Skąpiec - z opracowaniem ebook

Mo­lier - Ską­piec - z opra­co­wa­niem

Co­py­ri­ght © by Wie­dza­24h.pl, 2024

Wszel­kie prawa za­strze­żone. 

Skład epub, mobi i pdf: Gegol

ISBN: 978-83-68324-41-9

http://www.wie­dza­24h.pl/

Molière  „Skąpiec”

tłum. Ta­de­usz Boy-Że­leń­ski

OSOBY:

Har­pa­gon, oj­ciec Kle­anta i Elizy, za­lot­nik Ma­rianny.

Kle­ant, syn Har­pa­gona, za­lot­nik Ma­rianny.

Eliza, córka Har­pa­gona.

Wa­lery, syn An­zelma, za­lot­nik Elizy.

Ma­rianna, córka An­zelma.

An­zelm, oj­ciec Wa­le­rego i Ma­rianny.

Fro­zyna, po­śred­niczka.

Simon, fak­tor.

Jakub, ku­charz i woź­nica Har­pa­gona.

Strzałka, słu­żący Kle­anta.

Pani Claude, go­spo­dyni Har­pa­gona.

Ździe­bełko, słu­żący Har­pa­gona.

Szczy­gie­łek, słu­żący Har­pa­gona.

Ko­mi­sarz i jego po­moc­nik.

Rzecz dzieje się w Pa­ryżu, w domu Har­pa­gona.

AKT I

SCENA PIERW­SZA

WA­LERY, ELIZA

WA­LERY

Cóż to, na­dobna Elizo, za­pa­dłaś, widzę, w smu­tek po chwili ser­decz­nego za­pału, który spra­wił, iż tak wspa­nia­ło­myśl­nie od­da­łaś mi wiarę i słowo? Wzdy­chasz, gdy ja je­stem tak pełen ra­do­ści? Po­wiedz, miała byś ża­ło­wać, żeś mnie uczy­niła szczę­śli­wym? Chciała byś cof­nąć za­da­tek uczuć, do któ­rego mi­łość moja zdo­łała cię na­kło­nić?

ELIZA

Nie, Wa­lery, nie ża­łuję ni­czego. Zbyt słodka jakaś wła­dza nie­woli mnie ku tobie; nie mam nawet siły pra­gnąć, aby się to nie było stało. Ale je­żeli mam być szczerą, przy­szłość na­peł­nia mnie nie­po­ko­jem; wielce się oba­wiam, że mi­łość za­pro­wa­dziła mnie dalej, niżby się go­dziło.

WA­LERY

I cze­muż twoje ustęp­stwo na­peł­nia cię obawą? Cze­góż się lę­kasz?

ELIZA

Ach! nie jed­nej, ale stu rze­czy: po­ryw­czo­ści ojca, wy­mó­wek ro­dziny, sądu świata; ale nade wszystko, Wa­lery, od­miany twego serca i tego okrut­nego zo­bo­jęt­nie­nia, jakim wy, męż­czyźni, od­pła­ca­cie naj­czę­ściej zbyt tkliwe do­wody nie­win­nego uczu­cia.

WA­LERY

Ach, nie czyń mi tej krzywdy i nie sądź wedle in­nych. Po­są­dzaj mnie o wszystko ra­czej, Elizo, niż o to, bym mógł uchy­bić temu, com ci po­wi­nien. Na­zbyt cię ko­cham, a mi­łość moja trwać bę­dzie do grobu.

ELIZA

Ach, Wa­lery, każdy wszak mówi to samo! W sło­wach wszy­scy męż­czyźni po­dobni są do sie­bie; czyny do­piero od­sła­niają róż­nice.

WA­LERY

Skoro więc czyny je­dy­nie dają po­znać, czym w isto­cie je­ste­śmy, za­cze­kaj przy­naj­mniej, aż bę­dziesz mogła wedle nich osą­dzić me serce, i nie obar­czaj mnie zbrod­niami, czer­pa­nymi w przed­wcze­snych po­dej­rze­niach. Nie rań mnie, bła­gam, tak do­tkli­wym cio­sem i zo­staw mi czas, abym ty­sią­cz­nymi do­wo­dami mógł ci do­wieść sta­ło­ści mych pło­mieni.

