Kunigas. Powieść z podań litewskich ebook

Obolci oboli seka.

Teip senej Kalbama

Owoc idzie za jabłonią.

Panu Michałowi Jezierskiemu w dowód szacunku i przyjaźni,

przesyła Autor

W krzyżackim Maryi-Grodzie dzwoniono na wieczorne pacierze. Głos niewielkiego dzwonka, cichy, smętny, leniwy jakiś, rozlegał się po zamkowych podwórzach, to podnosząc, to cichnąc, w miarę jak wiatr to go odpędzał gdzieś, to przybliżał.

Kapliczka, której drzwi stały otworem, była jeszcze prawie pusta i niemal ciemna.

Pora była późnej jesieni; mrok dnia mglistego okrywał budowy zamkowe. W tym pół świetle, pół cieniu, przybierały one kształty fantastyczne: część ich nikła w ciemnościach i rozpływała się w mrokach; niektóre ściany występowały ostro, resztkami dnia oświetlone w połowie lub pozapalanymi lampami i pochodniami, które otaczał krąg jasności, jakby dymem osutej.

Gdzieniegdzie wrota otwarte czarną zdawały się czeluścią; gdzie indziej zakratowane okno, już ogniem wnętrza zarumienione, na którego tle ciemne przesuwały się postacie, gorzało niby pożarem cichym i tym straszniejszym.

Zamek cały ponury i posępny był, jak więzienie. W milczeniu, smutnie, wolno, w podwórzach przesuwały się postacie rycerskie, czeladź w kusej odzieży, pachołki z ostrzyżonymi głowami.

Ludzie ci, nawykli o jednej porze spełniać obowiązkowe czynności, bez słowa, bez znaku życia szli, jak kółka jakiegoś misternego przyrządu, gdzie ich prowadził rozkaz niemy.

Ciszę tę straszną przerywało tylko kiedy niekiedy zawycie psa na uwięzi, Lub rżenie koni stajennych. Lecz i te stworzenia, jakby nawykłe do klasztornego milczenia, wprędce ucichały.

W tej ciszy majestatycznej był jakiś uroczysty smutek a siła, którą ma każdy czyn spełniony bez odgłosu, w spokoju, gdy się nań cała potęga ludzkiego ducha zdobywa.

Wszelka wrzawa odejmuje dziełu człowieka to wrażenie mocy zwycięskiej, której oznaką jest niemota dobrowolna.

Tu, oprócz mdłego głosu dzwonka, który powoływał na pacierze braci, nic więcej słychać nie było. Niekiedy wiatr jesienny przerzynał ciężkie powietrze, wilgocią przesiąkłe, i, cisnąc się między wąskie ścian przesmyki, urągał szyderskim głosem nakazanemu milczeniu.

W kaplicy, przed której ołtarzem paliła się ze stropu zwieszona lampa, słabo oświecająca ściany, okryte napisami i chorągwiami grobowymi – niewielu pobożniejszych rycerzy zeszło się leniwo na wieczorną modlitwę.

Kapelan w kapie stał u stopni ołtarza i modlił się szybko, półgłosem, jakby z obowiązku, senny i roztargniony. Stojący w swych ławach rzeźbionych starsi bracia, którzy więcej się ściągnęli dla przykładu i z powinności niż przez nabożeństwo, w modlitwie nie okazywali wielkiej gorliwości i zapału.

Niektórzy z nich, ponachylani ku sobie, szeptali; inni, ze złożonymi na piersiach rękoma, zdawali się z rezygnacją znudzoną wyczekiwać końca. Jeden sparł się o stallę i, zadumany, z zamkniętymi powiekami, drzemał, czy usypiał.

W mroku kaplicznej głębi trudno było rozpoznać tych, co się u drzwi zgromadzili, zwołani dzwonkiem, nie przywiązując wielkiego znaczenia do nabożeństwa.

Światło lampy drgało fantastycznie na brązach i złoceniach obrazów, sprzętów i na fręzlach chorągwi. Płomyk jej, poruszany falą powietrzną, skakał promykami, jak żywa jakaś istota, sięgając dalej, rzucając się na boki, na przemiany odkrywając twarze i obrazy lub topiąc je w mroku. On tu był jedynym czymś życiem i wolą obdarzonym. Wszystko zresztą spało, nieme i zdrętwiałe.

W końcu ławy rzeźbionej, wśród tego posępnego szeregu płaszczów białych i sukni czarnych, jedna tylko postać wybitniejsza zwracała na siebie oczy. Lampa właśnie rzuciła wiązkę światła na twarz jej, występującą wyraziście na tle mroków, które ją otaczały.

Było to męskie oblicze człowieka już życiem zahartowanego, z którego lata zrobiły brązową maskę, napiętnowaną rysy mnogimi, jakby hieroglifami, które przeszłość wypisała na niej – nieczytelnymi i tajemniczymi.

Odkryte, wyniosłe czoło fałdowały grube marszczki, ciemnymi pasy przerzynając je na kilka części.

Takież same fałdy głębokie zorały zejście się brwi czarnych, bujnych, rozrosłych, osłaniających parę oczu, ukrytych głęboko pod wystającą kością czołową, a świecących w oprawie kształtnej, która niegdyś piękność ich podnosić musiała. Dziś i tu marszczki się zbiegały, a poniżej nielitościwie krajały policzki i ust otoczenie. Wąsy i broda, ciemne jeszcze, już gdzieniegdzie srebrnymi włosy były posypane.

Blask lampy, silne rzucając cienie, uwydatniał rysy tej twarzy, jakby dłutem energicznym wykutej.

Wyraz jej był posępny, surowy, dumny a spokojny jakąś siłą wewnętrzną. Zwykły strój zakonników-rycerzy leżał na szerokich ramionach i piersiach, w wielkich fałdach jak od niechcenia rzucony. Nie widać było najmniejszej tu staranności, a sukno nosiło na sobie ślady zużycia i zszarzania.

Usta głęboko wpadłe nie poruszały się modlitwą, a z posępnego czoła zgadnąć było trudno, czy się modliła dusza. Oko – to się zatrzymywało na przedmiotach obojętnych, bez myśli, to śledziło wszystkich w kaplicy zebranych, równie pobliższych współbraci, jak dalej skupionych u progu półbratów, czeladź służebną i knechtów.

Przed okiem tym nic ujść nie mogło; biegło ono w ciemności, pewnym będąc, że je przeszyje, a odgadnie, co się w nich skrywa.

Coś się kazało domyślać, iż ten świadek, lecz nie uczestnik modlitwy, wrażał wszystkim przytomnym pewną obawę i poszanowanie. Tak samo, jak wzrok jego po ludziach, wejrzenie ludzi ukradkiem biegło ku niemu. Czeladź się instynktowo uchylała, słoniła za przymurki, aby nie być wystawioną na wzrok ten, przeszywający i groźny.

Na zastygłych licach zakonnika nie było oznaki najmniejszego wrażenia. Obok dumy, która pięknej tej twarzy rycerskiej zdawała się dziedzictwem krwi narzuconą, była i pokora mnisza, przybrana z musu.

Nie widać było, aby szczególne jakieś dostojeństwo i władza związane były z tym rycerza znaczeniem, jakie mu nadawało oblicze. W ławie braci stał on na najniższym miejscu, ostatni z brzegu.

Patrzył stąd, śledził...

Pacierze wieczorne zbliżały się do końca; mruczeniem głuchym odpowiadano ze stallów na głos kapelana. Przykląkł wreszcie, odwrócił się i z wolna, ze zwieszoną głową, ku zakrystii zmierzał.

Naówczas poruszyli się wszyscy, zbudził się zakonnik drzemiący, czeladź od drzwi szybko się wysypała na podwórze.

Pozostał chwilę na swym miejscu rycerz ów nieruchomy, głowę tylko zwróciwszy ku ołtarzowi. Ci, co go pomijali, wysuwając się z kaplicy, nie pozdrawiali ani skinieniem głowy, przechodzili, patrząc w inną stronę, jakby unikali jego wzroku z pewnym pośpiechem, niezręcznie ukrywanym. Żaden mu nie okazał uszanowania, choć widać było, że może wrażał obawę.

Kaplica już prawie była pusta, gdy i on ze swego miejsca poruszył się nareszcie i ciężkim krokiem iść począł ku drzwiom, u których jeszcze kupka czeladzi się zatrzymała.

Wśród niej stał, pytając o coś, brat Szpitalnik, człowiek niemłody, siwy, ruchów żywych, mowy prędkiej, gorącego temperamentu. Płaszcz, z ramion mu się osuwający nie po myśli, dokuczał niecierpliwemu, który go poprawiał i szarpał na sobie.

Wychodzący zakonnik zatrzymał się przy nim. Zobaczywszy go, knechty i służba natychmiast rozpierzchać się zaczęli.

Z szerokiej piersi jego dobył się głos męski, stłumiony, lecz silny, wychodzący jakby z głębiny, i tak właściwego sobie dźwięku, żeby go wśród tysiąca innych można było rozróżnić. Jak cała postać, nakazywał poszanowanie, nie dopuszczał przeciwieństwa.

Zwrócił się do Szpitalnika, który oczy w niego wlepił niespokojne i błyszczące.

– Cóż się z młodym Jerzym dzieje? – zapytał.

– Chory, chory – odparł zapytany żywo, poruszając ramionami i nie bardzo rad tłumaczyć się szeroko.

Pytający badał go wzrokiem. Byli już sami, bo czeladź się rozpierzchła. Szpitalnik poruszył się, jakby chciał odchodzić; zobaczywszy, że zakonnik stał w miejscu, niechętnie zatrzymać się musiał.

Ten powtórzył zapytanie:

– Chory? zawsze chory?

Ruchem głowy potakującym odpowiedział tylko żywy Szpitalnik. Namyślił się nieco.

