Ocean na końcu drogi ebook

Tytuł oryginału:The Ocean at the End of the Lane

Copyright © 2013 by Neil Gaiman

Copyright for the Polish translation © 2013 by Wydawnictwo MAG

Redakcja: Joanna Figlewska

Korekta: Urszula Okrzeja

Ilustracja na okładce: Irek Konior

Opracowanie graficzne okładki: Piotr Chyliński

Projekt typograficzny, skład i łamanie: Tomek Laisar Fruń

Skład wersji elektronicznej: [email protected]

Wydanie II

ISBN 978-83-7480-352-6

Wydawca: Wydawnictwo MAG ul. Krypska 21 m. 63, 04-082 Warszawa tel./fax 228 134 743 e-mail: [email protected]

Wyłączny dystrybutor: Firma Księgarska Jacek Olesiejuk Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.

Dla Amandy,

„Bardzo dokładnie pamiętam swoje dzieciństwo... Wiedziałem wówczas straszne rzeczy. Ale wiedziałem też, że nie mogę pozwolić, by dorośli się zorientowali, że wiem. To by ich przeraziło”.

Maurice Sendak, w rozmowie z Artem Spiegelmanem,

To był tylko kaczy staw na samym końcu farmy. W dodatku niespecjalne duży.

Lettie Hempstock nazywała go oceanem, ale wiedziałem, że to niemądre. Powiedziała, że przybyły tu zza oceanu ze starego kraju.

Jej matka mówiła, że Lettie nie pamięta dokładnie, to było bardzo dawno temu, a poza tym, stary kraj zatonął.

Starsza Pani Hempstock, babcia Lettie, twierdziła, że obie się mylą i że miejsce, które zatonęło, nie było tak naprawdę starym krajem. Mówiła też, że pamięta naprawdę stary kraj.

I że naprawdę stary kraj wybuchł.

Prolog

Miałem na sobie niebieski garnitur i białą koszulę, czarny krawat i czarne buty, wyczyszczone i lśniące: strój, w którym zwykle czułem się niezbyt wygodnie, jakbym przywdział skradziony mundur albo udawał dorosłego. Tego dnia jednak ubranie dodawało mi otuchy. Był to odpowiedni strój na ciężki dzień.

Rano zrobiłem, co do mnie należało, wymówiłem słowa, które miałem wypowiedzieć, i przemawiałem szczerze, a potem, po skończonej uroczystości, wsiadłem do samochodu i odjechałem na oślep, bez planu. Miałem do zabicia mniej więcej godzinę przed spotkaniem z ludźmi, których nie widziałem od lat, ściskaniem kolejnych rąk i wypijaniem niezliczonych filiżanek herbaty z odświętnego porcelanowego serwisu. Jeździłem zatem krętymi wiejskimi drogami Sussex, które pamiętałem jak przez mgłę, aż w końcu odkryłem, że zmierzam w stronę centrum miasteczka, toteż skręciłem w pierwszą przypadkową ulicę, najpierw w lewo, potem w prawo. Dopiero wtedy pojąłem dokąd zmierzam, dokąd od początku się kierowałem, i skrzywiłem się na myśl o własnej głupocie.

Jechałem w stronę domu, który nie istniał od dziesięcioleci.

Wtedy przyszło mi do głowy, żeby zawrócić – mijałem właśnie szeroką ulicę, niegdyś będącą wąską żwirową drogą obok pola jęczmienia – zawrócić i pozostawić przeszłość w spokoju. Byłem jednak ciekaw.

Stary dom, ten, w którym przeżyłem siedem lat, odkąd skończyłem pięć aż do dwunastu, został zburzony i zniknął na zawsze. Nowy dom (zbudowany przez rodziców na końcu ogrodu, między krzewami azalii i zielonym kręgiem w trawie, który nazywaliśmy kręgiem wróżek) sprzedano trzydzieści lat temu.

Gdy go ujrzałem, zwolniłem. W myślach zawsze nazywałem go nowym domem. Skręciłem w podjazd, odkrywając, jak nowi właściciele powiększyli budynek z połowy lat siedemdziesiątych. Zapomniałem, że wzniesiono go z czekoladowobrązowej cegły. Nowi ludzie przerobili maleńki balkonik mojej matki w dwupiętrową oranżerię. Przez chwilę wpatrywałem się w dom, ale o dziwo, wbrew oczekiwaniom, wspomnienia z nastoletnich czasów nie powróciły: ani te dobre, ani złe. Jakiś czas mieszkałem tu jako nastolatek. Fakt ów jednak w żaden sposób nie wpłynął na to, kim się stałem.

Wycofałem wóz z ich podjazdu.