ELIZA

Ach, jakże łatwo jest nas prze­ko­nać, gdy kogoś ko­chamy! O tak, Wa­lery! i ja mnie­mam, że serce twoje nie­zdolne by­łoby mnie za­wieść. Wie­rzę, że ko­chasz praw­dzi­wie i że mi bę­dziesz wierny: nie chcę wąt­pić o tym i drżę już je­dy­nie przed po­tę­pie­niem świata.

WA­LERY

Ale skąd tak czarne przy­pusz­cze­nia?

ELIZA

Nie lę­ka­ła­bym się ni­czego, gdyby każdy pa­trzał na cię moimi oczyma: w oso­bie twej znaj­duję do­sta­teczne uspra­wie­dli­wie­nie wszyst­kiego, com uczy­niła. Moje serce, na swoją obronę, może się po­wo­łać na wszyst­kie twoje przy­mioty, po­parte jesz­cze dłu­giem wdzięcz­no­ści, który niebo ka­zało mi wzglę­dem cie­bie za­cią­gnąć. Co chwila staje mi przed oczami strasz­liwe nie­bez­pie­czeń­stwo, które po raz pierw­szy zbli­żyło nas do sie­bie; szla­chetna od­waga, z jaką nie wa­ha­łeś się na­ra­zić życia, aby mnie wy­drzeć wście­kło­ści wzbu­rzo­nych fal; pełna tkli­wo­ści opieka, jaką mnie oto­czy­łeś, wy­do­byw­szy z wody, oraz te wy­trwałe świa­dec­twa żar­li­wej mi­ło­ści, któ­rej ani czas, ani prze­szkody nie zdo­łały od­strę­czyć. Wię­cej jesz­cze! wszakże ta mi­łość każe ci za­po­mi­nać o domu i oj­czyź­nie, za­trzy­muje cię w tym mie­ście, zmu­sza cię, abyś, ze względu na mnie, trzy­mał w ukry­ciu stan i na­zwi­sko, a wresz­cie skła­nia do tego, iż aby mnie wi­dy­wać, przy­ją­łeś obo­wiązki do­mow­nika mego ojca. Wszystko to nie mogło mnie nie przy­wią­zać do cie­bie i wy­star­cza naj­zu­peł­niej w moich oczach, aby wy­tłu­ma­czyć krok, na jaki się zgo­dzi­łam; nie wy­star­czy może jed­nak, aby go unie­win­nić w oczach ludzi. Ach, wcale nie je­stem pewna, czy świat ze­chce zro­zu­mieć moje uczu­cia!

WA­LERY

Ze wszyst­kiego, coś tu na mą ko­rzyść wy­mie­niła, je­dy­nie mej mi­ło­ści pra­gnął­bym przy­pi­sać jakąś za­sługę; co zaś do skru­pu­łów, to sam oj­ciec stara się aż nadto, aby po­stę­pek twój uczy­nić zro­zu­mia­łym dla świata. Ten bez­miar skąp­stwa i su­ro­wość, z jaką ob­cho­dzi się z dziećmi, zdolne są uspra­wie­dli­wić naj­śmiel­szą de­cy­zję. Prze­bacz mi, uro­cza Elizo, że się wy­ra­żam w ten spo­sób; wiesz wszakże, że trudno by było zła­go­dzić sąd w tej mie­rze. Skoro jed­nak, jak się spo­dzie­wam, uda mi się od­szu­kać ro­dzi­ców, z ła­two­ścią przyj­dzie nam ich ubła­gać. Ocze­kuję z całym upra­gnie­niem wia­do­mo­ści i sam gotów je­stem udać się po nie, jeśli rzecz bę­dzie się prze­wle­kała.

ELIZA

Ach, Wa­lery, nie ru­szaj się stąd, bła­gam, sta­raj się tylko zjed­nać przy­chyl­ność ojca!

