Mściciel ebook

FORSYTH

Żołnierz

Tropiciel

Uciekinier

Mnich

Wyrok

Zatoka

Samolot

Półwysep

Dżungla

Gość

Blef

Lojalność

Frederick

FORSYTH

Mściciel

Z angielskiego przełożyli JACEK MANICKI WITOLD NOWAKOWSKI

WARSZAWA 2004

Tytuł oryginału: AYENGER

Copyright © Frederick Forsyth 2003 Ali rights reserved

Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Albatros A. Kuryłowicz 2004

Copyright © for the Polish translation by Witold Nowakowski & Jacek Manicki 2004

Redakcja: Barbara Nowak Ilustracja na okładce: J Projekt graficzny okł

Dystrybucja

Firma Księgarska Jacek Olesiejuk Kolejowa 15/17, 01-217 Warszawa

www.olesiejuk.pl/www.oramus.pl

Wydawnictwo L & L/Dział Handlowy Kościuszki 38/3, 80-445 Gdańsk tel. (58)-520-3557, fax (58)-344-l338

Sprzedaż wysyłkowa Internetowe księgarnie wysyłkowe: www.merlin.pl www.ksiazki.wp.pl www.vivid.pl

WYDAWNICTWO ALBATROS ANDRZEJ KURYŁOWICZ adres dla korespondencji: skr. poczt. 55, 02-792 Warszawa 78

Warszawa 2004. Wydanie I Skład: Laguna Druk: OpolGraf S.A., Opole

Szczurom Tunelowym:

Zrobiliście to, chłopcy, na co ja nigdy nie miałbym odwagi.

Wstęp

Zbrodnia

Siódmy raz młody Amerykanin wylądował w kloacznym dole. Chwilę walczył, potem utonął, od stóp do głów oblepiony łajnem.

Tamci odłożyli drągi, usiedli na trawie, pośmieli się i zapalili. Potem wykończyli drugiego wolontariusza i sześć sierot. Zabrali furgonetkę ze znakami akcji humanitarnej i wrócili na przełęcz.

Stało się to piętnastego maja tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego roku.

CZĘŚĆ 1

Rozdział 1

Robotnik

Samotny biegacz dotarł do pagórka i znów rozpoczął walkę z bólem. Była to zarazem tortura i terapia. Dlatego biegł dalej.

Bez przerwy słyszał od znajomych, że triatlon jest najcięższą ze wszystkich dyscyplin. Brutalną i bezwzględną. Wprawdzie dziesięcioboista musi więcej umieć, a pchnięcie kulą wymaga o wiele większej siły, lecz tylko triatlon sprawdza ludzką wytrzymałość i odporność na ból i zmęczenie.

Biegacz z New Jersey, tak jak co dzień, rozpoczął trening już przed świtem. Najpierw pojechał aż nad jezioro. Po drodze zdjął rower z paki i przywiązał go łańcuchem do drzewa. Tak na wszelki wypadek, żeby nie ukradli. Dwie minuty po piątej rano włączył stoper, obciągnął mankiet neoprenowej pianki i zanurzył się w lodowatej wodzie.

Trenował triatlon olimpijski, czyli taki, w którym długość etapu mierzona jest w metrach. Tysiąc pięćset metrów pływania to prawie cholerna mila. Wyszedł na brzeg, szybko zrzucił piankę i został tylko w szortach i koszulce. Wsiadł na wyścigówkę i odjechał. Czterdzieści kilometrów spędził pochylony nisko nad kierownicą, pedałując jak na

11 finiszu. Już dawno zmierzył trasę na jeziorze i wiedział, do którego drzewa płynąć. Po godzinie jazdy bocznymi drogami w oznaczonym miejscu pozostawił rower i rzucił się do biegu. Ostatni etap liczył dziesięć kilometrów. Końcówka zaczynała się przed wiejską bramą. O, właśnie minął ją przed chwilą. Ostatnie dwa tysiące metrów miał pod górę. Żadnej litości dla organizmu, żadnego odpoczynku.

Bardzo bolało, choćby dlatego, że wciąż forsował różne grupy mięśni. Ani kolarz, ani maratończyk nie potrzebują silnych ramion i piersi pływaka. Dla nich to tylko zbędny balast.

Z kolei szybkie ruchy nóg cyklisty są całkiem odmienne od rytmicznych kroków długodystansowca. Tu przydają się zgoła inne ścięgna i muskuły. Nawet tempo, choć też równomierne, nie przystaje jedno do drugiego. Triatlonista musi być wszechstronny — to na dobrą sprawę trzech dobrych sportowców w jednym.

Dla dwudziestopięciolatka to prawdziwy koszmar. Pięć-dziesięciolatków powinno się wyrzucać z trasy, z powołaniem na przepisy konwencji genewskiej. A nasz biegacz właśnie w styczniu miał pięćdziesiąte pierwsze urodziny. Rzucił okiem na zegarek i aż jęknął w duchu. Niedobrze. Kilka minut poniżej najlepszego czasu. Spiął się w sobie, żeby stoczyć końcowy pojedynek z wrogiem.

Olimpijczycy starają się dotrzeć do mety w dwie godziny i dwadzieścia minut. On to robił w dwie i pół godziny. Teraz jednak czas uciekał, a do celu pozostały wciąż dwa kilometry.

Za zakrętem autostrady numer trzydzieści widać było pierwsze domy. Stara wieś Pennington pamiętała czasy jeszcze sprzed wojny o niepodległość. Ciągnęła siępo obu stronach szosy odbijającej w bok od międzystanowej dzie-12 więćdziesiątej piątej, prowadzącej z Nowego Jorku do Delaware, Pensylwanii i Waszyngtonu. We wsi autostrada nosiła miano Głównej.

Pennington nie wyróżniała się niczym szczególnym spośród miliona innych schludnych, zadbanych i przyjaznych osad, które wciąż stanowią ciche i niedoceniane serce Ameryki. W samym środku Główna krzyżowała się z West Delaware. Wokół było kilka kościołów trzech różnych wyznań, bank First National i parę sklepów. Przy alejkach, w cieniu gałęzi, drzemały domy.

Biegacz zmierzał w stronę skrzyżowania. Zostało mu pół kilometra. Jeszcze za wcześnie, aby wstąpić na kawę do Cup of Joe lub na śniadanie do Vito’s Pizza. Zresztą, nawet gdyby były otwarte, to i tak by się nie zatrzymał.

Na południe od skrzyżowania minął biały niebrzydki domek z okresu wojny secesyjnej, z błyszczącą tabliczką przy drzwiach z nazwiskiem prawnika, niejakiego Calvina Dextera. To były jego drzwi, jego wizytówka i jego praktyka — wyjąwszy chwile, gdy wyjeżdżał, by zająć się czymś innym. Klienci i sąsiedzi przywykli do tego, że czasami robił sobie krótki urlop i jechał na ryby. Nikt nie wiedział, że w Nowym Jorku nosił inne nazwisko i miał inne mieszkanie.

Na obolałych nogach pokonał pięćset metrów dzielących go od zakrętu Chesapeake Drive na południowym końcu osady. Tu mieszkał i tu kończyła się jego golgota. Zwolnił, zatrzymał się i nisko zwiesił głowę. Oparł się ręką o drzewo i dyszał przez dłuższą chwilę. Dwie godziny trzydzieści sześć minut. Daleko od rekordu. Z drugiej strony, w promieniu stu sześćdziesięciu kilometrów na pewno nie było nikogo, kto w jego wieku dokonałby takiego wyczynu. To zupełnie nieważne. Liczył się tylko ból, przywoływany po

13 to, by stłumić zapiekłe, podstępne cierpienie. Ale ono nie chciało zniknąć. Bolało gorzej — tak jak tylko może boleć strata miłości, rodziny i dziecka. O tym nigdy nie mówił znajomym, którzy z uśmiechem kręcili głowami, podziwiając jego sprawność fizyczną.

Skręcił w swoją uliczkę i powoli przeszedł dwieście metrów. W oddali zobaczył młodego gazeciarza, który w tej chwili rzucił grubą paczkę gazet na jego werandę. Chłopak pomachał mu w przelocie i pomknął na rowerze dalej. Cal Dexter uniósł rękę w odpowiedzi.

Później miał zamiar wyprowadzić skuter i wrócić po furgonetkę. Rower zabierał w drodze do domu. Kładł go na pakę, koło skutera. Wpierw jednak musiał się wykąpać, zjeść kilka zdrowych „dopalaczy” i wypić sok pomarańczowy.

Podniósł ze schodów plik porannych gazet, rozerwał opaskę i przebiegł wzrokiem po tytułach. Tak jak się spodziewał, był to niedzielny numer „New York Ti-mesa”. Zaprenumerował go już bardzo dawno. Kawał lektury. Z najobszerniejszym działem „prywatnych” ogłoszeń.

Calvin Dexter, żylasty, jasnowłosy i miło uśmiechnięty prawnik z Pennington w New Jersey nie urodził się do takich rzeczy. Nic tu się nie zgadzało, z wyjątkiem nazwy stanu.

Począł się w slumsach Newarku, wśród szczurów i karaluchów. Przyszedł na świat w styczniu tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego roku, jako syn murarza i kelnerki z miejscowego baru. Jego rodzice, posłuszni ówczesnym moralnym nakazom, pobrali się, kiedy wyszły na jaw skutki ich spotkania na małej potańcówce suto zakrapianej podłym bimbrem. Ale Calvin początkowo nic o tym nie wiedział.

14 Dzieci nigdy nie wiedzą, skąd i po co się biorą. Z biegiem czasu poznają prawdę, choć nieraz w przykry sposób.

Ojciec — przynajmniej jego zdaniem — wcale nie był taki najgorszy. Po Pearl Harbor zgłosił się na ochotnika do wojska, lecz jako wykwalifikowany murarz okazał się potrzebniejszy w kraju, gdzie, wskutek wojny, w samym tylko New Jersey budowano tysiące nowych fabryk, biur i stoczni.

Był twardzielem o mocnych pięściach. Pięść bowiem wśród robotników stanowiła najwyższe prawo. Starał się żyć prosto i w miarę uczciwie; każdą wypłatę w całości przynosił do domu i wychowywał syna w miłości do Sztandaru, Konstytucji i Joego DiMaggio.

Po zakończeniu wojny koreańskiej pracy zaczęło ubywać. Wokół szerzyła się korupcja, a związki zawodowe jęczały w rękach mafii.

Calvin miał pięć lat, kiedy odeszła od nich matka. Był jeszcze za mały, aby ją zrozumieć. Nie miał pojęcia, że małżeństwo nie może istnieć bez miłości, i z filozoficzną flegmą, właściwą dzieciom w jego wieku, wierzył, że dorośli bez przerwy się kłócą. Nic nie wiedział o domokrążcy, który jej obiecał lepsze życie i nowe ciuchy. Słyszał tylko, że „wyjechała”.

Ojciec co wieczór wracał prosto z pracy, by się nim opiekować, i wieczorami, zamiast wpaść na piwo z kilkoma przyjaciółmi, tępym wzrokiem patrzył w telewizję. Calvin dopiero jako nastolatek dowiedział się, że matka — sama z kolei porzucona przez komiwojażera — usiłowała wrócić. Zły i rozgoryczony ojciec nie pozwolił jej na to.