Wiedziałem, że już czas skierować się do gwarnego, pogodnego domu siostry, wysprzątanego i przystrojonego na ten dzień. Będę tam rozmawiał z ludźmi, o których istnieniu zapomniałem wiele lat wcześniej, a oni będą mnie pytać o moje małżeństwo (zakończone dziesięć lat temu, związek, który zużywał się powoli, aż w końcu, jak to zwykle bywa, rozpadł się) i czy spotykam się z kimś nowym (nie; nie byłem nawet pewien, czy jestem gotowy), a także o dzieci (już dorosłe, miały własne życia, żałują, że nie mogły przyjechać tu dzisiaj), pracę (całkiem nieźle, dziękuję, odpowiem, nigdy nie wiedząc, jak właściwie opowiadać o tym, czym się zajmuję. Gdybym mógł o tym mówić, nie robiłbym tego. Tworzę sztukę, czasami prawdziwą sztukę i czasami zapełnia ona pustkę w moim życiu. Część pustki. Nie całą). Będziemy rozmawiać o tych, którzy odeszli, i wspominać zmarłych.

Wąska wiejska droga z mojego dzieciństwa stała się czarną asfaltową szosą, rozdzielającą dwa rozległe osiedla. Pojechałem nieco dalej, oddalając się od miasteczka, w kierunku przeciwnym do tego, w którym powinienem podążać, i sprawiło mi to przyjemność.

Gładka czarna szosa stawała się węższa, bardziej kręta, zamieniła się w jednopasmową drogę zapamiętaną z dzieciństwa, asfalt ustąpił miejsca ubitej ziemi i grubym, przypominającym kości kamieniom.

Wkrótce jechałem już powoli, podskakując, wąską drogą, po obu stronach porośniętą krzewami jeżyn i dzikiej róży, a także kępami leszczyny i dzikim głogiem. Miałem wrażenie, że cofam się w czasie. Wszystko inne się zmieniło, lecz droga wyglądała dokładnie tak, jak ją zapamiętałem.

Minąłem farmę Carawayów. Kiedy miałem szesnaście lat, całowałem się z rumianą jasnowłosą Callie Anders (która tam mieszkała i której cała rodzina wkrótce przeniosła się na Szetlandy; więcej już jej nie widziałem). Dalej, po obu stronach przez niemal milę ciągnęły się pola: rozległe połacie łąk. Powoli droga zamieniała się w trakt. Zbliżał się jej koniec.

Nim jeszcze skręciłem i ujrzałem ten budynek, przypomniałem go sobie w całej jego wynędzniałej ceglanej okazałości: farmę Hempstocków.

Jej widok mnie zaskoczył, choć przecież tam właśnie zawsze prowadziła droga. Nie mógłbym dojechać dalej. Zaparkowałem samochód w kącie podwórza. Nie kierowałem się żadnym planem. Zastanawiałem się, czy po tych wszystkich latach wciąż jeszcze ktoś tu mieszka, a dokładniej, czy nadal mieszkają tu Hempstockowie. Nie wydawało się to zbyt prawdopodobne, ale też z tego, co pamiętałem z dzieciństwa, trudno ich nazwać prawdopodobnymi ludźmi.

Gdy tylko wysiadłem, uderzył mnie smród krowiego łajna. Ruszyłem ostrożnie przez śmierdzące podwórze w stronę drzwi frontowych. Na próżno szukałem przycisku dzwonka, w końcu zapukałem. Gdy uderzyłem w nie kostkami, drzwi, niedokładnie zamknięte, uchyliły się powoli.

Byłem tu kiedyś, bardzo dawno temu, prawda? Na pewno. Czasem wspomnienia z dzieciństwa kryją się przesłonięte tym, co nastąpiło później, niczym zabawki dziecięce, zapomniane na dnie wypchanej szafy dorosłego, ale nigdy nie giną bez śladu. Stanąłem w sieni.

– Halo?! – zawołałem. – Czy ktoś tu jest?!

Niczego nie usłyszałem. Poczułem za to zapach pieczonego chleba, wosku do mebli i starego drewna. Moje oczy powoli przywykały do mroku: zajrzałem do środka, gotów odwrócić się na pięcie i wyjść, gdy z ciemnego korytarza wyłoniła się starsza kobieta, trzymająca białą ścierkę do kurzu. Długie siwe włosy miała rozpuszczone.

– Pani Hempstock? – spytałem.

Przekrzywiła głowę i spojrzała na mnie.

– Tak. Faktycznie cię znam, młodzieńcze – rzekła.

– Nie jestem młodzieńcem. Już nie.

– Znam cię, ale kiedy dożywasz mojego wieku, trochę ci się miesza. Kim właściwie jesteś?

– Kiedy tu byłem ostatnio, miałem najwyżej siedem, może osiem lat.