WA­LERY

Wi­dzisz sama, jak usil­nie pra­cuję nad tym, i ile trzeba było zręcz­no­ści, aby do­stać się do jego domu; jak się ma­skuję nie­ustan­nie, byle mu się przy­po­do­bać, i jaką rolę od­gry­wam tutaj, je­dy­nie dla ku­pie­nia sobie jego życz­li­wo­ści. Czy­nię w niej zresztą za­dzi­wia­jące po­stępy. Prze­ko­nuję się, że aby po­zy­skać sobie ludzi, nie ma na świe­cie lep­szej drogi, jak stroić się we wła­sne ich skłon­no­ści, przej­mo­wać się ich mnie­ma­niami, pa­trzeć z za­chwy­tem na ich wady i przy­kla­ski­wać wszyst­kim uczyn­kom. Nie ma obawy, aby można było prze­sa­dzić w tej ko­me­dii, choćby się ją grało w spo­sób naj­wi­docz­niej­szy w świe­cie. Gdy cho­dzi o po­chleb­stwo, naj­mę­drsi lu­dzie po­sia­dają istne skarby na­iw­no­ści; nie ma nic tak bez­czel­nego ani tak nie­do­rzecz­nego, czego by nie po­łknęli, skoro się na­le­ży­cie rzecz za­prawi po­chwa­łami. Szcze­rość szwan­kuje co­kol­wiek przy takim za­trud­nie­niu, ale cóż, kiedy się po­trze­buje kogoś, trzeba się doń na­giąć! Skoro to jest je­dyny spo­sób zdo­by­cia uf­no­ści, wina nie leży po stro­nie po­chleb­ców, lecz tych, któ­rzy do­ma­gają się po­chleb­stwa.

ELIZA

Ale czemu nie pró­bu­jesz rów­nież zjed­nać sobie po­par­cia mego brata, na wy­pa­dek, gdyby słu­żą­cej przy­szła ochota zdra­dzić ta­jem­nicę?

WA­LERY

Nie można za­bie­gać naraz o jedno i dru­gie; cha­rak­ter ojca i syna są tak sprzeczne, że trudno by utrzy­mać się w po­dwój­nej roli. Ale ty, ze swej strony, sta­raj się wpły­nąć na brata i sko­rzy­staj z przy­jaźni, jaką ma dla cie­bie, aby go na­stroić przy­chyl­nie. Idzie wła­śnie. Od­cho­dzę. Pomów z nim i od­słoń mu tyle, ile uznasz za sto­sowne.

ELIZA

Nie wiem, czy po­tra­fię się zdo­być na to wy­zna­nie.

SCENA DRUGA

KLE­ANT, ELIZA

KLE­ANT

Bar­dzo rad je­stem, że cię samą za­staję, sio­stro; pra­gną­łem po­mó­wić z tobą i zwie­rzyć się z pew­nego se­kretu.

ELIZA

Z miłą chę­cią, bra­cie. Cóż masz mi do po­wie­dze­nia?

KLE­ANT

Wiele rze­czy, moja sio­stro; i to w jed­nym sło­wie. Ko­cham.

ELIZA

Ko­chasz?

KLE­ANT

Tak, ko­cham. Ale nim po­wiem coś­kol­wiek dalej, wiem, że za­leżny je­stem od ojca, i że po­win­ność syna czyni mnie pod­wład­nym jego woli; że nie godzi się przyj­mo­wać zo­bo­wią­za­nia bez ze­zwo­le­nia tych, któ­rym za­wdzię­czamy życie; że niebo uczy­niło ich pa­nami na­szych uczuć i że wolno nam roz­rzą­dzać sobą je­dy­nie za ich wska­zówką; że, nie ule­ga­jąc wpły­wom sza­leń­czej na­mięt­no­ści, mogą mieć sąd o wiele zdrow­szy i le­piej wi­dzieć, co jest dla nas od­po­wied­nie; że ra­czej trzeba po­le­gać na by­stro­ści ich roz­sądku, niż na za­śle­pie­niu żądzy, i że mło­dzień­cze po­rywy pro­wa­dzą nas naj­czę­ściej ku nie­bez­piecz­nym prze­pa­ściom. Mówię to wszystko, sio­stro, abyś ty nie po­trze­bo­wała sobie za­da­wać tego trudu; mi­łość moja bo­wiem nie chce o ni­czym sły­szeć, i pro­szę cię, byś oszczę­dziła sobie wszel­kich per­swa­zji.

