Materiały do bibliografii druków polskich wydanych w Kwidzynie ebook

NADBITKA Z CZASOPISMA „KOMUNIKATY MAZURSKO-WARMIŃSKIE” nr 2 (84) 1964

ALFONS LEMAŃSKI

MATERIAŁY DO BIBLIOGRAFII DRUKÓW POLSKICH WYDANYCH W KWIDZYNIE

Praca niniejsza powstała jako wynik mojej działalności muzealnej. Organizując polskie muzeum regionalne w zamku kwidzyńskim gromadziłem przede wszystkim takie obiekty, które dokumentują polskość kultury rodzimej Powiśla Dolnego. Stosownie do wymogów mojej instytucji zwróciłem oczywiście główną uwagę na eksponaty kultury materialnej, a w pierwszym rzędzie wytwórczości ludowej.

W toku penetracji terenowej przekonałem się, że w wioskach i miasteczkach okolicznych natrafiam nie tylko na zabytki polskiej sztuki i kultury ludowej, ale również na drukowany materiał dokumentacyjny, zaświadczający polskość tego regionu. Zaobserwowałem fakt, iż książka, prasa, a nawet publikanda polskie, powstałe m. in. w drukarni kwidzyńskiej, zawędrowały ,,pod strzechę”. Zapoczątkowałem więc tą drogą zbiór polskich druków kwidzyńskich.

Z chwilą, gdy kwidzyński ośrodek muzealny znalazł się w posiadaniu stosunkowo pokaźnego zbioru tutejszych poloników wyłoniła się możliwość podjęcia pracy nad ich bibliografią. Kolejno więc zwiedzałem szereg bibliotek, aby wynotować interesujące mnie pozycje, konsultowałem z uczynnymi i życzliwymi pracownikami bibliotecznymi, którym za okazaną mi pomoc serdecznie dziękuję. Wyrażam głęboką wdzięczność drowi Władysławowi Chojnackiemu z Leszna Wlkp. za cenne wskazówki i dobre rady.

W wyniku poszukiwań udało mi się zestawić spis, zawierający 196 pozycji bibliograficznych, z czego 144 druki znajdują się w bibliotekach. Wiadomości o 52 polonikach zaczerpnąłem z następujących źródeł: Amts-Blatt der Konigl. Regierung zu Marienioerder, 1820—1843; Chojnacki Władysław, Uzupełnienie do wykazu polskich druków na Warmii ks. J. Obłąka, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1958, nr 1 (59) s. 85; Estreicher Karol, Bibliografia polska, t. 1—28, Kraków 1872— 1930.

Estreicher Karol. Bibliografia polska XIX stulecia, t. 1—7, Kraków 1872—1882; Toż, Wyd. 2, t. 1—3. Kraków 1959—1962; Estreicher Karol, Bibliografia polska XIX stulecia. Lata 1881—1900, t. 1—4, Kraków 1906—1916.

Mańkowski Alfons, ks., Drukarstwo i piśmiennictwo polskie w Kwidzynie, Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, t. 6: 1924, nr 5—6, s. 63—69.

Obłąk Jan, ks., Wykaz polskich druków na Warmii za lata 1800— 1939, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1957, nr 1 (56), s. 50 i nr 2 (57), s. 112—127.

Oczywiście zobowiązany byłem, ale i zaciekawiony przeprowadzeniem porównania moich osiągnięć z prymarną Bibliografią Polską Karola Estreichera. Stwierdziłem, iż ponad 90% wymienionych u mnie poloników drukarskich, zwłaszcza w odniesieniu do dwujęzycznych edyktów, patentów i publikandów, nie figuruje w Bibliografii Estreichera.

Polskie druki kwidzyńskie uszeregowałem chronologicznie w następującym układzie: I. Edykty, patenty, publikanda; II. podręczniki szkolne; III. śpiewniki; IV. kancjonały; V. dziełka apolegotyczno-ascetyczne; VI. modlitewniki i modlitwy; VII. prasa; VIII. varia.