I wtedy się uśmiechnęła.

– Byłeś przyjacielem Lettie? Z drugiego końca drogi?

– Częstowała mnie pani mlekiem. Ciepłym, prosto od krowy. – I wtedy pojąłem, jak wiele lat minęło. – Nie, to nie pani, to musiała być pani matka. Przepraszam.

– Gdy się starzejemy, zamieniamy się we własnych rodziców; wystarczy pożyć dość długo, by ujrzeć twarze powtarzające się w czasie.

Zapamiętałem panią Hempstock, matkę Lettie, jako tęgawą kobietę. Ta była chuda jak patyk, zdawała się krucha. Wyglądała jak jej matka, zwana Starszą Panią Hempstock.

Czasami, kiedy patrzę w lustro, widzę twarz ojca, nie własną, i przypominam sobie, jak uśmiechał się do siebie w zwierciadle przed wyjściem.

– Całkiem nieźle – mówił z aprobatą do swego odbicia. – Całkiem nieźle.

– Przyszedłeś zobaczyć się z Lettie? – spytała pani Hempstock.

– A jest tutaj? – Ta myśl mnie zaskoczyła. Bo przecież wyjechała, prawda? Tylko gdzie? Do Ameryki?

Stara kobieta pokręciła głową.

– Właśnie miałam nastawić czajnik. Wypijesz kropelkę herbaty?

Zawahałem się. Potem odparłem, że jeśli nie ma nic przeciw temu, chciałbym odwiedzić kaczy staw.

– Kaczy staw?

Wiedziałem, że Lettie jakoś śmiesznie go nazywała. Przynajmniej tyle pamiętałem.

– Nazywała go morzem. Czy jakoś podobnie.

Stara kobieta odłożyła ścierkę na toaletkę.

– Ale morska woda nie nadaje się do picia. Za słona. To jakbyś pił krew. Pamiętasz drogę? Wystarczy skręcić w bok od domu. Idź ścieżką.

Gdybyście spytali mnie godzinę wcześniej, odparłbym, że nie, nie pamiętam drogi. Wówczas nie pamiętałbym nawet imienia i nazwiska Lettie Hempstock. Lecz gdy tak stałem w sieni, wszystko powracało. Wspomnienia czekały na skraju świadomości, przyzywając mnie do siebie. Gdybyście wówczas powiedzieli mi, że znów mam siedem lat, może przez chwilę nawet bym wam wierzył.

– Dziękuję.

Wyszedłem na podwórze. Minąłem kurnik, starą stodołę i skraj pola. Pamiętałem gdzie jestem i napawałem się tą wiedzą. W skraj łąki wrastała leszczyna. Zerwałem garść zielonych orzechów i schowałem do kieszeni.

Zaraz będzie staw, pomyślałem. Muszę tylko okrążyć tę szopę i go zobaczę.

Zobaczyłem i poczułem dziwną dumę z siebie, jakby ten jeden wysiłek pamięci pozwolił mi zdmuchnąć część wcześniejszych pajęczyn.

Staw był mniejszy, niż go zapamiętałem. Na drugim brzegu stała mała drewniana szopa, a przy ścieżce staroświecka ciężka ławka z drewna i metalu. Obłażące deszczułki kilka lat wcześniej pomalowano zieloną farbą. Usiadłem na niej i spojrzałem na odbicie nieba w wodzie, zieloną pianę rzęsy przy brzegach i pół tuzina liści nenufarów. Od czasu do czasu ciskałem orzechem do stawu – stawu, który Lettie Hempstock nazywała...

Nie morzem, prawda?

Byłaby starsza niż ja teraz. W tamtych czasach była zaledwie parę lat starsza ode mnie, choć wysławiała się dość zabawnie. Miała jedenaście lat. A ja... Ile właściwie? Działo się to po nieudanym przyjęciu urodzinowym. Tyle wiedziałem. Zatem musiałem mieć siedem lat.

Zastanawiałem się, czy kiedykolwiek wpadliśmy do wody. Czy wepchnąłem ją do stawu, ową dziwną dziewczynę mieszkającą na farmie na samym końcu drogi? Pamiętałem ją w wodzie. Może to ona mnie wepchnęła.

Dokąd wyjechała? Do Ameryki? Nie, do Australii. Właśnie. Gdzieś bardzo, bardzo daleko.

A staw to nie było morze. To był ocean.

Ocean Lettie Hempstock.

I kiedy to mi się przypomniało, przypomniałem sobie też wszystko inne.

I

Nikt nie przyszedł na moje siódme urodziny.