Dwa lata później wpadł na pomysł, jak za jednym zamachem rozwiązać problemy z mieszkaniem i pracą. Zabrał syna, kupił starą przyczepę kempingową i wyprowadził się

15 z rudery, w której mieszkał w Newark. Od tamtej pory Calvin przez dziesięć lat zwiedzał Amerykę.

Ojciec przerzucał się z budowy na budowę, a syn ciągle zmieniał szkoły. Spali w przyczepie. Były to czasy Elvisa Presleya, Dela Shannona, Roya Orbisona i Beatlesów, z kraju, o którym Cal nigdy przedtem nie słyszał. Były to czasy Kennedy’ego, „zimnej wojny” i Wietnamu.

Praca była, ale się kończyła i musieli ruszać w dalszą drogę. Wędrowali po północnych miastach: East Orange, Union i Elizabeth. Potem znaleźli się w Nowym Brunsz-wiku i Trenton. Przez jakiś czas mieszkali w Pine Barrens, gdzie Dexter senior na chwilę został nawet majstrem. A później pociągnęli na południe, do Atlantic City. Między ósmym a szesnastym rokiem życia Cal uczęszczał do dziewięciu szkół. Jego wiedzę dałoby się zmieścić na znaczku pocztowym.

Poznał za to życie od nieco innej strony. Był cwany i zadziorny. Obronną ręką wyszedł z niejednej bijatyki. Wzrostem wdał się raczej w matkę — miał metr siedemdziesiąt. Brakowało mu też postury i wagi ojca. A jednak w szczupłym ciele kryła się wytrwałość i niespożyta wręcz energia. Potrafił przywalić. Pewnego razu na jarmarku stanął do walki z zawodowcem, szybko rozłożył go na deskach i zgarnął dwadzieścia dolarów.

Chwilę później podszedł do nich jakiś facet cuchnący tanią brylantyną i zaproponował ojcu, że chętnie weźmie chłopaka do klubu i wyszkoli go na boksera. Lecz musieli znów wyjechać, do następnej pracy.

Nie było mowy o kieszonkowym ani wakacjach. W czasie wolnym od szkolnych zajęć Cal chodził z ojcem na budowę. Tam robił kawę, imał się różnych zajęć i pełnił funkcję gońca. Właśnie przy jednej z takich okazji poznał 16 pewnego człowieka, który powiedział mu, że mógłby zarobić trochę grosza, roznosząc „listy” pod wskazane adresy w Atlantic City. Oczywiście, dodał ów dobroczyńca, nikomu ani słowa. Tak właśnie, latem tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego piątego roku, Cal stał się pomocnikiem bukmachera.

Sprytny chłopak umiał się znaleźć nieomal w każdej sytuacji. Po cichu wkradał się do kina i chłonął wygłodniałym wzrokiem cuda „madę in Hollywood”: grzmiące westerny, błyszczące feerią barw musicale i zwariowane komedie Martina i Lewisa.

A w telewizji widział w reklamach przeczyste kuchnie, błyszczące chromem, i uśmiechniętych, szczęśliwych ludzi, którzy wyraźnie się kochali. Zerkał na kabriolety i połyskliwe, długie limuzyny na plakatach wiszących koło autostrady.

Nic nie miał przeciw budowlańcom. Fakt, byli prości i mrukliwi, ale przeważnie traktowali go jak swojaka. Na rusztowaniu nosił kask, tak jak oni, i nie zaprzeczał, że kiedyś pójdzie w ślady ojca. W głębi serca ukrywał jednak całkiem inne plany. Nie zamierzał ciągle żyć w huku młota pneumatycznego i chmurze duszącego pyłu z betoniarki.

Potem jednak przyszło mu do głowy, że w zasadzie to nie ma nic, co mógłby zaoferować w zamian za wygody i dużo lepszą pensję. Myślał o filmie, ale wydawało mu się, że wszyscy gwiazdorzy srebrnego ekranu są dużo wyżsi niż metr siedemdziesiąt. Skąd mógł wiedzieć, że to nieprawda? O aktorstwie napomknął wyłącznie dlatego, że w oczach pewnej młodej barmanki był nieco podobny do Jamesa Deana. Kiedy powiedział o tym na budowie, cała brygada ryknęła zgodnym śmiechem, więc porzucił ten pomysł.

17

Dla dzieciaków z ulicy sport był najpewniejszą drogą do pieniędzy i sławy. Cal jednak za krótko przebywał w każdej szkole, by na stałe załapać się do jakiejś drużyny.

Nie miał więc wykształcenia ani kwalifikacji. Mógł zatem zostać najwyżej kelnerem, boyem hotelowym lub pomocnikiem na stacji napraw. Albo dostawcą. Żadne z tych zajęć nie było lepsze niż praca na budowie. Ciężka harówa i ryzyko sprawiały nawet, że tu zarobiłby pewnie więcej.

Alternatywą była zbrodnia. W całym New Jersey nikt wychowany w dokach i na budowach nie mógł udawać, że nie dostrzega, co mafia daje swoim ludziom. Duże mieszkania, szybkie kobiety i jeszcze szybsze samochody... Chodziły słuchy, że rzadko który gangster trafia do pudła. Cal wprawdzie nie był z pochodzenia Włochem, więc nie zaliczał się do arystokracji, lecz słyszał nieraz o swoich ziomkach wiodących całkiem znośne życie.

Jako siedemnastolatek ukończył szkołę i następnego dnia po rozdaniu świadectw zjawił się na budowie ojca, na przedmieściach Princeton. Miesiąc później zachorował kierowca spychacza. Nie miał go kto zastąpić. Nie było specjalisty. Cal rozejrzał się po szoferce i pokiwał głową.

— Ja to zrobię — powiedział.

Majster skrzywił się z powątpiewaniem. Znał przepisy. Wiedział, że w razie jakiejś inspekcji to on pierwszy się pożegna z pracą. Ale z drugiej strony, robota stała w miejscu, ze względu na zwały ziemi.

— Od cholery tu różnych dźwigni... — bąknął.

— Dam sobie radę — odparł chłopak.

Dwadzieścia minut później już wiedział, co do czego służy. Góra ziemi zniknęła. To oznaczało premię, lecz nie było początkiem prawdziwej kariery.

18

W styczniu tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego ósmego roku Cal skończył osiemnaście lat. W tym samym czasie Wietkong rozpoczął ofensywę Tet. Cal siedział w barze w Princeton i oglądał dziennik. W przerwie na reklamy puścili krótki filmik zachęcający młodych ludzi do wstąpienia w szeregi armii. „U nas zdobędziesz wykształcenie i przyzwoitą pracę”, brzmiało końcowe hasło. Następnego dnia Cal stawił się w biurze werbunkowym US Army w Princeton.

— Chcę się zaciągnąć do wojska — powiedział.

W tamtych latach każdy młody Amerykanin, któremu nie dopisało szczęście, mógł po dojściu do pełnoletności otrzymać kartę powołania. I niemal każdy nastolatek, wespół z rodzicami, robił wszystko, aby wykręcić się od służby. Starszy sierżant siedzący za biurkiem wyciągnął rękę po kartę.

— Nie mam — odparł Cal Dexter. — Jestem ochotnikiem.

To wzbudziło powszechną uwagę.

Sierżant podał mu jakiś formularz. Wciąż patrzył Calowi w oczy, niczym kuna w obawie przed utratą królika.

— To świetnie... chłopcze. Będą z ciebie ludzie. Chcesz dobrej rady od starego wygi?

— Jasne.

— Zaciągnij się nie na dwa, ale na trzy lata. Będziesz miał szansę na lepszy przydział i nawet na szybszy awans. — Pochylił się, jakby chciał mu zdradzić państwową tajemnicę. — Może nawet unikniesz wyjazdu do Wietnamu.

— Ale ja chcę jechać do Wietnamu! — zaperzył się młodzieniec w poplamionym drelichu.

Sierżant przemyślał to przez chwilę.

— Dobrze — mruknął pod nosem, jakby chciał powie-19 dzieć: De gustibus... Zamiast tego zaczął namaszczonym tonem:

— Podnieś prawą rękę...

Trzydzieści trzy lata później były murarz wycisnął cztery pomarańcze, energicznie potarł ręcznikiem mokre włosy, zabrał ze stołu szklankę z sokiem i plik gazet i wyszedł z kuchni do pokoju.

Pobieżnie przejrzał lokalne wiadomości i doniesienia z Waszyngtonu, zerknął do „New York Timesa” i wziął do ręki czasopismo dla fanów awiacji. Od tego powinien zacząć.

„Vintage Airplane” nie miało dużego nakładu. W Pen-nington było do nabycia tylko dla prenumeratorów. Kupowali je przede wszystkim miłośnicy starych samolotów, jeszcze z drugiej wojny światowej. Cal spojrzał na drobne ogłoszenia w dziale „kupię” — i nagle zamarł. Ostrożnie odstawił szklankę na stół i jeszcze raz przeczytał dwie linijki tekstu. Ogłoszenie brzmiało:

„AVENGER * poszukiwany. Tylko poważne oferty. Cena nie gra roli. Czekam na telefon”.

Nikt na pewno nie miał na sprzedaż wielozadaniowego bombowca pokładowego Grumman Avenger z czasów wojny na Pacyfiku. Były tylko w muzeach. Ktoś podał szyfr wywołania. Pod spodem widniał jakiś numer, najprawdopodobniej telefonu komórkowego.

Działo się to trzynastego maja dwa tysiące pierwszego roku.

avenger (ang.) — mściciel.

Rozdział 2

Ofiara

Ricky Colenso nie po to przyszedł na świat dwadzieścia lat temu, żeby teraz umrzeć w zapadłej bośniackiej dziurze. Urodził się, by skończyć studia i na stałe pozostać w Stanach, ożenić się, mieć kilkoro dzieci i żyć spokojnym i szczęśliwym życiem w wolnym kraju. Wszystko wyszło na opak, bo miał za miękkie serce.

W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym roku młody i zdolny matematyk Adrian Colenso objął katedrę na Uniwersytecie Georgetown, na przedmieściach Waszyngtonu. Liczył sobie wówczas dwadzieścia pięć lat, więc był cholernie młody na takie zaszczyty.

Trzy lata później zjawił się z wykładem na zjeździe w Toronto, w sąsiedniej Kanadzie. Wśród słuchaczy siedziała powabna osóbka, która chyba niewiele rozumiała z tego, co do niej mówił. Nazywała się Annie Edmond. Spodobał jej się pan profesor, więc z pomocą b’iskich przyjaciół namówiła go na randkę w ciemno.

Zdziwiła się, kiedy Colenso wyznał, że nigdy w życiu nie słyszał słowa o jej ojcu. Dotychczas wciąż się opędzała od łowców posagów. A w drodze do hotelu stwierdziła

21 ponadto, że poza dużą wiedzą o rachunku kwantowym Adrian potrafił także namiętnie całować.

Tydzień później wyjechał z powrotem do Waszyngtonu. Panna Edmond postanowiła wziąć sprawy w swoje ręce. Zrezygnowała z pracy, w mig załatwiła sobie posadę w kanadyjskim konsulacie, wynajęła mieszkanie tuż przy Wis-consin Avenue i przyleciała z dziesięcioma walizkami. Dwa miesiące później wyszła za Adriana. Ślub stał się pewnym wydarzeniem w Windsorze, w Ontario, a młoda para spędziła miesiąc miodowy w Caneel Bay, na amerykańskich Wyspach Dziewiczych.