Okolicznościowe druki urzędowe (edykty, patenty itp.), z uwagi na ich znaczną ilość i różnorodną tematykę, podzieliłem na 16 grup: A. Sprawy administracyjne; B. migracja; C. zagadnienia przeciwpożarowe; D. zagadnienia kultowe i narodowościowe; E. zagadnienia robotnicze i rzemieślnicze; F. moralność obyczajowa; G. zdrowie, lecznictwo; H. komunikacja, łączność; I. hodowla zwierząt; J. zagadnienia gospodarcze i przemysłowe; K. zagadnienia wiejskie; L. kultura i oświata; Ł. wojskowość; M. handel, eksport i import; N. leśnictwo; O. sądownictwo.

W pracy przy opisie druków opierałem się głównie na autopsji. Opisy bibliograficzne zawierają dokładne dane metrykalne, zachowując w zakresie tytulatury pisownię oryginalną, a nawet błędy ortograficzne, aktualne miejsce przechowania druku, ponadto dopisek z zaznaczeniem czy druk jest wymieniony w Bibliografii Estreichera.

Nie przesądzam wcale, abym pomimo żmudnych poszukiwań temat wyczerpał w zupełności i zapewne bibliografia dozna jeszcze dalszych uzupełnień.

Niniejszy wykaz daje pogląd o funkcji języka polskiego w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym Powiśla i znacznej części Pomorza w okresie zaboru pruskiego. Dla regionalistów i badaczy historii i kultury Pomorza bibliografia sygnalizuje nowe zajmujące problemy.

Autentyzm niniejszej dokumentacji zaświadcza polskość Powiśla i Warmii.

Wykaz skrótów użytych w bibliografii

bdr — brak drukarni

br — brak roku

bm — brak miejsca

bn — brak nakładcy

kt — karta tytułowa

p. — przypuszczalnie

tk — teka druków kwidzyńskich

tp — teka publikandów

trwjn — tekst również w języku niemieckim

PTPN — Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

PZ — Prusy Zachodnie

WAP — Wojewódzkie Archiwum Państwowe

I. EDYKTY, PATENTY, PUBLICANDA

A. SPRAWY ADMINISTRACYJNE

Edyct iż wszystkie kontrakty Ugody y Declaracye lub Obietnice które

Summe

50 Talerow przenoszącą w sobie zawierać będą od Pierwszego Grudnia 1770

in Scripto

czynione bydź maią Inaczey za nie ważne uznane będą. Dano w Berlinie dnia 8 lutego 1770. Marienwerder, bey J. J. Kanter [p. 1772] 2° s. 16 [kt i trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: WAP Gdańsk, tp

Królewska naywyższa y niemnyi surowa Ordynacya

tycząca się

Lustracyi przez Brygadę Officialistów czynić się maiących. De Dato Potsdam, den 12 August 1773. Marienwerder,

J.

J. Kanter, [br] 2° s. 6.

Estreicher — brak. — Egz.: WAP Gdańsk, tp

Publicandum.

Nayjaśnieyszy ....Kazawszy iuż teraz, Zachowane Sobie w dziesiątym Paragrafie Patent Notificationis. ...Podług czego więc Każdy rządzić y zachować powinien. W Kwydzynie, dnia 26 lipca 1774.

J.

K. M. Regencya dla Prus Zachodnich. 2° k. 1.

Estreicher — brak. — Egz.: WAP Gdańsk, tp

Patent względem nowo założony w Bydgości Deputacyi lub Delegacyi Kameralney Woyskowey y Ekonomiczney Zachodnio-Pruskiey do którey przed tym od Korony Polskiey posiadłe a teraz od Króla Jego Mości Pruskiego w Possessyą odebrane powiaty po tey po tamtey stronie Noteci, w Sprawach Finan-cialnych, Kameralnych, tudziesz y Handlu a generalnego y specialnego porządku Policyinego się tyczących, y innych pospolitych Interesach Kraiowych odtąd należyć będą. Kwidzyn,

J.