Na stole czekały desery i galaretki, obok każdego nakrycia leżał kolorowy kapelusz, a na środku stał tort urodzinowy z siedmioma świeczkami. Na torcie narysowano lukrem książkę. Moja matka, która zorganizowała przyjęcie, mówiła, że pani z piekarni stwierdziła, że nigdy wcześniej nie ozdabiali książką tortu urodzinowego i że chłopcy najczęściej wybierali piłkę nożną albo rakietę. Ja byłem ich pierwszą książką.

Gdy stało się oczywiste, że nikt się nie zjawi, matka zapaliła siedem świeczek na torcie, a ja je zdmuchnąłem. Zjadłem kawałek, podobnie moja młodsza siostra i jedna z jej koleżanek (obie uczestniczące w przyjęciu w roli obserwatorów, nie gości), a potem uciekły rozchichotane do ogrodu.

Matka przygotowała też gry i zabawy, lecz ponieważ nikt się nie pojawił, nawet moja siostra, w nic nie zagraliśmy i sam rozwinąłem gazetę, w którą zapakowała prezent-zagadkę, odsłaniając niebieską plastikową figurkę Batmana. Było mi smutno, że nikt nie przyszedł na przyjęcie, ale ucieszyłem się, że dostałem Batmana, a na górze czekał na mnie także mój urodzinowy prezent, ozdobna edycja całej Narnii. Położyłem się na łóżku i pogrążyłem w lekturze.

Lubiłem to. Książki były znacznie bezpieczniejszym towarzystwem od ludzi.

Rodzice podarowali mi także płytę z największymi przebojami Gilberta i Sullivana, dodatek do dwóch, które wcześniej posiadałem. Odkąd skończyłem trzy lata, uwielbiałem Gilberta i Sullivana – wówczas to młodsza siostra ojca, moja ciotka, zabrała mnie na Iolanthe, sztukę pełną rycerzy i wróżek. Prawdę mówiąc, znacznie łatwiej przyszło mi zrozumieć istnienie i naturę wróżek niż rycerzy. Ciotka wkrótce potem zmarła w szpitalu na zapalenie płuc.

Tego wieczoru ojciec wrócił z pracy do domu i przyniósł ze sobą kartonowe pudełko. W środku tkwił czarny kociak o miękkim futerku i nieokreślonej płci. Natychmiast nazwałem go Puszkiem i pokochałem namiętnie, całym sercem.

Puszek w nocy spał na moim łóżku. Rozmawiałem z nim czasem, gdy w pobliżu nie kręciła się młodsza siostra, i niemal oczekiwałem, że odpowie w ludzkim języku. Nigdy nie odpowiedział. Nie przeszkadzało mi to jednak. Kociak był czuły, zainteresowany moją osobą i stanowił świetnego kompana dla kogoś, czyje siódme przyjęcie urodzinowe składało się ze stołu z lukrowanymi ciasteczkami, budyniem, tortem i piętnastu pustych składanych krzeseł.

Nie pamiętam, czy kiedykolwiek spytałem inne dzieciaki z mojej klasy, czemu nie zjawiły się na przyjęciu. Tak naprawdę nie musiałem ich pytać. W końcu nie były moimi przyjaciółmi, tylko ludźmi, z którymi chodziłem do szkoły.

Kiedy się z kimś zaprzyjaźniałem, to powoli.

Miałem książki, a teraz jeszcze kociaka. Wiedziałem, że będziemy jak Dick Whittington i jego kot, a nawet – jeśli Puszek okaże się wyjątkowo inteligentny – jak syn młynarza i Kot w Butach. Kociak sypiał na mojej poduszce, czekał też na mnie, kiedy wracałem ze szkoły, siedząc na podjeździe przed domem, obok ogrodzenia, dopóki miesiąc później nie rozjechała go taksówka, która przywiozła do naszego domu górnika opali.

Nie było mnie tam, kiedy to się stało.

Tego dnia wróciłem do domu ze szkoły, i kociak na mnie nie czekał. W kuchni siedział wysoki rosły mężczyzna o opalonej skórze, ubrany w kraciastą koszulę. Pił kawę przy kuchennym stole, czułem jej zapach. W owych czasach kawa oznaczała zawsze tę rozpuszczalną, gorzki ciemnobrązowy proszek ze słoika.

– Obawiam się, że kiedy tu przyjechałem, doszło do drobnego wypadku – oznajmił wesoło. – Ale nie martw się. – Akcent miał ostry, obcy: był pierwszym Południowym Afrykaninem, z jakim się zetknąłem.

On także położył na stole przed sobą kartonowe pudełko.

– Ten czarny kociak należał do ciebie? – spytał.

– Na imię ma Puszek – odparłem.

– Tak. Jak mówiłem, drobny wypadek. Ale nie martw się. Pozbyłem się trupka. Nie musisz się kłopotać. Załatwiłem sprawę. Otwórz pudełko.