W ślubnym prezencie ojciec panny młodej kupił im posiadłość przy Foxhall Road, w pobliżu Nebraska Avenue, w jednej z najbardziej „wiejskich”, a przez to i najdroższych części Georgetown. Dom był z basenem i kortem tenisowym, a wokół niego rozciągało się prawie pół hektara lasu. Majątek żony szedł na utrzymanie, a na resztę — zarobki męża. W zasadzie nic nie zakłócało rodzinnego szczęścia.

Richard Erie Steven urodził się w marcu tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego piątego roku. Rodzice wołali na niego „Ricky”. Dorastał jak miliony innych Amerykanów, kochany i w poczuciu pełnego bezpieczeństwa. Robił to, co robili niemal wszyscy chłopcy: wakacje spędzał na obozach i przeżywał emocje związane z dziewczętami i jazdą sportowym wozem. Czasami ślęczał nad podręcznikiem i bał się egzaminów.

Nie był tak mądry jak jego ojciec, lecz nie należał także do tępaków. Po ojcu odziedziczył uwodzicielski uśmiech, a urodę raczej po matce. Wszyscy chwalili go za uczynność, bo nie zdarzyło się, by komuś odmówił pomocy. Ale do Bośni jechać nie powinien.

W tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym czwartym roku 22 ukończył szkołę średnią i dostał się na Harvard. Zimą obejrzał w telewizji wstrząsający program o czystkach etnicznych i nędzy uchodźców w jakimś odległym kraju noszącym nazwę Bośnia. Postanowił im jakoś pomóc.

Matka błagała go, żeby został w Stanach. Tu także miałby niejedną okazję, żeby dać upust swoim altruistycznym skłonnościom. Lecz w nim wciąż tkwił widok zrujnowanych wiosek, płaczących dzieci i rozpaczliwie pustych spojrzeń uchodźców. Musiał wyjechać.

Ojciec podzwonił tu i ówdzie. Dowiedział się, że pieczę nad całością akcji humanitarnej pełni Urząd Wysokiego Komisarza do spraw Uchodźców (UNHCR*) przy Organizacji Narodów Zjednoczonych, z biurem w Nowym Jorku. Ricky uprosił rodziców, żeby pozwolili mu jechać do Bośni, choćby na wakacje. Potem wybrał się do Nowego Jorku w celu dopełnienia wszelkich formalności.

Wiosną tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego roku mijały trzy lata od wybuchu wojny domowej, która rozerwała dawną Jugosławię i przetoczyła się przez nieszczęsną Bośnię. UNHCR działał już tam od dawna, przy pomocy czterystu „internacjonałów” i kilku tysięcy miejscowych ochotników. Akcją dowodził były żołnierz wojsk brytyjskich, brodaty i energiczny Larry Hollingworth, którego Ricky widział wcześniej w telewizji. Chłopak wciąż uparcie obstawał przy swoim postanowieniu.

W Nowym Jorku przyjęto go grzecznie, lecz bez entuzjazmu. Rekruci zgłaszali się całymi tabunami; przez biuro przelewał się codziennie tłum interesantów. To był jednak ONZ, obwarowany różnymi przepisami. Procedura trwała pół roku. Pod stosem formularzy ugięłaby się ośka niejednej

* UNHCR — United Nations High Commissioner for Refugees.

23 ciężarówki. Ricky tymczasem, w poczuciu klęski, musiał jesienią wracać na Harvard.

Z mocno zgnębioną miną wyszedł z gabinetu i wsiadł do windy. Była już pora lunchu. Jakaś sekretarka w średnim wieku przyjrzała mu się z ciepłym uśmiechem.

— Jeśli naprawdę chcesz tam pomóc, to może zgłoś się do miejscowego biura w Zagrzebiu — powiedziała. — Też poszukują kandydatów. Na miejscu wszystko idzie łatwiej.

Chorwacja była przedtem częścią nieistniejącej Jugosławii, lecz obroniła swoją państwowość. W jej stolicy działały różne filie organizacji międzynarodowych, w tym UNHCR.

Ricky odbył długą rozmowę przez telefon ze swymi rodzicami. Wreszcie uzyskał ich niechętną zgodę i poleciał trasą Nowy Jork—Wiedeń—Zagrzeb. Ale odpowiedź była wciąż ta sama: formularze i kontrakt długoterminowy. W opinii urzędników odpowiedzialnych za dobór kandydatów amatorskie „praktyki wakacyjne” przynosiły o wiele więcej szkody niż pożytku.

— Niech pan spróbuje może w jakiejś organizacji pozarządowej — mruknął komisarz, chcąc mu chociaż trochę pomóc. — Przesiadują w kawiarni, tuż obok.

UNHCR pełnił funkcję zwierzchnią, lecz oczywiście nie jedyną. Tak zwana pomoc stała się dla wielu zwyczajną profesją. Poza Organizacją Narodów Zjednoczonych i komisjami rządowymi w Bośni działały jeszcze inne grupy przywracające jaki taki ład i porządek w zniszczonym wojną kraju. Było ich ponad trzysta.

Tylko niektóre z nich stały się szerzej znane: brytyjska Save the Children, amerykańska Feed the Children, Age Concem, War on Want, Medicins sans Frontieres i tak dalej. Wszystkie trafiły do Zagrzebia —jedne kościelne, 24 inne świeckie. Były i takie — zwłaszcza te najmniejsze — które powstały dopiero teraz, w latach wojny domowej, poruszone widokiem nieszczęść nieustannie pokazywanych przez zachodnie stacje telewizyjne. Na samym końcu tej długiej listy znajdowały się pojedyncze ciężarówki z ociężałymi szoferami, którzy jechali przez całą Europę, by przywieźć dary naprędce zakupione z czyichś dobrowolnych składek. Dla nich ostatni etap przed metą w sercu Bośni zaczynał się w Zagrzebiu lub w Splicie, tuż nad Adriatykiem.

Ricky znalazł kafejkę, zamówił kawę i śliwowicę, bo nieźle zmarzł w podmuchach marcowego wiatru, i rozejrzał się, z kim by tu pogadać. Dwie godziny później wszedł tęgi i brodaty facet w zwykłej, znoszonej kurtce. Wyglądał na szofera. Kiedy zamówił kawę i koniak, Ricky natychmiast nabrał przekonania, że gość musi być z Karoliny Północnej lub Południowej. Podszedł szybko i się przedstawił. Okazało się, że dobrze trafił.

John Slack okazał się dystrybutorem w maleńkiej instytucji dobroczynnej z Ameryki, noszącej nazwę Loaves-n--Fishes, powołanej całkiem niedawno jako oddział Sal-vation Road, czyli firmy stworzonej na tym grzesznym świecie przez wielebnego Billy’ego Jonesa, telewizyjnego kaznodzieję i zbawiciela dusz (za odpowiednie datki) z Charlestonu, w Karolinie Południowej.

John ociężałym wzrokiem popatrzył na Ricky’ego, jakby podobne prośby słyszał już miliony razy.

— Umiesz prowadzić ciężarówkę, chłopcze?

— Umiem. — Nie była to całkiem prawda, lecz duże samochody w gruncie rzeczy niewiele różniły się od małych. „Krążownik szos” bywał czasem większy od średniej furgonetki.

25

— Znasz się na mapie?

— Oczywiście.

— I chcesz zarobić?

— Nie. Dziadek wystarczająco wiele daje na moje utrzymanie.

John Slack zmrużył oczy.

— Na nic nie liczysz? Chcesz pomagać?

— Właśnie.

— Dobra, zgoda. Moja robota jest zupełnie prosta. Jadę, kupuję prowiant, koce, ciuchy i tak dalej. Zazwyczaj w Austrii. Wracam z tym wszystkim tu, do Zagrzebia, tankuję, i wio do Bośni. Siedzimy w Travniku. Tam ściągają tysiące uchodźców.

— To mi pasuje — odpowiedział Ricky. — Sam pokryję własne wydatki.

Slack jednym haustem wypił resztkę koniaku.

— No to idziemy — mruknął.

Ciężarówka okazała się niemieckim hanomagiem o ładowności dziesięciu ton. Ricky nauczył się ją prowadzić, zanim dotarli do granicy. Droga do Travnika zabrała im dziesięć godzin, w trakcie których zmieniali się za kierownicą. O północy dojechali do obozu Loaves-n-Fishes na peryferiach miasta. Slack rzucił Ricky’emu kilka koców.

— Dzisiaj śpij w szoferce—powiedział. — Rano znajdę ci jakieś lokum.

Działalność Loaves-n-Fishes rzeczywiście ograniczona była do minimum. Po przyjeździe Slacka na północ miała ruszyć druga ciężarówka prowadzona przez małomównego Szweda. Cały obóz składał się z niewielkiego placu otoczonego łańcuchem dla ochrony przed złodziejaszkami, przerobionego na biuro kontenera i szopy — dumnie zwanej „magazynem” — w której tymczasowo składowano przy-26 wiezione dary. Pieczę nad wszystkim sprawowali trzej wynajęci Bośniacy. Aha, były jeszcze dwie nowe czarne toyoty landcruiser do rozwożenia mniejszych partii towaru. Slack oprowadził Ricky’ego po okolicy i znalazł mu kąt do spania w mieście, u pewnej wdowy. Chłopak kupił sobie rozklekotany rower, żeby móc dojeżdżać z domu do obozu. Pieniądze nosił przy sobie w czarnym portfelu na pasku. John Slack popatrzył na niego uważniej.

— Mogę spytać, ile tam chowasz? — zagadnął.

— Wziąłem ze sobą tysiąc dolarów—zupełnie szczerze odpowiedział Ricky. — Na wszelki wypadek.

— Szlag by trafił! — zaklął Slack. — Jak będziesz tym tak wymachiwał, to sam doczekasz się wypadku. Za te pieniądze można tutaj opalać się do końca życia.

Ricky obiecał, że będzie ostrożny. Potem dowiedział się, że w całej Bośni nie ma listonoszy, bo stara poczta przestała działać razem z upadkiem Jugosławii, a nowa jeszcze nie powstała. Kierowcy wysyłali listy z Austrii albo Chorwacji. Ricky szybko naskrobał parę słów na pocztówce kupionej jeszcze na lotnisku w Wiedniu i wrzucił ją do plecaka. Szwed zabrał ją potem na północ. Tydzień później kartka dotarła do pani Colenso.

Travnik był kiedyś gwarnym handlowym miastem, zamieszkanym przez Serbów, Chorwatów i bośniackich muzułmanów. Pozostał po tym jedyny ślad w postaci świątyń. Po Serbach zachowała się cerkiew prawosławna, a po Chorwatach — kościół katolicki. Działało tylko kilka meczetów odwiedzanych przez islamską większość — czyli przez tych, co ciągle zwali się Bośniakami.

Wojna domowa rozbiła trzy narody przez lata żyjące w pokoju. Liczne pogromy, o których było głośno w całym kraju, zniszczyły resztki zaufania.

27

Serbowie pierwsi ustąpili pola i wycofali się na północ, za górskie pasmo Vlasic, z jednej strony okalające Travnik, i dalej, wzdłuż rzeki Lasva, aż do Banja Luki.

Chorwaci też musieli odejść i przenieśli się piętnaście kilometrów dalej, do Vitez. W ten sposób powstały trzy etniczne enklawy. Z każdej z nich napływali kolejni uchodźcy.