J. Kanter, 1775 2° k. 2 [kt i trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: PTPN Poznań, sygn. 55114.

Ustanowienie iakim Sposobem Poddani Państwu Swemu Się Sprzeciwiaiący Karani Być Maią. Marienwerder

J.

J. Kanter 1775. 2° k. 4 [kt i trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: PTPN Poznań, sygn. 55115.

Patent Króla Jegomości Pruskiego do Stanów y Obywatelów w Powiatach nad Notecią leżących przedtym do Polski rachowanych. W Berlinie 22 kwietnia 1775. W Kwidzynie,

J.

J. Kanter. 2° k. 2.

Estreicher XXIV, 132.

Przestrzeżenie. Podaje się ninieyszym 1) Wszyscy inwekta

zakazane do kraiu prowadzący y.wnoszący, bez broni zaś na takich dożywotną Festunkową robotą ma bydź karany.

W Kwidzynie, [bdr] dnia 8go miesiąca Kwietnia Roku 1784. JKMci Regencya Zachodnio Pruska. 2° k. 1 [trwjn].

Estreicher — brak. — Egż.: Muzeum w Kwidzynie, tk

Deklaracya Króla Jego Mości jak sobie postąpić powinni Suplikanci gdy do Samego Najaśnieyszego Króla Jego Mości chcą podać

petita

lub supliki jakie. De Dato w Berlinie dnia 24 Czerwca 1787. Marienwerder,

J.

J. Kanter sel. Erben. 2° k. 2 [kt i trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: Muzeum w Kwidzynie, tk

Publicandum iak się maią zachować ći którzy chcą Jego Krolewskiey Mości Naywzyszey (!) Osobie Petita y zaskarżenia podawać. Danno w Berlinie dnia 17-tego Miesiąca Marca w Roku 1798-mym. Marienwerder [br, po 17 III 1798] gedruckt in der ... Kanterschen Hofbuchdruckerey,

2°

s. 11. [Tyt. i tekst w j. niem. i poi.].

Estreicher — brak. — Egz.: B-ka Kórnicka PAN, sygn. 36786.

Z doświadczenia się pokazało, że tabelle za żądaniem...ewidencja ludności... Podług czego się więc każdy rządzić y zachować powinien. Kwidzyn, 2 kwietnia 1798, [bdr] 2° k. 2 [trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: Biblioteka PAN, Gdańsk, tp

Oznaymienie ze strony Skarg prosto do Króla JMCi wnoszących się. Dan w Berlinie dnia 21-go Miesiąca Maia Roku 1799. Marienwerder [br, po 21 V 1799] gedruckt in der ... Kanterschen Hofbuchdruckerey. 2° s. 8. [Tyt. i tekst w j. niem. i poi.].

Estreicher — brak. — Egz.: B-ka Kórnicka PAN, sygn. 36787.

Bekanntmachung. — Obwieszczenie. Marienwerder 1815, 4° knlb. 2.

Rozporządzenie związane z przyłącz, do Prus pow. chełmińskiego, michałowsk. i Torunia z okręgiem.

Estreicher wyd. 2, II 158. — Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu.

B. MIGRACJA

Patent iż Pardon Generalny pod datą dnia 4. Października 1786 publikowany, względem Kantonistow którzy z powiatów nad Notecią za granicę ustąpili gdyby ze żonami swemi a przynaymniey dwiema dziatkami do kraju powrócić mieli, aż do pierwszego Czerwca 1788. ma bydz przedłużony. Marienwerder, J. J. Kanter sel. Erben. 2° k. 2 [kt i trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: Muzeum w Kwidzynie, tk

[Uniwersał] [Incip.]: Król .... pruski [Fryderyk II].... dowiedziawszy się o tym.... [Explic.] ...pilnie zachował, [dotyczy zakazu wyjazdów zagranicę bez zezwolenia Rejencji] [podp.] J. K. M. Regencya Zachodnio-(!) Pruska, Kwidzyn, 3 X 1785. [bmrdr] 2° k. 1 [tekst poi. i niem.].

