sufitu. Jeden hyc­nął, ale nie spadł na pod­łogę, tylko wylą­do­wał z powro­tem na sufi­cie, jak­bym to ja stał do góry nogami. Bie­głem na zewnętrzny dzie­dzi­niec, lecz dwaj mnie wyprze­dzili. Zesko­czyli i zamach­nęli się mie­czami. Moja włócz­nia powstrzy­mała oba ciosy, ale ich siła zbiła mnie z nóg. Jeden natarł z wprawą fech­mi­strza. Zro­bi­łem unik w lewo, ucie­ka­jąc przed ostrzem, i wbi­łem mu włócz­nię pro­sto w pierś. Grot zagłę­bił się powoli jak w gęstą smołę. Tam­ten odsko­czył, zabie­ra­jąc ze sobą mój oręż. Chwy­ci­łem kró­lew­ski miecz. Dwaj z tyłu zła­pali mnie za kostki i unie­śli pod sufit, gdzie czerń kotło­wała się jak morze nocą. Cią­łem mie­czem ciem­ność, odrą­by­wa­łem koń­czyny, spa­dłem w końcu na pod­łogę jak kot. Inny chciał mnie zła­pać za rękę, ale to ja go chwy­ci­łem i pocią­gną­łem na zie­mię, gdzie znik­nął jak dym. Drugi zaata­ko­wał z boku, uchy­li­łem się, lecz ostrzem dosię­gnął mi ucha i zapie­kło. Odwró­ci­łem się, skrzy­żo­wa­li­śmy mie­cze, iskry try­snęły w mroku. Wzdry­gnął się. Rękoma i nogami poru­sza­łem jak mistrz ngolo. Tur­la­łem się i toczy­łem, dło­nie nad sto­pami nad dłońmi, aż odna­la­złem swoją włócz­nię, w pobliżu zewnętrz­nego kręgu kom­nat. Paliło się wiele pochodni. Dobie­głem do pierw­szej i umo­czy­łem włócz­nię w oli­wie i ogniu. Dwaj omo­luzu znaj­do­wali się w górze nade mną. Usły­sza­łem, jak szy­kują mie­cze, żeby mnie roz­pła­tać na pół. Sko­czy­łem z pło­nącą włócz­nią i prze­bi­łem ich obu. Jeden i drugi buch­nęli ogniem, który roz­lał się po sufi­cie. Omo­luzu poszli w roz­sypkę.

Pobie­głem przez zewnętrzną kom­natę, kory­ta­rzem, przez drzwi. Na dwo­rze księ­życ roz­sie­wał słaby blask, świa­tło zza zamglo­nego szkła. Mały, gruby król nawet nie ucie­kał.

– Omo­luzu poja­wiają się tam, gdzie jest dach – powie­dział. – Nie potra­fią cho­dzić po otwar­tym nie­bie.

– Twoja żona roz­mi­łuje się w tej opo­wie­ści.

– Co ty możesz wie­dzieć o miło­ści kogoś do kogo­kol­wiek?

– Idźmy.

Pocią­gną­łem go za sobą, ale był jesz­cze jeden kory­tarz, długi na może pięć­dzie­siąt kro­ków. Zro­bi­li­śmy pięć i dach znów się roz­stą­pił. Po dzie­się­ciu naszych kro­kach już bie­gli u góry tak samo szybko jak my po pod­ło­dze, a mały, gruby król zosta­wał w tyle. Kolejne dzie­sięć i pięć kro­ków i uchy­li­łem się przed mie­czem wznie­sio­nym nad moją głową, który strą­cił kró­lowi koronę. Po tych dzie­się­ciu i pię­ciu stra­ci­łem rachubę. W poło­wie kory­tarza chwy­ci­łem pochod­nię i rzu­ci­łem ją w sufit. Jeden z omo­luzu buch­nął pło­mie­niem i runął, ale zanim spadł na pod­łogę, roz­pły­nął się w dymie. Znowu wypa­dli­śmy na dwór. W oddali była brama, z kamien­nym łukiem chyba nie na tyle sze­ro­kim, aby wypeł­zli z niego omo­luzu. A jed­nak gdy prze­bie­ga­li­śmy pod spodem, dwaj wysko­czyli z sufitu i jeden z nich ciach­nął mnie w plecy. Gdzieś pomię­dzy bie­giem nad rzekę a przej­ściem przez ścianę wody stra­ci­łem obie rany i pamięć o ich miej­scu na ciele. Szu­ka­łem, lecz na skó­rze nie było śladu.

Zwróć uwagę: wędrówka do kró­le­stwa była o wiele dłuż­sza niż wędrówka do kra­iny umar­łych. Minęły całe dnie, zanim dotar­li­śmy do Itaki nad rzeką, nie była już jed­nak sta­ru­chą, tylko małą dziew­czynką, która bry­kała w wodzie i zer­kała na mnie prze­bie­gle na podo­bień­stwo kobiet star­szych od niej czte­ry­kroć. Kiedy kró­lowa spo­tkała się z kró­lem, zło­rze­czyła, klęła i zbiła go tak mocno, aż domy­śli­łem się, że sprawą paru dni jest tylko, gdy on znów się utopi.

Wiem, jaka myśl wła­śnie prze­szła ci przez głowę. Wszyst­kie opo­wie­ści są prawdą.

Sufit mamy nad głową.

2

Gdy odsze­dłem z domu ojca, głos jakiś, może dia­bła, pod­szep­nął mi, aby ucie­kać. Za domy, gospody, zajazdy dla utru­dzo­nych wędrow­ców, za mury z błota i kamie­nia wyso­kie na trzech chłopa. Ulica pro­wa­dziła do zaułka, zaułek pro­wa­dził do muzyki, picia i bija­tyk, co pro­wa­dziły do muzyki, picia i bija­tyk. Han­dlarki zamy­kały skle­piki i pako­wały stra­gany. Męż­czyźni prze­cho­dzili obok w obję­ciach męż­czyzn, kobiety prze­cho­dziły z koszami na gło­wach, sta­rzy ludzie sie­dzieli na pro­gach domów, próż­nia­cząc wie­czór, jak to mówili. Wpa­dłem wprost na innego męż­czyznę, lecz on nie zaklął, tylko uka­zał złote zęby w sze­ro­kim uśmie­chu. Ładny jesteś jak dziew­czynka, powie­dział. Ucie­kłem przy akwe­duk­cie, szu­ka­jąc wschod­niej bramy, drogi do lasu.

Dzienni jeźdźcy z włócz­niami, w roz­wia­nych czer­wo­nych sza­tach, czar­nej zbroi i zło­tych koro­nach zwień­czo­nych pió­rami, wierz­chowce odziane w taką samą czer­wień. U bramy sied­miu ich nad­je­chało, a wiatr był wyją­cym wil­kiem. Ale dość zwad jak na jeden dzień, prze­ga­lo­po­wali obok mnie, zosta­wia­jąc po sobie tuman kurzu. A potem war­tow­nicy zaczęli zamy­kać bramę, więc wybie­głem, w kie­runku Mostu, Co Jego Nazwy Nawet Naj­starsi Nie Pamię­tają. Nikt nie zwró­cił uwagi.

Sze­dłem przez otwarte tereny, które cią­gnęły się jak piasz­czy­ste morze. Tej nocy dotar­łem do wymar­łego mia­sta o walą­cych się murach. Sień, w któ­rej spa­łem, była bez drzwi i z jed­nym oknem. Dalej zoba­czy­łem wzgó­rze z usy­pa­nych gru­zów wielu domostw. Nie zna­la­złem poży­wie­nia, a woda w dzba­nach miała zjeł­czały smak. Sen zmo­rzył mnie na pod­ło­dze przy hur­ko­cie ścian z gliny walą­cych się w całym mie­ście.

A moje oko? Co z nim?