– Co?

Pokazał ręką.

– Otwórz je – polecił.

Górnik opali był wysokim mężczyzną. Za każdym razem, prócz ostatniego, nosił dżinsy i kraciastą koszulę. Wokół jego szyi połyskiwał gruby łańcuch z jasnego złota. Kiedy ostatni raz go widziałem, on także zniknął.

Nie chciałem otwierać pudełka. Chciałem odejść sam i opłakać kociaka, ale nie mogłem tego zrobić, kiedy ktoś się na mnie gapił. Chciałem odprawić żałobę. Chciałem pogrzebać przyjaciela na końcu ogrodu obok zielonego trawiastego kręgu wróżek, w norze wśród krzaków rododendronów za stertą siana, gdzie nikt prócz mnie nie chodził.

Pudełko się poruszyło.

– Kupiłem go dla ciebie – oznajmił mężczyzna. – Zawsze spłacam długi.

Wyciągnąłem rękę i uniosłem płaską przykrywkę pudełka, zastanawiając się, czy to żart i czy w środku nie siedzi mój kociak. Zamiast tego wyjrzała z niego ruda wojownicza mordka.

Górnik opali wyciągnął kota z pudełka.

To był wielki rudy pasiasty kocur, któremu brakowało połowy ucha. Spojrzał na mnie gniewnie. Kotu wyraźnie nie podobało się w pudełku. Nie przywykł do pudełek. Sięgnąłem, by go pogłaskać, czując się, jakbym zdradzał pamięć mojego kociaka, on jednak cofnął się, nie dając się dotknąć, syknął na mnie i odmaszerował w najdalszy kąt, gdzie usiadł, posyłając mi nienawistne spojrzenia.

– No proszę. Kot za kota. – Górnik opali zmierzwił mi włosy skórzastą dłonią, potem wyszedł na korytarz, zostawiając mnie w kuchni z kotem niebędącym moim kociakiem. Po chwili wsunął głowę przez drzwi. – Ma na imię Potwór – dodał.

Wszystko to przypominało kiepski dowcip.

Otworzyłem drzwi kuchenne, żeby kot mógł wyjść. Potem poszedłem do sypialni i padłem na łóżko, opłakując martwego Puszka. Kiedy wieczorem rodzice wrócili do domu, ani słowem nie wspomnieli o kociaku.

Potwór mieszkał z nami jakiś tydzień, może dłużej. Rano wystawiałem mu miseczkę z kocią karmą, tak samo wieczorem, jak dla mojego kociaka. Siedział przy tylnych drzwiach, czekając, aż go wypuszczę, albo zrobi to ktoś inny. Widywaliśmy go w ogrodzie, przemykającego od krzaka do krzaka, między drzewami lub w poszyciu. Mogliśmy śledzić jego ruchy dzięki martwym sikorkom i drozdom, znajdowanym w ogrodzie, ale on sam pojawiał się rzadko.

Tęskniłem za Puszkiem. Wiedziałem, że nie można ot tak zastąpić żywej istoty, ale nie odważyłem się poskarżyć rodzicom. Mój żal by ich zdumiał: ostatecznie, choć kociak zginął, dostałem nowego. Strata została wyrównana.

Wszystko to powróciło i w tym momencie pojąłem, że nie potrwa długo: przypomniałem to sobie, siedząc na zielonej ławce obok niewielkiego stawu, który, jak wmówiła mi kiedyś Lette Hempstock, miał być oceanem.

II

W dzieciństwie nie byłem szczęśliwy, choć od czasu do czasu zdarzały mi się chwile radości. Bardziej niż gdziekolwiek indziej żyłem w książkach.

Nasz dom był wielki, miał wiele pokoi. Świetnie się to sprawdzało, gdy rodzice go kupili i ojciec miał pieniądze, ale później już nie.

Pewnego popołudnia zawołali mnie do swojej sypialni, bardzo oficjalnie. Uznałem, że musiałem zrobić coś złego i że czeka mnie bura, ale nie: oznajmili jedynie, że nie są już tacy zamożni jak kiedyś, że wszyscy musimy poczynić pewne wyrzeczenia, i że ja będę musiał wyrzec się mojego pokoju, niewielkiej sypialni na górze przy schodach. Zrobiło mi się smutno: w sypialni miałem malutką żółtą umywalkę, zamontowaną specjalnie dla mnie, mojego rozmiaru; pokój mieścił się nad kuchnią i tuż nad pokojem telewizyjnym, toteż nocami słyszałem przez uchylone drzwi dodający otuchy pomruk dorosłych rozmów dobiegający z dołu i nie czułem się sam. Poza tym, kiedy byłem u siebie, nikomu nie przeszkadzało, że nie domykam drzwi wejściowych, wpuszczając do środka dość światła, by nie bać się ciemności, i, co równie ważne, mogąc czytać w sekrecie w łóżku w słabym blasku żarówki z korytarza, jeśli zdarzyła się taka potrzeba. A zawsze się zdarzała.