ELIZA

Czy już zwią­za­łeś się, bra­cie, wobec tej, którą tak ko­chasz?

KLE­ANT

Nie; ale je­stem na to zu­peł­nie przy­go­to­wany i bła­gam raz jesz­cze, nie sta­raj się mnie od­wo­dzić.

ELIZA

Czyż je­stem, bra­cie, tak ogra­ni­czoną?

KLE­ANT

Nie, sio­stro, ale ty nie ko­chasz; nie znasz słod­kiej po­tęgi, z jaką tkliwe uczu­cie owłada ser­cem; dla­tego lękam się twego roz­sądku.

ELIZA

Ach, bra­cie, nie mówmy o moim roz­sądku; nie ma czło­wieka, któ­rego by on nie zdra­dził przy­naj­mniej raz w życiu. Gdy­bym ci otwo­rzyła serce, być może, oka­za­ła­bym się w two­ich oczach jesz­cze mniej roz­sądną od cie­bie.

KLE­ANT

Och, dałby Bóg, aby twoje serce, po­dob­nie jak moje…

ELIZA

Omów­myż naj­pierw twoją sprawę; po­wiedz mi, kto jest ta, którą po­ko­cha­łeś?

KLE­ANT

Młoda osoba, która od nie­dawna mieszka w tej dziel­nicy. Zda się, niebo samo stwo­rzyło ją po to, aby na­tchnęła mi­ło­ścią każ­dego, kto się do niej zbliży. Na świe­cie nie może ist­nieć nic po­wab­niej­szego; wy­znaję, iż stra­ci­łem zmy­sły od pierw­szej chwili, kiedy ją uj­rza­łem. Na­zywa się Ma­rianna; mieszka z po­czciwą matką, która pra­wie cią­gle jest chora i do któ­rej przy­wią­zana jest w spo­sób wprost nie­wia­ry­godny. Pie­lę­gnuje ją, tuli i po­cie­sza z czu­ło­ścią, która by cię wzru­szyła do głębi. Wszystko, co czyni, tchnie ja­kimś nie­wy­mow­nym wdzię­kiem; w każ­dym po­stępku miesz­czą się ty­siące po­wa­bów, sło­dycz pełna uroku, po­cią­ga­jąca do­broć, uczci­wość bez zmazy… ach, sio­stro, chciał­bym, abyś ją mogła po­znać.

ELIZA

Po­zna­łam już nie­mal, bra­cie, z tego, co mó­wisz; abym zaś czuła dla niej sym­pa­tię, wy­star­czą mi, że ty ją ko­chasz.

KLE­ANT

Do­my­śli­łem się, choć nic mi o tym nie mó­wiły, że nie są w zbyt świet­nych sto­sun­kach i że, mimo skrom­nego trybu, za­le­d­wie mogą na­star­czyć po­trze­bom. Czy ty poj­mu­jesz, sio­stro, co to za szczę­ście móc się przy­czy­nić do po­pra­wie­nia losu osoby, którą się kocha; zręcz­nie udzie­lać nie­znacz­nej po­mocy skrom­nym po­trze­bom za­cnej ro­dziny! Zro­zum tedy, jak bo­le­sne jest uczu­cie, że wsku­tek skąp­stwa ojca nie­po­do­bień­stwem jest dla mnie kosz­to­wać tej sło­dy­czy i zło­żyć uko­cha­nej w całej pełni świa­dec­two mej mi­ło­ści.