Och, ale rzecz w ustach i opo­wie­ściach, które z nich popłyną, inkwi­zy­to­rze. Twoje wargi się roz­warły, gdy tylko zoba­czy­łeś, że mru­gną­łem powieką. Spi­suj, co widzisz, obo­jętne, czy to czar­no­księ­stwo, czy biała nauka, moje oko jest tym, czym myślisz, że jest. Nie mam maski. Nie mam obli­cza. Ma twarz to sze­ro­kie i krą­głe czoło, jak reszta głowy. Brwi tak zwie­szone nad oczami, że rzu­cają cień. Nos stromy jak gór­skie zbo­cze. Wargi, co zdają się grube jak palec, gdy wcie­ram w nie czer­wony lub żółty pył. Jedno oko, co jest moje, i dru­gie, co moje nie jest. Sam prze­kłu­łem sobie uszy, myśląc o tym, że ojciec nosi tur­ban, aby zasło­nić wła­sne. Ale nie mam obli­cza. To wła­śnie widzą ludzie.

Dzie­sięć dni po opusz­cze­niu domu ojca mego dotar­łem do doliny, wciąż mokrej od desz­czu, który spadł jeden księ­życ wcze­śniej. Drzewa tam rosły o liściach ciem­niej­szych od mojej skóry. Zie­mia utrzy­my­wała czło­wieka na dzie­sięć kro­ków, a przy kolej­nym wsy­sała. Nory peł­za­czy, kobry i żmii. Byłem głup­cem. Myśla­łem, że sta­rego oby­czaju nauczę się, zapo­mi­na­jąc o nowym. W trak­cie wędrówki po buszu powta­rza­łem sobie, że choć każdy dźwięk jest nowy, żaden mnie nie prze­raża. Że drzewo mnie nie zdra­dzi, gdy się za nim skryję. Gorąco pod szyją nie miało trwać wiecz­nie. Pną­cza nie chcą dopaść mojej krtani i wydu­sić ze mnie życia. Głód i to, co ucho­dziło za głód. Ból od wewnątrz napie­ra­jący na brzuch, aż sprzy­krzyło mu się napie­rać. Szu­ka­łem jagód, szu­ka­łem kory mło­dych drzew, szu­ka­łem małp, szu­ka­łem tego, co małpy jedzą. Wię­cej obłędu. Pró­bo­wa­łem jeść zie­mię. Pró­bo­wa­łem podą­żać za wężami podą­ża­ją­cymi za szczu­rami w gęstwi­nie. Czu­łem, że coś dużego nad­ciąga moim śla­dem. Wspią­łem się na skałę i mokre liście chla­snęły mnie w twarz.

Obudzi­łem się w cha­cie, w chło­dzie jak nad rzeką. W środku pło­nął ogień, ale gorąco tkwiło we mnie.

– W wodzie hipo­po­tam jest nie­wi­dzialny – ode­zwał się głos.

W cha­cie było ciemno albo ośle­płem. Nie wie­dzia­łem które.

– Ye uaren uupsi yeng we. Dla­czego nie baczy­łeś na ostrze­że­nie?

Cią­gle maja­czyła ciem­ność, ale moje oko dostrze­gło coś wię­cej.

– Żmija z nikim się nie wadzi, nawet z głu­pim chło­pacz­kiem. Naj­nie­bez­piecz­niej­szy jest Oba Olu­szere, zimny, deli­katny wąż.

Nos zawiódł mnie do pusz­czy. Nie widzia­łem żad­nej żmii. Dwa dni wcze­śniej, gdy czło­wiek ten zna­lazł mnie roz­dy­go­ta­nego pod pła­czą­cym drze­wem, był prze­ko­nany, że jestem jedną nogą w zaświa­tach, więc wyko­pał dół w ziemi. Ale potem przez całą noc wyka­sły­wa­łem zie­lony sok. No i teraz leża­łem na macie w sza­ła­sie, w któ­rym pach­niało fio­le­to­wym mar­twym lasem i pło­ną­cym łaj­nem.

– Odpo­wiedz z głębi serca. Co robisz w środku pusz­czy?

Pra­gną­łem wyja­śnić, że przy­sze­dłem odna­leźć sie­bie, ale prze­cież byłyby to słowa skoń­czo­nego głupca. Albo odrzec coś takiego, co rzekłby mój ojciec, lecz w tam­tych cza­sach wciąż jesz­cze myśla­łem, że czło­wiek ma toż­sa­mość, którą może utra­cić, nie wie­dzia­łem bowiem, że nikt toż­sa­mo­ści nie posiada. Lecz już o tym wspo­mnia­łem. Mil­cza­łem więc wtedy, w nadziei, że moje oczy prze­mó­wią. Mimo ciem­no­ści widzia­łem, że na mnie patrzy. Ja i moje sza­lone wyobra­że­nia o lesie, gdzie ludzie bie­gają razem z lwami, żywią się darami ziemi, srają przy drze­wie, dzi­kość jest wśród nich. Wyszedł z ciem­nego kąta i mnie spo­licz­ko­wał.

– Jedyny spo­sób, by zaj­rzeć ci do głowy, to ją roz­łu­pać i zoba­czyć, chyba że prze­mó­wisz.

– Myśla­łem…

– Myślisz, że ludzie z lasów i znad rzek char­czą i szcze­kają jak psy. Że nie wycie­ramy dupy po sra­niu. Że może sma­ru­jemy tym w skórę. Mówię do cie­bie jak do męż­czy­zny.

Inkwi­zy­to­rze, jesteś czło­wie­kiem, który gro­ma­dzi słowa. Zbie­raj więc moje. Masz strofę na chłodny pora­nek, masz strofę na połu­dnie umar­łych, strofę na wojnę. Ale zacho­dzące słońce nie potrze­buje two­ich słów, tak jak nie potrze­buje mknący gepard.

Ten mędrzec nie miesz­kał w wio­sce, tylko nie­da­leko rzeki. Włosy miał białe od popiołu i śmie­tany z mleka. Jedyny raz, kiedy widzia­łem roz­bie­ra­ją­cego się ojca, zoba­czy­łem na jego ple­cach koli­ste bli­zny jak gwiazdy w kręgu. Ten czło­wiek nosił krąg gwiazd na piersi. Miesz­kał sam w sza­ła­sie zro­bio­nym z gałęzi dzi­kiego drzewa, z któ­rych uplótł ściany, i krza­ków, z któ­rych uplótł dach. W ściany wcie­rał pył z czar­nego kamie­nia, aż się świe­ciły, a potem wyko­ny­wał wzory i malunki, jeden przed­sta­wiał białą istotę z rękami i nogami wyso­kimi jak drzewo. Ni­gdy cze­goś takiego nie widzia­łem.

– I dobrze, że tak myślisz, bo nie będziesz już żył, żeby móc mi o tym powie­dzieć – rzekł.

Zasną­łem, obu­dzi­łem się, zasną­łem, obu­dzi­łem i zoba­czy­łem wiel­kiego bia­łego pytona owi­ja­ją­cego się wokół pnia, obu­dzi­łem się i zoba­czy­łem węża nik­ną­cego na tle ściany. Wpa­dło świa­tło sło­neczne, roz­ja­śniło ściany i zoba­czy­łem, że znaj­du­jemy się w pie­cza­rze. Ściany ule­pione jak wosk topiący się na wosku. W pół­mroku tu i tam wyglą­dały one jak roz­wrzesz­czane twa­rze, jak nogi sło­nia, jak szparka mło­dej dziew­czyny.

Gdy potar­łem jedną, poczu­łem ją niby łupinę ignamu. Obok otworu była miękka od krza­ków ster­czą­cych jak luźne włosy. Wsta­łem i tym razem nie upa­dłem. Zachwiać – to się zachwia­łem, jak czło­wiek napeł­niony winem pal­mo­wym, wysze­dłem jed­nak na dwór. Sła­nia­łem się, więc przy­lgną­łem do skały, żeby zacho­wać rów­no­wagę, ale to nie była skała. Zupeł­nie nie­po­dobne do skały. Kora. Lecz za sze­ro­kie, za duże. Popa­trzy­łem w górę naj­wy­żej, jak mogłem spoj­rzeć, i powlo­kłem się naj­da­lej, jak mogłem się powlec. Nie dość, że słońce wciąż świe­ciło za gałę­ziami i liśćmi, to na doda­tek pień ten nie miał końca. Zanim go obsze­dłem, zapo­mnia­łem już, skąd wyru­szy­łem. Konary były tylko u samej góry, pękate jak dzie­cięce palce, ster­czały z gęstwin gałęzi i liści. Małe liście, grube jak skóra, i owoce wiel­kie jak twoja głowa. Usły­sza­łem wspi­naczkę drob­nych stóp, to pawia­nica z dziec­kiem.