Światowe media niemal o wszystko obwiniały Serbów, nie patrząc na to, że zagładzie ulegały także serbskie wioski,. zwłaszcza tam, gdzie Serbowie stanowili mniejszość. Chodziło o to, że w Jugosławii to oni sprawowali kontrolę nad wojskiem. W chwili rozpadu dawnej federacji zwyczajnie zagrabili dziewięćdziesiąt procent ciężkiego sprzętu i w ten sposób zyskali miażdżącą przewagę nad przeciwnikami.

Chorwaci, też odpowiedzialni za wiele pogromów, niespodziewanie pozyskali sojusznika w osębie niemieckiego kanclerza Kohla, który przedwcześnie uznał ich państwowość. Dzięki temu mogli legalnie kupować broń na światowym rynku.

Bośniacy posłuchali rad europejskich polityków i pozostali praktycznie bezbronni. Przez to doznali najgorszych cierpień. I to dopiero Amerykanie, do cna zmęczeni bezczynnością, pierwsi utarli Serbom nosa późną wiosną tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego roku i zaciągnęli zwaśnione strony do stołu konferencyjnego w Dayton, w Ohio. Układ z Dayton miał wejść w życie z początkiem listopada. Ricky Colenso tego nie doczekał.

Travnik już wcześniej mocno ucierpiał wskutek ostrzału artyleryjskiego serbskich baterii rozstawionych na pobliskich wzgórzach. Ściany budynków były obłożone luźnymi deskami. Nadlatujący pocisk zmieniał deski w drzazgi, 28 lecz nie dziurawił muru. Zamiast szyb w okna wstawiano kawałki grubej folii. Dziwnym zbiegiem okoliczności jaskrawo pomalowany meczet uniknął trafienia. Dwa największe domy, gimnazjum i siedziba słynnej niegdyś Szkoły Muzycznej, stały się azylem dla uchodźców.

Nie było mowy o tym, by ktoś wyszedł w pole i doglądał zasiewów. Ciągle rosnąca liczba uchodźców, trzykrotnie wyższa od dawnej populacji, żyła wyłącznie z darów i pomocy. W tym właśnie miejscu zaczynała się właściwa rola Loaves-n-Fishes i kilku jej podobnych organizacji humanitarnych.

Dwie toyoty mogły zabrać do dwustu pięćdziesięciu kilogramów lekarstw, odzieży i żywności i rozwieźć to po okolicznych wsiach, w których panowała jeszcze większa nędza niż w centrum Travnika. Ricky z radością zgodził się pojechać bocznymi drogami w góry, na południe od miasta.

Minęły cztery miesiące od dnia, w którym zobaczył w telewizji wstrząsający obraz ludzkiej niedoli i rozpaczy. Cieszył się, że może jakoś pomóc. Przecież wyłącznie po to tu przyjechał. Wzruszały go wyrazy ogromnej wdzięczności okazywanej mu przez steranych życiem chłopów i wielkookie śniade dzieci. Dawał im worki mąki, kukurydzę, mleko w proszku i puszki z zupą. Wiedział, że nic nie jedli co najmniej od tygodnia.

W głębi serca był przekonany, że w ten sposób spłaca dług zaciągnięty wobec Boga, który obdarzał go swoją łaską i — co ważniejsze — dał mu ten przywilej, że urodził się w Ameryce.

Ani słowa nie umiał po serbskochorwacku, czyli w języku wspólnym całej Jugosławii. Nie znał też bośniackiego. Nie miał pojęcia o geografii tutejszej okolicy, nie wiedział,

29 dokąd prowadzi ta lub tamta droga, do wrogów, czy do swoich.

John Slack przydzielił mu do pomocy młodego Bośniaka, Fadila Sulejmana, który mówił szkolną angielszczyzną, na ochotnika przyłączył się do Loaves-n-Fishes i pełnił funkcję przewodnika, pilota i tłumacza.

Przez cały kwiecień i pierwszą dekadę maja Ricky wysyłał listy lub pocztówki do swoich rodziców. Docierały do Georgetown z różnym opóźnieniem, w zależności od tego, kto jechał na północ, z chorwackimi lub austriackimi znaczkami.

W drugim tygodniu maja Ricky pozostał całkiem sam na straży mienia. Szwed Lars utknął gdzieś na górskiej drodze z popsutą ciężarówką, jeszcze przed granicą, opodal Zagrzebia. John Slack zabrał toyotę i pojechał mu pomóc zreperować silnik.

Fadil Sulejman poprosił Ricky’ego o małą przysługę.

Jak tysiące innych uchodźców, którzy znaleźli schronienie w Travniku, Fadil został wygnany z domu przez nadciągającą falę wojny. Wytłumaczył Ricky’emu, że jego rodzina miała gospodarstwo w niewielkiej kotlinie w górach Vlasic. Był ciekaw, czy coś z tego jeszcze tam zostało. Czy zagroda spłonęła, czy może przetrwała? Na początku wojny ojciec zakopał pod oborą wszystkie kosztowności. A jeśli ocalały? Innymi słowy, chciałby odwiedzić kąty, których nie widział już trzy lata.

Ricky z ochotą dałby mu wolne, gdyby nie jedno małe „ale”... Wiosenne deszcze rozmyły drogi. Na taką podróż potrzebny byłby samochód terenowy. Co prawda został jeden landcruiser...

Co robić? — myślał Ricky. Chciał pomóc Fadilowi i chętnie zapłaciłby za benzynę. Ale czy w górach było 30 bezpiecznie? Tam się czaiły serbskie patrole bombardujące z armat Travnik.

Fadil zapewniał, że rok minął od ostatnich strzałów. Na południowych zboczach nikomu już nic nie groziło. Ricky wahał się jeszcze przez chwilę, lecz w końcu uległ jego prośbom, przekonany, że sam czułby się potwornie po stracie domu i rodziny. Postawił tylko jeden warunek — że pojadą razem.

Prawdę mówiąc, wycieczka zaczęła się nawet przyjemnie. Jechali w promieniach zachodzącego słońca. Zostawili za sobą miasto i przebyli piętnaście kilometrów główną szosą, w stronę Donji Vakuf, zanim skręcili w prawo.

Droga pięła się w górę, zmieniła się w zwykłą ścieżkę. Jechali dalej. Wokół nich zieleniały wiosennymi liśćmi brzozy, jesiony i dęby. Ricky czuł się jak na szkolnym biwaku w Shenandoah. Koła toyoty czasem buksowały. Nie dociągnęliby aż tutaj żadnym innym wozem bez napędu na obie osie.

Dęby ustąpiły miejsca świerkom i przed nimi otwarła się dolina niewidoczna z poziomu szosy — coś na kształt górskiej kryjówki. Pośrodku stały zgliszcza chaty. Ocalał z niej tylko komin; reszta zmieniła się w poczerniałe, posępne rumowisko. Dalej widać było kilka chylących się baraków, oborę i stodołę. Rick rzucił okiem na Fadila.

— Przykro mi — mruknął.

Wysiedli koło pogorzeliska. Ricky patrzył, jak Fadil chodzi po wilgotnym popiele i trąca nogą jakieś resztki domu, w którym urodził się i wychował. Razem poszli w stronę obory, mijając szambo pełne cuchnących i rozrzedzonych deszczem nieczystości. Fadil zatrzymał się

31

i rozejrzał. Gdzieś tutaj jego ojciec ukrył rodzinne skarby. W tej samej chwili usłyszeli szelest i ciche pochlipywanie.

Znaleźli dzieci pod przemoczoną i śmierdzącą brezentową płachtą. W sumie sześć przerażonych istot w wieku od czterech lat do dziesięciu. Czterech chłopców i dwie dziewczynki. Starsza z nich na pewno zastępowała matkę i była przywódczynią grupy. Teraz jednak wespół z innymi siedziała jak skamieniała. Fadil przemówił do niej cicho. Po chwili odpowiedziała.

— Oni są z Goricy. To jest mała wieś, ponad sześć kilometrów stąd, dalej w góry. Gorica to znaczy „mała górka”. Ja znam ją — przełożył swoją angielszczyzną.

— Co się stało?

Fadil znów odezwał się po bośniacku. Dziewczynka powiedziała coś, a potem wybuchnęła płaczem.

— Przyszli ludzie. Serbowie. Z bronią.

— Kiedy?

— Wczoraj w nocy.

— I co zrobili?

Fadil westchnął.

— To była bardzo mała wieś. Cztery rodziny, dwadzieścia dorosłych osób, może dwanaścioro dzieci. Już ich nie ma. Nie żyją. Ich rodzice krzyczeli, żeby uciekały, kiedy tamci zaczęli strzelać. Uciekły po ciemku.

— To sieroty? Wszystkie?

— Wszystkie.

— Co to za kraj, na miłość boską?! — zawołał Amerykanin. — Niech siadają do samochodu, musimy je zabrać na dół.

Dzieci szły gęsiego, w kolejności wieku, trzymając się za ręce. Wyszli z obory i na chwilę przystanęli w słońcu. Śpiewały ptaki. Dolina wyglądała pięknie.

32

Na skraju lasu zobaczyli dwa rosyjskie GAZ-y w barwach ochronnych i obcych ludzi w polowych mundurach — i z bronią.

Trzy tygodnie później pani Annie Colenso jak co dzień zajrzała do skrzynki na listy. Znów nic nie przyszło. Zatelefonowała do Windsoru w Ontario. Ktoś odebrał po drugim sygnale. Rozpoznała głos osobistej sekretarki ojca.

— Cześć, Jean. Tu Annie. Mogę rozmawiać z tatą?

— Oczywiście, pani Colenso. Już łączę.

Rozdział 3

Magnat

W baraku „A” przebywało dziesięciu młodych pilotów. Za ścianą obok, w baraku „B”, jeszcze ośmiu. Na zewnątrz, na zielonej płycie lotniska, stały dwa lub trzy hurricane’y z charakterystyczną garbatą wypukłością za kokpitem. Nie były nowe, a zaklejone „blizny” na ich kadłubach znaczyły miejsca trafień z walk nad Francją, stoczonych w zeszłym tygodniu.

Kończył się ciepły i pogodny dzień dwudziestego piątego czerwca tysiąc dziewięćset czterdziestego roku. Ale nastrój na lotnisku Coltishall w Norfolku, w Anglii, daleki był od słonecznego. Piloci Dwieście Czterdziestego Drugiego Dywizjonu Myśliwskiego Royal Air Force, powszechnie znanego jako „Kanadyjski”, siedzieli smutni i ponurzy. Mieli ku temu ważkie powody.

Dwieście czterdziesty drugi brał udział w walkach niemal od pierwszego strzału, który padł na zachodnim froncie. Stoczył przegraną bitwę o Francję, od wschodnich granic aż do wód Kanału Angielskiego, przez Francuzów zwanego La Manche. Hitlerowska machina zawzięcie parła naprzód, odrzucając francuskie wojska na bok. Piloci próbowali spowolnić tę powódź. Tymczasem, kiedy oni bili się w po-34 wietrzu, ich bazy przenoszono w zupełnie inne miejsca. Brakowało zaplecza, prowiantu, paliwa i części zamiennych. Każdy, kto kiedyś był w szeregach ustępującej armii, wie, że na usta ciśnie się określenie „chaos”.

Zanim znaleźli się za Kanałem Angielskim, stoczyli jeszcze jedną bitwę nad plażami Dunkierki. W dole brytyjskie wojska starały się ocalić to wszystko, co zostało. Rzucały się na każdą łajbę, byle tylko dotrzeć do białych skał kuszących swym widokiem po drugiej stronie gładkiego jak stół morza.