Wygnany do wielkiej sypialni młodszej siostry nie czułem się nieszczęśliwy. Już wcześniej stały tam trzy łóżka, zająłem to pod oknem. Uwielbiałem fakt, że dawało się wyjść przez nie na długi ceglany balkon i że mogłem sypiać przy otwartym oknie, czując na twarzy wiatr i deszcz. Tyle że cały czas kłóciliśmy się z siostrą, dosłownie o wszystko. Lubiła sypiać z zamkniętymi drzwiami i nasze ciągłe spory o to rozwiązała w końcu matka, przygotowując rozpiskę, którą powiesiła na drzwiach i na której co druga noc należała do mnie bądź do siostry. Każdej nocy zasypiałem zadowolony bądź przerażony, w zależności od tego, czy drzwi pozostawały otwarte, czy zamknięte.

Mój dawny pokój na górze wynajęto i przewinęło się przez niego sporo ludzi. Do wszystkich podchodziłem podejrzliwie: sypiali w mojej sypialni, używali mojej małej żółtej umywalki idealnych rozmiarów dla mnie. Między innymi mieszkała tam gruba Austriaczka, która twierdziła, że potrafi wychodzić z głowy i łazić po suficie, student architektury z Nowej Zelandii, amerykańska para, którą oburzona matka wyrzuciła, odkrywszy, że nie mają ślubu, a teraz górnik opali.

Pochodził z Południowej Afryki, choć pieniądze zarobił, wydobywając opale w Australii. Podarował mnie i siostrze po jednym szorstkim czarnym kamyku, w każdym tkwił zamknięty zielono-niebiesko-czerwony ogień. Siostra polubiła go za to i niezwykle ceniła sobie swój opal. Ja nie potrafiłem mu wybaczyć śmierci kociaka.

Był pierwszy dzień wiosennych wakacji: trzech tygodni wolnego. Obudziłem się wcześnie, zachwycony perspektywą niekończących się dni, które mogłem zapełnić, jak tylko pragnąłem. Będę czytać. Będę zwiedzać.

Włożyłem szorty, koszulkę i sandały. Zszedłem na dół do kuchni. Ojciec gotował, matka jeszcze spała. Miał na sobie szlafrok zarzucony na piżamę. Często przyrządzał śniadanie w sobotę.

– Tato! – zawołałem. – Gdzie mój komiks?

Zawsze kupował mi egzemplarz Smasha! przed powrotem do domu w piątek, a ja czytałem go w sobotni ranek.

– Na tylnym siedzeniu samochodu. Chcesz grzankę?

– Tak – odparłem – ale nie przypaloną.

Mój ojciec nie lubił tosterów. Przypiekał chleb na kuchence i zazwyczaj go przypalał.

Wyszedłem na dwór. Rozejrzałem się. Wróciłem do domu, pchnąłem drzwi kuchenne, wszedłem do środka. Lubiłem drzwi kuchenne. Otwierały się w obie strony, tak by służba sześćdziesiąt lat wcześniej mogła wchodzić i wychodzić z pełnymi rękami, dźwigając puste bądź pełne naczynia.

– Tato? Gdzie jest samochód?

– Na podjeździe.

– Nie ma go tam.

– Co?

Zadzwonił telefon, ojciec wyszedł na korytarz, żeby odebrać. Słyszałem, jak z kimś rozmawia.

Grzanka na blasze zaczęła dymić.

Wspiąłem się na krzesło i wyłączyłem kuchenkę.

– Dzwoniła policja – oznajmił ojciec. – Ktoś zgłosił, że widział nasz samochód porzucony na końcu drogi. Powiedziałem, że nawet jeszcze nie zgłosiłem kradzieży. No dobra. Możemy tam pójść teraz i spotkać się z nimi. Grzanka!

Wyciągnął blachę z kuchenki. Grzanka dymiła, z jednej strony całkiem poczerniała.

– Jest tam mój komiks? Czy go ukradli?

– Nie wiem. Policjant nie wspominał o twoim komiksie.

Ojciec posmarował masłem fistaszkowym przypalone strony grzanek, zamienił szlafrok na płaszcz narzucony na piżamę, włożył buty, i razem ruszyliśmy drogą. Po drodze przeżuwał grzankę. Ja ściskałem swoją w ręku, nie jadłem.

Może pięć minut maszerowaliśmy wąską dróżką między polami, gdy z tyłu podjechał do nas radiowóz. Zwolnił, kierowca powitał ojca po nazwisku.