– Drzewo mał­piego chleba było naj­na­dob­niej­sze na całej sawan­nie – powie­dział cza­row­nik za moimi ple­cami. – To się działo przed dru­gim nasta­niem bogów. Co za histo­ria, drzewo to wie­działo, że jest piękne. Zażą­dało, aby wszy­scy pie­śnia­rze śpie­wali o jego pięk­nie. Ono i jego brat pięk­niejsi od bogów, pięk­niejsi nawet od Bikili-Lilis, któ­rej włosy stały się setką wia­trów. I oto co się potem wyda­rzyło. Bogo­wie wydali wście­kłość na świat. Sfru­nęli z nieba i wyrwali wszyst­kie baobaby do ostat­niego i wci­snęli z powro­tem w zie­mię korze­niami do góry. Pięć­set wie­ków upły­nęło, zanim korze­nie wypu­ściły listo­wie, i kolejne pięć­set, nim wyro­sły z nich owoce i kwie­cie.

Jed­nego księ­życa wszy­scy miesz­kańcy wio­ski przy­szli do drzewa. Widzia­łem, jak patrzą na cza­row­nika, kry­jąc się wśród gałęzi i liści. Pew­nego razu zja­wiło się trzech wio­sko­wych siła­czy. Wszy­scy byli wysocy, bar­czy­ści, masywni tam, gdzie gru­bas ma brzuch, nogi mocne jak u byka. Pierw­szy odziany był w popiół od stóp do głów, biały jak księ­życ. Drugi pory­so­wał ciało bia­łymi prę­gami jak zebra. Trzeci nie miał barw, tylko ciemną, czer­stwą skórę. Nosili naszyj­niki i łań­cu­chy na bio­drach, które nie potrze­bo­wały żad­nych innych ozdób. Nie wie­dzia­łem, po co przy­szli, wie­dzia­łem jed­nak, że im to dam.

– Wiele razy pod­pa­try­wa­li­śmy cię w lesie – powie­dział prę­go­wany. – Wspi­nasz się na drzewa i polu­jesz. Nie ma u cie­bie zręcz­no­ści, kunsztu nie ma, ale może bogo­wie cię pchają. Ile liczysz księ­ży­ców?

– Mój ojciec ni­gdy nie liczył lat w księ­ży­cach.

– To drzewo pożarło sześć dzie­wic. Połknęło w cało­ści. Nocą sły­chać ich wrza­ski, ale brzmią jak szepty. Ludzie myślą, że to wiatr.

Patrzył na mnie przez chwilę. Potem się roze­śmieli.

– Pój­dziesz z nami na obrzęd męsko­ści zareba – powie­dział prę­go­wany.

Wska­zał tego w poświa­cie.

– Wąż zabił jego towa­rzy­sza tuż przed nadej­ściem desz­czów. Pój­dziesz z nim.

Nie wyja­wi­łem, że ura­to­wano mnie od uką­sze­nia.

– Spo­tkamy się pod następ­nym słoń­cem. Powi­nie­neś poznać ścieżkę wojow­ni­ków, a nie bab – powie­dział ten w poświa­cie.

Kiw­ną­łem głową pota­ku­jąco. Patrzył na mnie dłu­żej od pozo­sta­łych. Ktoś wyciął mu gwiazdę na piersi. Miał pier­ście­nie w uszach, które na pewno sam prze­kłuł. Góro­wał nad resztą przy­naj­mniej o głowę, dopiero teraz zauwa­ży­łem. W Dżu­bie ci trzej prze­sta­liby już być chłop­cami.

Usły­sza­łem, jak mówi, choć nie usły­sza­łem, jak mówi:

– Pój­dziesz ze mną.

W obrzę­dzie zareba nie ma kobiet. Ale należy znać ich uży­tecz­ność dla męż­czyzn. Zareba znaj­duje się w twoim umy­śle; zareba jest w buszu wędrówką od brza­sku po połu­dniową porę. Przy­by­wasz do sali boha­te­rów, o ścia­nach z gliny i dachu kry­tym strze­chą. Kije i prze­strze­nie do walki. Wcho­dzą chłopcy, aby uczyć się od naj­sil­niej­szych wojow­ni­ków ze wszyst­kich wsi i wszyst­kich gór. Okry­wasz się popio­łem, żebyś nocą wyglą­dał jak przy­bysz z Księ­życa. Jesz kleik z durry. Zabi­jasz chłopca, któ­rym jesteś, żeby stać się męż­czyzną, któ­rym jesteś, lecz wszystko musi być wyuczone. Spy­ta­łem chłopca w poświa­cie, jak się dowie­dzieć o kobie­tach, gdy nie ma kobiet, od któ­rych można się dowie­dzieć.

Chcesz usły­szeć wię­cej, inkwi­zy­to­rze?

Pew­nego ranka wychwy­ci­łem woń mego rodu podą­ża­jącą za mną nad rzekę. Był to chło­piec, który uwa­żał mnie za syna jego wuja. Łowi­łem ryby. Przy­szedł na brzeg i przy­wi­tał się, jakby mnie znał, aż nagle zoba­czył, że mnie nie zna. Nie odpo­wie­dzia­łem. Matka mówiła mu zapewne o abarra, demo­nie, który nawie­dza ludzi jako zna­jo­mek, z mową tylko inną. Nie uciekł, odda­lił się powoli od rzeki i usiadł na kamie­niu. Patrzył na mnie. Nie mógł mieć wię­cej niż osiem, dzie­więć lat, ze smugą bia­łej gliny nary­so­waną od ucha do ucha przez nos i bia­łymi cęt­kami na całej klatce pier­sio­wej jak u lam­parta. Byłem chłop­cem z mia­sta, w łowie­niu ryb szczę­ście mi nie dopi­sy­wało. Zanu­rzy­łem dło­nie w wodzie i cze­ka­łem. Ryby wpły­wały mi w ręce, ale wyśli­zgi­wały się, gdy tylko pró­bo­wa­łem je pochwy­cić. Cze­ka­łem, on patrzył. Zło­wi­łem wielki okaz, lecz wymsknęła się, prze­stra­szyła mnie nawet, potkną­łem się i wpa­dłem do rzeki. Mały chło­piec się roze­śmiał. Spoj­rza­łem na niego i też się roze­śmiałem, ale potem woń roz­nio­sła się po lesie, zbli­żała coraz szyb­ciej. Poczu­łem – ochra, masło karite, smród spod pach, mleko z mat­czy­nej piersi – on też poczuł. Obaj wie­dzie­li­śmy, że wiatr kogoś nie­sie, on wie­dział kogo.

Wyszła spo­śród drzew, jakby z drzew wysko­czyła. Kobieta wyż­sza, star­sza, twarz już ostro ocio­sana i sroga, prawa pierś jesz­cze nie sfla­czała. Lewą zakryła tka­niną prze­rzu­coną przez ramię. Na gło­wie opa­ska, czer­wona, zie­lona i żółta. Naszyj­niki w każ­dym kolo­rze prócz błę­kitu usy­pane jeden na dru­gim jak góra się­gały płat­ków uszu. Spód­nica z kozło­wej skóry z kauri na brzu­chu wzdę­tym dzie­ciąt­kiem. Popa­trzyła na chłopca i wska­zała pal­cem za sie­bie. Potem spoj­rzała na mnie i wska­zała w tym samym kie­runku.