Kiedy ostatni „Tommy” uciekł z plaży, albo na pięć lat poszedł do stalagu, Kanadyjczycy byli wyczerpani. Ostro dostali w kość: dziewięciu zabitych, trzech rannych, trzech zestrzelonych i wziętych do niewoli.

Trzy tygodnie później ciągle tkwili w Coltishall, bez części i narzędzi, które zostały we Francji. Ich dowódca, major „Papa” Gobiel, zachorował jakiś czas temu i nie wrócił na swoje stanowisko. Anglicy obiecali im w zamian kogoś nowego. Zastępca mógł przyjechać dosłownie w każdej chwili.

Mały sportowy kabriolet wyjechał zza hangaru i zatrzymał się przed barakami. Z trudem wysiadł z niego jakiś człowiek. Nikt się nie zjawił, żeby go przywitać, więc pokuśtykał do baraku „A”. Wyszedł stamtąd kilka minut później i skierował się do baraku „B”. Kanadyjscy piloci obserwowali go przez okna, ze zdziwieniem patrząc na jego ociężałe kroki. Wreszcie stanął w progu. Na ramionach miał dystynkcje majora. Nikt nie wstał.

— Kto jest dyżurnym? — warknął gniewnie.

Krępy pilot siedzący opodal Steve’a Edmonda ciężko podniósł się z krzesła i obrzucił przybysza przeciągłym spojrzeniem niebieskich oczu.

35

— Chyba ja — powiedział. Był to Stan Turner. Wtedy, na początku wojny, miał na swoim koncie zaledwie dwa strącenia, ale pod koniec dobił do czternastu i dostał czapkę medali.

Anglik odwrócił się na pięcie i powlókł w stronę hur-ricane’ów. Kanadyjczycy wyszli z baraków, żeby popatrzeć, co będzie dalej.

— Własnym oczom nie wierzę — mruknął Johnny Latta do Steve’a Edmonda. — Skurczybyki przysłali nam tutaj kalekę.

Miał rację. Anglik chodził na protezach. Z wysiłkiem wcisnął się do kabiny samolotu, uruchomił silnik marki Rolls-Royce Merlin, wykręcił pod wiatr i wystartował. Przez pół godziny wykonywał wszystkie możliwe akrobacje z podręcznika i na dodatek jeszcze parę, których w ogóle tam nie było.

Mógł sobie nieco pofolgować, gdyż — po pierwsze — był świetnym pilotem, zanim stracił nogi w wypadku przed wojną, a po drugie — bo był kaleką. Kiedy pilot myśliwca robi szybki zakręt lub nurkuje z pełną mocą silnika, działają na niego ogromne przeciążenia. Krew odpływa z górnych partii ciała i przychodzi omdlenie. Ten pilot jednak nie miał nóg, więc jego krew pozostawała znacznie bliżej mózgu i mógł kręcić ciaśniejsze pętle. Po pewnym czasie wylądował, wysiadł z hurricane’a i pokuśtykał do milczących Kanadyjczyków.

— Jestem Douglas Bader — oznajmił — i mam zamiar zrobić z was najlepszy dywizjon w całym tym cholernym RAF-ie.

Dotrzymał słowa. Po klęsce we Francji i na plażach Dunkierki nad wyspami zawisła poważniejsza groźba. Główny dowódca niemieckich sił powietrznych Góring 36 obiecał Hitlerowi, że jego samoloty zapanują na niebie i otworzą drogę do inwazji. Rozpoczęła się bitwa o Anglię. Zanim dobiegła końca, dwieście czterdziesty drugi przodował w statystykach. Beznogi major trwał przy swoich chłopcach i nie opuścił ani jednego lotu bojowego.

Późną jesienią Luftwaffe powiedziała „dość” i wycofała się do Francji. Hitler wylał żółć na Góringa i zajął się wojną z Rosją.

W trzech bitwach: nad Francją, Dunkierką i Brytanią przez dwa kwartały tysiąc dziewięćset czterdziestego roku Kanadyjczycy zanotowali osiemdziesiąt osiem potwierdzonych strąceń, z czego sześćdziesiąt siedem w bitwie o Anglię. Ale stracili aż siedemnastu ludzi — zaledwie trzech spoza Kanady.

Pięćdziesiąt pięć lat później Steve Edmond wstał zza biurka i, tak jak to robił już tysiące razy, podszedł do zdjęcia wiszącego na ścianie gabinetu. Nie było na nim wszystkich kumpli, z którymi razem latał. Kilku zginęło, zanim przyszli inni. Fotografię zrobiono w Duxfordzie upalnego i bezchmurnego sierpniowego dnia, w najgorszych miesiącach bitwy.

Prawie wszyscy z widocznej na niej siedemnastki już nie żyli. Paru poległo w czasie wojny. Mieli od dziewiętnastu do dwudziestu dwóch lat. Pełni wigoru, uśmiechnięci, na progu życia, którego tak naprawdę nie dane im było poznać.

Wytężył wzrok. Benzie latał z nim w jednym szyku. Zestrzelony w dorzeczu Tamizy siódmego września, dwa tygodnie po zrobieniu zdjęcia. Solanders z Nowej Fund-landii zginął dzień później.

Johnny Latta i Willie McKnight, stojący ramię w ramię, polegli razem gdzieś nad Biskajami w styczniu czterdziestego pierwszego roku.

37

— Byłeś najlepszy z nas wszystkich, Willie — mruknął Edmond. McKnight cieszył się opinią atutowego asa. Miał talent do latania. Dziewięć uznanych zwycięstw w pierwszych siedemnastu dniach służby, dwadzieścia jeden w chwili śmierci dziesięć miesięcy po pierwszym locie bojowym. Miał wówczas zaledwie dwadzieścia jeden lat.

Steve Edmond przeżył, zestarzał się i wzbogacił. Był największym potentatem przemysłu górniczego w Ontario. Ale przez wszystkie minione lata nie rozstawał się z tą fotografią. Miał ją przy sobie, gdy z kilofem pod łóżkiem sypiał w podrzędnej ruderze, gdy zarobił swój pierwszy milion i gdy (zwłaszcza wówczas) magazyn „Forbes” ogłosił go miliarderem.

Spoglądał na nią, by pamiętać, jak kruche jest życie ludzkie. Czasami zastanawiał się, jak to się stało, że sam nie zginął. Kiedy strącono go za pierwszym razem, trafił do szpitala. W grudniu tysiąc dziewięćset czterdziestego pierwszego roku dywizjon odleciał na Daleki Wschód, a on został w łóżku. Po wyleczeniu przydzielono go do Dowództwa Treningu Lotniczego.

Krzywił się na to i ciągle bombardował zwierzchników prośbami, żeby mu pozwolili wrócić do latania. Wreszcie uzyskał zgodę w czasie przygotowań do lądowania w Normandii. Zasiadł za sterami nowego samolotu szturmowego do zwalczania celów naziemnych, typu Typhoon. Była to maszyna szybka i potężna — postrach niemieckich czołgów.

Drugi raz został zestrzelony w pobliżu Remagen podczas amerykańskiej przeprawy przez Ren. Był w eskadrze dwunastu angielskich typhoonów, osłaniających pwnkty przerzutowe. Dostał prosto w silnik, i miał tylko kilka sekund, 38 żeby wyrównać lot, odrzucić owiewkę i wyskoczyć, zanim samolot eksplodował.

Skakał z niewielkiej wysokości, więc wylądował twardo i złamał obie nogi. Przez chwilę leżał otępiały w śniegu, ledwie widząc jakieś postacie w hełmach biegnące w jego stronę. W pewnym momencie uświadomił sobie, że Niemcy nie pałają sympatią do typhoonów. A że walczył z dywizją pancerną SS, nie mógł się spodziewać najmniejszej łaski.

Ktoś stanął nad nim. Ktoś powiedział:

— A kogóż tutaj nam przywiało?

Steve Edmond odetchnął z ulgą. Chyba nikt z ludzi Hitlera nie mówił z akcentem znad Missisipi.

Amerykanie nafaszerowali go morfiną i wyekspediowali z powrotem za Ren. Potem zabrano go do Anglii. Jakiś czas leżał w gipsie, a później lekarze doszli do słusznego wniosku, że tylko zajmuje łóżko rannym dowożonym z frontu. Wysłali go więc do sanatorium w okolice South Coast. Chodził o kulach, czekając na powrót do Kanady.

Podobało mu się w Tilbury Manor. Z przyjemnością patrzył na zmurszałe mury, pamiętające czasy Tudorów, na zielone trawniki, gładkie niczym powierzchnia stołu do bilardu, i na ponętne pielęgniarki. Miał wtedy dwadzieścia pięć lat i był w stopniu podpułkownika.

Dostał dwuosobowy pokój, ale minął tydzień, zanim doczekał się sąsiada. Nowo przybyły był w tym samym wieku. Amerykanin, bez munduru. Otrzymał postrzał w ramię i lewą rękę podczas jakiejś przygody w północnych Włoszech. A to oznaczało, że brał udział w tajnej operacji poza liniami wroga. Komandos.

— Cześć — powiedział na powitanie. — Jestem Peter Lucas. Grywasz w szachy?

Steve Edmond pochodził z górniczej osady w Ontario.

39 Do Kanadyjskich Królewskich Sił Powietrznych zaciągnął się w trzydziestym ósmym roku, broniąc się przed bezrobociem. Świat wtedy nie potrzebował niklu. Kilka lat później ten sam nikiel znalazł zastosowanie w silnikach samolotowych, dzięki którym Steve latał nad Wielką Brytanią. Natomiast Lucas był dzieckiem z dobrego domu. Urodził się w Nowej Anglii i od dzieciństwa opływał we wszelkie dostatki.

Siedzieli sobie na świeżym powietrzu, pochyleni nad szachownicą, słuchając radia. Charakterystyczny głos spikera BBC dobiegał przez otwarte okno świetlicy. W pewnej chwili usłyszeli wiadomość, że feldmarszałek von Rund-stedt właśnie podpisał w Liineburgu akt bezwarunkowej kapitulacji. Był ósmy maja tysiąc dziewięćset czterdziestego piątego roku.

Wojna w Europie dobiegła końca. Amerykanin i Kanadyjczyk pobiegli myślą do tych przyjaciół, którzy nie doczekali tej nowiny. Jak zgodnie wspominali później, ostatni raz wtedy płakali, nie wstydząc się, że ktoś na nich patrzy.

Po tygodniu pożegnali się i każdy z nich wrócił do swojego kraju. Ale przyjaźń zadzierzgnięta wtedy, na odległym angielskim brzegu, złączyła ich na całe życie.

Steve Edmond ujrzał całkiem nową Kanadę. On sam też był zupełnie innym człowiekiem, bohaterem wojennym z piersią pełną medali, wracającym do prężnej, kwitnącej ojczyzny. Wyjechał z zagłębia Sudbury. Tam więc skierował swoje pierwsze kroki. Jego ojciec i dziadek byli górnikami. Pierwsze kopalnie miedzi i niklu powstały w Sudbury jeszcze w tysiąc osiemset osiemdziesiątym piątym roku. W ich dalszych dziejach Edmondowie też mieli mały udział.