– Zawsze chory! tak! a ja nawet nie umiałbym powiedzieć, na co chory... Wiecie, bracie Bernardzie, dużo przeróżnych chorób widziałem w życiu, ale tej nie znam i na tę poradzić nic nie umiem.

Chciał odejść, Bernard go za rękę powstrzymał.

– Zaczekaj chwilkę – rzekł – wiem, że ci zawsze pilno; ale powiedzże mi, co mu jest?

– Co mu jest? – z pewną niecierpliwością i półuśmiechem począł spytany – ale właśnie w tym trudność, że nie wiemy, co mu jest. Opowiedzieć to trudno. Skutki choroby widzimy jasno, ale jej samej zrozumieć i pochwycić nie podobna. Chłopak wyniszczał nagle, wychudł, zżółkł, sposępniał, stracił ochotę do jadła... powiedziałbym, że i do życia. Godzinami siedzi jak osłupiały, z oczyma wlepionymi w ścianę lub okno, w podłogę lub sufit.

I dokończył nowym ramion poruszeniem.

– Młodość potrzebuje ruchu i powietrza; sądzę, że wziąć by go może, na koń wsadziwszy, na jaką przyszłą wyprawę, na świeży świat, pomiędzy ludzi; zmienić życie, dać go gdzie na zamek, do którego z Komturów, trochę swobody...

Szpitalnik, słuchając, głową potrząsał.

– Możecie, czego chcecie, próbować – rzekł – bo ja już z mojej apteki, co tylko było do dania, wyczerpałem; nie sądzę, żeby się to na co przydało... Na koń siąść bodaj czy mu siły pozwolą. Dać go do jednego z tych gródków, w których dzień i noc czuwać potrzeba... to nie spoczynek... No, ja nie wiem – dokończył, zabierając się znowu odchodzić; ale Bernard jeszcze go raz za płaszcz przytrzymał.

– Jak sądzicie? grozi jego życiu niebezpieczeństwo? – zapytał.

– Gdyby starszym był – odparł, zżymając się nieco, zakonnik, któremu było pilno – prędzej by się dało zawyrokować, czy wyzdrowieje, czy zamrze... Z młodością, która ma siły wielkie i dziwactwa niespodziane, nigdy człowiek nie wie, czy ona zwycięży, czy od lada podmuchu wiatru, jak mało rozpalony knot lampy, zagaśnie.

– A szkoda by było – zamruczał Bernard. – Chowaliśmy go od dziecka... no, i rachowali nań.

Brat Szpitalnik, roztargniony, ledwie mógł ostatnie słowa dosłyszeć.

– Bracie Bernardzie! – odezwał się, wybuchając, jak zmuszony żywym temperamentem: – Wierzcie mi, stary jestem, widziałem wiele! Krwi nie przerobić w człowieku. Ma ona swe prawa. Hoduj, jak chcesz, ptaszę dzikie; ledwieś mu okna uchylił, a głosy swoich posłyszało – uleci.

– Na to się mu podcina skrzydła! – cicho zamruczał Bernard do ucha Szpitalnikowi, dodając:

– Miałżeby kto wydać mu i zdradzić tajemnicę? To być nie może!

Ręce podniósł do góry z oburzeniem.

– Któż by mógł? jakim sposobem? – przerwał Szpitalnik. – Oprócz nas kilku, przysięgą do milczenia związanych, żywa dusza o tym nie wie. Nikt! Domyślić się nawet nie podobna. Jerzy, jak wszyscy tu, wie, iż go małym chłopięciem z Niemiec przywieziono.

– Tak! – odparł Bernard – ale pamięć dziecka? Dzieją się rzeczy dziwne czasem. Nuż mu się tam, jakim cudem, lata chłopięce przypominają, jak sen jaki?

Szpitalnik głową potrząsał.

– To się zatarło! tyle czasu! – rzekł. – Żaden człowiek nie pamięta niemowlęctwa, a on się tu prawie w nasze ręce niemowlęciem dostał.

– Nie! nie! – zaprzeczył Bernard. – Mówił już, i tę szatańską, dziką, barbarzyńską mowę, którą bełkotał, ledwie mu potem grozą i sztuką z głowy wybito.

– Bądźcież spokojni; nie zna jej ani słowa! – rzekł Szpitalnik. – Nic podobnego mu do głowy przyjść nie mogło. Coś innego chorobę sprowadzić musiało. Co? Któż to zbada? Ciało gnębi duszę w człowieku, dusza czasem łamie ciało – oboje potem cierpią. Nie wiadomo, co leczyć? jedno czy drugie? tak są z sobą powiązane.

– Patrzeć potrzeba, co z dwojga mocniej dotknięte.

– Tak! – uśmiechnął się Szpitalnik. – Gdyby to oko ludzkie do tych głębin zajrzeć mogło? Łaska chyba Boża oświecić o tym może.

To rzekłszy, ruszył się od progu kaplicy Szpitalnik, potrząsając pękiem kluczy, który mu wisiał u pasa, a dając tym do zrozumienia, iż mu do jego obowiązków pilno było.

Brat Bernard, już go nie wstrzymując, szedł z nim razem. Szpitalnik obejrzał się na niego, zdziwiony trochę, że mu towarzyszył; co postrzegłszy, Bernard się ozwał:

– Chciałbym ja go sam zobaczyć. Nic nadzwyczajnego nie będzie, gdy razem z wami zajdę do infirmerii.

Szpitalnik się uśmiechnął.

– Wam przecie – rzekł – przystęp nigdzie i nigdy wzbroniony nie jest. Róbcie, jak wam się zda lepiej.

Z kaplicy do domu chorych potrzeba było na drugi, niższy dziedziniec, przechodzić. Odległość była dosyć znaczna.

Ciemno się robiło wśród murów, lecz gdzieniegdzie z okien padające światło drogę wskazywało.

Bernard postępował milczący i zadumany. Nie przeszkadzało mu to, jakby z nałogu, po drodze tu i ówdzie rzucać oczyma, w każde drzwi na pół otwarte, w każde okno oświetlone, zwracać się ku każdemu przechodzącemu, którego spotykali, i pilnie się weń wpatrywać. Zdało się to skutkiem dawnego nawyknienia bardziej niż woli, gdyż zakonnik szedł cały w sobie pogrążony.

Szpitalnik, którego żywość pędziła, ciągle go wyprzedzał i musiał krok swój mierzyć, aby ciężej i powolniej kroczącego Bernarda zbyt nie wyprzedzać, bo mu miał służyć za przewodnika.

Weszli nareszcie do sieni, z której na prawo drzwi nie do izb obszernych, gdzie największa liczba chorych i rannych się mieściła, ale do kilku pomniejszych, dla braci zakonnej i starszyzny przeznaczonych, prowadziły.

Weszli. Pierwsza, ciemna, stała pustą; z drugiej przez szczeliny u progu i góry słabe się światełko przeciskało. Ojciec Szpitalnik otworzył je z wolna i, sam nie wchodząc, chciał przodem wpuścić Bernarda, który nawzajem wskazał mu, ażeby go wyprzedził.

Stało się, jak rozkazał.

Żwawy mały człowieczek wszedł do izby szczupłej, którą niewielka lampka oświetlała.

Oprócz łóżka i niewielkiego stolika, na którym talerz stał z jedzeniem nietkniętym i dzbanuszek kubkiem nakryty – ława tylko w oknie wgłębionym i parę półek były całym sprzętem małej celi.

Łóżko zasłane było kołdrą wełnianą – twarde i wąskie. Na nim, z nogami spuszczonymi, z głową w ręce zanurzoną, siedział młody chłopak, lat około siedemnastu mieć mogący, na swój wiek wyrosły bujnie, ale wychudły.

Włos, krótko przystrzyżony, jasny, najeżony i bezładnie porozrzucany, okrywał dość piękną głowę jego, która, podniesiona ku wchodzącym i zwrócona ku nim twarzą, wyrazem smutnym politowanie wzbudzała. Oczy miał wpadłe głęboko, policzki ściągnięte, usta zaklęsłe, czoło pomarszczone.

Piękne rysy młodzieńcze ból jakiś czynił sympatycznymi, ale groźnymi razem. Spod powiek patrzała gorączkowa niecierpliwość, znękanie i wyraz walki wewnętrznej, tłumionej w sobie.

Skromny przyodziewek, na pół mniszy – pół rycerski, suknie, przylegające ciasno, dawały rozpoznać budowę ciała silną, kościstą, ale wychudzoną i zeschłą.

Na widok wchodzących, brwi mu się ściągnęły mimowolnie i natychmiast stanął na nogi, z poszanowaniem głowę spuszczając; lecz zachwiał się i o stół oprzeć musiał.

Brat Bernard, którego oblicze zwykle było surowym, starał się, wysilając na próżno, złagodzić wyraz jego i z dobrocią zbliżył się ku chłopcowi.

– Cóż to? słyszę, żeście jeszcze dotąd chorzy! – rzekł, głos miarkując. – To źle! Cóż wam jest? Ojciec Sylwester nic mi powiedzieć nie umie!

Młodzian, stojąc z oczyma w ziemię wlepionymi, milczał.

Szpitalnik tymczasem spojrzał na nietknięte jadło, na dzbanek nieporuszony i ramionami zżymnął.

– Boli was co? – dodał pytający troskliwie.

– Nic – nic – odparł chłopiec krótko i zimno.

– A cóż wam jest?

Na to drugie pytanie odpowiedź przyszła nierychło.

– Sił nie mam – jęknął nareszcie chory.

– Jakże do tego przyszło, żeście je postradali? – badał Bernard.

Tymczasem Sylwester, przy stole stojący, machinalnie z niecierpliwości przebierał po nim palcami i na strop patrzył, jakby w skutek tych rozpytywań nie wierzył i wagi do nich nie przywiązywał.

– Ja nie wiem! – mruknął chory cicho i westchnął.