Pew­nego ranka pod leni­wym słoń­cem cza­row­nik obu­dził mnie ude­rze­niem w twarz, potem w mil­cze­niu wyszedł z sza­łasu. Obok poło­żył włócz­nię, san­dały i tka­ninę, bym nią owi­nął bio­dra. Wsta­łem szybko i podą­ży­łem za nim. Nad rzeką wieś otwie­rała swe ramiona z domami roz­pro­szo­nymi na polu. Naj­pierw minę­li­śmy pagórki suchej trawy z wierz­choł­kami jak sutek. Potem minę­li­śmy okrą­głe chaty z gliny i ziemi, rdzawe i brą­zowe, pokryte strze­chą i gałę­ziami. W środku osady domy były więk­sze. Owalne, posta­wione w sku­pi­skach po pięć lub sześć, aż wyglą­dały jak zamki, z połą­czo­nymi ścia­nami, które świad­czyły, że to wszystko jest dla jed­nego czło­wieka. Im więk­sze domy, tym poły­skliw­sze ściany, nale­żące do tych, któ­rzy mogli sobie pozwo­lić na wcie­ra­nie onyksu. Więk­szość chat nie była duża. Jedy­nie czło­wiek z wie­loma kro­wami mógł mieć osobną chatę do skła­do­wa­nia ziarna i osobną do jego goto­wa­nia.

Wła­ści­ciel naj­więk­szych domostw miał sześć żon i dwa­dzie­ścia dzieci, wśród nich ani jed­nego chłopca. Szu­kał siód­mej, żeby wresz­cie uro­dziła mu syna. Był wśród tych kilku, któ­rzy wyszli z chat, żeby mnie zoba­czyć. Dwóch chłop­ców i dziew­czynka, nadzy bez farby, cią­gnęli za cza­row­ni­kiem i mną, aż któ­raś z kobiet krzyk­nęła coś ostrym tonem i wtedy ucie­kli do domu na tyłach. Znaj­do­wa­li­śmy się teraz w środku wsi, przed domo­stwami boga­cza. Na ścianę spi­chle­rza dwie kobiety nakła­dały świeżą war­stwę gliny. Trzej chłopcy w moim mniej wię­cej wieku wró­cili z łowów z mar­twym buszbo­kiem. Nie zoba­czy­łem wśród nich tego w poświa­cie.

Nadej­ście myśli­wych roz­bu­dziło wieś. Męż­czy­zna, kobieta, chło­piec, dziew­czynka, wszy­scy wyszli, żeby zoba­czyć owoce polo­wa­nia, ale zasty­gali na mój widok. Cza­row­nik wypo­wie­dział imię, któ­rego nie zna­łem. Poja­wił się męż­czy­zna mający sześć żon, pod­szedł do mnie. Wysoki, z dużym brzu­chem. Kok z gliny na tyle głowy w sza­rym i żół­tym kolo­rze, zwień­czony pię­cioma stru­simi pió­rami. Ten kok, bo był męż­czy­zną, każde pióro zna­kiem waż­nego wyczynu. Kości policz­kowe zna­czyła żółta glina, zwy­cię­skie bli­zny pokry­wały pierś i ramiona. Czło­wiek ten zabił wielu ludzi i lwy, i jed­nego sło­nia. Może nawet hipo­po­tama. Poja­wiły się dwie jego żony, jedną była kobieta znad rzeki.

Cza­row­nik zwró­cił się do niego:

– Wysłu­chaj mnie, ojcze, który mówisz z kro­ko­dy­lem, żeby nas nie pożarł w porze desz­czo­wej.

Potem dopo­wie­dział coś, czego nie zro­zu­mia­łem.

Męż­czy­zna zmie­rzył mnie wzro­kiem od dołu do góry, od góry do dołu. Pod­szedł bli­żej i rzekł:

– Synu Aboy­amiego, bra­cie Ayode­lego, ta ścieżka jest twoją ścieżką, te drzewa two­imi drze­wami, ten dom twoim domem, a ja jestem twoim uko­cha­nym wujem.

Nie zna­łem tych imion. Może to były imiona tych, któ­rzy nie mieli ze mną nic wspól­nego. W buszu rodzina nie zawsze rodziną, a przy­ja­ciel nie zawsze przy­ja­cielem. Nawet żona nie zawsze żoną.

Popro­wa­dził mnie przez wej­ście na podwó­rze, gdzie dzieci uga­niały się za kurami. Pach­niały gliną, pył­kiem kwia­to­wym i kurzym gów­nem dep­ta­nym sto­pami. Dom miał sześć kom­nat. W oknie dwie żony mie­liły mąkę. Obok spi­chle­rza kuch­nia wypusz­czała na świat naj­słod­szą woń kle­iku, a przy kuchni kolejna żona myła się w stru­gach wody pły­ną­cej z otworu w ścia­nie. Dalej inna ściana, długa i ciemna, naje­żona sut­kami z gliny. Za nią otwarta prze­strzeń pod strze­chą, ze stoł­kami i dywa­nami, w tyle naj­dłuż­szy mur. Sypial­nia mojego wuja, z wiel­kim moty­lem nad dywa­nami do spa­nia. Zoba­czył, że się przy­glą­dam, i powie­dział, że kręgi pośrodku to kałuże falu­ją­cej wody, co ozna­cza odnowę każ­dej pory desz­czo­wej lub każdy raz, kiedy moczy się w wil­got­no­ści siuś­ków nowej żony. Za jego kom­natą było pomiesz­cze­nie, które słu­żyło za skład i w któ­rym spały dzieci.

– Ten dom jest twoim domem, dywany two­imi dywa­nami. Ale kobiety są moje – dodał i zachi­cho­tał.

Uśmiech­ną­łem się.

Zaję­li­śmy miej­sca w obrę­bie otwar­tej prze­strzeni, ja na dywa­nie, on na krze­śle z tak głę­boko cof­nię­tym opar­ciem, że leżał, nie sie­dział. Krze­śle z wklę­słym sie­dzi­skiem, żeby wpa­so­wał pośladki, usztyw­nio­nym z tyłu trzema deskami wyrzeź­bio­nymi w trzy rzędy jaj. Pamię­tam, jak ojciec wzdy­chał, gdy ocie­rał się ple­cami o takie samo. Zagłó­wek żło­biony jak ogromna korona z rogów. Duże opar­cie i pękate nogi wyglą­dały jak u bawołu leśnego. Leżący wuj prze­obra­ził się w potęż­nego zwie­rza.

– Krze­sło – ode­zwa­łem się. – Widzia­łem podobne, uko­chany wuju.

Wypro­sto­wał się. Wyda­wał się poru­szony, że są dwa takie.

– To tutej­sza robota? – spy­ta­łem.

– Lobi, mistrzo­wie sto­lar­scy z mia­sta, twier­dzili, że wyko­nali tylko jedno. Ale miesz­czu­chy kła­mią, taka ich natura.

– Znasz miej­skie ulice?

– Sze­dłem nie­jedną.

– Dla­czego wró­ci­łeś?

– A skąd wiesz, że wieś porzu­ci­łem dla mia­sta, a nie mia­sto dla wsi?

Nie potra­fi­łem odpo­wie­dzieć.

– Gdzieś widział to krze­sło? – spy­tał.

– W moim domu.

Ski­nął głową i się roze­śmiał.

– Krew postę­puje jak krew, nawet jeśli roz­dzieli ją pia­sek – rzekł i klep­nął mnie po ramie­niu. – Przy­nieś mi moje przy­pra­wione krwią wino pal­mowe i tytoń! – krzyk­nął do jed­nej z żon.