40

Steve Edmond z zadowoleniem stwierdził, że w RAF-ie zarobił całkiem sporą sumkę. Przeznaczył ją na naukę i — jako pierwszy z rodu — wstąpił do college’u. Oczywiście wybrał górnictwo i mineralogię, a z kierunków uzupełniających — metalurgię. Studia ukończył z wyróżnieniem i w czterdziestym ósmym roku znalazł zatrudnienie w In-temational Nickel Company, Inco.

Była to wielka firma, z tradycjami, założona w tysiąc dziewięćset drugim roku. Zajmowała się eksportem niklu do wszystkich zakątków świata. Korzystała przy tym z bogatych złóż w okolicach Sudbury w Ontario. Edmond dostał posadę kierownika kopalni.

I pewnie żyłby sobie wygodnie w domku z ogródkiem, na kierowniczej pensji, gdyby nie jego pęd do przygód i niesłychanie sprawny umysł, ciągle podpowiadający: „Słuchaj, na to musi być jakiś lepszy sposób”.

Na studiach poszerzył swoją wiedzę o niklu. Dowiedział się, że w jego rudzie zwanej pentlandytem bywają jeszcze inne pierwiastki: platyna, pallad, iryd, rut, rod, tellur, selen, kobalt, srebro i złoto. Zaczął badać rzadkie pierwiastki i zastanawiał się, jak je spożytkować. Poza nim nikt się tym nie kłopotał.

Po prawdzie, było ich tak mało, że ekstrakcja wydawała się nieopłacalna. Lądowały po prostu na hałdach. Mało kto posiadał choć znikomą wiedzę, czym naprawdę są pierwiastki rzadkie.

Dobry pomysł z reguły bywa początkiem wielkiej kariery, jeśli tylko pomysłodawca ma w sobie dość odwagi, by go wcielić w życie. Pomaga też wytężona praca i łut szczęścia. Steve Edmond wpadł na pomysł, aby wrócić do laboratorium, w czasie gdy inni młodzi kierownicy wspierali uprawę chmielu. Metoda, którą opracował, znana jest dziś pod

41 nazwą „ciśnieniowego wypłukiwania kwasem”. Z grubsza polega na tym, że pierwiastki rzadkie w rudzie najpierw są rozpuszczane, a potem na nowo sprowadzane do postaci ciała stałego.

Gdyby Steve poszedł z tym do Inco, ktoś pewnie z uznaniem poklepałby go po plecach i na koszt firmy zabrał na kolację. On jednak zrezygnował z pracy, wsiadł do wagonu trzeciej klasy w pociągu jadącym do Toronto i wybrał się do Biura Patentowego. Miał trzydzieści lat i własne poglądy na życie.

Musiał zaciągnąć pożyczkę, na szczęście niezbyt wielką, bo to, co zamierzał zrobić, nie wymagało zbyt wysokich nakładów finansowych. Firmy górnicze w poszukiwaniu nowych złóż pentlandytu ciągle zmieniały rejon wydobycia, zostawiając za sobą wielkie hałdy, nazywane powszechnie „ogonami”. Traktowano je jak wysypiska śmieci i nikt ich nie chciał. To znaczy nikt poza Steve’em Edmondem. Kupował je dosłownie za centy.

Założył Edmond Metals, Ems — znane na giełdzie w Toronto po prostu jako Emmys — i ceny poszły w górę. Mimo namów nigdy nie sprzedał prawa własności i nie przyjmował licznych propozycji banków i doradców. W ten sposób zręcznie unikał wszelkich raf, mielizn i katastrof. Przed czterdziestką był już milionerem. W tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym piątym roku, w wieku sześćdziesięciu pięciu lat znalazł się w ekskluzywnym gronie miliarderów.

A jednak nigdy nie zapomniał o swoich korzeniach. Pokaźne kwoty przeznaczał na pomoc najbiedniejszym, stronił od polityki i uważany był powszechnie za dobrego ojca i dziadka.

W ciągu minionych lat znaleźli się i tacy, którzy zmyleni jego przyjaznym zachowaniem próbowali go okraść, okpić 42 lub oszukać. Zazwyczaj szybko się przekonywali, że Steve Edmond był równie twardy jak stal silników w samolotach, na których latał w czasie wojny.

Ożenił się tylko raz, w tysiąc dziewięćset czterdziestym dziewiątym roku, jeszcze przed swoim wielkim odkryciem. Fay była jego prawdziwą miłością. W tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym czwartym roku zabrała ją choroba neuronu ruchowego. Ich jedynaczka Annie urodziła się w roku pięćdziesiątym.

Dla Edmonda była oczkiem w głowie. W pełni poparł jej małżeńskie plany, gdy wybrała profesora Adriana Colensa z Uniwersytetu Georgetown. Nie mniej kochał swego jedynego wnuka Ricky’ego, już dwudziestolatka.

Steve Edmond z reguły cieszył się swoim życiem. Miał zresztą do tego pełne prawo. Zdarzały się jednak dni, w których ogarniała go dziwna melancholia. Choćby i teraz był jakiś nieswój... W podobnych razach zawsze wpatrywał się w to stare zdjęcie. Patrzył na znane sobie młode twarze z innego miejsca i z innego czasu.

Zabrzęczał interkom. Edmond powoli podszedł do biurka.

— Słucham, Jean.

— Pani Colenso dzwoni z Wirginii.

— Przełącz. — Usiadł w fotelu i odchylił głowę. — Cześć, kochanie. Co tam u ciebie?

Po chwili uśmiech zamarł mu na twarzy. Nisko pochylił się nad biurkiem.

— Co to znaczy „zaginął”?... A próbowałaś się dodzwonić?... Rozumiem, w Bośni nie ma telefonów... Annie, wiesz przecież, jakie bywają dzieci... Rzadko piszą... A może listy utknęły gdzieś po drodze?... Dobrze, obiecał... Spokojnie, zaraz się tym zajmę. Gdzie pracował?

43

Wziął pióro do ręki i zapisał coś na kartce. Potem odłożył słuchawkę i zastanawiał się przez chwilę. Połączył się z głównym kadrowym.

— Któryś z tych twoich młodych gniewnych zna się na Internecie? — spytał.

— Oczywiście — padła zdziwiona odpowiedź. — Prawie każdy.

— Potrzebne mi nazwisko i domowy numer prezesa amerykańskiej firmy dobroczynnej o nazwie Loaves-n--Fishes. Nie, to wszystko. Zależy mi na czasie.

Czekał zaledwie dziesięć minut. Godzinę później skończył długą rozmowę z Charlestonem w Karolinie Południowej, z biurem słynnego telewizyjnego kaznodziei — jednego z tych, którzy żądali od grzeszników wysokich opłat za mętną obietnicę wiecznego zbawienia. Nie lubił takich szarlatanów.

Loaves-n-Fishes teoretycznie zbierała dobrowolne datki na rzecz biednych uchodźców z rozdartej wojną domową Bośni. Nie wiadomo tylko, ile z tego naprawdę szło dla wdów i sierot, a ile na limuzyny wielebnego. W kwaterze w Charlestonie nic nie słyszano o Richardzie Colensie. Ale skoro wyjechał jako ochotnik na Bałkany, to na pewno przebywał w „miejscowej filii” w Travniku.

— Jean, pamiętasz może sprawę kilku dzieł sztuki skradzionych z prywatnej kolekcji w Toronto? Chodziło głównie o płótna starych mistrzów. Pisano o tym we wszystkich gazetach. Po pewnym czasie obrazy zostały odzyskane. Ponoć właściciel zwrócił się do jakiejś ściśle tajnej agencji z prośbą, żeby je wytropiła. Ustal, jak on się nazywa. Daj mi znać, gdy się czegoś dowiesz.

Takich rzeczy nie było w Internecie, ale Jean Searle miała własną sieć informacyjną. Od wielu lat pracowała 44 jako sekretarka Edmonda i znała wiele innych sekretarek — w tym sekretarkę szefa policji.

— Rubinstein? Świetnie. W takim razie znajdź mi tego pana Rubinsteina. W Toronto lub gdziekolwiek indziej.

Zabrało jej to pół godziny. Kolekcjoner akurat był w Amsterdamie, aby w Rijksmuseum jeszcze raz popatrzeć na Nocną straż Rembrandta. Ze względu na różnicę czasu Jean oderwała go od kolacji, ale nie miał o to pretensji.

— Jean — powiedział Steve Edmond po skończonej rozmowie. — Zadzwoń na lotnisko. Niech przygotują grummana. Muszę polecieć do Londynu. Nie, do tego w Anglii. Z samego rana.

Rozdział 4

Żołnierz

Tropiciel

Uciekinier

Mnich

Wyrok

Zatoka

Samolot

Półwysep

Dżungla

Gość

Blef

Lojalność

Żołnierz

Ledwie Cal Dexter skończył recytować słowa wojskowej przysięgi, a już znalazł się w konwoju jadącym do jednostki. Wysłano go na przeszkolenie. Jazda trwała stosunkowo krótko, bo Fort Dix był na miejscu, w New Jersey.

Wiosną tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego ósmego roku do wojska trafiły tysiące młodych Amerykanów. Piętnaście procent wbrew własnej woli, z poboru. Instruktorzy z nikim się nie cackali. Ich zadaniem było w jak najkrótszym czasie zmienić ten tłum wygolonych na łyso dzieciaków w coś na kształt żołnierzy. Po trzech miesiącach rekruci otrzymywali właściwy przydział i wyjeżdżali do swoich jednostek.

Nikt nie pytał ich, skąd pochodzą i co umieją. Wobec wojska wszyscy byli równi, niczym w obliczu śmierci. Ta zresztą także przychodziła, tylko odrobinę później.

Dexter miał duszę buntownika, ale też wiele wrodzonego sprytu i życiowego doświadczenia. Nie narzekał nawet na żarło, bo choć paskudne, i tak było lepsze od tego, co czasami jadał na budowach.

W przeciwieństwie do maminsynków nie użalał się na spanie w koszarach, kąpiele pod gołym niebem i wymagania, zgodnie z którymi cały ekwipunek trzeba było zmie-46 ścić — ale porządnie! — w jednej maleńkiej szafce. Do tej pory sam po sobie sprzątał, więc nie spodziewał się, że w wojsku miałoby być inaczej. Inni liczyli na kamerdynera i potem dymali pompki na placu apelowym albo biegali w kółko pod chmurnym spojrzeniem sierżanta.

Dexter w duchu śmiał się z różnych bezsensownych poleceń i przepisów, lecz z drugiej strony był na tyle mądry, by głośno o tym nie rozprawiać. Nie rozumiał jedynie, dlaczego w każdej kwestii sierżant miał zawsze rację, a on zawsze się mylił.

Dość szybko odczuł skutki tego, że był ochotnikiem i że podpisał kontrakt na trzy lata. Podoficerowie — którzy dla rekrutów stali najbliżej Boga — traktowali go nieco łagodniej. Wiedzieli, że niedługo będzie jednym z nich”. Najgorzej mieli rozpieszczeni chłopcy z dobrych domów.

Dwa tygodnie po zaciągu przydzielono im pierwsze funkcje. To oznaczało rozmowę z jedną z prawie niewidzialnych istot, czyli z oficerem. Dexter trafił na majora.

— Umiesz coś? — zapytał major tonem, który nieomylnie zdradzał, że robił to już tysiące razy.

— Umiem obsługiwać spychacz, panie majorze — odpowiedział Dexter.

Oficer spojrzał w dokumenty.

— Kiedy się nauczyłeś?