Na tym zdawało się wszystko skończone, gdyż chłopak nie okazywał najmniejszej chęci do szczerszej spowiedzi, a Bernard podbudzić go do niej nie umiał. Ojciec Szpitalnik ze swej strony pomagać mu do tego nie okazywał ochoty.

Stali milczący. Bernard, pomyślawszy nieco, uznał za właściwe dokończyć nauką moralną:

– Potrzeba – odezwał się – dziecko moje, modlić się. Boga prosić i Najświętszej Matki Jego, aby oni łaską swą Was dźwignęli. Trzeba samemu też starać się tę bezsilność przemagać, ociężałość otrząsać, próbować, usiłować, nie poddawać się. Nieprzyjaciel rodu ludzkiego zastawia sidła na dusze i ciała. Modlitwa go odpędza.

W czasie tej nauki, chłopak stał nieporuszony, z oczyma ciągle spuszczonymi, nie dając znaku, by ona wrażenie na nim czyniła. Stał jak skamieniały; drganie tylko zdradzało wewnętrzny wysiłek.

Nie odpowiedział nic. Bernard patrzał nań długo, badał – ale milczący. Szpitalnik wtrącił:

– Masz może do czego smak? ochotę? mów. Do napoju jakiego? do jadła? Natura ludziom, równie jak zwierzętom, daje czasem zbawcze instynkta.

Czekali długo, nim chłopak się zebrał na odpowiedź:

– Oprócz czasem do wody – rzekł głosem słabym i przymuszonym – ja do niczego nie mam smaku.

Skończyło się tym rozpytywanie; brat Bernard zamruczał coś, lepsze czyniąc nadzieje, radząc spoczynek... leżenie, sen, i wychodził już. Szpitalnik, za idącym ku drzwiom postępując z wolna, ukradkiem popatrzał na chłopca, wciąż stojącego przy łóżku, ruszył ramionami i wyszedł.

Chory, gdy się drzwi zamknęły, padł natychmiast na łoże i, ręce na kolanach oparłszy, oczy zakrywszy, zadumał się tak znowu, jak przed przyjściem tych, co go badali.

Lampka, pryskając, paliła się bladym płomykiem, który to się nieco do góry podnosił, to w glinianą miseczkę opadał, gdzie knot był zanurzony.

Kroki oddalających się niedługo słychać było; ucichło znowu wszystko w grobowym milczeniu. Z dala skrzypnięto drzwiami parę razy i infirmeria jakby spała już czy wymarła – nic się nie poruszało.

Chory nie kładł się, choć godzina wyznaczona do spoczynku dawno już była przeszła. Niekiedy podnosił głowę, przysłuchywał się, to twarz rękoma osłaniał i jak półsenny siedział w obojętnym odrętwieniu.

Lampka coraz się głębiej dopalała. Ledwie dosłyszane drzwi skrzypnięcie w pierwszej izbie, która celę poprzedzała, rozbudziło osłupiałego. Ciche jakieś, ostrożne kroki zbliżały się ku progowi; drzwi się poruszyły powoli i płaszczem otulona postać jakaś wsunęła się do celi.

Jerzy czekać na nią musiał, bo z łóżka powstał i twarz mu się ożywiła: trochę czucia, błysk radości ją oświecił.

Stojący w progu był chłopakiem tychże lat albo mało co młodszym. Twarz pospolitą miał, nie piękną, ale łagodną, a w tej chwili wyrazem serdecznego współczucia uśmiechniętą. Krótko ostrzyżony włos, suknia z grubej tkaniny, liche skórznie na nogach, same rysy i budowa krępa a niezgrabna, kazały się domyślać w nim prostego knechta.

W porównaniu z chorym, którego twarz miała w sobie coś pańskiego i odznaczała się prawie niewieścim wdziękiem, krwią jakąś wyszlachetnioną, wchodzący wyglądał gburowato, na pachołka. Dobroć tylko, na twarzy się malująca, czyniła tę brzydotę miłą, rysy grube i nieforemne oświetlała.

Chory, zobaczywszy go, uśmiechnął się. Gość zbliżał się z nieśmiałością, poszanowaniem i troskliwością wielką, na palcach, ostrożnie.

– A co! – zapytał po cichu – nie lepiej wam?

Pytanie zadał w złej niemieckiej mowie, z przeciągłym obcym akcentem.

Chory głową potrząsnął, usiadł na łóżku i przybyłemu wskazał ławę, bo innego siedzenia nie było. Ten umieścił się na różku jej, a raczej uczepił tylko.

– Mówże ty mi – rzekł, marszcząc się chory – mów mi o tym, o czym wczoraj rozpowiadałeś. Ja, sam zostawszy, gdy myślę a myślę, coraz więcej przypominam sobie. Tak! ta mowa wasza, której ty mi kilka słów powiedziałeś, była mi znana w dzieciństwie. Jedno twoje słowo wydobyło ze mnie jakby utopionych i przysypanych dużo. Oni mi powiadają, że sierotą z Niemiec mnie przywieźli, ale kłamią. Dzieckiem słyszałem tę mowę, mówiłem nią; litewska to mowa, i ja Litwinem być muszę... tak, jak ty!

Teraz, gdy w te mroki lat dawnych się wpatruję, coraz mi więcej rzeczy na pamięć przychodzi, które, jakby mgłą były okryte. Mgła się rozprasza...

Chłopak, siedzący na ławie, palec położył na ustach, obejrzał się trwożliwie ku drzwiom. Wzdychał i tarł czoło.

– A! to nieszczęśliwa godzina – wyjąknął – gdy się o tym zgadało! Co już pomoże myśleć o tym? co wam pomoże wiedzieć? Z ich rąk, co raz w nie wpadło, już się nie wydobędzie. Patrzajcie na mnie. Mnie też pochwycili gdzieś z chaty chłopięciem, na powrozie przy koniu, jak bydlę, przygnali, ochrzcili, ostrzygli, kazali służyć – i muszę. Idą oni na moich, każą za sobą nieść tarcze i miecze; idę za nimi i niosę. Patrzę, jak się moja krew leje, jak moi bracia giną... a! wszystko kipi we mnie, łzy do oczu się cisną; alem ja sam, i siły nie mam!

Jerzy podniósł się z łóżka trochę i, brwi ściągając, a ręce zacisnąwszy, szepnął:

– Zbiec przecie można!

– Dokąd? jak? – przerwał zastraszony pachołek. – Na co by się nam to dziś przydało? Tam by już nikt nas nie poznał i nikt nie przyjął. Jeszcze by nas pozabijali, jak krzyżackich knechtów, bo dla tych przebaczenia nie ma. Służyć im trzeba, choć ich nienawidzimy. Taka dola, a swej doli nikt nie jest panem.

Pomyślał trochę i ciągnął znowu:

– Jeżeli oni was kędyś z Litwy porwali, a chowali i pieścili, karmili jak paniątko i ubierali, czy oni dziś by zbiec pozwolili? Patrzą oni na was podwójnymi oczyma, a gdyby najmniejsza poszlaka... ho! ho!...

I ręką pociągnął sobie po szyi, jakby ścinał głowę.

Chory Jerzy dumał głęboko.

Przerwała się rozmowa, i zaczął pachołka siedzącego rozpytywać o litewskie nazwania rzeczy różnych: jak się matka, ojciec, brat, dom, ogień zowie? Słuchając, zadumywał się, za głowę chwytał, brwi ściągał, a oczy mu połyskiwały.

Pachołek dziwił się, ciekawił, wzdychał, ręce załamywał i co raz to przypominał, że cicho mówić było trzeba.

– Był tu stary Bernard? – spytał w końcu. – A co on tu robił u was! On darmo nigdy nie chodzi. Posyłają go wietrzyć, gdy innym nosa braknie. Chytry to a straszny człek, co jak spojrzy, na wylot przekole. Na zamku on niby niczym – taki brat jak drudzy; do starszyzny nie liczy się i z nią nie chodzi; stoi na boku. Urzędu nie ma; a boją go się najstarsi i może, co zechce. Wciska się wszędzie, nigdzie mu drzwi nie zamykają; podpatruje, słucha, odgaduje. Na kogo popatrzy, ciarki mu biegną po skórze. Jego tu nie darmo do was wysłali. – Czyście się przed nim z czym nie wydali?

Jerzy na to pytanie pogardliwie i dumnie ramionami poruszył.

– Oh! – rzekł – ani słowa nie dobył ze mnie!

– Szpitalnik – mówił pachołek – gbur, niecierpliwy, niby zły, gderze, popycha; ale dobre ma serce. Łaje chorych, gdy mu wyzdrowieć nie chcą, a dzień i noc koło nich chodzi, jak matka; a ten!... Dość, by popatrzył... zdaje się, że zje oczyma!

Chory Jerzy już dumał i nagle, jak przebudzony, zawołał:

– Kunigas? Kunigas?

– Aha! tak u nas najstarszych panów zowią – odparł chłopak.

– Ja dobrze pamiętam – rzekł Jerzy, bijąc się w czoło – że mnie dzieckiem na ręku piastująca kobieta tym imieniem uspokajała i wołała.

Słuchający parobczak obie ręce podniósł do góry i, jednę z nich prędko kładąc na ustach, nakazał milczenie mówiącemu. Wstał aż, przestraszony.

– Na Boga! na Boga! – szeptał – cicho! cicho! Po mnie już dreszcze przechodzą. Gdyby oni doszli, że wy się o tym przeze mnie dowiedzieliście, żyw bym nie został, a i z wami co by było... któż wie? Cicho, panuniu! cicho!

Jerzy dumał na ręku podparty. Ze zmarszczonego czoła wnosić było można, iż myśl w nim pracowała, aby z mroków przeszłości dobyć dawne wspomnienia. Pot kroplami okrywał mu skronie.