Ku, tak ten lud zwał sie­bie i swoją wieś. Daw­niej pano­wali na obu brze­gach rzeki. Potem ich wro­go­wie, Gan­ga­tom, uro­śli w liczbę i siłę i wielu innych do nich dołą­czyło i wygnali Ku na stronę zacho­dzą­cego słońca. Męż­czyźni Ku byli bie­gli w łucz­nic­twie, pro­wa­dzili bydło na świeże pola, pili mleko i spali. Kobiety były bie­głe w zbie­ra­niu trawy na strze­chę, tyn­ko­wa­niu ścian gliną i kro­wim łaj­nem, sta­wia­niu pło­tów, żeby powścią­gnąć kozy i dzieci bie­ga­jące za nimi, przy­no­sze­niu wody, zgar­nia­niu kożu­cha z mleka, doje­niu bydła, kar­mie­niu dzieci, goto­wa­niu zupy, myciu kala­bas, ubi­ja­niu masła. Męż­czyźni cho­dzili na pobli­skie pola, żeby siać i zbie­rać plony. Kopali stud­nie. Omal nie wpa­dłem do dziury wydrą­żo­nej tak głę­boko, że sły­chać było stare dia­bły, wiel­kie jak drzewa, sze­lesz­czące we śnie na samym dnie. Chło­piec w poświa­cie powie­dział mi, że nie­długo będzie pora zbio­rów durry i kobiety wyjdą z koszami na pola.

Pewnego dnia zoba­czy­łem dzie­wię­ciu męż­czyzn wra­ca­ją­cych do wio­ski, na nie­któ­rych nowa farba, na innych czer­wona ochra i masło karite, a wyglą­dali, jakby się uro­dzili wojow­ni­kami.

Nocną porą śpie­wali, tań­czyli i wal­czyli i znowu śpie­wali, wło­żyli maski ludu Hemba wyglą­da­jące jak twa­rze szym­pan­sów, ale Kava powie­dział, że to na podo­bień­stwo star­szy­zny, która dawno ode­szła, po to, żeby roz­ma­wiać z nią pośród drzew-duchów. Śpie­wali w tych maskach, aby prze­ła­mać klą­twę wielu księ­ży­ców nie­uda­nych łowów. Bęben wybi­jał kekeke. Bam­bam­bam, laka­la­ka­la­ka­laka pod­szyte wia­trem.

Wieś obu­dziła świeża woń, a była wszę­dzie. Nowi męż­czyźni i nowe kobiety doj­rzałe jak owoce. Patrzy­łem na nich z domu czło­wieka, który miał być moim wujem, a on patrzył na swoje żony, dra­piąc się po brzu­chu.

– Jeden chło­piec powie­dział, że zabie­rze mnie na obrzęd męsko­ści – ode­zwa­łem się.

– Chło­piec obie­cał ci zareba? Na czyj roz­kaz?

– Na wła­sną rękę – odpar­łem.

– Tak ci mówił? – spy­tał.

– Tak, będę jego nowym towa­rzy­szem, bo poprzedni umarł od uką­sze­nia węża. Mówię teraz w waszym języku. Znam wasz oby­czaj, uko­chany wuju. Jestem krew z two­jej krwi. Jestem gotów.

– Czyj ten chło­piec?

Gdzie mieszka chło­piec, tego nie wie­dzia­łem. Wuj potarł pod­bró­dek i popa­trzył na mnie.

– Naro­dzi­łeś się wtedy, kiedy cię zna­le­ziono, nie upły­nął nawet jeden księ­życ. Nie śpiesz się umrzeć za wcze­śnie.

Nie powie­dzia­łem mu, że jestem już męż­czy­zną.

– Widzia­łeś ich. Chłop­ców bie­ga­ją­cych dokoła, mniej­szych niż męż­czyźni, któ­rzy powró­cili.

– Jakich chłop­ców?

– Chłop­ców z czer­wo­nymi koniusz­kami, co kobiety odci­nają męż­czy­znom.

Nie wie­dzia­łem, o czym mówi, więc zapro­wa­dził mnie na dwór. Niebo było szare i wzdęte od nad­cho­dzą­cego desz­czu. Obok prze­bie­gło dwóch chłop­ców i wuj przy­wo­łał wyż­szego, o twa­rzy czer­wo­nej, bia­łej i żół­tej, żółta kre­ska pośrodku głowy cią­gnęła się do samego dołu. Pamię­taj, że wuj mój to bar­dzo ważna osoba, ma wię­cej krów niż wódz, a nawet tro­chę złota. Chło­piec pod­szedł, błysz­czący od potu.

– Goni­łem lisa – rzekł.

Wuj przy­wo­łał go bli­żej ruchem ręki. Roze­śmiał się i powie­dział, że chło­piec ma znak gło­szący koniec dzie­ciń­stwa i chce, by wieś o tym wie­działa. Chło­piec skrzy­wił się, gdy wuj chwy­cił go za jądra i kutasa, jakby chciał zwa­żyć w dłoni ich cię­żar. Popatrz, rzekł. Farba pra­wie masko­wała to, że skórka zni­kła, odcięta, odsła­nia­jąc mężny kwietny koniec. Na początku wszy­scy rodzimy się parzy­ści. Jesteś męż­czy­zną i jesteś kobietą, tak jak dziew­czynka jest kobietą i jest męż­czy­zną. Ten chło­piec będzie męż­czy­zną, bo kapłan fety­szowy odciął mu kobietę, dodał.

Zesztyw­niał nie­bo­rak, choć pró­bo­wał stać dum­nie wypro­sto­wany. Wuj mówił dalej:

– A dziew­czynka musi mieć wycię­tego męż­czy­znę z głębi jej neha, żeby mogła być kobietą. Tak jak pierw­sze istoty były parzy­ste.

Pogła­skał chłopca po gło­wie, odpra­wił go i wszedł do środka.

Z boku na skale gro­ma­dzili się męż­czyźni. Wysocy, silni, czarni, bły­ska­jący dzi­dami. Patrzy­łem, jak stoją nie­ru­chomo, aż zacho­dzące słońce prze­mie­niło ich w cie­nie. Wuj odwró­cił się do mnie i prze­mó­wił pra­wie szep­tem, jakby prze­ka­zy­wał straszne nowiny o obcych ludziach:

– Co sześć­dzie­siąt razy jak Zie­mia lata dokoła Słońca, my świę­tu­jemy śmierć i odro­dze­nie. Naj­wcze­śniejsi pier­wo­rodni byli bliź­nia­kami, ale dopiero gdy boska męskość wypu­ściła nasie­nie w zie­mię, nastało życie. Dla­tego wła­śnie męż­czy­zna, który jest także kobietą, i kobieta, która jest także męż­czy­zną, to nie­bez­pie­czeń­stwo. Za późno dla cie­bie. Za dużo masz lat i będziesz jed­na­kowo męż­czy­zną i kobietą.

Patrzył na mnie, póki jego słowa nie prze­mó­wiły do mojej głowy.

– To ni­gdy nie będę męż­czy­zną?

– Będziesz męż­czy­zną. Ale to inne też jest w tobie i cię odmieni. Jak ci męż­czyźni, co gra­sują po naszych zie­miach i prze­ka­zują naszym kobie­tom kobiece sekrety. Będziesz wie­dział tyle co oni. Na bogów, będziesz spół­ko­wał, jak oni spół­kują.

– Uko­chany wuju, ścią­gasz na mnie wielki smu­tek.

Nie powie­dzia­łem mu, że kobieta już sza­leje w moim wnę­trzu, że dyszę jej pra­gnie­niami, ale poza tym nie czu­łem się kobietą, bo chcia­łem polo­wać na jele­nie, bie­gać, grać.

– Trzeba więc szybko mnie ciąć – powie­dzia­łem.

– Ojciec powi­nien był cię ciąć. Teraz za późno. Za późno. Już zawsze będziesz na gra­nicy mię­dzy dwoma. Zawsze będziesz szedł jed­no­cze­śnie obiema dro­gami. Zawsze będziesz czuł siłę jed­nego i ból dru­giego.

Tej nocy księ­życ nie wze­szedł, ale chło­piec wciąż jaśniał poświatą, gdy poja­wił się w progu chaty.

– Przyjdź popa­trzeć, co robią nowi męż­czyźni i kobiety – rzekł.

– Musisz mi wyja­wić swoje imię.

Nie odpo­wie­dział.

Ruszy­li­śmy przez busz do miej­sca, gdzie bęb­nia­rze prze­ka­zy­wali prze­sła­nie bogom na nie­bie i przod­kom w ziemi. Chło­piec w poświa­cie szedł szybko, nie cze­kał. Wciąż bałem się, że nadepnę na żmiję. Znik­nął w ścia­nie z gęstych liści, a ja przy­sta­ną­łem, bo nie wie­dzia­łem, dokąd iść, lecz wtedy biała ręka prze­pchnęła się przez gąszcz, chwy­ciła mnie za ramię i wcią­gnęła do środka.