Estreicher — brak. — Egz.: B-ka Kórnicka PAN, sygn. 36794.

Ustanowienie iż Poddani do Dóbr Królewskich Ekonomicznych y innych, tudzież y szlacheckich należący, którzy się z Prus Zachodnich do dawnieyszych Prowincyi, do Pruss Zachodnich udali, jusz teraz na tymże mieyscu, gdzie dnia 1 stycznia 1774 Roku się znaydowali, spokoynie zostać mogą. W Kwydzynie w Drukarni J. J. Kantera, 26 Marca 1774. 2° k. 2.

Estreicher — brak. — Egz.: WAP Gdańsk, tp

C. ZAGADNIENIA PRZECIWPOŻAROWE

Edykt względem zakazanego Ognia palenia, Tabaki Kurzenia, Ryby Raków łowienia w nocy przy ogniu, Zapalenia trawy, y wszelkiego umyślnego albo przypadkowego pożaru wzniecenia w Borach Prowincyi Pruss Zachodnich y Powiatów nad Notecią, a iako sobie postąpić, względem gaszenia takiego pożaru w lesie. D. D. w Berlinie dnia 27 Czerwca 1775. W Kwidzynie w Drukarni Królewskiey Nadworney dla Prowincyi Pruss-Zach. 2° k. 5 [kt i trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: Muzeum w Kwidzynie, tk

Regulament dla Kompanii Ogniowey na interes obywatelów Wieyskich w Prusach Zachodnich. Marienwerder, J. J. Kanter. Na końcu D. w Berlinie 27 grudnia 1785. Marienwerder [br] 2° s. 23, 1 nlb.

Estreicher — XXVI 170. — Egz.: B-ka Kórnicka PAN, sygn. 36680.

Regulament Społeczności Ogniowey Stanom Prus Zachodnich przypadki pożarowe zaręczającey miłościwie potwierdzony... 1789. W Kwidzynie w drukarni.... Kantera. 2° s. 23.

Estreicher — brak. — Egz.: B-ka Raczyńskich w Poznaniu, sygn. 111 a. b. 24/4.

Ogłoszenie dla zapobieżenia pogorzelom i ich zgaszenia. W Kwidzynie, d. 24. Października r. 1827. Król. Pruska Regencya. Oddział wewnętrzny, [bdr] 2° s. 7 [trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: Muzeum w Kwidzynie, tk

D. ZAGADNIENIA KULTOWE I NARODOWOŚCIOWE

Publicandum względem święcenia Dni Niedzielnych y Świątecznych w Prowincyi Pruss Zachodnich. [Na końcu] Dan w Berlinie dnia 4 Marca 1775. Marienwerder [po 4 III 1775] bey J. J. Kanter, 2° knlb 4 [trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: B-ka Krórnicka PAN, sygn. 36722.

Przepis Publikacyi którą Nayjaśnieyszy Naymożnieyszy Książe y Pan Jego Mość Pan Frydrych Willhelm Król Pruski

etc.

etc.

etc.

względem żałosnego źeyiśćia w Bogu teraz zpoczywającego JMci Pana Stryja swego Nayjaśnieyszego Naymocnieyszego Kśiąźęćia y Pana JMci Pana Frydrycha wtorego Króla Pruskiego

etc.

etc.

etc.

po wszystkich Jego Krajach z ambon przeczytać kazał, z Berlina, 1786. Marienwerder, J. J. Kanter, 2° k. 4 [kt i trwjn].

Estreicher — brak. — Egz.: Muzeum w Kwidzynie, tk