– Litwa! Litwa! – począł powtarzać. – Mów ty mi o niej. Ty ją musisz lepiej pamiętać... widziałeś ją, chodziłeś na nią z nimi. Mnie oni mało kiedy za wrota wypuszczali; a na dalsze wycieczki, chociaż się im prosiłem, nim się odkryło, kto ja jestem... brać mnie nie chcieli.

Mówili mi, żem za młody, i czekać kazali. Litwa! – powtórzył, wlepiając w pachołka oczy, który drgał, słysząc ten wyraz, i cała poczciwa twarz jego okryła się cieniem tęsknoty. – Litwa! mów o Litwie!

Parobczak się zadumał rzewnie, w obie ręce ujął głowę i kołysał nią długo, nim z jękiem wychodzącym z duszy mówić począł:

– Litwa! oj, Litwa! inny to kraj, obyczaj inny, świat i ludzie inni.

Mnie ona jeszcze w oczach stoi, w snach się roi! Tyle lat, a jakby wczoraj, czuję postronek, na którym mnie przywlekli. Litwa, Kunigasie mój, gdzież taka jest? taka, kędy nie dosiągł miecz krzyżacki, jak ją przed wiekami nasi Bogowie stworzyli?

Tu, na zamkach, co zobaczysz, wszystko robota człowieka, który psuł dzieło boże; a tam inaczej. Bóg nie w kościele siedzi – wszędzie ich pełno... Pełno bogów, pełno boga. Rosną sobie nietrzebione lasy, puszcze ogromne, a po nich dziki źwierz buja razem z dzikim człowiekiem. Źwierz i ptak, człowiek i drzewo, wszystko bracia rodzeni. Niedźwiedź gada do ludzi, pies z ptakiem rozmawia, rozumieją się. Zabijają się, jak bracia, ale jak swoi z sobą gadają.

Łoś z myśliwcem się łaje, kukułka dziewczętom pieśni śpiewa, których one od niej się uczą. Wiatr nawet i burza mowę dla nas mają zrozumiałą... Jak dąb Perkunów zaszumi, Wejdaloci słuchają i tłumaczą.

Wszystko tam takie, jak ten wielki Bóg, który małych ma pod sobą tysiące, stworzył, aby ziemia pustą nie była, kiedy jeszcze księżyc ze słońcem się żenił. W każdym drzewie i pniaku siedzi duch, co go strzeże; w każdym strumieniu mieszka bogini, co przez szklane wody patrzy, pilnując ludzi i stworzeń. Diwy rozkazują źwierzętom, one wprost umieją do serca mówić człowiekowi, tak, że on nie wie, skąd mu głos przychodzi, a czuje, że to boży... We śnie, na jawie, z góry, spod ziemi szepcą do niego, bo Bogów wszędzie pełno, nawet w ziarnach piasku.

O! panuniu mój! Jakie to tam życie, jakie życie! a swoboda po lasach i polach! Jakie tam pieśni płyną i srebrny śmiech się rozlega, gdzie Krzyżaków nie było! Bo gdzie oni przeszli, śmierć przeszła z nimi.

Prawda! nie ma szat takich, ani sprzętu takiego, ani domostw z kamieni, ani kościołów, w których Boga na klucz zamykają. Tam wszystko otworem, drzwi chat na oścież, ziemia – ludziom cała. Wszędy Bóg lata swobodny i mieszka, kędy chce, a człowiek też, Ziemia wszystka, jak szeroka, nie krajana, lasy bezpańskie. Kunigas siedzi na gródku, na wysokim, ale po to tylko, aby z daleka patrzył, gdy wróg nadciąga, a panuje, aby bronił od niego. Za to mu osyp dają i daninę.

Zadumał się parobczak i dodał jeszcze:

– Na Litwie nie ma, jak tu, ludzi, którym nie wolno spojrzeć w oczy kobiecie i do dziewki się uśmiechnąć. Nasi Wejdaloci i dziewice Wejdalotki chodzą swobodnie; a choć im się żenić nie wolno, żyć i śmiać się, i śpiewać nie bronią. W wiankach chodzą boże sługi, wesoło uśmiechają się sobie i światu.

My tu jak bydło w oborze siedzimy zamknięci; na gród nawet starej baby nie puszczą, żeby im dziewczyny nie przypominała. Oj! Litwa! – westchnął. – Kunigasie mój, świat inny a lepszy... tylko dla nas on zamknięty!

Jerzy się zasępił i spytał:

– Ale oni przecież jedynego, prawdziwego Boga znają, ci Krzyżacy, a myśmy się go od nich znać i chwalić nauczyli.

Parobczak, głowę spuściwszy, wzrokiem wylękłym potoczył po celi.

– Straszny ten ich Bóg! – zamruczał – wojuje i zabija! Prawda! i nasz piorunami ciska, ale tylko na winnych, a oni krew leją, nie pytając jaką. Widziałem niemowlęta pomordowane po chatach, a czym one zawiniły? Ich Bóg nienasycony, bo mu całej ziemi potrzeba, a nasze panowały u siebie w domu i cudzego nie pożądały.

Jerzy słuchał bacznie, brwi mu się ściągały i powieki opadały na oczy. Nic nie mówiąc, głową potrząsał.

Parobek odważył się dodać:

– Oni przecie sługami bożymi się mianują i powiadają, że pełnią wolę Jego. Naszym Wejdalotom miecza nie wolno tknąć, ani innej krwi, nad bydlęcia ofiarnego, przelewać. Ich Bóg krwi pożąda.

Jerzy siedział milczący; wzdychali oba.

– Pamiętasz Litwę? – wtrącił chory.

– Ja? lepiej od was – prawił drugi – mnie już sporego porwali z lasu, od trupa ojca i matki, kiedym już po ziemi chodził sam i na drzewa jak kot się wspinał. Byłbym zbiegł, ale gdy mi powrozu popuścili za późno było. Knecht na pętlę wziął i ciągnął mnie za sobą, okrwawionego, zbitego, choć jak wilk wyłem z bólu i strachu. Zamknęli potem do szopy z innymi, a myśmy ją podpalili, aby uciec. Nie pomogło; pochwytali. Bili potem i męczyli, abyśmy zapomnieli mowy i pieśni, a uczyli się ich szwargotu. Alem ja pochował tak głęboko, co tu wyniósł z lasu, że mi ten skarb z życiem odbiorą. Nie oduczyli mnie kochać, co swoje, ale kłamać nauczyli.

Uśmiechnął się chytrze i dziko.

– Popytajcie ich teraz! Mówią, że lepszego pachołka nie ma nade mnie, ani posłuszniejszego. A co? kłaniam się im do ziemi, rąbek szaty całuję, sławię ich, dziękuję, śmieję się, żeby myśleli, żem taki szczęśliwy. A co u mnie w duszy – to moje!

I na pół nucąc, pół mrucząc, dodał:

– Któż to wie? kto wie! Są Kunigasy jeszcze, ludu siła. Przyjdzie może i na Litwę godzina i dzień na litewskie dzieci!

Jerzy nie odpowiadał. Kunigas! Kunigas! chodziło mu po głowie i szumiało.

Wtem lampka przygasać zaczęła, sycząc; pachołek się porwał nagle, przestraszony, że się opóźnił. Zbliżył się do zamyślonego, pochylił się przed nim z pokorą i czułością.

– Kunigasie mój! – szepnął, usiłując za rękę go pochwycić – nie zabijacie się wy tęsknotą. To nie męska rzecz kwilić. Mężowi przystoi gniew, a niewieście smutek. Ona go wyśpiewa i wyleje z siebie, gdy jej duszę naciśnie; my z nim jak z trucizną chodzić musimy. Trzeba żyć. Któż wie? kto wie? – powtórzył – I na nas przyjdzie godzina i dzień na litewskie dzieci.

Jerzy spojrzał nań i z lekka go po ramieniu uderzył.

– Idź! – rzekł – tobie czas. Szpitalnik nigdy nie śpi, i po nocy nawet śledzi. Nuż by cię tu zastał. Wracaj; a jutro, gdy się wymknąć potrafisz, przyjdź mi mówić o Litwie. Tyś mi pierwszy objawił krew moję – i coś się we mnie zbudziło. Czy to sen? czy spominki? czy pokusy szatańskie?

– Szatańskie? – rozśmiał się parobek z niedowierzaniem. – Na Litwie, u nas, szatanów nie ma, tylko bogi, sługi wielkiego Boga, raz dobre, drugi raz złe, jak on im przykaże. To oni szatana sobie zmyślili. Nasz Perkunas by go nie zniósł i wnet piorunem by go wgniótł w ziemię, a nie dałby mu przeciw sobie gospodarować! Ho! ho!

– Cicho, nierozumny! – zawołał Jerzy. – Spraw bożych z ludzkimi nie mieszaj; co ty wiesz?

I bojaźliwie, ukradkiem, krzyż zakreślił na piersi. Ale ruchu tego nie dojrzał już Rymos, bo się co prędzej przez drzwi na pół otwarte wymknął i jak mysz cicho do izby chorych, na swój barłóg pusty prześlizgnął.

Zamek Marienburski (Malborski), w owym czasie, choć do niego jeszcze dobudowywano wiele, choć go kończono i powiększano, stał już tak wspaniale zarysowany, jakim później widzieliśmy go w majestatycznych ruinach, nim niesmaczna restauracja z nich go do trupiego życia jakiegoś nie dźwignęła.

Na szczycie pagórka piętrzył się Wysoki Zamek, Hochburg, najstarszy z gmachów, zawierający kościół, groby i salę kapitulną; niżej, oddzielone od niego głębokim przekopem, wznosiło się Średnie Zamczysko, w którym życie powszednie rycerzy krzyżowych się skupiało; niżej jeszcze, ku łęgom i Nogatowi, Dolny Zamek zawierał gospodarskie budowle i mieszkania knechtów i czeladzi.