Dotar­li­śmy na polanę, na któ­rej bęb­nia­rze bęb­nili, inni bili kijami, jesz­cze inni gwiz­dali. Dwaj męż­czyźni pode­szli, aby roz­po­cząć cere­mo­nię, a myśmy ukryli się w buszu.

– Bum­bangi, ofi­cjał i dawca żyw­no­ści – powie­dział Kava. – A także zło­dziej. Przy­patrz mu się w masce mueelu ze ster­czą­cymi pió­rami i ogrom­nym dzio­bem dzio­bo­rożca. Spójrz, obok niego to makala, mistrz cza­rów i zaklęć.

Nowi męż­czyźni sta­nęli w sze­regu ramię przy ramie­niu. Wszy­scy mieli spód­niczki z wybor­nej tka­niny, jaką widzia­łem tylko na moim wuju, i wszy­scy nosili teraz kok z gliny ze stru­simi pió­rami i kwie­ciem. Potem zaczęli ska­kać, w górę, w dół, coraz wyżej i wyżej, tak wysoko, że zawi­sali w powie­trzu, zanim opa­dli. Przy­tu­py­wali tak mocno, że zie­mia drżała. I tak ska­kali do rytmu bodom-bodom-bodom. Dzieci nie było. Może jak chło­piec w poświa­cie i ja cho­wały się w buszu. Potem na polanę wystą­piły nowe kobiety. Dwie pode­szły wprost do męż­czyzn i zaczęły ska­kać razem z nimi, bodom-bodom-bodom. Kobieta i męż­czyzna, ska­czący coraz bli­żej sie­bie, przy­su­wali się, aż skóra dotknęła skóry, pierś piersi, nos dotknął nosa. Chło­piec w poświa­cie wciąż trzy­mał mnie za rękę. Pozwo­li­łem mu na to. Dołą­czyli ludzie i polana była teraz tuma­nem kurzu od ska­ka­nia i tupa­nia, a star­sze kobiety ruszyły w pląsy pośród tłumu, opę­tane boskim dymem.

Bum­bangi śpie­wał raz po raz:

Męż­czy­zna z człon­kiem

Kobieta z pochwą

Nie zna­cie sie­bie

Nie buduj­cie jesz­cze domu.

Chło­piec wcią­gnął mnie w gęst­szy, zimny busz. Wyczu­łem ich woń w chwili, gdy on ich usły­szał. Odór potu nie­siony i roz­sie­wany wia­trem. Kobieta ukuc­nęła na męż­czyź­nie, a potem ruszyła do góry, do dołu, do góry. Mru­ga­łem tak długo, aż dosta­łem noc­nych oczu. Potrzą­sała pier­siami. Oboje wyda­wali dźwięki. W swo­jej sypialni tylko mój ojciec wyda­wał dźwięki. Męż­czy­zna się nie poru­szał. W swo­jej sypialni tylko mój ojciec się poru­szał. Widzia­łem, że kobieta robi dzie­sięć za jedno, co robi męż­czy­zna. Kobieta pod­ska­ki­wała, trzę­sła się, szep­tała, dyszała, buczała, wrzesz­czała, ści­skała się za piersi, otwie­rała się i zamy­kała. Chło­piec w poświa­cie wsu­nął mi rękę mię­dzy uda, szar­pał mi skórkę wte i wewte, żeby dostroić się do ruchów kobiety. Duch mnie dopadł, kazał try­snąć, kazał krzyk­nąć. Kobieta wrza­snęła, a męż­czy­zna zerwał się i ją ode­pchnął. Ucie­kli­śmy.

Mój ojciec mawiał, że opu­ścił miej­sce swo­jego uro­dze­nia, bo pewien mędrzec poka­zał mu, że wycho­wał się wśród zaco­fa­nego ludu, który ni­gdy niczego nie stwo­rzył, nie wie­dział, jak prze­lać słowa na papier, a ruchał się tylko po to, aby się mno­żyć. Ale uko­chany wuj powie­dział mi co innego. Posłu­chaj drzewa tu, gdzie teraz żyjesz, bo tu ród twój. Słu­cha­łem więc gałęzi na gałęzi, liścia na liściu, ale nie usły­sza­łem niczego od naszych przod­ków. Noc póź­niej usły­sza­łem na dwo­rze głos dziadka, który wziął mnie za swo­jego syna. Wysze­dłem i popa­trzy­łem w konary, jed­nak zoba­czy­łem tylko ciem­ność.

– Kiedy zemścisz się na zabójcy ojca swego? Włada mną nie­spo­kojny sen, czeka na spra­wie­dli­wość – powie­dział. Powie­dział też: – Po zgła­dze­niu Ayode­lego jesteś naj­star­szy syn i brat. To bruka plan bogów i musi zostać pomsz­czone. Mój żar nie wystygł, słaby synu.

– Nie jestem twoim synem – odpar­łem.

– Twój brat Ayodele, co naj­star­szy, jest tutaj ze mną, też w burz­li­wym śnie. Cze­kamy na słodką woń prze­la­nej krwi nie­przy­ja­ciela – powie­dział dzia­dek, cią­gle bio­rąc mnie za innego.

– Ja nie twój syn.

Wyglą­da­łem aż tak bar­dzo jak mój ojciec? Zanim mia­łem włosy, on już posi­wiał, a sam ni­gdy sie­bie w nim nie dostrze­ga­łem. Z wyjąt­kiem uporu.

– Zwada na­dal świeża.

– Nie mam zwady z kro­ko­dy­lem, nie mam zwady z hipo­po­ta­mem, nie mam zwady z czło­wie­kiem.

– Ten, który zabił two­jego brata, zabił i jego kozy – powie­dział dzia­dek.

– Mój ojciec odszedł, bo zabi­ja­nie było sta­rym oby­cza­jem, oby­cza­jem małych ludzi od małych bogów.

– Wciąż żyje ten, który zabił two­jego brata. Och, jaka wielka hańba, kiedy ten czło­wiek w twoim domu odszedł z wio­ski. Nie wypo­wiem jego imie­nia. Och, co za haniebne postę­po­wa­nie, słab­sze od ptaka, tchórz­liw­sze niż u sury­katki. Pierw­sze powie­działy mi krowy. Tam­tego dnia, gdy zoba­czył, że nie zaznam spo­koju, póki nie dokona zemsty, zosta­wił krowy w buszu i umknął. Krowy odna­la­zły drogę do chaty. Wyrzekł się swego imie­nia, wyrzekł się swego życia, swego ludu, polu­ją­cego łukiem i strzałą, strze­gą­cego pól sorga przed ptac­twem, trosz­czą­cego się o stada, trzy­ma­ją­cego się z dala od błota nanie­sio­nego przez powódź, bo w nim wła­śnie śpi kro­ko­dyl dla ochłody. I ty. Czy będziesz jedy­nym chłop­cem w ciągu stu księ­ży­ców, któ­rego nie­na­wi­dzi kro­ko­dyl?

– Nie jestem twoim synem – odpo­wie­dzia­łem.

– Kiedy pomścisz brata? – spy­tał.

Ruszy­łem na tył i zasta­łem tam wuja pocią­ga­ją­cego tabakę z rogu anty­lopy, jak mia­stowy bogacz. Chcia­łem wie­dzieć, dla­czego ruszył do mia­sta, tak samo jak mój ojciec, i dla­czego powró­cił, ina­czej niż mój ojciec. Przy­szedł wła­śnie po spo­tka­niu z kapła­nem fety­szo­wym, który przy­szedł wła­śnie po czy­ta­niu przy­szło­ści nad ujściem rzeki. Nie potra­fi­łem odgad­nąć z jego twa­rzy, czy kapłan prze­po­wie­dział mu wię­cej krów, nową żonę, a może głód i cho­robę zesłane przez mało­dusz­nego boga. Poczu­łem od niego daggę, którą żuł, żeby mieć jasno­wi­dze­nie, co ozna­czało, że nie ufał wie­ściom kapłana i chciał się upew­nić. Wyglą­dało, że tak jest w natu­rze wuja. Mój ojciec był inte­li­gent­nym czło­wie­kiem, ale nie tak bystrym jak on. Wuj wska­zał białą kre­skę na swoim czole.