Schowałem za plecami przypaloną grzankę, a tymczasem ojciec rozmawiał z kierowcą. Wolałbym, by rodzice kupowali zwykły krojony biały chleb, taki, który wkłada się w tostery, jak wszystkie inne znane mi rodziny. Ojciec znalazł miejscową piekarnię, w której piekli grube bochny ciężkiego brązowego chleba, i upierał się, by przynosić je do domu. Twierdził, że smakują lepiej. Według mnie była to czysta bzdura. Prawdziwy chleb był biały, pokrojony i nie smakował niczym: o to właśnie chodziło.

Kierowca radiowozu wysiadł, otworzył drzwi pasażera i kazał mi wsiąść. Ojciec zajął miejsce z przodu obok niego.

Radiowóz powoli toczył się drogą. W tamtych czasach jeszcze jej nie wyasfaltowano: była dość szeroka, by pomieścić jeden wóz, pełna kałuż i wybojów, sterczały z niej kamienie, a pośrodku pozostały koleiny wyryte przez sprzęt rolniczy, deszcz i czas.

– Te dzieciaki – rzucił policjant. – Uważają, że to zabawne. Kradną czyjś wóz, trochę pojeżdżą i porzucają. To na pewno miejscowi.

– Po prostu cieszę się, że tak szybko go znaleźliście – odparł ojciec.

Minęliśmy farmę Carawayów; drobna dziewczynka o włosach tak jasnych, że niemal białych, i bardzo czerwonych policzkach odprowadziła nas wzrokiem. Na kolanach trzymałem przypaloną grzankę.

– Dziwne jednak, że zostawili go aż tutaj – dodał policjant – bo stąd wszędzie daleko.

Pokonaliśmy zakręt i ujrzeliśmy stojącego na poboczu białego mini. Parkował tuż przed bramą prowadzącą na pola, koła zapadły się głęboko w brązowe błocko. Wyminęliśmy go i zatrzymaliśmy się na trawiastym poboczu. Policjant mnie wypuścił i we trójkę pomaszerowaliśmy do wozu, tymczasem kierowca opowiadał ojcu o przestępczości w okolicy i dlaczego bez wątpienia to robota miejscowych dzieciaków, a potem ojciec otworzył drzwi od strony pasażera zapasowym kluczykiem.

– Ktoś zostawił coś na tylnym siedzeniu – rzekł.

Sięgnął ręką i odsunął niebieski koc pokrywający to coś na tylnym siedzeniu, choć policjant mówił mu, że nie powinien tego robić, a ja wpatrywałem się w fotel, bo powinien leżeć tam mój komiks i dlatego to zobaczyłem.

Właśnie to, to coś, co widziałem. Nie jego.

Choć byłem bardzo pobudliwym dzieckiem, skłonnym do nocnych koszmarów, kiedy miałem sześć lat, przekonałem rodziców, by zaprowadzili mnie do londyńskiego Gabinetu Figur Woskowych Madame Tussaud, bo chciałem odwiedzić Komnatę Grozy, spodziewając się, że znajdę w niej kinowe potwory, o których czytałem w komiksach. Pragnąłem poczuć dreszczyk na widok woskowego Draculi, potwora Frankensteina i Wilkołaka. Zamiast tego odkryłem, że wędruję pośród niekończącej się serii dioram przedstawiających nieciekawych, ponurych mężczyzn i kobiety, którzy zamordowali innych ludzi – zazwyczaj lokatorów i członków własnych rodzin – i także zostali zamordowani: przez powieszenie, na krzesłach elektrycznych, w komorach gazowych. Większość z nich przedstawiono z ofiarami w niezręcznych sytuacjach towarzyskich: siedzących dokoła zastawionego stołu, przy którym konali zatruci członkowie rodziny. Tabliczki tłumaczące kto jest kim informowały, że większość wymordowała rodziny i sprzedała ich ciała na anatomię. To wtedy słowo „anatomia” nabrało w moim umyśle posmaku grozy. Nie miałem pojęcia, co oznacza, wiedziałem tylko, że to anatomia sprawia, że ludzie mordują własne dzieci.

Przed wybiegnięciem z krzykiem z Komnaty Grozy podczas zwiedzania powstrzymał mnie jedynie fakt, iż żadna z figur woskowych nie była w pełni przekonująca. Nie wyglądały na naprawdę martwe, bo żadna z nich nie wydawała się żywa.