Mówiono naówczas, że te trzy obronne grody, które się stały stolicą Zakonu, co się już wyrzekł walki z niewiernymi na Wschodzie, połączone z sobą były, na wypadek niebezpieczeństwa, podziemnymi schody, kryptoportykami, o których wnijściu i tajemnicach wiedziała tylko starszyzna.

Na codzienne narady, w których uczestniczyli Wielki Mistrz, Wielki Komtur, Marszałek, Podskarbi, a czasem kilku starszych rycerzy, zbierano się zwykle na Średnim Zamku, w sali zwanej rycerską, której sklepienie jeden granitowy słup podtrzymywał.

Tu też nazajutrz o schyłku dnia znajdujemy starszyznę na kamiennych ławach dokoła siedzącą, przy ogniu na wielkim kominie rozpalonym.

Same płaszcze białe, same postacie rycerskie, ostre, ponurego wyrazu z brwiami najeżonymi, z pooranymi policzki, o szerokich ramionach, o piersiach rozrosłych, stworzone do noszenia zbroi i nawykłe do nich. Niemal braterskie rysów ich podobieństwo tłumaczyło się i jednością pochodzenia – bo naówczas nikogo jeszcze oprócz Niemców nie przyjmowano do Zakonu – i szlachecką krwią, i rodzajem życia, który jednakowo piętnował wszystkich.

Każde jednak z tych męskich oblicz, prawie książęcą jakąś dumą i wyrazem siły naznaczonych, miało odrębny charakter, gdy życie w nich zagrało.

Wielki Mistrz, najbliżej stał komina. Był to mąż poważny, lecz nieprzyjemnego wyrazu twarzy. Oko jego biegało niespokojne, usta gryzł, czoło marszczył i choć był pomiędzy swoimi, między najzaufańszymi, zdawał się niedowierzająco na nich spoglądać.

Nieodstępny, od niedawnego czasu, od zabicia Mistrza v. Orselen przez mściwego Endorfa, Kompan, dodany Wielkiemu Mistrzowi, stał z dala u drzwi, z salki tej do mieszkania jego wiodących.

Był to najmłodszy ze zgromadzenia, z bystrym wejrzeniem, pięknej rycerskiej postaci chłopak, który trzymał się na uboczu, jak gdyby na starszyznę nie zwracając uwagi, bo do jej narad nie miał prawa należeć. Postawiony na straży, nie mógł opuścić stanowiska. Zwano go hrabią v. Henneberg.

Mistrz Luder, oprócz niespokojnego oblicza i dumy, jaką mu książęce urodzenie dawało, nie odznaczał się niczym.

Twarze Wielkiego Komtura, Marszałka i Podskarbiego, dygnitarzy, składających radę tajemną, więcej miały wyrazu i dozwalały się domyślać, że władza wprawdzie była w ręku Mistrza, ale siła kierownicza w głowach tej starszyzny, spokojnej, pełnej siły i wiary w siebie, przejętej wielkim posłannictwem, jakie spełniała.

Oprócz Wielkiego Komtura i wymienionych, rycerz Bernard, któregośmy już widzieli wczoraj, tak odziany jak w kaplicy, tak niby mało znaczący i bez urzędowego stanowiska, jak wprzódy, w ciemnym kącie siedział na ławie, niby świadek niemy i obojętny.

Na twarzy Mistrza Ludera malowało się, oprócz niepokoju, znudzenie i znużenie, jakby go na tę naradę wyrwano, gdy potrzebował wytchnienia.

Rozmowa, cicho prowadzona, była niby przygotowaniem do ogólnej.

Komtur parę razy, nim ją rozpoczął, spojrzał na Kompana Mistrza, Henneberga; a widząc, że skazówki, dawane mu oczyma, nie starczyły, zbliżył się doń, poszeptał, i – Kompan za próg się z wolna wysunął.

Mistrz Luder niecierpliwie nogą popchnął głownią, która się wytoczyła z komina, obejrzał się i zamruczał:

– Mówcie; poczynajcie; słucham!

– Najlepiej pono będzie, gdy Wam tę sprawę tajemną, która dla Zakonu wielkiej wagi być może, opowie i objaśni brat Bernard – odezwał się Wielki Komtur, spoglądając ku niemu.

Mistrz, namarszczywszy się, oczyma groźnymi rzucił na siedzącego w kącie. Z wyrazu twarzy domyślać by się było można, że tego brata Bernarda nie lubił.

Powołany powstał z wolna, zdając się o to niewiele troszczyć, i krokiem mierzonym przybliżył się do zgromadzonych u komina.

Milczano, on się namyślał, ale bez troski, zimno; a przystąpienie do Wielkiego Mistrza, którego oblicze niechęć mu zwiastowało, nie zdało się go nic kosztować.

Dziwnie był pewny siebie.

– Mówcie, bracie Bernardzie! – potwierdził Marszałek.

– Sprawa ważna – odezwał się Bernard – nikt lepiej jej nie zna ode mnie. Trzeba coś postanowić, czas jest wielki. Idzie o tego chłopaka, książątko litewskie, któreśmy lat temu dziesięć przeszło porwali z rąk matki i chowali nie bez celu. Jam ocalił go i za moją radą daliśmy mu tu urosnąć, aby z niego, swojego czasu, zrobić narzędzie dogodne, które nam krwi przelewu oszczędzi. Chłopak...

Wielki Mistrz przerwał opowiadającemu ruszeniem ramion i głowy.

– Niewielką macie zasługę, żeście to wilczę dzikie hodowali. Co nam po nim? Było mu łeb rozbić o sosnę.

Rozśmiał się pogardliwie brat Bernard, jakby nie poczuł szyderstwa.

– Przydać się może – rzekł obojętnie. – Matka, wdowa, włada kawałkiem kraju na granicy i ma twierdzę mocną, którą zdobyć nam trudno. Przywiązaną jest do dziecka. Któż wie?... Dziecko wychowało się w wierze chrześcijańskiej i przywiązało się do nas; sprzymierzeńca gotowego mamy i lennika. Wszystko to jużci warte kawałka chleba, który kosztowało...

Mistrz powtórnie ramionami ruszył i rozśmiał się.

– Wolałbym mieć kilkuset rycerzy i kilka tysięcy ludu na ten gródek niż takiego zakładnika. Matka miała czas odboleć i zapomnieć o nim; on – zawsze niepewny. Nuż się tam krew odezwie. Cała ta rachuba dziesięciu kopii nie warta.

Błysnął oczyma. Bernard stał nieporuszony. Wtem Marszałek przemówił, spoglądając na przemian, to na Mistrza, to na brata Bernarda. W starszyźnie widać było wielkie poszanowanie dla skromnego owego brata; tylko Mistrz lekceważąco nań spozierał.

– Owego czasu, gdy się nam to dziecię do rąk dostało – rzekł – rada nasza cała była tego przekonania, że je należy chować i na rycerza sposobić. Rzecz zresztą dokonana; dziś to, co wzięliśmy w spadku, zużytkować należy.

– Nie zataję tego – przerwał spokojnie Bernard – że nowe są trudności. Gdzie idzie o sprawę Zakonu, tam i do błędu przyznać się nie wstyd, obowiązek. Chłopak się hodował szczęśliwie aż dotąd, a teraz właśnie spróbować trzeba, czy matka, jakby się go jej zwróciło, nie okupiłaby dziecka ziemi kawałkiem. Pilleny byśmy może zań wzięli. Chłopiec też chrześcijanin, pobożny, gdyby się do Litwy dostał, nam by, nie jej, służył.

Wniosek brata Bernarda widać starszyźnie całej przypadł do smaku, bo spojrzeli po sobie, jakby mu potakiwali. Wielki Mistrz tylko stał u komina, pogardliwie zamyślony, nieprzekonany.

– Ja w takie roboty podziemne nie wierzę – zamruczał niechętnie – u mnie siła w mieczu, zdobycz w wojnie; z Polską, Litwą, z Pomorzem sporzyć, ucierać się na słowa, do Stolicy Apostolskiej chodzić na skargi – to są marne zabiegi. Czas tracimy na to i pieniądze. Na co nam to? Jak długi świat i szeroki – na nasze zawołanie; do krzyżowej wojny przeciw poganom biegną rycerze z całych Niemiec, Anglii, Francji, ze wszech krajów chrześcijańskich. To nasza siła; innej nam nie potrzeba. Dziećmi wojować – mizerna rzecz.

Nikt się nie sprzeciwił wygłoszonemu zdaniu; ale też potępienia rzuconego na Bernarda nikt nie potwierdził. Milcząca stała starszyzna, a gdy Mistrz się ku niej obrócił, łatwo mu było wyrozumieć, że, choć nie miał jej przeciw sobie, nie miał jej za sobą.

– Wszystkie środki dobre, gdy do celu prowadzą – po dłuższym milczeniu odezwał się Wielki Komtur. – Nie gardźmy i tym, co nam w ręce dała Opatrzność.

Mistrz ramionami poruszył.

– Kto począł, niech kończy – dodał, spoglądając na Bernarda. – Co się stało, nie możemy odrobić.

– Jam w istocie to dziecko ocalił i na nie rachował – przerwał Bernard.

– Czyńcież z nim, co chcecie! – nie dając mu dokończyć, zamruczał Mistrz.

Zwrócił się do komina, jakby twarzy swej nasępionej ukazać nie chciał obojętnemu Bernardowi.

– Za poprzedników moich – począł – choć ja im zasług nie ujmuję, namnożyło się Endorfów. Każdy chciał być panem na swoję rękę, każdy chciał mieć zasługi własne, tu, gdzie ani sukni, ani konia, ani sławy i znaczenia rycerzowi mieć się nie godziło. Więc czynił każdy, co chciał; ale na przyszłość tak nie będzie.