ELIZA

Och, do­sko­nale od­czu­wam, jak to musi być przy­kro.

KLE­ANT

Ach, sio­stro, bar­dziej, niż sobie można wy­obra­zić! Bo, po­wiedz, czy może być coś bar­dziej nie­ludz­kiego, niż te dro­bia­zgowe braki, które cier­pimy w tym domu, i ta straszna su­ro­wość, w ja­kiej ję­czymy bez prze­rwy? I na cóż się nam przyda, że bę­dziemy mieli kie­dyś ma­ją­tek, skoro po­sią­dziemy go wów­czas, gdy miną naj­pięk­niej­sze lata! Toż dziś, aby się utrzy­mać, muszę wręcz za­dłu­żać się na wszyst­kie strony; je­stem, jak i ty zresztą, znie­wo­lony ucie­kać się do łaski kup­ców, aby po pro­stu ubrać się przy­zwo­icie. Sło­wem, chcia­łem z tobą mówić, abyś mi do­po­mo­gła wy­ba­dać ojca, jak się za­pa­truje na moje uczu­cie; gdy­bym na­po­tkał na prze­szkody, zde­cy­do­wany je­stem wraz z uko­chaną szu­kać szczę­ścia gdzie in­dziej… Na wszyst­kie strony sta­ram się w tym celu ze­brać po­trzebną sumę. Jeśli ty, sio­stro, znaj­du­jesz się w po­dob­nym po­ło­że­niu i jeśli oj­ciec bę­dzie się sprze­ci­wiał na­szym pra­gnie­niom, opu­ścimy go oboje i wy­zwo­limy się z prze­mocy, w ja­kiej nie­zno­śne skąp­stwo więzi nas od tak dawna.

ELIZA

To prawda, z każ­dym dniem daje on nam wię­cej po­wo­dów do opła­ki­wa­nia przed­wcze­snej śmierci matki…

KLE­ANT

Sły­szę jego głos; od­dalmy się nieco dla do­koń­cze­nia zwie­rzeń, na­stęp­nie zaś po­łą­czymy siły, aby prze­wal­czyć oj­cow­ską ty­ra­nię.

SCENA TRZE­CIA

HAR­PA­GON, STRZAŁKA

HAR­PA­GON

Precz mi stąd zaraz, w tej chwili, bez tłu­ma­czeń! Dalej, za­bie­rać mi się z domu, ty ar­cy­hul­taju, ty uro­dzony wi­siel­cze!

STRZAŁKA

na stro­nie

Nie wi­dzia­łem w życiu ta­kiej złej be­stii, jak ten prze­klęły sta­rzec! Do­prawdy, myślę cza­sem, że on ma dia­bła w sobie.

HAR­PA­GON

Mru­czysz jesz­cze?

STRZAŁKA.

Za co mnie pan wy­ga­nia?

HAR­PA­GON

Bę­dziesz się pytał, za co, ob­wie­siu jeden? Umy­kaj czym prę­dzej, bo cię ubiję na miej­scu!

STRZAŁKA

Cóż ja zro­bi­łem?

HAR­PA­GON

To zro­bi­łeś, że chcę, abyś się wy­no­sił.

STRZAŁKA

Mój pan, a syn pań­ski, kazał mi tu cze­kać.

HAR­PA­GON

To idź, cze­kaj na ulicy, a nie stercz mi w domu, jak szyl­dwach na war­cie, aby pod­pa­try­wać, co się dzieje, i cią­gnąć ze wszyst­kiego ko­rzy­ści. Nie chcę mieć bez ustanku pod nosem szpiega, zdrajcy, któ­rego prze­klęte oczy śle­dzą wciąż, co robię, po­że­rają wszystko, co po­sia­dam, i mysz­kują na wsze strony, czyby się nie udało cze­goś zła­so­wać.

STRZAŁKA

Jakże pan chcesz, u dia­bła, aby panu można było coś zła­so­wać? Jakim cudem tego do­ka­zać, skoro wszystko za­my­kasz pod klu­czem i sto­isz na straży we dnie jak i w nocy?