— W zeszłym roku, panie majorze. Zaraz po ukończeniu szkoły.

— Z twoich danych wynika, że masz osiemnaście lat. Jeździłeś na spychaczu jako siedemnastolatek?

— Tak jest, panie majorze.

— To niezgodne z prawem.

— Boże przebacz, panie majorze. Bardzo mi przykro. Nic o tym nie wiedziałem.

47

Stojący obok groźny kapral z trudem zachował poważną minę. Ale major wyraźnie uznał, że to załatwia sprawę.

— W takim razie pójdziesz do wojsk inżynieryjnych. Jakieś sprzeciwy?

— Nie, panie majorze.

Nikt nie opuszczał Fort Dix ze łzami w oczach. Bo też nikt nie był tutaj na wakacjach. Rekruci wyjeżdżali świeżo ostrzyżeni, prości jak świece, umięśnieni, w mundurach i z plecakami. Każdy miał bilet w jedną stronę, do miejsca przeznaczenia. W wypadku Dextera był to Fort Leonard Wood w Missouri. Jechał na dalsze szkolenie.

Uczono go od samych podstaw. Jeździł nie tylko buldożerem, ale praktycznie wszystkim, co poruszało się na kołach lub gąsienicach. Nauczył się naprawiać silnik, zrobić dokładny przegląd samochodu i pięćdziesięciu innych rzeczy. Trzy miesiące później dostał zaświadczenie o pomyślnym ukończeniu kursu i przeniesiono go do Fort Knox w Kentucky.

Wielu ludziom nazwa Fort Knox kęjarzy się wyłącznie z federalnym skarbcem i zapasami złota. To temat licznych filmów i powieści, wyśniona mekka dla kasiarzy, rabusiów i złodziei. Mało kto wie, że jest tam również wielka jednostka wojskowa i siedziba Szkoły Wojsk Pancernych. W każdej jednostce tej wielkości zawsze bywa coś do zbudowania, do zakopania albo naprawienia. Cal Dexter spędził tam pół roku jako technik, zanim wezwano go do dowództwa.

Niedawno skończył dziewiętnaście lat i dostał awans na starszego szeregowca. Oficer obrzucił go ciężkim spojrzeniem, jakby w zanadrzu chował nieprzyjemne wieści. Cal pomyślał, że być może coś się przytrafiło ojcu.

— Jedziesz do Wietnamu — westchnął major.

48

— Świetnie — odpowiedział starszy szeregowy.

Major, który cieszył się ze spokojnej posady w Kentucky, aż zamrugał oczami ze zdumienia.

— No to... załatwione — bąknął.

Po dwóch tygodniach Cal Dexter spakował swój plecak, pożegnał się z kolegami i wsiadł do autokaru wiozącego podobnych mu „przesiedleńców”. Tydzień później zszedł po trapie samolotu C5 Galaxy i stanął na rozgrzanej płycie lotniska wojskowego w Sajgonie.

W drodze do jednostki siedział obok szofera.

— Co porabiasz? — zapytał kapral, gdy skręcili między hangary.

— Jeżdżę spychaczem — odparł Dexter.

— W takim razie, jak wszyscy z nas, zostaniesz ere-mefem.

— Eremefem? — powtórzył Dexter. Nie znał takiego słowa.

— Rezerwowy motherfucker — usłużnie wyjaśnił kapral.

To dla Dextera była pierwsza lekcja stosunków panujących w Wietnamie. Dziewięćdziesiąt procent żołnierzy, którzy tu przybyli, nigdy nie widziało Wietkongu, nigdy nie strzelało i nigdy nie słyszało strzałów. Pięćdziesiąt tysięcy nazwisk widniejących na Pomniku Pamięci w Waszyngtonie to, z małymi wyjątkami, część pozostałych dziesięciu procent. Przy całej armii wietnamskich kucharzy, praczy i dozorców potrzeba było aż dziewięciu żołnierzy zaplecza na jednego walczącego w dżungli.

— Dokąd masz przydział? — spytał kapral.

— Pierwszy Batalion Saperów, Big Red One.

Kapral zaskrzeczał jak spłoszony pies latający.

— O, w mordę... — mruknął. — Trochę się wyrwałem.

49 To Lai Khe, na skraju Żelaznego Trójkąta. Dobrze, że mnie tam nie ma.

— Aż tak źle?

— Piekło Dantego, stary.

Dexter nigdy nie słyszał o Dantem. Doszedł do wniosku, że to ktoś z jakiejś innej jednostki. Wzruszył ramionami.

Z Sajgonu do Lai Khe wiodła nawet dobra droga. Była to autostrada numer trzynaście, biegnąca przez Phu Cuong, wschodnim brzegiem Trójkąta, do Ben Cat — i dalej, przez następne dwadzieścia pięć kilometrów. Nikt jednak nie jeździł tamtędy nocą, a i w dzień spotykało się tam tylko zbrojne konwoje. Wkoło rozciągała się nieprzebyta dżungla, pełna pułapek zastawianych przez Wietkong. Do obozu Pierwszej Dywizji Piechoty, zwanej Big Red One, Cal Dexter dostał się śmigłowcem. Wysiadł, zarzucił plecak na ramię i zapytał, którędy do kwatery Pierwszego Batalionu Saperów.

Mijając parking, zobaczył coś, co mu zaparło dech. Zatrzymał przechodzącego żołnierza i spytał:

— Kuma, co to?

— Prosiak — lakonicznie odparł zapytany. — Do karczowania lasu.

Pierwsza Dywizja, razem z Dwudziestą Piątą „Tropie Lightning” z Hawajów, usiłowała w jakiś sposób utrzymać przyczółek w dżungli, w jej najniebezpieczniejszym miejscu, w tak zwanym Żelaznym Trójkącie. Roślinność była tu tak gęsta i nieprzyjazna dla człowieka, że próbowano ją po prostu wyciąć, aby odsłonić pole walki i przegnać partyzantów.

W tym celu zbudowano dwie wielkie machiny. Jedną z nich był czołg M-48 z doczepionym ogromnym pługiem. Działał jak spychacz, a obsługa siedziała ukryta w pancernej 50 wieżyczce. Większy od niego był jednak Rzymski Pług, popularnie zwany Prosiakiem.

Sześćdziesięciotonowy potwór, osadzony na podwoziu ciągnika gąsienicowego D7E, brutalnie niszczył skały, drzewa i krzewy. Jego główną broń stanowił „ryj”, czyli specjalnie wykuty i utwardzony lemiesz, zdolny przeciąć nawet pień o metrowej średnicy.

Kierowca, który zarazem pełnił funkcję operatora, siedział wysoko, od góry osłonięty klatką przed spadającymi na ziemię gałęziami, a po bokach pancerną szybą, chroniącą od kul snajpera lub przed atakiem partyzantów.

Słowo „Rzym” w nazwie pługa nie miało nic wspólnego ze stolicą Włoch, lecz pochodziło od Romy w stanie Georgia, gdzie wykonano całą konstrukcję. Miejsce, które Prosiak zaorał swoim ryjem, nie nadawało się już potem na kryjówkę Wietkongu.

Dexter wszedł do dowództwa batalionu, zasalutował i przedstawił się.

— Dzień dobry, panie poruczniku. Starszy szeregowy Calvin Dexter melduje się na służbę. Jestem pańskim nowym operatorem Prosiaka.

Siedzący za biurkiem porucznik westchnął ciężko. Był tuż przed końcem rocznego przydziału i najzwyczajniej w świecie nie chciał tu zostać dłużej. Nienawidził Wietnamu, nienawidził groźnego Wietkongu, upałów sięgających trzydziestu dwóch stopni, wilgoci, moskitów i tego, że wciąż go swędziało w tyłku i pachwinach. A już najbardziej nie miał ochoty gadać z jakimś żartownisiem.

Cal Dexter jednak lubił dotrzymywać słowa. Zrobił to, co zamierzał. Po dwóch tygodniach zasiadł za kierownicą pługa. Za pierwszym razem doświadczony szofer udzielił mu kilku porad. Calvin wysłuchał go, wspiął się do kabiny

51 i pojechał na akcję. Kierował pługiem na swój sposób, inaczej i dużo lepiej.

Obserwował go pewien porucznik, także saper, lecz sprawiający wrażenie bezrobotnego; młody człowiek, który dużo widział, ale mówił bardzo mało.

— Twardziel z niego — mruknął do siebie niecały tydzień później. — Zadziorny, utalentowany i typ samotnika. Zobaczymy, czy da się wrobić.

Potężny strzelec z obsługi erkaemu przyczepił się właściwie bez żadnych powodów. Zresztą nieważne. Grunt, że się przyczepił. Za trzecim razem, kiedy naurągał kierowcy z New Jersey, doszło do bijatyki. Nie od razu jednak. To byłoby wbrew zasadom. Umówili się na prawdziwą walkę, na gołe pięści, tuż po zmierzchu, na kawałku wolnej przestrzeni za kantyną.

Spotkali się przy zapalonych lampach w otoczeniu co najmniej setki żołnierzy. Rzadko kto stawiał na mniejszego. Panowało ogólne przekonanie, że będzie to powtórka bójki George’a Kennedy'ego z Paulem Newmanem w filmie Leworęczny Lukę. Ale nie była.

Mniejszy nie znał regulaminu bokserskiego markiza Queensberry, więc po prostu podszedł do Strzelca, szybkim zwodem uniknął obszernego ciosu i kopnął go w kolano. Potem odskoczył w bok i zadał mu dwa silne uderzenia w nerki, poprawiając kolanem w krocze. Strzelec skulił się i pochylił głowę. W tej samej chwili dostał w skroń z prawej, pociemniało mu w oczach i runął na ziemię.

— Walczyłeś nie fair — mruknął bukmacher, kiedy Dexter wyciągnął rękę po wygraną.

52

— Możliwe. Ale nie przegrałem — usłyszał w odpowiedzi.

Młody oficer stojący w mroku poza kręgiem światła skinął głową w stronę dwóch żandarmów. Szybko przepchnęli się przez tłum i aresztowali obydwu walczących. Później kulejący strzelec dostał obiecane dwadzieścia dolarów.

Dexter odmówił zeznań, więc dostał miesiąc paki. Chrapał sobie spokojnie na twardej pryczy w celi, kiedy ktoś nagle zaczął wodzić łyżką po prętach. Był już ranek.

— Wstawaj, żołnierzu — rozległ się jakiś głos. Dexter otworzył oczy, zsunął się z pryczy i stanął na baczność. Przybysz nosił srebrne dystynkcje porucznika. — Miesiąc tutaj to trochę nudno — powiedział.

— Jakoś przeżyję, panie poruczniku — odparł eks--starszy szeregowy, zdegradowany do stopnia szeregowca.

— Mógłbyś wyjść nawet dzisiaj.

— A gdzie tkwi haczyk, panie poruczniku?

— Już ci mówię. Odłóż na bok te swoje zabawki i przyłącz się do mojej grupy. Sam sprawdzisz, czy jesteś naprawdę twardy, czy tylko tak ci się zdaje.

— Co to za grupa, panie poruczniku?

— Mówią na mnie Szczur Sześć. Idziemy?

Porucznik podpisał zwolnienie z aresztu i poszli na śniadanie do najmniejszego i najbardziej ekskluzywnego kasyna w całej Pierwszej Dywizji. Nikt nie wchodził tam bez zezwolenia. „Klub” liczył w tym czasie zaledwie czternastu członków. Piętnastu łącznie z Dexterem, lecz po tygodniu ta liczba zmalała do trzynastu, bo dwóch z nich zginęło w akcji.