Bernard odparł powoli:

– Jeżeli mi to zarzucacie jako winę, na co cała kapituła nasza dała przyzwolenie, zwołajcie Radę, każcie mnie sądzić. Stanę – nie opieram się; naznaczycie karę, pójdę na chleb i wodę, choćby z Endorfem.

Mistrz się odwrócił z twarzą wykrzywioną.

– Dosyć! – rzekł – gdybym chciał, nie potrzebowałbym zezwolenia waszego, aby was sądzić. Jakkolwiek wy tu, prosty rycerz, macie jakieś znaczenie nad stan i stopień, mieszacie się do wszystkiego, przewodzić chcecie wszystkim; ja – nie boję się was... nie boję!

Bernard skłonił się z pokorą razem i dumą jakąś:

– Nie przywłaszczam sobie tu nic nad to, do czego każdy z nas rycerzy ma prawo. Władzy waszej zawsze byłem i jestem podległy.

To mówiąc, ukłonił się brat Bernard naprzód Mistrzowi, potem przytomnym, i drzwiami, wiodącymi do wielkiej, pustej jeszcze jadalni, wyszedł. Na kamiennej posadzce słychać było chód jego, którego starcie się z głową Zakonu nie przyśpieszyło.

Wielki Komtur, z Marszałkiem najwyższą po Mistrzu godność piastujący, z poszanowaniem, lecz bez obawy, zbliżył się do Ludera, który jeszcze patrzył za odchodzącym.

– Wasza Miłość – rzekł łagodnie – macie jakieś uprzedzenie przeciw niemu. Obeszliście się z nim ostro. My przywykliśmy go szanować. Ma długoletnie i wielkie zasługi w Zakonie, i tę największą, że, choć mu kapituła kilka razy dostojeństwa wyższe ofiarowała, odrzucał je zawsze.

– Tak! – odparł Mistrz – wolał, nie mając ani tytułu, ani obowiązku, do wszystkiego się mieszać, podglądać wszędzie i rządzić potajemnie. Ja nad sobą, ani obok siebie, takich skrytych pomocników nie zniosę.

Starszyzna spojrzała po sobie, a Wielki Komtur zapewne dalszy o to spór uznał niewłaściwym, bo zamilkł.

Obrót i koniec rozmowy zasępił czoło Luderowi. Czuł może, iż się niepotrzebnie zdradził. Ku Marszałkowi się obróciwszy, spytał o przygotowania do wycieczki na Litwę.

Zapewniono go, że wszystko było w gotowości, i że mrozów tylko czekać mieli, aby im błoto i trzęsawiska stężały.

Wielki Komtur oznajmił, iż o nadciągających ochotnikach z Niemiec przyszły wiadomości.

Wszystkie te uspakajające nowiny nie potrafiły jednak Mistrza rozweselić. Pozostał zamyślony, jakby gniewu przeciwko bratu Bernardowi nie pozbył się jeszcze.

Po chwili, przeszedłszy się po salce raz i drugi, na drzwi do swej kapliczki i sypialni spojrzał – ku temu pamiętnemu przejściu, w którym Osselena zamordowano – i skłoniwszy głową przytomnym, oddalił się ku mieszkaniu swojemu. Oczekujący za progiem Kompan, Henneberg, drzwi mu otworzył.

Pozostali zabierali się także do wyjścia.

– Niesprawiedliwym jest jeszcze Mistrz względem brata Bernarda – po cichu począł Podskarbi – mało go zna chyba.

Wszyscy to zdanie potwierdzili głowami.

– Jest to istotnie mąż poszanowania godny i najwyższej dla Zakonu zasługi – dodał Marszałek. – Drudzy o sobie zawsze pamiętają po trosze – ludźmi jesteśmy – ten nigdy o niczym nie marzył, prócz wielkości Zakonu, prócz jego dobra, i niemal człowiekiem być przestał, tak w tę suknią wrósł, którą nosi.

– I sławy ani znaczenia dla siebie nie szuka – rzekł Komtur. – Lecz Luder go później nauczy się lepiej cenić.

– A za Bernarda ręczyć można – dorzucił, uśmiechając się, Marszałek – iż przez to na Endorfa nie wyrośnie i zamiast myśleć o zabójstwie, sam by się dał zabić dla Zakonu.

Ogień powoli przygasał na kominie, starszyzna rozchodzić się zaczęła.

Wielkiemu Komturowi na sercu leżało, iż Bernard odszedł pokrzywdzony i dotknięty niesprawiedliwymi wymówkami. Z sali rycerskiej udał się wprost do jego mieszkania – tu go nie było.

Izdebka, którą on od dawna miał przywilej sam zajmować, choć wielu innych po dwu mieszkali, ogołoconą była ze wszystkiego, co by ją wygodniejszą uczynić mogło. Prawdziwie zakonne ubóstwo w niej się rozpościerało wśród nagich ścian, na twardej ceglanej podłodze, ledwie w części matą z sitowia pokrytej. Łóżko było niemal barłogiem, rynsztunek na konia w kącie rzucony, wedle starej reguły, żadną nie świecił błyskotką.

Gdy u innych rycerzy coś zdradzało jakieś ludzkie upodobanie, fantazją i nałogi; tu czuć było, iż mieszkał człowiek, dla którego obojętnym było wszystko.

Najsurowsze oko nic by przeciwko ostrym prawom pierwotnym, dziś wielce już zwolnionym, nie dostrzegło.

Z poszanowaniem też na tę izdebkę anachorety wojaka popatrzywszy, Komtur miał się oddalić, gdy gospodarz jej się przybliżył.

W twarzy jego nie widać było ani oburzenia, ani gniewu za wyrządzoną mu krzywdę. Wracał, zajęty widocznie czymś innym, i spostrzegłszy w progu Wielkiego Komtura, z poszanowaniem go pozdrowił. Razem weszli do zimnej celi.

– Bracie Bernardzie! – odezwał się raźnie dygnitarz, ton mowie nadając wesoły – przychodzę do was, abym pocieszył. Luder was nie zna, a władzy swej jest zazdrosnym; wybaczyć mu trzeba.

– Z całego serca! – zawołał, uśmiechając się, Bernard. – Tu ani o mnie, ani o niego nawet nie chodzi. Myśmy słudzy wielkiej sprawy, narzędzia, które bodaj się pokruszyły, byle ona zwyciężyła.

– Święcie mówicie – potwierdził Komtur – czyńcież wedle tego.

– Inaczej nie myślę – odparł Bernard. – Dla mnie główna, że mi dozwolił w tej sprawie postąpić, jako zechcę. Doprowadzę więc ją do końca, a nie powiedzie się...

– Dlaczego ma się nie powieść? – spytał Komtur.

Bernard się namarszczył trochę.

– Dlatego – rzekł – że w ludzkich sprawach pewnego nie ma nic i że najpotężniejszego siłacza głupie ziarno piasku obali, gdy, nie widząc go, poślizgnie się na nim. Tak i ja. Chłopakam chował, rósł mi na pociechę, a teraz...

– Chory? wyzdrowieje! – rzekł obojętnie Komtur.

– Szpitalnik nic nie obiecuje; chłopak schnie – odparł Bernard. – Chodzę, śledzę, nic nie wiem, a czuję, coś na tę duszę młodą padło; bo to nie choroba ciała. Zmienił mi się. Obawiam się...

Bernard nie dokończył.

Wielki Komtur, chcąc się oddalić, rękę położył mu na ramieniu i dodał wesoło:

– A ja o was nie lękam się bynajmniej, ani o to, co wy przedsiębierzecie. Bądźcie zdrowi.

Wyszedł.

W izbie prawie zupełnie było już ciemno, lecz drzwi się zaraz po oddaleniu Komtura otwarły i chłopak wniósł lampkę, otulając ją rękoma.

– Gdzie Szwentas? – spytał po cichu Bernard. – Wołałeś go?

Posługacz głową tylko skinął i oddalił się. Nie siadając na chwilę, wielkimi krokami izbę mierzył rycerz, widocznie na kogoś oczekując.

Ilekroć kroki dawały się słyszeć w korytarzu, stawał i ucha nastawiał. Wtem drzwi uchylono; mała, gruba, niezgrabna jakaś istota, która w mroku więcej do niedźwiedzia niż do człowieka, była podobna, wtoczyła się, sapiąc, do izdebki, zgięła na pół, stęknęła i czekała, jak wkuta w posadzkę.

Trochę żywiej rozpalający się knot lampy dozwalał się przypatrzeć tej osobliwej człowieczej postaci.

Twarz okrągła, duża, wesoła, opalona, rzadkim włosem od dołu okryta, nie miała w sobie nic odznaczającego, oprócz wielkiej a pospolitej brzydoty. Nic na nią nie ściągało oczu; było to oblicze człowieka z gminu, zestarzałego w pracy ciężkiej, zahartowanego, przygniecionego i do brzemienia nawykłego.

Szerokie ramiona, grube ręce, pierś wydatna, nogi krótkie, a jak pnie potężne – całość jakaś przysadzista, niezgrabna, gdyby z jednej ledwie wyciosana sztuki – niewiele po tym półzwierzęciu spodziewać się dawały. Na co takiego parobka, którego miejsce było przy koniach i stajni, mógł rozumny Bernard potrzebować?

Zbliżył się doń jednak żywo i spojrzał mu w oczy.

Szwentas nawzajem skierował nań wejrzenie i dotąd niedostrzeżone źrenice jego zaświeciły, jeśli nie rozumem, to chytrością i przebiegłością, która się przed panem ukrywać nie potrzebowała.

W tym nieforemnym kadłubie mieszkało jednak coś skrytego, obrosłego mięsem, zatajonego pod grubą skórą.

Zdradziły oczy, które wnet spuścił.

Z uśmiechem dziwacznym, w którym było i coś pochlebstwa, i coś radości, Szwentas pochylił się, ujął koniec białego płaszcza Bernarda i z pokorą go pocałował.

Czekał na rozkazy.