– Pro­szek z lwiego serca. Kapłan mie­sza go z krwią mie­sięczną kobiety i korą maho­niowca, a potem żuje, żeby prze­po­wie­dzieć przy­szłość.

– I ty to nosisz?

– A co byś wybrał, zjeść serce lwa czy je nosić?

Nie odpo­wie­dzia­łem.

– Duch dziadka to widmo sza­lone – rze­kłem. – Pyta cią­gle, kiedy zabiję zabójcę mojego brata. A ja nie mam brata. Myśli też, że jestem moim ojcem.

Wuj się roze­śmiał.

– Twój ojciec nie jest twoim ojcem – odparł.

– Jak to?

– Jesteś synem męż­nego czło­wieka, ale wnu­kiem tchó­rza.

– Mój ojciec był leciwy i słaby jak star­szy­zna.

– Twój dzia­dek jest twoim ojcem.

Nawet nie widział, jak mną wstrzą­snął. Cisza stała się tak głę­boka, że usły­sza­łem, jak wiatr poru­sza liśćmi.

– Gdy mia­łeś kilka lat, choć my w latach nie liczymy, ple­mię Gan­ga­tom zza rzeki zabiło two­jego brata. Zaraz po tym, jak wró­cił z obrzędu zareba. Na polo­wa­niu na wol­nych zie­miach, co nie są pod wła­dzą żad­nego ple­mie­nia, natknął się na oddział Gan­ga­tom. Pano­wała powszechna zgoda, że na wol­nych zie­miach się nie zabija, ale zarą­bali go na śmierć ostrym topo­rem i sie­kierą. Twój praw­dziwy ojciec, mój brat, był naj­bie­glej­szym łucz­ni­kiem i strzel­cem w całej wsi. Czło­wiek musi znać imię czło­wieka, na któ­rym się mści, ina­czej ryzy­kuje, że napad­nie boga. Twój ojciec nie słu­chał nikogo, nawet swo­jego ojca. Powie­dział, że krew, która w nim pły­nie, krew lwa, pocho­dzi naj­pew­niej od jego matki, która zawsze pła­kała za zemstą. Ten płacz za zemstą wygnał ją z domu męża. Prze­stała malo­wać twarz i już ni­gdy nie uszczot­ko­wała wło­sów. Są tacy, co głu­potą zwą msz­cze­nie się za zabi­cie jed­nego syna zabi­ciem dru­giego, ale były to czasy głu­poty. Pomścił śmierć, lecz jego też zabito. Twój ojciec wziął więc swój łuk i sześć strzał. Obrał cel za rzeką i poprzy­siągł, że zabije pierw­szych sześć żywych dusz, które zoba­czy. Jesz­cze przed nasta­niem połu­dnia zabił dwie kobiety, trzech męż­czyzn i jedno dziecko, każ­dego z innej rodziny. Teraz sześć rodzin wystą­piło prze­ciw nam. Sześć nowych rodzin pra­gnęło naszej śmierci. Zabili two­jego ojca na wol­nych zie­miach, kiedy czło­wiek tam miesz­ka­jący powie­dział, że skóry kupione od niego zła­chały się po dwóch księ­ży­cach. Twój ojciec udał się do niego, żeby roz­pa­trzyć skargę i bro­nić swo­jego dobrego imie­nia. Ale dwa księ­życe wcze­śniej tam­ten wydał go zdra­dziecko trzem wojow­ni­kom Gan­ga­tom. Chło­piec wyce­lo­wał z łuku i tra­fił go w plecy, pro­sto w serce. Histo­ria o złych skó­rach pocho­dziła od Gan­ga­tom, bo tam­ten nie miał w sobie dość rozumu, aby wymy­ślić takie oszu­stwo. Tyle mi wyznał, nim pode­rżną­łem mu gar­dło.

I jesz­cze to wuj mi powie­dział. Mój dzia­dek miał dość zabi­ja­nia i zabrał mnie i moją matkę z wio­ski. To on zosta­wił krowy. Dla­tego wła­śnie od kiedy byłem mały, mój ojciec był już stary, stary jak człon­ko­wie tutej­szej star­szy­zny, z gar­bami na ple­cach. Ucieczka zro­biła z niego chu­dzielca, sama skóra i kości. Zawsze wyglą­dał na goto­wego do ucieczki. Teraz ja chcia­łem uciec od wuja do ojca. Do dziadka. W tam­tej chwili zie­mia nie była zie­mią, niebo nie­bem nie było, kłam­stwo było prawdą, a prawda była nie­stała i wykrętna. Od prawdy zro­biło mi się nie­do­brze.

Wie­dzia­łem, że wuj ma mi wię­cej słów do prze­ka­za­nia; słów, które wbiją mi rozum do głowy, bo wybrała głu­potę i nie mogłem zawie­rzyć wła­snym przod­kom. A może wie­rzę we wszystko. Wie­rzę w sta­rego czło­wieka, który nie był moim ojcem, i młodą kobietę, która była moją matką. Może nie była moją matką. Spali w tej samej kom­na­cie, w tym samym łożu, on poło­żył się na niej, jak to czyni mąż; widzia­łem na wła­sne oczy. Może mój dom nie był moim domem, może mój świat nie był moim świa­tem.

Duchem prze­ma­wia­ją­cym do mnie z gór­nych gałęzi drzewa był mój ojciec. Naka­zu­ją­cym, abym zabił za brata. We wsi wie­dzieli. Przy­szli do domu wuja mego, żeby spy­tać. Stare kobiety przy­słały słowo przez dzieci: kiedy pomścisz brata? Inni chłopcy, jak uczyli mnie łowić ryby, pytali: kiedy pomścisz brata? Za każ­dym razem, gdy ktoś pytał, pyta­nie nabie­rało nowego życia. Po latach, kiedy nie chcia­łem być nijak podobny do ojca, teraz chcia­łem być nim. Tylko że był moim dziad­kiem; chcia­łem być jak mój dzia­dek. Bab­cia postra­dała zmy­sły od pra­gnie­nia pomsty.

– Gdzie ona mieszka?

– W domu zbu­do­wa­nym i potem opusz­czo­nym przez wiel­kie ptaki – odparł wuj. – Pół dnia wędrówki od wio­ski, jak będziesz się trzy­mać brzegu rzeki.

Usia­dłem za spi­chle­rzem.

Pozo­sta­łem tam przez całe dnie.

Nie mówi­łem z nikim.

Wuj wie­dział, że naj­mą­drzej dać mi spo­kój. Roz­my­śla­łem o dziadku i wuju, pró­bo­wa­łem uło­żyć sobie w gło­wie, jak wyglą­dał ojciec. Ale to zawsze ula­ty­wało i zosta­wa­łem z dziad­kiem i matką, oboje nadzy, ale się nie doty­kali. Co tra­garz ma zro­bić z tym, czego unieść nie może, zrzu­cić? Czy dać się przy­gnieść? Byłem głup­cem, bo oni wszy­scy wie­dzieli. Byłem zwie­rzę­ciem, które zabije pierw­szą osobę roz­pra­wia­jącą o ojcach i dzia­dach. Ojca nie­na­wi­dzi­łem jesz­cze moc­niej. Dziadka. Przez tyle księ­ży­ców powta­rza­łem sobie, że nie potrze­buję ojca. Doszło mię­dzy nami do kuk­sań­ców i cio­sów, mię­dzy ojcem a mną. A teraz, gdy nie mia­łem nikogo, pra­gną­łem go. Teraz, gdy już wie­działem, że z sio­stry zro­biłby ciotkę, pra­gną­łem go zabić. I matkę. Wście­kłość, może wście­kłość postawi mnie na nogi, wypro­stuje, pogna, ale wciąż tam sie­dzia­łem, obok spi­chle­rza. Bez ruchu. Łzy polały się i wyschły bez mojej wie­dzy, a gdy się poła­pa­łem, nie chcia­łem dać temu wiary.