To coś na tylnym siedzeniu, okryte niebieskim kocem (znałem ten koc. Leżał w mojej starej sypialni na półce, na wypadek gdyby zrobiło się zimno) też nie było przekonujące. Trochę przypominało górnika opali, ale ubranego w czarny garnitur, białą koszulę z falbankami i czarną muszkę. Włosy miało zaczesane do tyłu i sztucznie lśniące. Oczy patrzyły w dal. Wargi posiniały, skórę pokrywał mocny rumieniec. Przypominało to parodię zdrowia. Wokół szyi nie lśnił złoty łańcuch.

Pod spodem widziałem wymiętoszony i pogięty mój egzemplarz Smasha! z Batmanem na okładce, wyglądającym zupełnie jak w telewizji.

Nie pamiętam, co wtedy mówiliśmy, tylko tyle, że kazali mi odsunąć się od samochodu. Przeszedłem na drugą stronę i zostałem sam, a tymczasem policjant rozmawiał z ojcem i zapisywał coś w notesie.

Wpatrywałem się w mini. Od rury wydechowej do okna od strony kierowcy ciągnął się zielony ogrodowy szlauch. Rurę wymazano grubą warstwą brązowego błota, która go tam przytrzymała.

Nikt mnie nie pilnował. Ugryzłem grzankę. Była przypalona i zimna.

W domu to ojciec zjadał najbardziej spalone kawałki grzanek.

– Mniam, mniam – mówił. – Węgiel! Bardzo zdrowy! I przypalona grzanka, moja ulubiona. – A potem zjadał wszystko.

Kiedy byłem znacznie starszy, wyznał mi, że tak naprawdę nie lubił spalonych grzanek, zjadał je tylko, by się nie zmarnowały, i przez ułamek sekundy odniosłem wrażenie, że całe moje dzieciństwo stało się kłamstwem: jakby jeden z filarów wiary, na których wspierał się mój świat, nagle runął i rozpadł się w pył.

Policjant rozmawiał przez radio przed radiowozem.

Potem przeszedł przez drogę i zbliżył się do mnie.

– Przepraszam cię za to, synu – rzekł. – Za chwilę podjedzie tu jeszcze kilka wozów. Będziesz musiał gdzieś poczekać, żeby nam nie przeszkadzać. Chciałbyś może posiedzieć w moim samochodzie?

Pokręciłem głową. Nie chciałem znów tam wsiadać.

– Mógłby pójść ze mną na farmę – podsunął obcy dziewczęcy głos. – To żaden kłopot.

Była znacznie starsza ode mnie, wyglądała na co najmniej jedenaście lat. Miała rudobrązowe włosy, dość krótkie jak na dziewczynę, i zadarty nos pokryty piegami. Ubrała się w czerwoną spódnicę – w naszych okolicach dziewczyny rzadko nosiły wtedy dżinsy. Mówiła z miękkim akcentem z Sussex, z jej twarzy spoglądały bystre, niebieskoszare oczy.

Policjant podszedł wraz z nią do ojca, który zgodził się, by mnie zabrała. Po chwili maszerowałem już drogą obok niej.

– W naszym samochodzie jest trup – oznajmiłem.

– Dlatego właśnie tam przyjechał – odparła. – Na koniec drogi. Nikt by go tu nie znalazł i nie powstrzymał o trzeciej nad ranem. A tutejsze błoto jest mokre i łatwo się lepi.

– Myślisz, że się zabił?

– Tak. Lubisz mleko? Babcia właśnie doi Bessie.

Zastanowiłem się. Nigdy nie piłem mleka niepochodzącego z butelki.

– Chętnie się napiję.

Zatrzymaliśmy się w niewielkiej stodole, w której stara kobieta, znacznie starsza od moich rodziców, o długich siwych włosach przypominających pajęczynę i szczupłej twarzy, stała obok krowy. Do każdego wymienia zamontowano długie czarne rurki.

– Kiedyś doiłyśmy ręcznie – oznajmiła. – Ale tak jest łatwiej.

Pokazała mi, jak mleko wypływa z krowy czarnymi rurkami do maszyny, potem chłodziarki i wreszcie do wielkich metalowych baniek. Bańki stały na ciężkiej drewnianej platformie przed stodołą, z której każdego dnia zabierała je ciężarówka.

Starsza pani wręczyła mi kubek kremowego mleka od krowy Bessie, świeżego, nim jeszcze trafiło do chłodziarki. Nic w moim życiu nie smakowało równie dobrze: mocne, ciepłe, płynne szczęście w moich ustach. Pamiętałem to mleko, gdy już zapomniałem o wszystkim innym.

– Na drodze jest ich więcej – oznajmiła nagle staruszka. – Zjeżdżają się różni z migającymi światłami. Strasznie tam dyskutują. Zaprowadź chłopaka do kuchni. Jest głodny, kubek mleka nie wystarczy rosnącemu chłopcu.

– Jadłeś coś? – spytała dziewczyna.

– Tylko grzankę. Była przypalona.