– No, w drogę! – odezwał się Bernard cicho i palec położył na ustach.

– Dobrze, ojczulku, w drogę to i w drogę! – z akcentem jakimś obcym, po niemiecku, łamaną mową, począł schrypły Szwentas, który śmiał się ciągle i długi rząd małych, ostrych zębów pokazywał. – W drogę, to w drogę! – powtórzył. – Albo to ja się kiedy chorobą składam, jak drudzy? Ja gotów zawsze; kij w rękę i – ruszam... Hę? – a dokąd? – zapytał się, ciekawie zerkając oczyma.

Milczał Bernard.

– Gdyby na Litwę? – szepnął.

– O! o! albo to co? – rozśmiał się Szwentas – jak trzeba, to i na Litwę. Czym to ja tam nie bywał?

– Pójść trzeba, no, i cało powrócić! – dodał rycerz – na tym sztuka. Pójść, rozumnie co trzeba dobyć ludziom z zanadrza, a mnie przynieść.

Szwentas się uderzył w piersi za odpowiedź całą.

– Ale patrz! patrz – mówił Bernard – ty bestio litewska, aby ci, na wolność puszczonemu, nie zasmakowało dzikie życie i dawny sprośny obyczaj, abyś mnie nie zdradził i Zakonu! dobyłbym cię spod ziemi i jak psa obwiesił.

Cały się poruszył i poskoczył niemal parobek, słysząc tę przemowę. Grube dwie pięści podniósł do góry.

– Nie znacież wy mnie! – zawołał niemal gniewnie. – Albom to ja dla was tam nie chodził, nie raz, nie dwa, a dziesięć razy, szpiegując, podpatrując i donosząc wiernie? Albo to mnie co ta dzicz, te pogany? albo wy mojego życia nie wiecie, serca nie znacie? Przecieżem się ja wam sam oddał w ręce, aby się mścić na moich do żywota, póki duch w ciele. A toż mnie, powieszonego przez swoich, matka odcięła. Zabrali mi moję dziewczynę, spalili chatę, wszystko niesprawiedliwie. Oni mi ani bracia, ani krew moja, ale wrogi. Po tom szedł służyć wam.

W łkaniu jakimś słów mu nie stało i, uspokoiwszy się dopiero, dokończył:

– Dokąd iść, ojczulku? Byle ich krew potem popłynęła, pójdę, o! pójdę!

Bernard się nie namyślał. Nachylił się do parobka:

– Pilleny wiecie? – spytał.

Chłop głową dał znak i brwiami, że je znał.

– Siedzi tam...

– Stara Reda, Kunigasowa żona – przerwał Szwentas – ta, której syna małym chłopięciem porwano i zabito. Baba zajadła za trzech srogich mężczyzn stanie. Tam wleźć, to jak w osie gniazdo wpaść lub w mrowisku spać się położyć.

Bernard spojrzał.

– Nie chce ci się? – odparł.

Szwentas się rozśmiał, ruszając barkami szerokimi.

– Ja się ni os nie boję, ani mi mrówki straszne – rzekł – a od czego rozum? a na co Bóg dał chytrość?

I rękoma znak jakiś zrobił przed sobą.

– Do Pillen ci trzeba nie tylko pójść – mówił rycerz – ale i posiedzieć może. Reda musi po synu płakać; ma go może, jak ty, za zabitego; a co by było, gdyby żył?

Szwentas począł się śmiać.

– Za żywego! o! o! dobry by okup wziąć można! – rzekł, wahając głową, i zniżył głos – Żywy czy nie, lada jakiego chłopca jej dobrać do wieku i do włosa; po tylu leciech nie pozna.

– Ale go też może i nie zabito naówczas, gdy porwano – odezwał się głosem poważnym rycerz. – Zważaj, Szwentas, że ty... ty... skąd się opowiesz?

– W Pillenach? – rzekł, dumając parobek – kto to wie, skąd wypadnie?

– Opowiadaj się znad granicy; a kim? – spytał Bernard.

– Kim? a no... żebrakiem, wróżbitą? włóczęgą? – zamruczał Szwentas.

– Powiesz, żeś po ludziach słyszał, iż wieści chodzą po krzyżackich zamkach, jakoby gdzieś porwane chłopię wyhodowali i żyje.

Szwentas w ręce klasnął.

– Ja im zełgę, jak należy! nie bójcie się! – dodał ze śmiechem.

Bernard zadumał się. Dalszy plan potrzebował namysłu. Nie chciał się zupełnie zwierzać swemu półdzikiemu posłowi, który tymczasem bystrymi oczyma zdawał się mu myśli dobywać z duszy i uśmiechnął się chytrze.

Bernard przeszedł się po izbie.

– Dość na tym – rzekł – idź, praw, co ci kazano, a bacz pilno, co powie? co się jej wyrwie z serca? Matką jest.

– Babą jest! – dodał Szwentas – alem ja o niej słyszał. Już ją zemsta dawno na męża przerobiła. Tylko nią dysze za to dziecko jedyne.

– Tym lepiej – przerwał Bernard – a gdy się dowie, że żyje?

Szwentas sobie dłońmi usta zamknął i głową a sobą zaczął potrząsać i rzucać. Czy śmiał się, dziwował, czy niepokoił – rozeznać było trudno. Śmiał się, chociaż teraz śmiech jego mniej był wesoły i szczery.

Bernard zbliżył się doń i powtórnie wszystko to mu powiedział, czego po nim wymagał. Chłop głową potwierdzał każde słowo, a bystre oczu wejrzenie poświadczało, że pojmował dobrze powinność swoję.

Wreszcie znów koniec płaszcza pochwycił i pocałował.

Pochylił się potem do samej ziemi, zawrócił i wytoczył z izby.

Bernard pozostał sam. Ani rozmowa z Wielkim Mistrzem, która innego by zburzyła, ani rozkazy, dane w tak ważnej sprawie Szwentasowi, nie odjęły mu tego spokoju, który lata wyrobiły, zahartowując go.

Chodził i myślał już może o innej sprawie Zakonu, stawając niekiedy i skupiając się w sobie, a czoło pocierając.

Zastukano do drzwi. Bernard się zdziwił późnym odwiedzinom; ale poszedł sam otworzyć. Z wolna i ostrożnie wchodzący o kiju ukazał się człek bardzo stary i przygarbiony. Miał na sobie suknią zakonną bez płaszcza, bez krzyża, bez żadnej oznaki; lecz z wejrzenia poznać było można męża, który się czuł dostojnym, jeśli dostojeństwa nie piastował.

Jak śnieg białe włosy wyglądały spod czarnej ciepłej czapeczki, której, wchodząc, nie zdejmował; krótko podcięta broda i wąsy siwe okalały twarz piękną, ale kilku bliznami naznaczoną.

Jedna z nich krwawym znamieniem przecinała nos i policzki, druga głęboki dół wyryła w skroni. Starzec wlókł jednę nogę za sobą na pół bezwładną, a kościstych rąk palce miał ponabrzmiewałe i pokrzywione.

Była to ruina, lecz piękna i obudzająca poszanowanie. Lica, zmarszczkami okryte, zachowały wyraz męskiej odwagi i dumy. Mieszała się do nich gorycz jakaś, która usta ściągała smutkiem i szyderstwem.

Był to stary, najstarszy z rycerzy krzyżackich na tej ziemi wojujących, Kurt, hrabia Hochberg, którego można rodzina pochodziła znad Renu. Lat temu kilkadziesiąt, wskutek familijnych rozterek, po życiu burzliwym, przybył on walczyć tu z pogany i pozostał. Złamany wojnami, w których wielokroć padał na pobojowiskach, szukając śmierci, zawsze cudem jakby uratowany, nie miał już do kogo powracać i przyrósł do swej kamiennej klatki. Bracia chcieli go nieraz obrać Komturem, Podskarbim, byłby nawet mógł się o Mistrzostwo ubiegać; ale jak Bernard brzemiona te odrzucał, i tak prawie jak on czuwał tylko z miłością wielką nad losami kolonii tej mieczowej niemieckiej, której sprawy obchodziły go najgoręcej.

Bernard jednak był czynnym, Kurt już tylko narzekał i gderał; a wszystko, co teraz nowego stanowiono, wyszydzał. Dawne zasługi zmuszały braci do znoszenia go, choć nieraz nazbyt gorzką karmił ich prawdą.

Stary hrabia rzadko ruszał się ze swej izby, a w jesiennej i zimowej porze, gdy mu pogruchotane kości dolegały, siedział opakowany w futra u komina. Przybycie jego do Bernarda nie było bez znaczenia. Domyślił się on, że musiało być w związku z wymówkami czynionymi mu przez Wielkiego Mistrza.

Kurt miał sobie za obowiązek, sądząc, że brat boleśnie to uczuł, przyjść mu oświadczyć współczucie swoje.

– A co! – począł od progu – a co! Mistrz Luder już zęby pokazuje! Nie znosi, aby tu kto śmiał co czynić, okrom niego! Już się do was uwiązał!

Bernard obojętnie podniósł ramiona.

– Żal mi was! – ciągnął niewyraźnym, bezzębnym głosem stary – żal mi serdecznie! – ale to nie koniec na tym! Stary nasz Zakon, jego prawo i zwyczaje – wszystko młodzi będą przerabiali, aż ze świętej reguły zrobią poczwarną.

Ręką począł drżącą wywijać w powietrzu. Bernard, widząc go z ciężkością stojącego na słabych nogach, jedyny stołek mu przysunął. Siadł nań, stękając, Kurt.

Gospodarz wiedział, co go czekało; musiał wysłuchać wszystkiego, co się długim milczeniem nagromadziło w zbolałym sercu i głowie Krzyżaka.