– Pier­do­lić bogów, bo teraz czuję, że mogę ska­kać po nie­bie – powie­dzia­łem gło­śno. Krew z krwi była ogra­ni­cze­niem, ród wię­zami. Jestem wolny, powta­rza­łem sobie. Tak mówi­łem dzień i noc przez trzy dni.

Ni­gdy nie wyru­szy­łem na poszu­ki­wa­nia babci. Bo co by zro­biła poza tym, że powie­dzia­łaby mi wię­cej, czego nie chcia­łem usły­szeć? Tego, co wyja­śni­łoby mi prze­szłość, ale przy­nio­słoby wię­cej łez i smutku? A od smutku zbie­rało mi się na rzy­ga­nie. Posze­dłem do czło­wieka, który sta­wiał ogni­sko przed swoją chatą. Dla­czego jego chaty, jego spi­chle­rza, jego ognisk nie doglą­dała kobieta, o to nie spy­ta­łem. Jak na chłopca, który nie był jesz­cze męż­czy­zną, piął się wysoko.

– Wezmę cię na zareba i zyskasz męskość – powie­dział. – Ale musisz zabić nie­przy­ja­ciela przed następ­nym księ­ży­cem, ina­czej ja zabiję cie­bie.

– W swo­jej gło­wie nazy­wam cię chłop­cem w poświa­cie – odpo­wie­dzia­łem.

– Dla­czego?

– Bo skórę mia­łeś ciem­no­białą jak księ­życ, kiedy cię pierw­szy raz zoba­czy­łem.

– Matka woła na mnie Kava.

– Gdzie ona? Gdzie twój ojciec, sio­stra, bra­cia?

– Cho­roba nocna, wszy­scy pomarli. Moja sio­stra ostat­nia.

– Kiedy?

– Od tego czasu słońce cztery razy okrą­żyło świat.

– Nie­do­brze mi się robi od mówie­nia o ojcach. I dziad­kach. O rodach.

– Ostudź gniew, jak ja zro­bi­łem.

– Chciał­bym, aby krew mogła się wypa­lić.

– Ostudź gniew.

– Mia­łem ich i ich stra­ci­łem i teraz zostało mi kłam­stwo, ale prawda jest jesz­cze gor­sza. Głowa mi przez nich pło­nie.

– Pój­dziesz ze mną na zareba.

– Wuj mój mówi, że ja nie­zdatny na zareba.

– A więc cią­gle słu­chasz swo­jego rodu.

– Wuj mówi, że nie jestem męż­czy­zną. Że kobieta na koniuszku nie została odcięta.

– To odcią­gnij skórkę.

Na tyłach jego domu było już nie­da­leko do rzeki. Poszli­śmy na brzeg. Niósł tykwę. Zgar­nął wodę na dłoń, wlał ją do tykwy i przy­wo­łał mnie ski­nie­niem ręki. Sta­ną­łem w bez­ru­chu, a on wziął tro­chę mokrej bia­łej gliny i poma­lo­wał mi twarz. Nazna­czył szyję, pierś, nogi, łydki, pośladki też. Potem zanu­rzył dłoń w wodzie i pory­so­wał moją skórę jak wąż, co łasko­cze. Zaśmia­łem się, ale on był jak kamień. Naniósł linie na moich ple­cach, aż po nogi. Chwy­cił mój naple­tek, pocią­gnął mocno i spy­tał, co ma zro­bić z tym pomarsz­czo­nym korzon­kiem. Słowa padały wśród drzew, ale nie zwró­ci­łem na to uwagi. Kava powie­dział:

– Pra­gnął­bym mieć nie­przy­ja­ciela, na któ­rym pomścił­bym matkę i ojca. Ale czy kie­dy­kol­wiek był czło­wiek, co zabił powie­trze?

3

Oto co widzia­łem.

Trzy dni i cztery noce w cha­cie Kavy. Wuj nie wyra­żał sprze­ciwu. Był głową domu i pod słoń­cem, i pod księ­ży­cem, i uwa­żał, że patrzę na jego żony z taką samą roz­dzia­wioną gębą i wywie­szo­nym języ­kiem jak one na mnie. Prawda, domo­stwo wujowe było tak duże, że mogli­śmy cho­dzić od nowiu do pierw­szej kwa­dry i ani razu się nie zetknąć. Ale potra­fi­łem wywą­chać, co on chowa przed swo­imi kobie­tami – kosz­towne dywany z mia­sta pod tanimi, dro­gie skóry zdjęte z wiel­kich kotów pod tanimi szcze­ci­nami zdję­tymi z zebry, złote monety i fety­sze w sakiew­kach cuch­ną­cych zwie­rzę­ciem, z któ­rego skóry je uszyto. Chci­wość przy­mu­szała go do ukry­wa­nia wszyst­kiego, przez co nawet sam wyglą­dał na mniej­szego z tym swoim dużym brzu­chem.

Chata Kavy.

Na ziemi trzy­mał tka­niny i skóry, które sta­wały się odzie­niem, gdy je pod­no­si­łem. Czarny pył w tykwie do pole­ro­wa­nia ścian na nowo. Dzbany z wodą, dzbany do ubi­ja­nia masła, tykwa i nóż do uta­cza­nia krwi z krów. Był to dom wciąż pro­wa­dzony przez matkę. Ni­gdy nie spy­ta­łem, czy jego rodzice zostali pogrze­bani tuż pod spodem, czy też ojciec zosta­wił go z matką, żeby się wyuczył kobie­cej roboty, bo nie cho­dził na polo­wa­nia.

Nie chcia­łem wra­cać do wuja i nie zamie­rza­łem mówić z gło­sami w drze­wach, bo ni­gdy nie dały mi niczego, a teraz cze­goś ode mnie żądały. Zosta­łem w cha­cie Kavy.

– Czemu żyjesz sam?

– Pytaj o to, o co chcesz spy­tać, chłop­cze.

– Pier­do­lić bogów, powiedz mi więc, co chcę wie­dzieć.

– Chcesz wie­dzieć, jakim cudem żyje mi się tak dobrze bez matki i ojca. Dla­czego bogo­wie obda­rzają moją chatę uśmie­chem.

– Nie.

– To samo tchnie­nie nie­sie wieść o twoim ojcu i mówi ci, że umarł. Nie mogę…

– No to nie – odpar­łem.

– A dzia­dek twój to ojciec kłam­stwa.

– Skoro tak.

– Jak każdy ojciec – dopo­wie­dział i się roze­śmiał. I rzekł jesz­cze: – Ta star­szy­zna, mówią i śpie­wają wstręt­nymi ustami, że męż­czy­zna to nic, tylko krew rodowa. Ta star­szy­zna to głupcy, a ich wie­rze­nia stare. Wypró­buj nowego wie­rze­nia. Ja pró­buję co dzień.

– Jak to?

– Zostań przy rodzi­nie, a krew cię zdra­dzi. Mnie żadni Gan­ga­tom nie szu­kają. Ale ci zazdrosz­czę.

– Pier­do­lić bogów, czego tu zazdro­ścić?

– Lepiej poznać swój ród, gdy już ode­szli, niż patrzeć, jak odcho­dzą.

Odwró­cił się do ciem­nego kąta w cha­cie.

– Jak się wywie­dzia­łeś o oby­cza­jach kobiety i męż­czy­zny? – spy­ta­łem.

Roze­śmiał się.

– Pod­glą­da­łem nowe kobiety i nowych męż­czyzn w lesie. U Luala Luala, ludu żyją­cego nad Gan­ga­tom, tam męż­czyzna żyje z męż­czyzną jak z żoną i kobieta z kobietą jak z mężem, męż­czyzna i kobieta bez męż­czyzny i kobiety, żyją wedle swo­ich pra­gnień, a w tym wszyst­kim nie ma nic dziw­nego.