HAR­PA­GON

Będę za­my­kał, co mi się po­doba, i stał na straży, ile tylko ze­chcę. Pa­trz­cie mi wścib­skich, któ­rzy czu­wają nad każ­dym moim kro­kiem! (Po cichu na stro­nie). Drżę cały, czy on nie do­my­śla się cze­goś o moich pie­nią­dzach. (Gło­śno). Ty może był­byś zdolny roz­sie­wać plotki, że ja mam scho­wane pie­nią­dze?

STRZAŁKA

Pan ma scho­wane pie­nią­dze?

HAR­PA­GON

Nie, ło­trze, nie mówię tego wcale. (Po cichu). To można osza­leć! (Gło­śno). Pytam, ot tak, czy nie pusz­czasz ta­kich ba­je­czek, aby mi na złość zro­bić?

STRZAŁKA

Ech, cóż komu na tym za­leży, czy pan masz, czy nie masz; dla nas to wy­cho­dzi na jedno i to samo.

HAR­PA­GON

za­mie­rza­jąc się, aby mu dać po­li­czek

Bę­dziesz mę­dr­ko­wał! Ja ci to mę­dr­ko­wa­nie prędko wy­biję z głowy! Za­bie­raj się; ostatni raz ci po­wia­dam.

STRZAŁKA

Do­brze więc: za­bie­ram się.

HAR­PA­GON

Cze­kaj: nie wy­no­sisz czego z domu?

STRZAŁKA

Et! cóż bym mógł stąd wy­nieść?

HAR­PA­GON

Chodź, chodź tutaj, niech zo­ba­czę. Pokaż ręce.

STRZAŁKA

Oto.

HAR­PA­GON

Dru­gie!

STRZAŁKA

Dru­gie?

HAR­PA­GON

Tak.

STRZAŁKA

Oto.

HAR­PA­GON

wska­zu­jąc na spodnie Strzałki

Nic tutaj nie scho­wa­łeś?

STRZAŁKA

Niechże pan zo­ba­czy.

HAR­PA­GON

ob­ma­cu­jąc spodnie Strzałki

Te sze­ro­kie haj­da­wery, to jakby stwo­rzone na ma­ga­zyny zło­dziej­skie. Bar­dzo bym rad, aby kogo za­pro­wa­dziły na szu­bie­nicę.

STRZAŁKA

na stro­nie

Ach, jakże taki czło­wiek wart byłby swego losu, i z jakąż ra­do­ścią okradł­bym go na­prawdę!

HAR­PA­GON

Hę?

STRZAŁKA

Co?

HAR­PA­GON

Co ty mó­wisz o okra­dze­niu?

STRZAŁKA.

Mówię, że może pan wszystko prze­trzą­snąć, aby się prze­ko­nać, czy go nie okra­dłem.

HAR­PA­GON

Wła­śnie, wła­śnie.

(Har­pa­gon prze­trząsa kie­sze­nie Strzałki.)

STRZAŁKA

na stro­nie

Niech za­raza wy­gnie­cie skąp­stwo i du­si­gro­szów!

HAR­PA­GON

Hę? Co po­wia­dasz?

STRZAŁKA

Co po­wia­dam?

HAR­PA­GON

Tak; co po­wia­dasz o skąp­stwie i du­si­gro­szach?

STRZAŁKA

Mówię, żeby za­raza wy­gnio­tła skąp­stwo i du­si­gro­szów.

HAR­PA­GON

O kimże to chcesz mówić?

STRZAŁKA

O du­si­gro­szach.

HAR­PA­GON

Któż to są ci du­si­gro­sze?

STRZAŁKA

Obrzy­dliwcy i bru­dasy.

HAR­PA­GON

Ale kogo przez to ro­zu­miesz?…

STRZAŁKA

Cóż się pan o to tak trosz­czy?

HAR­PA­GON

Bo mi się po­doba.

STRZAŁKA

Myśli pan, że chcia­łem mówić o panu?

HAR­PA­GON