– Ja – mówił, spluwając i nie dając się odezwać Bernardowi – pamiętam inne czasy, ludzi innych, Zakon pierwszy, taki, jaki on tu z Palestyny przywędrował... toć najlepiej powiedzieć wam mogę... do zguby go wloką! Boga nie ma już u nas; Zakonu mało; rycerstwo rozbójnicze; rozpusta! pycha! Im dalej, tym gorzej.

– A ja tak źle nie wróżę jeszcze – zaczął Bernard.

– Boś sam dobry – przerwał Kurt. – Ja źle wróżę! źle! Oczy moje tego już widzieć nie będą, ale padnie Zakon, jako muł obładowany złotem na puszczy, i krucy mu boki wyjedzą, wyszarpią wnętrzności.

Bernard chciał stawać w obronie Zakonu, starzec go do słowa nie dopuścił.

– Ty mało starych naszych czasów pamiętasz – odezwał się. – Były to inne, lepsze czasy. Mieszkał w nas duch inny, byliśmy rycerzami Krzyża Chrystusowego i prawdziwymi zakonnikami; dziś z nas Raubrittery! Szło się na wyprawę, odpościwszy wigilią, z pieśnią o Bogarodzicy; nie potrzebowaliśmy ani łoża wygodnego, ani łańcuchów złotych na szyję, ani wina w drogę, ani kompanów i knechtów, by za nas nosili ciężary i zbroje. Wszyscy bracia byli równi... a dziś!...

– My i dziś czujemy się równymi – rzekł Bernard.

– A patrzajże! – wtrącił Kurt. – Skąd wzięły się płaszcze szare! Kto się im ze czterech herbów nie wywiódł, szary nosić musi, choć szlachcic jest i tak dobry jako i drudzy. Herb herbem; najmężniejszy, gdy niebogaty jest i pleców nie ma, szaro go ustroją. A te szaraki lepiej się odbiją od białych.

Patrzajże! – powtórzył, gderząc, stary. – Wielki Mistrz kompana ma; już ich biali wszyscy mieć muszą, a wkrótce jednego im będzie mało. Dawniej pigmentu w wielkie święta kubek dawano dla pokrzepienia, teraz go flaszami po izbach roznoszą. Dawniej nikt sukni nawet własnej nie miał na grzbiecie; teraz bez łańcucha biały nie wynijdzie do gości, a u każdego szkatuła stoi dobrze nabita. Nie wolno było do niewiasty przemówić; hę! teraz starszyzna w mieście jawnie miłośnice chowa.

– Ojcze! – przerwał Bernard z wymówką.

– Bracie mój! nie kłamię i nie powtarzam; tak ci jest. Bóg mi świadek! I mówię, bo mi serce pęka, bo ja święty Zakon Krzyża Chrystusowego kochałem, a Zakonem Beliala brzydzę się.

Westchnął.

– Co za koniec! – zawołał po chwili zadumany, w podłogę oczy zgasłe wlepiając – taki jak Templariuszów nas czeka! gorszy może! Królowie na nasze skarby się złakomią, Papież się wyrodnych dzieci wyrzecze.

– Ależ my, dzięki Bogu, bałwochwalcami i apostatami, jak oni, nie jesteśmy jeszcze – rzekł Bernard.

– Słowem – nie, czynem – już! – zawołał starzec – kto nie po bożemu żyje, ten się Boga zapiera.

Zmęczony, odetchnął Kurt i rękę do piersi żywo się porusząjących przyłożył.

– Dziękuję wam za współczucie – odezwał się, z przestanku korzystając Bernard – ale ja tak bardzo do serca nie biorę Ludera. Niech sobie prawi i myśli, co chce; ja swoje robić dalej będę.

– A ja prawić swoje – rzekł stary. – I słowo śmiałe zda się na coś, gdy ręki podnieść siły nie dozwalają.

Westchnął i łagodniejszym się tonem zapytał:

– Cóż! gniew za owego chłopca, którego i po ludzku, i po chrześcijańsku wychowaliście, a uczyniliście rozumnie! Ten i tego zrozumieć nie chce.

Rozśmiał się szydersko.

– Jeszcze na biedę mi się rozchorował! – rzekł Bernard.

– Wyzdrowieje! – odparł obojętnie stary. – W tym wieku choroba nie straszna. Dorastać musi właśnie. Krew zburzona; potrzeba go na koń wsadzić i dać mu się wyhasać.

– Mówi Ojciec Szpitalnik, że już na konia nie siędzie – smutnie dodał Bernard.

– Dać go Komturowi któremu, aby trochę więcej miał swobody – zamruczał stary.

– O wszystkim tym już myślałem – dołożył Bernard – radziłem tak samo.

I nie dokończył. Stary nie przywiązywał wielkiej wagi do choroby. Sam tyle przetrwawszy zwycięsko, a uchowawszy życie, nie mógł pojąć tego, by lada choroba groźną się stała.

Pilniej mu było gderać i żalić się na to, co go otaczało.

Bernard słuchał go więcej przez poszanowanie, niż gorycz jego podzielając; dał mu się wynurzyć, dał odboleć; a gdy Kurt ruszył się wstać, bo mu tu zimno być poczynało, ujął go pod rękę i korytarzami do izby jego odprowadził.

Cicho już było w murach dokoła, godzina spoczynku nadchodziła, rycerze biali układali się do snu; czeladź tylko snuła się jeszcze. Bernard, zamiast powrócić do mieszkania, po krótkim namyśle, wyszedł z zamku w podwórze i ku Dolnemu, w którym szpital się znajdował, podążył.

Tu było mieszkanie Wielkiego Szpitalnika i pomocników jego; a Bernard wiedział, że nie tylko o tej godzinie, ale niemal przez noc całą, gorliwy a żwawy staruszek Sylwester nie kładł się na spoczynek.

Nie odgadł nikt nigdy chwili, w której on spał lub się miał obudzić. Wedle starej reguły Zakonu, kładł się odziany, często siadał tylko się zdrzemnąć i gdy służba sądziła, że zasypiał, zjawiał się z lampką w ręku przy łożu chorych lub tam, gdzie stróże ich czuwać byli powinni.

Wybór Sylwestra na to jedyne w Zakonie dostojeństwo, które było powierzane ludziom nieobowiązanym ani się ze swych czynności tłumaczyć, ani zdawać z grosza rachunku, był tak szczęśliwym, tak jednozgodnym, tak usprawiedliwionym; iż nawet ci, co mu zazdrościli wielkiej swobody, jakiej używał, szemrać przeciwko niemu nie śmieli.

Było to uosobione miłosierdzie chrześcijańskie. Widok cierpień ludzkich zmiękczał mu serce i czynił go nieograniczenie wyrozumiałym a łagodnym; a że człowiek, bolejąc, łacniej się odkrywa, jakim jest, znał Sylwester ludzi lepiej niż kto inny. A znając ich, nie oburzał się na nich, ale litował się nad nimi.

Bernard, choć w wielu się rzeczach różnił ze Szpitalnikiem, szanował go jak inni.

Cudem prawie zastał starego w izdebce, która woniała jakimiś wschodnimi balsamami, a zarzucona była mnóstwem gratów, sukni, płócien, garnuszków i butelek.

Sylwester spoczywał; lecz cichutki chód Bernarda obudził go – porwał się zaraz na nogi.

Nawykły do snu przerywanego, nie potrzebował odzyskiwać pamięci; potarł ręką po twarzy i ślady spoczynku z niej zniknęły.

– Naprzykrzam się wam? nieprawdaż? – rzekł, wchodząc, Bernard – lecz przebaczcie! niepokój mnie nęka o to chłopię.

Szpitalnik ręce rozpostarł, dając do zrozumienia, iż nic pocieszającego powiedzieć mu nie może.

– Nie gorzej mu? – zapytał Bernard.

– I nie lepiej – szepnął stary.

Przybyły badał zachmurzoną twarz gospodarza.

– Nie lepiej! nie! – powtórzył Sylwester. – Wczoraj jeszcze nie byłem pewnym choroby: czy ze krwi przyszła, czy z ducha? bo są dwojakie. Dziś mi się zdaje, iż nie omylę się, mówiąc, że chorobą jakaś tęsknica...

– Za czym? – podchwycił ciekawie Bernard.

– Odgadnąć trudno – rzekł Szpitalnik – młodość, wiecie, ma nieodgadnione tajemnice. Mówią we Francji, że, gdy młode wina się burzą, stare w beczkach im wtórują; że gdy kwiat na wiciach się otwiera, sok wyciśnięty z jagód z tęsknicy wre w kadziach.

Urwał nagle.

– Mówcie! mówcie! – począł prosić Bernard, mocno zajęty niedokończoną tą mową.

– Wiecie, kto jest – zaszeptał Sylwester. – Któż wie, czy litewska krew nie kipi w nim, gdy gniazdu przelew grozi?

– Ależ nie wie on o sobie! – zawołał Rycerz.

– Nuż, nie wiedząc, poczuwa się, kim jest?

– Jakże to być może?

– Któż z nas wie, co może być, a co nie może? – spokojnie odparł Sylwester. – Suut arcana rerum! – rzekł po cichu, jakby sam do siebie.

Bernard się zadumał.

– Dziś nie był tak spokojnym i milczącym jak wczoraj, gdyśmy go widzieli wieczorem – mówił Szpitalnik. – Chodził po ciasnej izdebce, jakby się bił w klatce; na licu miał rumieniec, w oku gorączkę. Z dala mi się zdało, że nucił piosenkę; ale, gdym go o nią zapytał, nie przyznał mi się.

Bernardowi brwi się ściągnęły.

– Księdza mu potrzeba i modlitwy – rzekł – dusza niespokojna. Antoniusza mu poślemy.

Szpitalnik się nie sprzeciwił.

Nie mówili już, bo każdy zdawał się mieć myśli inne, a Bernard do celi swej powrócił, nie napierając się widzieć młodego wychowańca.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.

To jest bezpłatna wersja demonstracyjna ebooka. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji publikacji.