Na drzwiach „nory”, jak ją nazywali, widniał dziwaczny symbol przedstawiający gryzonia na dwóch łapach

53 z obrzydliwie wykrzywionym pyskiem i wywalonym długim jęzorem. W jednej łapie trzymał pistolet, a w drugiej butelkę wódki. Dexter dołączył do Szczurów Tunelowych.

Przez sześć lat, we wciąż zmiennym składzie, Szczury Tunelowe wykonywały najpaskudniejszą, najgroźniejszą i najbardziej przerażającą robotę w całej wojnie wietnamskiej. Ich działania otaczała ścisła tajemnica, a było ich tak niewielu, że mało osób, nawet w Stanach, wie o istnieniu Szczurów Tunelowych.

W sumie było ich nie więcej niż trzystu pięćdziesięciu. Stanowili maleńką, wydzieloną grupę wśród saperów Big Red One. Podobny oddział istniał w Dwudziestej Piątej „Tropie Lightning”. Stu z nich nigdy nie wróciło do domu. Kolejną setkę wywieziono ze strefy walki w stanie skrajnego rozstroju nerwowego i poddano terapii psychiatrycznej. Nie zobaczyli już swojej jednostki. Reszta po zakończeniu wojny znalazła się z powrotem w Ameryce. Z natury rzeczy małomówni i zamknięci w sobie, nie lubili się chwalić swoimi wyczynami.

Państwo, które zazwyczaj wielbi bohaterów, tym razem okazało dziwną wstrzemięźliwość. Nie było fanfar i medali. Szczury się pojawiły znikąd, zrobiły to, co należało zrobić, i odeszły w mrok zapomnienia. A wszystko się zaczęło od zwyczajnej sraki pewnego sierżanta.

Stany Zjednoczone nie były pierwszym państwem, które chciało umocnić wpływy w Wietnamie. Raczej ostatnim. Przedtem istniały tu trzy kolonie: w Tonkinie (na północy), Annamie (w części środkowej) i Kochinchinie (na południu), które — obok Laosu i Kambodży — wchodziły w skład imperium francuskiego.

W tysiąc dziewięćset czterdziestym drugim roku Japończycy wyparli Francuzów. Trzy lata później, po klęsce 54 Japonii, Wietnamczycy nabrali przekonania, że wreszcie się uwolnią od obcej dominacji. Francuzi jednak mieli zupełnie inny pogląd na tę sprawę... i wrócili. Głównym bojownikiem w walce o niepodległość (początkowo było ich co najmniej kilku) stał się komunista Ho Szi Min. To on utworzył oddziały partyzanckie Viet Minh i zaprowadził je do dżungli, gdzie pozostały na długie lata, wypełnione niemal nieprzerwaną walką.

Zasadniczym punktem oporu stała się gęsto porośnięta dżunglą, lecz żyzna część Wietnamu na północ od Sajgonu, w stronę granicy kambodżańskiej. Francuzi (a po nich Amerykanie) co chwila wysyłali tam ekspedycję kamą. Miejscowi chłopi nie uciekali. Po prostu zeszli pod ziemię.

Nie dysponowali najnowszymi zdobyczami techniki, ale cechował ich zawzięty upór, cierpliwość, rozeznanie w terenie i zdolność do mrówczej pracy. Mieli motyki, szpadle i kosze z włókna palmowego. Wprost nie sposób dzisiaj obliczyć, ile wygrzebali milionów ton ziemi. Wciąż kopali. Zanim Francuzi wyszli z Wietnamu, po klęsce w pięćdziesiątym czwartym roku, cały Trójkąt był wielką plątaniną tuneli, podziemnych schronów i korytarzy. I nikt o tym nie wiedział.

Potem zjawili się Amerykanie i powołali rząd, który reszta Wietnamczyków uznawała za grupę marionetek w rękach obcego mocarstwa. Znów zaszyli się w dżungli i wznowili walkę. Znowu kopali. Do tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego czwartego roku wydrążyli ponad pięćset kilometrów przejść, komór, magazynów i schowków — wszystko pod ziemią.

Ogrom ukrytych konstrukcji po prostu zapierał dech w piersiach. W gęstym poszyciu dżungli starannie ukryte wejścia były niewidoczne nawet z odległości kilku centy-55 metrów. Pod spodem, na pięciu poziomach, do głębokości nawet piętnastu metrów, rozpościerały się podziemne miasta połączone wąskimi i krętymi tunelami, w których — oprócz drobnych Wietnamczyków — mieścili się tylko najmniejsi biali.

Z piętra na piętro przechodziło się przez zapadnie. Jedne z nich wiodły w dół, a inne w górę. Wszystkie oczywiście były zamaskowane i wyglądały niczym fragment ściany. W wydłubanych w ziemi komorach znalazły się magazyny, warsztaty, sypialnie, fabryki, jadalnie i szpitale. W tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym szóstym roku mogła się tam ukrywać cała brygada. Ale do czasu Ofensywy Tet okazało się to niepotrzebne.

Schrony były świetnie bronione. Pionowe szyby kończyły się najczęściej zdradziecką pułapką. Strzelanie w dół nie miało najmniejszego sensu, bo każdy tunel skręcał co parę metrów i kule grzęzły w ścianie. Nie pomagał także dynamit. W mrocznym labiryncie istniały dodatkowe przejścia, znane jedynie Wietnamczykom. Gaz nie spełniał swojego zadania, bo przeszkadzały w tym zbiorniki z wodą, wykopywane na kształt syfonu w rurze kanalizacyjnej.

Korytarze ciągnęły się niemal od przedmieść Sajgonu aż do granicy Kambodży. Istniało kilka podobnych schronów, lecz żaden z nich nie mógł się równać z tunelami Cu Chi, określanymi tak od nazwy najbliższego miasta.

Po monsunach gliniasta ziemia stawała się bardzo miękka, łatwa do kopania, usuwania i przenoszenia w koszach. Wysychając, twardniała jak cement.

Po śmierci Kennedy’ego w tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym czwartym roku wyraźnie wzrosła liczebność wojsk amerykańskich w Wietnamie. Rozkaz był już tylko jeden: walczyć. Amerykanie mieli przewagę w ludziach, 56 technice, sile ognia — i nic nie osiągnęli. Tylko czasami, przypadkowo, znajdowali ciała poległych partyzantów. Sami zaś ponosili coraz większe straty. Przybywało zabitych i rannych.

Początkowo doszli do wniosku, że to chłopi — odziani w jednakowe czarne piżamy — nocą zmieniają się w żołnierzy Wietkongu. Lecz w takim razie kim byli niewidzialni wrogowie, którzy za dnia czyhali na nich w głębi lasu? W styczniu tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego szóstego roku dowództwo Big Red One postanowiło raz na zawsze zniszczyć Żelazny Trójkąt. Rozpoczęła się Operacja Crimp.

Wojska ruszyły z jednego końca, rozciągnęły się na całą szerokość i poszły dalej. Amerykanie mieli dość amunicji, by wystrzelać całe Indochiny. Doszli do celu, ale po drodze nie znaleźli zupełnie nikogo. Za to z tyłu, znienacka, zjawili się snajperzy. Zginęło pięciu piechurów. Wprawdzie strzelano do nich ze starych odtylcowych radzieckich karabinów, lecz kula w serce zawsze jest kulą w serce.

Wszystkie oddziały zawróciły i jeszcze raz pokonały tę samą trasę. Nic. Ani śladu wroga. Za to zginęło jeszcze paru. Strzały znów padły z tyłu. Znaleziono kilka pustych okopów i jakieś schrony przeciwlotnicze. Ponownie zagwizdały kule, lecz nikt nie widział uciekających czarnych postaci.

Czwartego dnia sierżant Stewart Green obżarł się po dziurki w nosie, odszedł na stronę i przykucnął w krzakach. Dwie sekundy później poderwał się jak dźgnięty nożem, ściskając obolałą dupę. W Wietnamie pełno było różnych mrówek, węży i skorpionów, więc myślał, że go coś ugryzło. Ale okazało się, że kucał nad wystającym gwoździem. Gwóźdź z kolei tkwił w drewnianej klapie zakrywającej właz do tunelu, który pionowo ciągnął się gdzieś w ciem-57 ność. Wreszcie znaleziono kryjówkę snajperów. Przez dwa lata amerykańskie wojska chodziły im nad głowami.

Nikt nie wiedział, co zrobić z partyzantami zamieszkującymi podziemne korytarze. Kraj, który trzy lata później wysłał ludzi na Księżyc, nie potrafił sobie poradzić z tunelami Cu Chi. Praktycznie istniał tylko jeden sposób walki z niewidzialnym wrogiem.

Ktoś musiał się rozebrać do cienkich bawełnianych slipów, wziąć pistolet, nóż, latarkę i zejść na dół w cuchnącą, duszną, klaustrofobiczną i nieprzeniknioną ciemność, nieznaną, niesprawdzoną i pełną straszliwych pułapek. Ktoś musiał zabijać żołnierzy Wietkongu na ich własnym terenie.

Niewielu takich się znalazło. Po pierwsze, odpadali wszyscy, którzy byli barczyści i wysocy. Po drugie, ci, którzy zdradzali objawy klaustrofobii (a takich było w wojsku aż dziewięćdziesiąt pięć procent). Odrzucano także krzykaczy i pozerów. Zostawali zatem jedynie najcichsi, drobni i zamknięci w sobie, wręcz samotni w swoich oddziałach. Musieli mieć stalowe nerwy i chłodny, nawet lodowaty umysł. Ich największym wrogiem w ciasnych korytarzach była bowiem panika.

Wojskowi biurokraci, którzy zawsze znajdą dziesięć słów na coś, co można określić znacznie krócej, nazywali ich Tunelowymi Grupami Badawczymi. Sami o sobie mówili: Szczury Tunelowe.

Istnieli już trzy lata, gdy Cal Dexter przybył do Wietnamu, i wszyscy, w stu procentach, nosili Purpurowe Serca, czyli odznakę „rannego na polu walki”.

Oficer dowodzący znany był pod kryptonimem Szczur Sześć. Każdy z nich miał inny numer. Trzymali się zawsze razem, a reszta wojska spoglądała na nich z nabożnym 58 skupieniem, niczym na ludzi, nad którymi ciąży wyrok śmierci.

Szczur Sześć nie pomylił się w swoich przewidywaniach. Szczupły chłopak z New Jersey, o twardych pięściach i oczach Paula Newmana, miał wrodzony talent. W dodatku wydawał się pozbawiony nerwów.

Porucznik zabrał go ze sobą do tunelów Cu Chi. Po godzinie wiedział, że rekrut jest lepszy od niego. Od tamtej pory stali się niemal nierozłączną parą. Pod ziemią nikt nie zwracał uwagi na stopnie. Przez dwie tury walczyli w zupełnych ciemnościach aż do dnia, w którym Henry Kissinger i Le Duc Tho zawarli umowę, że Amerykanie odejdą z Wietnamu. Potem nie było już nic do roboty.

W Big Red One para Szczurów stała się legendą powtarzaną szeptem przy różnych okazjach. Oficera zwano „Borsukiem”, a świeżo promowanego sierżanta — „Kretem”.

Rozdział 5

Szczur Tunelowy